උම්මග්ග ජාතකය-ටිප්පණි

1. නිදාන කථාව

එක්‌ සමයෙක්හි - එක්‌ කාලයක, ශාක්‍ය සිංහ වූ - ශාක්‍යන්ට ප්‍රධානයා වූ (ශාක්‍යයන්ට සිංහයකු බඳු නායකයා වූ) සමන්තභද්‍ර වූ - හැම අතින්‌ ම උතුම්‌ වූ, අසම සම වූ - බුදුවරුන්ට ම පමණක්‌ සමාන වූ, (අන්‍යයන්ට සමාන නොවූ), ත්‍රෛලෝක්‍ය තිලක වූ - තුන්‌ ලෝකවාසීන්ට ම තිලකයක්‌ වැනි වූ ("තිලකය”"යනු නළලෙහි තබන තිත, මොට්ටුවය. තුන්‌ ලොවට ම ප්‍රධාන වූ, මුදුන්‌ වූ යන අර්ථයි.) ත්‍රිභූවන චූඩාමාණික්‍ය වූ - තුන්‌ ලොවට ම සිළුමිණක්‌ බඳු වූ, (සිළුමිණ වනාහි ඔටුනු ශීර්ෂයෙහි බැඳි මාණික්‍ය රත්නයයි. තුන්‌ ලොවට ප්‍රධාන වූයන අර්ථයි.), කරුණා නිධාන වූ ~ කරුණාව තැන්පත්ව ඇති නිධානයක්‌ බඳු වූ, මෛත්‍රී නිවාස වූ -~ මෛත්‍රියට වාසස්ථානයක්‌ වූ, ප්‍රඥාවට වල්ලභ වූ - නුවණට ස්වාමි වූ, අචින්ත්‍ය -නොසිතිය හැකි වූ, දෑරඟ මිණක්‌.- උප්පත්තියෙන්‌ ම ඔපය සහිත මැණිකක්‌. (සාමාන්‍යයෙන්‌ මැණිකක්‌ කපා ඔප ගැන්විය යුතුය. එහෙත්‌ දෑරඟ මාණික්‍යය උත්පත්තියෙන්‌ ම ඔපය සහිතය.) ක්‍ෂීර සාගරයෙන්‌ - කිරි මුහුදෙන්‌, (මෙම සාගරය මහාමේරු පව්වට නැඟෙනහිර දෙසින්‌ පිහිටා ඇත.) සුධා ධවල - හුණු ආලේපයෙන්‌ සුදු පැහැගැන්‌ වූ, ප්‍රකාරවළයෙන්‌ - පවුරු වළල්ලෙන්‌, ඵල පල්ලවයෙන්‌ - ගෙඩි හා කොළවලින්‌, සඤ්ජන්න - සමන්විත වූ, තරුවර ශතයෙන්‌ - උතුම්‌/වටිනා ගස්‌ සිය ගණනින්‌, පස්‌ පියුම්‌ - සුදු නෙළුම්‌, රතු නෙළුම්‌, මහනෙල්‌, ඕලු, කුමුදු යන පස්‌ පියුම්‌, පුෂ්කරණි ශතයෙන්‌ - පොකුණු සිය ගණනින්‌, නානාභරණ විභූෂිත - නොයෙක්‌ ආභරණ වලින්‌ සැරසුණා වූ, නර නාරි ගණාකීර්ණ - මිනිස්‌ ගැහැනු සමූහයාගෙන්‌ ගැවසුණා වූ, නිසා - ඇසුරු කොට, චංක්‍රමණ පරිවෙණාදී - සක්මන්‌ මළු පිරිවෙන්‌ ආදී, (අධ්‍යාපනය ලබන ආයතනය) මෛත්‍රී - සියලු සත්ත්වයන්‌ කෙරෙහි හිත පැතිරවීම/ස්නේහය, කරුණා - දුකට පැමිණි සත්ත්වයන්ගේ දුක පහ කිරීමට කැමැති බව/අනුන්ගේ දුකේ දී තම සිතේ ඇති වන අනුකම්පාව, මුදිතා - මෘදු බවයි/ සැපයට, ආර්ය විහාරයෙන් - ආර්යයන් ගේ විසීමෙන් . ආර්යයන් “ආර්ය” නම් වෙති. භ‍වයෙන් - සංසාරයෙන්.

2. හිරු අස්ත පර්වත ගත වේලෙහි - සූර්යයා අස්ත පර්වතයාට ගිය කල්හි. ඉර බැස්ස කල්හි. ශීල සමාධි ප්රයඥාදි - අයහපත් දෙයින් වැළැකීම හා යහපත් දෙයෙහි හැසිරීම ශීලයයි. සිත එකඟ කිරීම සමාධියයි. සියලු සංස්කාර අනිත්යරයැ, දුඃඛ යැ, අනාත්ම යැ යන විසින් සිහි කිරීම ප්රිඥාව යි. ගුණාංග සංගත - ගුණාංගයන් ගෙන් යුක්ත, සුවීනීත - මනා කොටැ හික්මවන ලද සුළක් - සමූහයක් , සන්නාහ සන්නද්ධ සන්නාහයෙන් (යුද්ධ ඇඳුමෙන්) සැරැසුණු . ගඳත් -ගන්ධ නම් හස්ති . තෘණාදිය බිඳීමෙන් පසු මොවුන් පිට කරන වසුරු සුවඳවත් හෙයින් මොවුනට මේ නම් වේ ල .එක වර -තනි වැ හැසිරෙන, සැඳැවලා -සන්ධ්යාන කාලයෙහි ඇති වලාකුළු . සූරක්තවර පවුල -ඉතා රතු වූ උතුම් පංශුකූල සිවුර. සොහොන් ආදී තැනැ පස් ගොඩින් ලැබෙන පරිදි රෙදි කැබලි එක් කොටැ කරන ලද සිවුරු පාංශුකූල චීවර (පවුල්) නම් වේ . ගන්ධදාම පුෂ්පදාමාවලම්බිත - සුවඳ වර්ගයන්ගෙන් කරන ලද දාම (වැල්) සහ මල් දම් එල්ලන ලද. විතාන -වියන්. නානා ප්රගභා සමුදය සමුජ් චලිත - නොයෙක් පැහැ සමූහයෙන් බබළන. ශක්රා ගමනය - ශක්ර යා ගේ පැමිණීම. නුවණ පැරම් - ප්ර්ඥා පාරමිතාව . ශිලස්කන්ධාදියෙහි - සිල් කොටස් ආදියෙහි. ගතියකි - ස්වභාවයක්. තුෂ්ටි - සතුටු ඥෙය මණ්ඩලයෙහි දත යුතු ධර්මව මඬුල්ලෙහි (රැසෙහි) ජවන හංස - දිවීමෙහි ඉතා සමර්ථ හංස . අර්ථ ධර්මහ නිරුක්ති ප්රදතිභානාදියෙන - ත්රිමපිටක බුද්ධ වචනය ‘ධර්මු’ නමි. ‘අරුථ’ නම් ඒ ධර්මුයෙන් හැඟැවෙන දැ ය. ඒ ධර්මයයෙහි පද සිද්ධි ප්රරයෝගාදී වූ ව්යා්කරණ ‘කිරුක්ති’යි .මේ තුන අවබෝධ කැරැ ගැනීම ‘ප්ර්රයෝතිභාන’ යි. දෘෂ්ටි ජාලානුගත - දෘෂ්ටිය (පෙනීම හෙවත් ඇදැහීම) නැමැති දැලට අසු වූ. තීර්ථක ජනයන් - මිථ්යා දෘෂ්ටි තාපස විාශේෂයක්. ශාශ්වතොච්ඡෙදාදි - සත්ත්වයා සදාකාලිකැයැ. නැවැතැ ඉපැදීමේ නැතැ යන ආදී (දෘෂ්ටි). විදුරු නුවණින් - දියමන්ති කූරක් මෙන් කවර තරම් තද දැයක් වුව ද විනිවිද යන නුවණින්. ජනිත ප්රකසාද -උපන්නා වූ පැහැදීම, අමාර්ග ප්ර තිපන්න - නො මඟට බැස්සා වූ. සම්යෙක් ප්රපතිපත්තීන් - මනා පිළිවෙත් . ප්රමව්රෘිජ්යා්ව පැවිදි බව, සතර මඟ සතර ඵලයට - නිවනට පළමු පැමිණෙන ‍සෝවාන්, සකෘදාගාමි, අනාගාමි, අර්හත් යන සතර මඟට හා සතර ඵලයට. උක්ත ප්රනකාර - කියන ලද අයුරු.

3. සනරාමර ......... චරනාම්බුජ ඇති -නර අමරයන් (දෙවි මිනිසුන්) සහිත ලෝකයා ගේ සිළුමිණි රැස් (නමැති) මල් කලප් වලින් පුදන ලද පාද නමැති අම්බුජ (නෙළුම් මල්) ඇති; සියලු දෙවි මිනිස්න් මැ හිස නමා කරන ලද වැඳිම් ල‍ැබූ පා ඇති.ජගදානන්ද ලෝචන වූ -ලොව සතුටු කරන ඇසක් වූ ගඳ කිළි-ගන්ධ කුට බුදුන් වැඩ වසන විහාරය සුවදවත් හෙයින් ඊට ‘ගන්ධ කුටි’ නම් වේ. වර රුචිර ගන්ධකුටි වාසය -උතුම් සිත්කලු ගඳ කිළියෙහි විසීම. සමා පත්තීන් - (ධ්යා නයට) සම වැදිමෙන් , ලාක්ෂා රසයෙන් - ලා රෙසෙන් .ලාකඩ දියෙන් .ත්රිටමන්ඩල ප්රමතිච්ජාදනයෙන් මඬුලු තුන (නැබ, දෙ දණ) වැසිමෙන් ,සංවිධාන කොටැ -සකස් කොටැ, සන්ධ්යමඝන වලාවෙකැ- සන්දැවෙහි ඇති ඝන වලා කුළෙකැ. සිය රැලි -සිය ගණන් ඇති. ඇගෑවකට -පහන් කුළුනුනට ච්ත්ර කූට පර්වතය රන් වන් යැයි ගැනෙන පර්ව‍තයෙකි. බදු වද මල් -රත වද මල් . සුල්ලතිෂ්ඨිත-පාදතාදි -මනා වැ පිහිටි පාද ඇති බව ආදි. දෙ තිස් මහ පුරිස් ලකුණු සියල්ල සඳහා බුදු ගුණ අලංකාරය (272-303 පද්‍ය) බලන්නැ. අභිභවමින් -යට කෙරෙමින්. අශිත්යයනුව්ය2ඤ්ජන -(දෙ තිස් මහ පුරිස් ලකුණු අනු වැ ගිය) අසුවක් අනු ලකුණු. මඟුල්ලකුණෙහි(7-11පිටුබලනු) බ්යාිමප්රිභා කෙතුමාලාලංකාරයෙන් -හිසින් සියලු අතට බඹයක් දුරට විහිදෙන කෙතුවක් කොඩියක්) මෙන් ඇති රශ්මි සමූහයෙන් මැ. නුකුසිත වැ - නො කම්මැලි වැ සත් බුමු -(තට්ටු) සතක් ඇති. අටතුරා සියක් අටක් වැඩි ියක් .එක සිය අටක් (108) , ‘මඟුල් ලකුණෙහි 1-4 පිටු බලනු. අමෘතාභිෂෙක- අමාදියෙන් තෙමිම, දෙවියන් ගේ ආහාරය ‘අමෘත’ යි .ඉදු නිල් මිණි -ඉතා නිල් මිණි වර්තෙයකි. සත් රුවන් -රන් , රිදී ,මුතු ,මැණික්, වෙරළු. දියමන්ති, පබළු. දැමුණු ඉදුරන් -දමනය කරන ලද (හික්මවන ලද) ඉන්ද්රි්යන් චිත්ත සන්තාන - සිත් සතන්, සිත් ලරම්පරා, පෙරාතු-පෙරටු පලමු. අසාධාරණ වූ- අසමාන වූ; පොදු ‍නො වූ.පිරිසඳැ-පරිච්ජින්න(කෙළවර) කොටැ.ධර්මසයට මුඛ දී-ධර්මපයට ආරම්භ දී:ධර්මප දේශනාවට පටන් ගැන්ම ඇති කොටැ. තුෂ්ණිම්භූත වැ-නිශ්ශබ්ද ව.

4. සුවිසුද්ධ-ඉතා විශුද්ධ: ඉති පිරිසිදු, තීක්ෂණ--තියුණු රසා්වාදයෙන් -(රස+ආස්වාදයෙන්) රස විඳිමෙන්.නුමූ කළ නො රෙම්රු, සර්වඥතාඥනය-සියල්ල දන්නා නුවණ. පාරමි ධර්මකයන්- දාන ,සීල ,නෛෂ්ක්රවම්ය- ප්ර්ඥා,වීර්ය,ක්ෂාන්ති,සත්යද, අධිෂ්ඨාන, මෛත්රී් උපෙක්ෂා යන ධර්මියන් සංසාර සාගරයෙහි පරතෙරට පමුණුවන හෙයින් මේ ධර්මස ‘පාරමි’ නම් වේ. ප්රිස්තුත- කියන ලද. භවයෙන් -සංසාරයෙන්, කඩතුරාවක් -තිරයක් විචිත්රර-විසිතුරු ,ප්රපවෘත්තවූ- පැවැත්තා වූ.

2.මහෞෂධ කුමාරයෝ

1.අර්ථයෙන් ධමයෙන් අනුශාසනා කරන -ධන සැපැයීම ආදිය කළ යුතු මෙ සේ යැ.මෙ සේ ධර්මඅයෙහි හැසිරියැ යුතු යැ හනාදි වශයෙන් අනුශාසනා කරන .බුද්ධාංකුර වූ-බුදු පැළය වූ. බෝධි ‍සත්ත්ව බව නමැති පැළය බුදු බව නැමැති ගස වෙයි.පිළිසඳ -ප්ර තිසන්දිය (මව් කුසැ) පිහිටිම්.සෙංඩුවාලුව රජ ගේ මිදුල. නාඹ -තරුණ (ව්යතවහාරයෙහි ‘ගොන් නාම්බා’ ආදි වශයෙන් එනුයේද මෙයයි) තලත්කට්ටුව -මුදුන: කදො පැණියෙකු සා කණ මැඳිරියකු ප්රනමාණ , සර්ෂතප-අබ- රෝම කූප -ලොම් (එක් එක් රෝමය නැඟි සිටිනා) සිදුර පහන් කළ හ-එළි කළ හ.එළි වන තුරු නො නිදා සිටිය හ.

2. උදෑසනක් සේ උදාසන වූ සේ මැ, උදාසනැ නො බව- භය නුවුව.අභිභවා-යට කොටැ, මැඬැ අසදෘශය හ-අසමානයහ.

3.වාසල් -දොරටු නියම් ගම්-ප්රැධාන ගම් .ඇඹණියෝ-(අඹු-ඇණි) භාර්යාවෝ,බිරින්දැ, ච්යු,ත වැ-පහ වැ.දෙවියන් ච්යු-ත වූ කලැ මෘත ශරීරයෙක් ඉතිරි නො නො වේ.

4.පිරිහුන්-කෙළෙවර වූ, සම්පූර්ණව ව. ඔබ අතැ.-

5.විළි වේදනාවකුත් -වැදිමේදි ඇතිවන වේදනාව ‘විලි වේදනා’යි ඩබරාවෙකින් -දිය පෙරන ගොටුවෙකින්, දියත්තක්- දිය ස්වල්පයක්.

6. සදුන් සනැ-සදුන් ගලෙහි,ප්රනබන්ධයෙහි පහළ-නො කඩ වැ බැදි පැහැරැවා වූ (වේදනා දුන්නා වූ)

7.සුඟක් - ස්වල්පයක් වැකි - ගෑවුනු. ව්යාඩධිහු -ලෙඩ

8.හුදෙකලාවැ-(හුදු-එකෙලා) තනි වැ . මාන රූ වූ ‍සේකැ-මනා වූ රූපයක් ඇති වූ සේකැ.

3.ශාලාව

1. ඇතුන් අසුන්-කෙළි පිණිසැ තනන ඇතුන් අසුන්,මස්සක් මසුරනක්.

2. නියාව- ආකාරය. විශ්වකර්මත දිව්යු පුත්රනයා - සියලු කර්මාකන්තයන් දත් දිව්ය පුත්ර යා. 3.තිඹිරි ගෙය-වදන ගෙය.සුධර්මානව -දෙවියන් රැස්වන සභා ශාලාව.

4.කණවා-සාරවා. පියා ගැට පංක්තීන්-පඩි පේළි. නන්දා දෙව් ලොවැ ඇති පොකුණෙකි.පුවඟු-පුවක්. දන්වැට -දාන වෘත්තිය.දාන පිළිවෙළ.

5. ගුණමකු වූ- ගුණ මකන්නා වූ.ඇති ගුණ නැති කරන්නා වූ (නො කියන්නා වූ)

6.සංක්ෂෙපයෙන්- කොටින් .බසි-බස් යි. වචන යැ.

4.මාංසාදිය

1. අංගාණියේ -මස් කඩයෙහි. කොලොම්බුවෙකින්-මස් තබා කපන කොටයෙකින් එළවම් හයි-බිමට පමුණුවම් හයි.ළෙන් පපුවෙන් ඔල්වර සන්-ප්රීහති නාද.

2.තුඬ පත්-පණිවුඩ ‘තුංඩු’ නිශ්ප්රසභා වැ -ප්රැභා (පැහැය බැබැළිම්) නැති වැ.

3.වැසි දිය එළා ලු කලැ-වැසි දිය වැටි පැතිරි ගිය කලැ ගොන් ගෙයක් ගොන් බානක්.

4. දන්නා සේකුදු -දන්නා සේක් වුව ද, දන්නා නමුත් විකිණි ගන්න නියාව - මිල දි ගත් ආකාරය (බව) යුක්තියෙහි යුතුකමෙහි, විනිශ්චයෙහි. ළගන්වා -ලයට ගන්වා .අවබෝධ කරවා .යුක්තිය තීරණය කරන බව.උළු කැන්-බත් කැඳ පැන්මඬවා- පැන් යොදා, පොඩි කොටැ.

5.ඇම්මුන මැනැවැ - ඉවැසුව මැනැව.

6.ගැට හු පළඳනාව- හූයින් (නූල්වලින්) ගෙත්තම් කොටැ කළ පළඳනා කඩ- රෙද්ද. එකතුරු පට- එක් උතුරු පට නෙරිය.

7.පලදිනෙයි-පළදින්නෙහි.ඔසු සවටුවකු -ඖෂධ වර්ග පිළියෙල කරන්නට ,සුවද වර්ග තනන්නකු.

8.ධූර්ති ස්ත්රීව සොර (වඤ්චාකාර) ගැහැණිය.

9.ර්හ් වටෙහි -නූල් පන්දුවෙහි ආශ්චර්යවත්වැ - පුදුම සහිත වැ.

5.පුත්රා දිය.

5. කඹුටැ - මෙහෙ කොටැ ‘කඹුරු’ ධාතුයි පිළිපන්නේ- ප්රයතිපන්න වූයේ , බැස්සේ, බානා හ-බය වන්නා හ. භය හ.

6.පිළිවිස්ස හ- විචාළ හ. ඇසූ හ. දැති මුවර - මෝර වර්ගයෙකි.දෙ මහල්ලෝ -අඹු සැමි දෙ දෙන බැදැනියන්දැ-සහෝදරයා ගේ බිරින් දැ කෙළිල්ලෙන් බැසැ - තුනැටියෙන් පහත් වැ දණ ගසා

7.මාරු නො වන්නේ යැ. -නො පොහොනේ යැ. කඹුළ මෙහෙ කළ.

10. කුඩෙනි - කුඩා තැනැත්ත දරුව

12.ඈනුමෙකින් - ඈනුම් හැරීමෙකුත්

6. දණ්ඩකාදිය

1.තත්තකාරයකු - ලියන වඩුවකු.

5. විභාග - මේ පිරිමි හිස යැ, මේ ගෑනු හිස යැ යන විසින් වෙනස අභි -සර්ප

7. සැහැපුවා සේ - හැපුවා (හපා කෑවා) සේ අර්ධ වැ අඩක් වැ.

8. සර්වාංගයෙන් ධවල වූ - සියලු ශරීරයෙන් සුදු වූ සියලු ශරීරය සුදු වූ කාලත්රලයය නො ඉක්මවා එක් මාත්රාැවට නියම මෙ පමණ කාලය යැ ආදී වශයෙන් නියම කාලය නො ඉක්මවා.

9. විභාග -විසැදිම හැළි සුදු හ්රස්ව දීරඝ පුලුත එක් මාත්රාුව හ්රස් ව යි. මාත්රා දෙක දීර්ඝ යි. මාත්රාහ තුන ප්ලුතයි. උච්චාරණය ශුද්ධ කොටැ ශබ්ද කිරීම පිරිසිදු කොටැ පැහැදිලි ලෙසැ ශබ්ද කොටැ.

11. ඩැහැ ගෙනැ -කටින් ගෙනැ ඇළයෙන් -පසින්

12. විජායන - වැදිම ප්රැසූත කිරීම කසා-කසට පැන්.

13. සමාන පැනෙයින් මිට සමාන තවත් ප්රතහ්නයක් යොදා ඒ අනුසාරයෙන් මෙයද නො හැනි බව පෙන්වීමෙන් පිටි දැ මැදැ පිට හරි මැදැ. යා-යව. විළිපහරන්නේ -විළි (වැඳීමේ) වේදනා පහරන්නේ .(සත් දවසෙකැ සිටැ විලි වේදනාවෙන් දුක් විදී) පිලිසරණ -පිහිටි ඔදන -බත්.

15.සමන්විත - යුක්ත.

16 පියවි ගිනි -ප්ර්කාති (ස්වභාවයෙන් ඇති) ගිනි දංඩේ හෙළූ ගිනි දඬු සදකක් එකට පිරිමදිමෙන් ලැබෙන ගිනි අස් ඔබා මුද්රාත තබා ‘සීල් ගසා ‘ මාවත -මහ මහ, පියා හැරැ පිය හසෙරකින් -අඩි පාරෙකින්.

7. වාලුකාදිය

1. වැලි යොතින් -වැලි කඹයෙන් ඕවිල්ලෙයි - උන්සිල්ලාවෙහි. 2. සින - සිහින් බව දළ දැඩි බව පණ - සිහින් වියැ යුතු ප්ර මානය හෝ දැඩි වියැ යුතු ප්ර්මාණය. රෑන මාල්ලක් -මාලු (පරණ) රැහැනක් රෑන පොල්ල බලා -රෑනෙයි ‘සැමිපලය’ නො වූ විරි යැ - මිට පෙරැ නො වි යැ.

4.කඩාග පොකුණු 5. කැවිටි -වර්ථමානයෙහි ‘කෙවිටි’ බහන් -රෑන් මරන්නමෝද පහර දෙන්නමෝ ද ගසන්නමෝ ද ගැසුමු නමුත්.

7. චම්පකාශොක වකුලතිලකාදින් - සපු අශොක .මුන මල් , ආදින් සුපෂ්පිත -මනා සේ පිපුණු තරුවරාකිණී - උතුම් (වටිනා) ගස්වලින් ගැවසුණු.

8. ලාභ මාත්සර්යය -සම්පත් ලැබීමේ මසුරු බව.

8. ගද්රභ මණි ප්රශ්න

1. සතළොසින් - දහ හතින් චින්තනයෙහි සිතිමෙහි විසර්ජනය විසැඳිම .හස්ත්යගශ්වාදි පරිවාරයන් ඇත් අස් ආදි පිරිවරින් පැකිළි -හැපි.

5. බන්ධනය කොටැ -බාදැ පරක්කුවෙකින් -රෙද්දක් යොදා කළ කදෙකින්.

6. අර්ථ විභාග -අර්, විසැදීම තෘප්තියට -සෑහිමට ආ පවත් -ආ ප්රසවෘත්තිය ආ බව.

7. දුර්මුඛ -නරක (ලජ්ජා විම් ආදියෙන් දුර්වර්ණ වූ) මුහුණු ඇති.

8. කනස්සලු -කනගාටු.

9.අගි වටී . අගය නැතැ අගය මෙ පමණ යි පමණ නැතැ. සබා -සැබැ .අජනෙය අශ්වයා -තමා පිටැ නැංගහු යා යුතු තැන් ආදිය ඔහු නො කියා මැ දන්නා වුද, සෙන්නාහු ද සිනාසෙන්නාහු ද? පරිභව බැණැ කුල මල කියා නින්දා කොටැ. පසස්නා -කැමැති වන. පර්ෂණද් -පිරිස් ඉසැ නැටැවිම්- ඉස වටා නැටැවිම්.

10. වැලි -නැවැතැ .එ සේනම් , අවමානයක් -අගෞරවයක් සම්මත එකඟ යටත්.

11. පමුණු කොටැ -නින්දා සින්නක්කර) කොටැ තෝඩු වර්ථමානයෙහි ‘අරුංගල්’ ‘ඔරලි අතු’ .ැලිවැල් මාල පට්ටක්කාර ආභරණ වෙසෙසක් .පා සළඹ -පයෙහි ලන හඬ උපදවන ආභරණයක්. පාද ජාලා -පා දැල්, පයෙහි ලන දැල් විශේෂයකි. පහන් වැ -ප්රභසන්න වැ , සතුටු වැ වැඩී ගත් කල - වැඩුණු කලැ සමු -අවසර.

12.ඇත්ළතැ දී කවු ද? -රජ ගෙය ඇතුළතැ දී මැ බත් කවුද? රජ ගෙයි ම ඉඳිමු ද?

14. පොකුණෙහි මතු පොකුණෙහි පමණක්.

15. දුන්නක් දමා ගිය එකක් හු කළයෙහි අතගානා සේ දුන්නක් නැති වූ මිනිසකු කළෙයෙකැ වැටෙන එහි ගැටයේ ජායාව දැකැ දුනුන යැයි සිතා එය ගැනිමට කළයෙහි අත ගානා සේ පුස්නා -වටිනා .මුත්තර -මුතු මාලය. සම්මත -නියම.

9.කකණ්ටක සිරි කාලකණ්ණි ප්රශ්නය

1. කකණ්ටක -කටුසු බෙහොඬෙක් -කටුස්සෙක් .වියැට සමාරක් වී ඇට එක හමාරක් .දෙ වියැට සමාරක් වී ඇට දෙක හමාරක් .නිබඳ වැ නිතර.

2. උපෞෂථ පෙහෝ. පණිවා - ප්රානණඝාතා.

3. අර්ධ මාෂක සම්මත වූ -අඬ මසක් යැ යි නියම කරන ලද. අඩ මස්සක් පමණ වූ අර්ථචර්යා -අනුන්ගේ අර්ථයෙහි

(යහපතෙහි) හැසිරිම අනුනට වැඩදායක කථා කිරිම සමානාත්මතා අනුන් හා තමන් හා සමාන සේ සැලකීම. ඉක්මැ -ප්රිමාණය ඉක්මවා.

4. නිමන සුන්වත් ලැබෙන අය බදු වෘත්තිය - පිළිවෙළ.

5. දිසා පාමොක් ආචාරින් -දිශාවට ප්රකමුඛ ආචාර්යයන්. වණ පොත් කරවා -පාඩම් කළ දැ ගුරුන් ඉදිරියෙහි කියව‍ා කුලයෙහි -පවුලෙහි විශිෂ්ට -අඟනා.

6.නුරුස්නේ මැ -නො කැමැත්තේ මැ නො කැමැති වුවද මරුත්තු නො කෙරෙමි නො ඉක්මවමි. නො සලකා නො හරිමි.

7.දිඹුල් -අත්තික්කා.

8..සායාහ්න සමයහි -සවස් වේලෙහි.

9 ආදියෙන් -පළමු කොටැ.

10. ආචාර ශිලයෙන් -මනා පැවැත්මෙන්, දෛව -භාග්යි.

10.මෙණ්ඩක ප්‍රශ්නය

මෙණ්ඩක -එළු,

1.දහවල් මෙහෙ -දහවල් අහර ගැන්ම සැදැල්ලෙහි ‍ෙගවලමෙතු මහලෙහි. ආවරණ රහිතවැ කරන ලද මිදුල වැනි කොටසෙහි balcony සි මැදුරු කවුළුවෙන් සිංහ රූප කැටයම් යොදා කරන ලද කූඩුවක් සහිත වැ ප්රාරසාද මුදුනේ සන්ථ‍වය මිත්රක සම්බන්ධය. මිත්රි වැ පැවැතීම. නො කන තුරු -(ඇතු) කන්නට පළමු.මරා-තළා. පිට අවුරා-පිට වසා, පිට සරසට. බිතන් කනැ බිත්ති කොනෙහි. වසුන් කොටැ-වසා මලා-බදුන් නඟා පියා වමනය කොටැ.

2. ස්වරූප - තොරතුරු.

3. සමගි වැ ගත හෙමෝ නම් -සමගි වන්නට පිළිවන්නම්. පිට පදනමැ-පිට කයියෝරුවෙහි.

4. පස මිතුරු-සතුරු සත් පියවරකුත් පවා -සත් පියවරක් (එක් වැ) යන තුරුවන් සබඳමිත්රර.

6. නානාලම්බනෙයෙහි -නොයෙක් අරමුණු වලැ.

7. පරික්ෂාකාරි පරීක්ෂාකරන සුලු.

8. නඩයෙහි -මතු මහලෙහි සැඳැල්ලෙහි සනිටුහන් සලකුණු

9.අනෙක ලෙසැ සලකා -නොයෙක් අයුරින් සිතා උකටලී වැ කනගාටු වී, තැවී ගර්ව වැ ආඩම්බර වැ.

10. ඟුවන ත්ර යයෙහි -තුන් ලොවෙහි නහමක් නසිත්වයි-නො නසිත්ව යි.

11. වැදුවන් ඉදිරියෙහි කොළොම්බු ලන්නා සේදරුවන් වැදුවන් ඉදිරියෙහි මේ දරුවනැ’යි ලී කොට පෙන්වන්නා සේ වියත් කම-පණ්ඩාතනම. මන වඩී -සිත් වඩයි,ආශා ඇති වෙයි. ආස්තරණ -ඇතිරිලි ප්රඩගුණ -පුහුණු, මාන කොටැ අවබෝධ.

12. පුකාශ පැහැදිලි අසරණ සරණ පිහිට නැත්තනට පිහිට වූ ජනමුර්ත වූ මනුෂ්යුයකු නම් මෙසේ වියැ යුතු යැයි මවන ලද ජන ‘ආදර්ශයක්’ (MODEL)වැනි වූ. අවිචියෙහි පහළින් මැ ඇතැයි සලකන නිරයෙහි භවාග්රෂය-භවයෙහි කෙළවර (මුදුන):අකනිටා බඹ ලොව තත්ත්ව වශයෙන් -තත්වූ පරිදි ,සිදු වු ලෙස ගොචර -ගොදුරු පෙරැළිය-ස්වභාව විධියට වෙනස් වූ ක්රිූයාව.ප්ර ත්ය-ක්ෂ කොටැ -ඇස් ඉදිරි කොටැ, ඇස් ඉඳිරියෙහි.

13. ප්රිශ්නව්යා.කරණයෙහහි-ප්රෂශ්න විසැඳිමෙහි. සුවිනිශ්චිත මන‍ා සේ විනිශ්චය කරන ලද.

14. වන්නා ව!-වන දෙයක් වේවා! මෙහි ව! යනු ව (වීමෙහි) ධාතුයෙන් වන විධි ක්රි යා යි.

11.සිරිමන්ද ප්‍රශ්නය

2. ක්ෂත්රිදය බ්රාරහ්මණාදි -රජ බමුණු ආදි සේවාවටත්-මෙහෙ කිරීමටත්.

3. අලාමක වූ-ලාමක (නන්දිත) නො වූ. ප්රතශංසා කටයුතු වූ ස්ථානාන්තරාදි- තනතුර ආදි.මේ ලොව බලන්නේ මේ ලොව ගැණැ පමණක් බලන්නේ. ඓඹ්චර්ය මදයෙන් ඉසුරු (සම්පත්) නිසා ඇති වන මත් බැවින් : භාග් වන්නේ යැ -කොටස් වන්නේ යැ.පැමිණෙන්නේ යැ. උපේක්ඹා පූර්වංගම වූ චින්තාවක් -(මෙ ලොව හා පරලොව හා ගැනැ කල්පනා කිරීමේ දී) මධ්යනස්ථ බව පෙරටු කොටැ ඇති සිතිවිල්ලක්.

4. පුත්රවදාරාදිපුතුන් අඹුන් ආදි දෘෂ්ටාන්ත -නිදර්ශන දෙ කොළින් දෙ කම්මුලින්.

5. කලබ්‍-පොකුරු දළයෙහි දෙ පසෙහි අතුරු වීථියට අතුරු පාරට සල‍ා පියා-සොලවා.

6.ප්රමමාද ප්රසත්ය යෙන් ප්රවමාද හේතුවෙන් ඤාති ව්යපසනාදි නෑයන් වැනැසීම් ආදී චක්රායක් (රෝදයක්) මෙන් පෙරැළෙමින් පවත්නා වූ මසකු මත්ස්යමයකු.

7. ඵල සම්පන්න ‍-ගෙඩිවලින් යුක්ත මියුරු පක් ඇති -මිහිරි ගෙඩි ඇති.ශාරිකා -සැල ළිහිණි වර්ගයෙකි.අමුරන් -පෙළොවින් හාරාගත් වන මැ ( ශුද්ධ නොකරන ලද) රන් උපභොග පරිභෝග වස්තුය. අභයන්තරයෙන් ප්රියෝජන ගන්නා ධාන්යාගදිය උපභොග වස්තුය. බැහැරින් ප්රපයෝජන ගන්නා ඇඳ පුටු ආදිය පරිභෝග වස්තු යැ. සෙවුණා හ- සේවනය කරන්නා හ.

8. අණ සක -ආඥ චක්රපය, ආඥව තාඩන බන්ධනාදි-තැළිම් බැඳිම් ආසි පශ්චාත්තාප-පසු තැවිලි අභිභූත වැ යටත් වැ පෙළි ,හඬන්නා මැ- හඬද්දී මැ.

9. කදුරැළි -දිය ඇලි ගගුලැලි ජලාශය-ජලය ඇති තැන් නිම්න වැ-නැමි. නම් ගොත් -නාම ගොත්රශ. නාම ව්යවවහාරය ප්ර වේශයට -ඇතුළු වීමට ආධාරත්වයෙන් -ආධාර බව ඇති වැ.

             10.  ද්වයයෙකින් - දෙකෙකින් වූ - අනවතර වූ - නැවැතීමක් නැත්තා වූ නිතොර වූ. අර්ථානර්ථයෙක්හි - වැඩෙක්හි අවැඩෙක්හි. 

             11. කායාදි සංයමයක් - කය හික්මැවීම ආදියක්, අධිකරණයෙහි - යුක්ති විසැඳීමෙහි.

               12.  අපායගාමි - අපායයට පැමිණෙන්නේ.

                13. වෙල්හැල් - ඇල් වී වර්ගයෙකි. අකක් - වියැට 20 ක ප්ර මාණය. සම්මුඛයේ - මුහුණ ඉදිරියෙහි. වර්ධන යැ - වැඩියැ. උසස්යැ.

                 14.  සබ වස - සැබෑ වචනය. සුභාෂිතා - මනා (යහපත්) කොටැ කියන ලද.

                 15. ගවමහිසාදි - හරක් මීහරක් ආදී. කනක - රන්. රනින් කළ කටක - අත් වළලු. වරහනෝ -උතුම් ස්ත්රීහහු.
              
                 16. නිරපෙක්ෂ කොටැ - බලාපොරොත්තු රහිත කොටැ පලක් - පරයංකයක. (“එරමිණිය ගොතා ගෙනැ”) සෘද්ධි - අහසින් යෑම් ආදීය කළ හැකි අනුභාව. කාමාවචර දෙවියෝ - කාම ලෝකයන්හි  හැසිරෙන (කාම ලෝකයට අයත්) දෙවියෝ. චන්දන - හඳුන්. උත්පල - මහනෙල්. ජීවමාන ශරීරයෙන් මැ - පණ පිටින් මැ. විවර වැ - සිදුරු වැ, පැළී. බඳු වැ - මෙන් වළදිනා ලද්දේ - වෙළා ගන්නා ලද්දෙ.

               18.  විදුරක් - වජිර  සූචියක්. දියමන්ති කටුවක්. එයින් කවර තරම් තද වූ ද දෙයක් විද්ද හැකි යැ. එයින් අන් සියල්ල බිඳියැ හැකියැ. ගැත්තකු - මෙහෙකරුවකු. අවලෝකනය කොටැ - බලා කල්පනා කොටැ, කණ ගෙරි වල් වන්නා සේ - අන්ධ වූ හරකුන් කැලෑ වැදුනාක් මෙන්.

                19.  පෝසත්තු නම් - පෝසත්හු (පිළිවන්හු) නම්. රැකෙන මාන - රැකෙන ආකාරයක්.
                20.  ආකාශ ගංගාව - ගංගා නදිය. 

                 21.  සුශික්ෂිත - මනා කොටැ හික්මවන ලද.

12. ජන්නපථ ප්‍රශ්නය

           ජන්නපථ - ලසඟවා කී මාර්ගය (පිළිබඳ.)

           1. බූනණියේ - සොහොවුරියෝ, අභිප්රානය - අදහස්. සිතට එකඟ. සන්නාලි උපකරණ - ගෙත්තම් කිරීමේ උපකරණ

           2.  හුළු කැන් - සහල් කැඳ.

           3.   විදා -විදහා. සරණ නුහුණු බව - සරනෙකැ නො වැටුණු බව. සරනෙකැ නො ගිය බව. මියන - මැරෙන. පූර්ව දෙවතාවනට - මවු පියෝ, දරුවනට පළමු මැ දෙවි වන හෙයින් (වැඩ සලසා ලන හෙයින්) ‘පූර්ව දෙවතා නම් වෙති. සුසාන - සොහොන.

               4.  පැවැරූ හ-ඉල්ලා සිටිය හ. පෙරැත්ත - ඉල්ලිම. මණ්ඩය නො දෙවැ - බඳුන නො සෝදා. අළලා - කළතා. හුළු - බත් ඇට. බොල් වනැ - ඝන වැනි යැ. යන සේ පෙනේ. පූදිහ අගැ - පදිමේ අවසාන භාගයේ දී.

               5. මඟ හොස්සේ  - මඟ හොත් (වැටුණු) සේ, මග දිගේ. අස්සුණු අග්ගලා.

13. ස්ත්රී ප්‍රශ්නය

                1.  කැඳිත්තක් - කැඳ ස්වල්පයක්.

                2. මසවුළින් - මසින් හා අවුලින්. පූ ආදි කැවිලි වර්ග අවුළු යි. පෑළ දොරින් - පසු දොරින්

               3.  පැසැ - නිවුඩු ආදිය හරින පිණි සැ “පැහැ ලා” කබලක් - මුඛයට වරකට ගන්නා ප්ර3මාණය. පිසමත් - පිසීම්. අලෝපයක් - පිඩක්, මන් - නැති බව-මාන (උඩඟු) නැති බව. ඔයත්-ඕ තොමෝත්.

                 4.  නුඹ වහන්සේ රක්ෂාවට නො සිතු මැනැව - ඇය රක්ෂා කිරීම පිළිබඳ නුඹ වහන්සේ කරදර නුවුව මැනැවි. සරූප - ස්වරූප. මේ කටයුත්ත කරන සැටි, තමා ගෙනා කාන්තාව පිළිබඳ වැදතමා කරන්නට යන දේ පිළිබඳ වැ ද තොරතුරු. පා පිසුන් - පා පිස්නය. රක්ෂිත -රකින ලද, පාලනය කරන ලද.

                 5.  සමාධීන් - ප්රී තියෙන්. පරදාර කර්ම  - අනුන්ගේ භාර්යාවන් හා එක් වීම. පාමුදු - පයෙහි ලන මුඳු. පාඩගම් - පා වළලු. පා සලඹ - පයෙහි ලන නාද ඇති ආභරණයක්. ශිරෝ ජාලා -හිස් දැල්. වර්තමානසයෙහිස්ත්රී හු ද හිසැ කේ අවුල් විම වළකනු සඳහා හිසෙහි දැල් වෙසෙසක් පළඳිති. කර්ණාාභරණ - කණෙහි ලන ආභරණ, මාල ආදිය. කෛපොට්ටු - වළලු විශේෂයෙකි. හිඳෝලුවෙකැ - දෝලා - වෙකැ කැළි - කළු. එළැලා - ‘තල  එළලු’ යැයි ව්යෝවහාරයෙහි එයි.

            7.  ආදි කොටැ - ප්රුධාන කොටැ.

14. මහෞෂධයන් පලා යෑම.

            1. නො සෑහෙම් හ - තරම් (සමාන) නො වම් හ.

            2.  පණයම් -කුලිය.

            3. වක - දාතම. දවස - සඳු දා ආදී වශයෙන් සතියේ දවස.

15. බජ්ජොපණභූරී ප්‍රශ්නය

               1.  බජ්ජොපණ - කදෝ පැණි. දළ පුඬු සේසතැ - ඇත් දළයෙන් කළ පුඬු ඇති සුදු කුඩයෙහි, රජුන් ගේ සිංහාසනයට උඩින් මෙය ඇත. අධිගෘහිත - අරක් ගත්. කුරවික -  කෙවුල්.

               4.   විපරිත - පෙරැළුණු. වෙනස් වුණු. වැරැදි. ලොට තන - කිරිබරින් එල්ලෙන තන. සමවු යැ. සමානයහ.

                6.  සක වටා - (කුඹල්) සක කරකවා.

                 7.  ලබ්ධි - ඇදැහීම. අදහස්. ස්මෘති ශක්තියක් - සිහිකිරීමේ ශක්තියක්.

              8.   මුහුකුරවන්නෙම් - මෝරවන්නෙම්. විරියකරණයට - වීරියකිරිමට. රග්ගල් තලා - මනොසීල පරිවත තලයෙකැ. හිමාලය ප්රිදේශයෙහි මනො සීල පර්වත වේ ල. විග්රිමණය කරන විශේෂ කරන - විශේෂ ලීලාවෙකින් ( හෙවත් මහත් ගරිවයෙන්) කරකැවෙන (හැසිරෙන). අසම්භීත වැ නිර්භය වැ. 

                9.   බා - භය වී.

               11.  සිවුරඟ සෙනඟ - ඇත්, අස් රිය, පි බල යන සතර කොටස් වූ සෙනඟ. විජයොත් මහපායෙන් - ශක්ර යා ගේ ප්රා සාදය “විජයොත්” නම්. අමන්ත්රී  හෙයින්- කටයුතු නො කටයුතු විසදා ගැන්මෙහි ශක්තියක් නැති හෙයින්. අර්ථ චින්තනයෙහි - අර්ථ (උපාය ආදිය) සිතීමෙහි. නො වැරැද්දු - වරදනට නො සිටියහු. වරද නො කළහු.

                   12.  කායික චෛතසික - කය පිළිබඳ වූ ද සිත පිළිබඳ වූ ද, සිත් හසරට - සිත යන මාර්ගයට, සිත. ක්රි යා කරන පිළිවෙළට. යමක් හට - යමකු හට - පස් කම් සුව - ඇස්, කන්, නාසා, දිව යන ඉන්ද්රිකය පිනවන රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ යන සුව පස. ගෘහස්ත තෙමේ - ගිහියා. කොපී - කොප ඇත්තේ. දශ රාජධර්මචයෙන් - දානය, ශීලය, පරිත්යදගය, සෘජු බව, මධ්යේස්ථ බව, තපස, (වෘත ආදිය රැකීම) අක්රොරධ බව, අවිහිංසාව, ක්ෂාන්තිය (ඉවැසීම), අවිරුද්ධකම (කිසිවෙකුට විරුද්ධත්වයක් නො පෙන්වන බව) යන මේ රාජ්යක ධර්මි දහයෙන්.

16. දේවතා ප්‍රශ්නය

         2.  චාතුර්මහාරාජිකාදි සා දිව්යස ලෝකයෙහි - චතුර්මහාරාජිකය. තාවතිංසය, යාමය, තුසිතය, නිර්මාණරතිය,පරනිර්පමිත වසවර්තිය යන දිව්යං ලොක සයෙහි. සොළොස් බඹ තෙලෙහි - බ්රහහ්ම ලොක දහසයෙහි.

              ඇඹුල - හෙළ මහනෙල්. සර්වඥ ප්ර චාරණයක් - බුද්ධ පැවැරීමක්. බුදුහු “කැමති දෙයක් අසවු. සියල්ල විසඳමි” යි පවරති. එ බදු පැවැරිමක් සර්වඥ ප්රයචාරණය’යි.

            3.   සව් නේ - සංස්කාර, විකාරාදි වශයෙන් වූ දත යුතු ධර්ම්.

            4.    ළ හෝ පලු පත් - ළා අශෝක කොළ, මොළොකැටි - ඉතා මොළොක්. මූණ අන්නේ- මුණට අනින්නේ. වගුළ - වැගුරැණු. වැටුණු. ඔරැ - උකුළෙහි. නහො මධ්ය යෙහි - අහස මැද.

             6. කකුල් දඩ ගොසින් - පයින් “පා දඩ” යනු ව්ය වහාරයි. කට හෙළන පමණක් -  කටට එන තරම්. හැවිලි හවන්නාහු - දෙස් පමුණුවන්නාහු. සිඟිත්තකුත් - ඉතා ස්වල්පයකුත්.

              8.  ලොකස්වාද රතියෙන් - කාම සම්භොග ආශායෙන්. බැහැරැ යැ - මා සෙනෙවිරත් - සෙනාපති.

17. රහස්ය ප්‍රශ්නය

              1.  ජරපත් ශෘගාලයන් - ජරාවට ගිය (මහලු) සිවලුන්.

              3. පොළොවට ඉසුරු වූ - පොළොවට අධිපති වූ. කෙලෙස් වසඟ හෙයින් ක්ලේශනයට යටත් හෙයින්. පතිව්ර්තා ධමර්යට - එක් පතියකු(සැමියකු) බමැ කෙරෙහි පවතින ධර්මතය.

                 4.   ආතුරයා - පීඩිත වූවහු. මැදිබැවැ - වැඩි මහල්ලාටත්, තමාටත් මධ්ය යෙහි, කිස්දොවුන් - බාල, “බඩපිස්සා.” ධුර්ත වැ - ක්රීකඩා ධූරයෙහි (දූ කෙළීම ආදියෙහි) වැටී.

                 5.  දූසා - කේළාම්. තත්ත්වයත් - තොරතුරුත්.

18. සේනාකාදීන් ගේ රහස්

              1.    හඹුහොරුවෙක් - කැඳ ඔරුවක්.

             2. ශ්රීඹ බුද්ධියට - රජු ගේ බුද්ධිය හෙයින් මෙ සේ කියැවිණ. හෙද කාරින් - හෙද කරන්නන්.  ඇලී සිටැ - රැඳී සිටැ.

        4.   හන් - ඇන්දා වූ. අලෙවි කළේ - වික්කේ, රාජාපරාධ කටයුත්ත රජුට අපරාධ කිරිමේ කටයුත්ත. රාජ නීතිය උල්ලංඝනය කිරීම රජුට කරන අපරාධයෙකි. කිලාස කුෂ්ඨයෙක් - කසන හොරි වර්ගයෙක්

         6. අව පසළොස් වක් දවස් - අමාවක (මාසේ පෝය) දිනයෙහි, වියරු හුණු - පිස්සු වැටුණු. ආවිෂ්ඨ - ආ‍වේශ.

           9.  ඇදැහිලි පුරුෂයකු - විශ්වාස කටයුතු පුරුෂයකු. විචිත්රා ස්තරණයෙන් විභූෂිත - විසිතුරු ඇතිරිල්ලෙන් අලංකාර කරන ලද.

19. මහ රෑ යැවුණු අග්ගලාව

‍ 1. චිත්තාස්වාදයක් - සිතට අස් වැසීමක්. කවුරුන් ගේ විෂයෙහි - කවුරුන් ගොචර කොටැ. වාග්විෂයාතික්රාෂන්ත - වචනයෙහි බලය ඉක්මැ වූ.

                2. කම්මිත්තකට - ද‍ාසියකට.

                3. වර්ජිත කරන ලද - වරන (බැහැර කරන) ලද චණ්ඩ වාතයෙන් සැඬ - සුළඟින්.

               4. අනූපම වූ - උපමා නැත්තා වූ. අසමාන වූ. උපලක්ෂිත වැ- යුක්තවැ.

20. රහස් හෙළිවීම

            1. අපරීක්ෂිත වැ - අපරීක්ෂ්යූකාරී වැ. නො සොයා බලා.

             2.  කාලත්ර ය වර්ති වූ - (අතීත වර්තමාන අනාගත යන) තුන් කල්හි මැ පවතින්නා වූ. ලාමක - නින්දිත. කර පය මස්වා - අත් පා මස්වා. (මාංචු විලංගු ආදිය ලා) උන්මත්ත සුනඛයකු - පිස්සු බල්ලකු.

              5. සප්ජිත කොටැ - සදා. පිළියෙළ කොටැ. සිංහ ස්වර - සිංහයකු ගේ වැනි ස්වර (ශබ්ද) ඇති විසංඥ - සිහිවිකල. සිහි නැති 

             6.   නිෂ්පන්නවූ අර්ළථය - නිපදවන ලද (සිද්ධකොටැ ගන්නා ලද) අදහස් (කාර්ය) ඇත්තේ. හදවතක් - හෘදය වස්තුවක්. ආමිෂයෙන් - භෝජනයෙන්. කූට ඉ- කපටි. ආක්රො ශ පරිභව -“ගොනා බූරුවා” ආදී වශයෙන් නින්දා කිරීම අක්රො ශයි, කුලමල කිය‍ා නින්දාකිරීම පරිභවයි. ප්රෙච්ජන්න - වැසුණු.

                8 .  පිටි තල හයා බැඳැ - අත් දෙක පිටි කරට ඇදැ තබා බැඳැ, කටු සැමිටියෙන් - කටු සහිත වේ වැලින්. විජිතයෙහි - පුරයෙහි රටෙහි. නෙරනට - නෙරැපන්නට. වචනෞෂධයෙන් - වචන නමැති බෙහෙදින්.

                 9.   ප්ර භූශක්තියක් - ප්රතභූ (උසස්) කෙනෙකුගේ ශක්තියක් පරඛණ්ඩ කථා පිරවර කථා.

21. මහෞෂධ පණ්ඩිතයන් ගේ රාජ්යය පාලනය

                1. ධවලච්ජත්රඩ - සේ සත. සීමා පවුරක් - නගරයෙහි සීමාව දක්වන පවුරක්. තරය - ස්ථීරත්වය. මහා පදනමක් - පවුරෙහි ශක්තිය පිණිසැ කරන ලද පිළක් වැන්නක්. සාරිගෙවල් - මුරගෙවල්. වට බඳ වෙට්ටම් - වට කොටැ බඳනා ලද වැටි. පුලිමුඛම් - ව්යා ඝ්ර් මුඛ. උගුල් වෙසෙසෙකි. මෙය පොළොව සාරා දමති. එයට පයක් ආදියක් අසූ වු කලැ කට පියැ වේ. ශශුමාර මකාරදි - කිඹුල් මෝර ආදී. සඤ්ජන - ගැවැසුණු, කලල් - කමඬ. මාලු ගෙවල් - පරණ ගෙවල්. කටුකෝල් පෙරැළැවු සේකැ - අලුත් වැඩියා කැරැවු සේකැ. කුළුපග - කුලයට (පවුලට) පැමිණියා වු, විශ්වාස වූ. අරුණු වන් මඬ - අරුණාලෝකයේ පැහැ ඇති මඬ, රතු මඬ. වාරිමාර්ගවල් ජල මාර්ග, දිය බැසැ යන ඇළවල්ආදිය.

                2.  නිෂ්ඨාවෙක් - කෙළවරෙක්
   
                3. ආත්ම සමාන - (තමාගේ) ශරිරය හා සමාන.
   
                 4. සන්නාහ - යුද්ධ ඇඳුම්. ශතපාක සහස්ර පාක තෛලයෙන් - සිය දහස් වර පැසවන ලද තෙලින්.

22. සතර කන් මන්ත්‍රණය

              1. ගන්ධදාම පුෂ්පදාමවලම්බිත - සුවඳ වැල් මල් වැල් ද එල්වන ලද. විචිත්රතවිතානොපලක්ෂිත - විසිතුරු වියනින් යුක්ත. මඟුල් සල්වටෙහි - රජු ගේ උයනෙහි ඉඳ ගැනීම සඳහා පිළියෙළ කොටැ ඇති ගලෙහි.

              3. කුරු බිලියෙන් - කුඩා රහස් දොරින්. නතුවව - යටත්ව.  මැඬිල්ලේ - මඬුල්ලේ,මණ්ඩලයේ.

              5.  සාල්ලෙකැ - උඩහල්ලෙකැ. වර්චස් - අසූචි.

               6. වතෙක් - පැවැත්මෙක්. ප්ර්තිපත්තයෙක් දසරුවට - උරහිසට. සුවපොතකයන් - ගිරා පැටියන්.

                7. මැඳිරියෙහි - කූඩුවෙහි

23. මන්ත්‍රණය නිෂ්ළුල වීම.

             4. චර පුරුෂයෝ - (තොරතුරු සෙවීම පිණිසැ වෙස් වළා) හැසිරෙන පුරුෂයෝ.

              5. කූඩම්වලැ - “පීප්ප” වැනි බඳුන් වෙසෙසකි. “ඔඩම්”යනු ද පාඨයි. “ඔඩම්” නම් රා බීමට ගන්නා කුඩා බඳුන් යර. මසවුළු - මස් අවුළු. අන්තස්සර පුරුෂයෝ - චර පුරුෂයෝ.

              6. වැඩි තරම් කෙනෙක් - වැඩි වූ හෝ තරම් වූ කෙනෙක්. වාසි බෙණෙම්න් - වහසි බස් (කොප උපදවන වචන) කියමින්. මුව පොල්ලන් - මුව පැටියන්, යමුගුරු බාලා - යකඩ පොලුවලන් ගසා. තූ තූ කොටැ - සුනු විසුනු කොටැ. සඟවා - හඟවා, දන්වා.

                 7.  සමු -අවසර. අඩයටි - හෙලි. පත් කොහොල් - මේ ද අනිනා ආයුධ විශේෂයෙකි. පාරා වළලු - වටේට මැ කැපෙන චක්ර්කාර ආයුධයෙකි. පසල් දනව්වැ - ප්රාත්ය න්ත ජනපදයෙහි, පිටිසර. ක්ෂොහ කොටැ - කලඹා.

24. මියුළු නුවර වට ලෑම

1. ශෘංගි ලා ඉදිකරන ලද -සිහිරි (විෂ) දමා පිළියෙළ කරන ලද. තල් පැන් පකක් - තල් ගෙඩියක්. අක්ෂෞහිණියක් - ඇතුන් 21870 කින් ද, ැශ්වයන් 656210 කින් ද, රථ 21870 කින් ද, යොධයන් 199350 කින් ද යුක්ත වූ සේනාවක්.

2. වෙරම්බ වාතයෙන් - සිවු දිගින් මැ එති යි. කියන සැඩ සුළඟින්, හැළැලී - කැලඹී. පටහැණි වීම -විරුද්ධ වීම.

3. විද්වංසනය - විනාශ. පරම්ලරා ශබ්දයෙන් -කටින් නට යෑමෙන් ශබ්දයෙන් ආරංදියෙන්.

4. පෙරසන්ධ්යාලයෙහි මැ -සැන්දෑවේ මුල් කොටසෙහි මැ. දඩු වැට පහන් - විලක්කු . පා පොළොන් අගළ - වියැළි වැලි ඇති අගළ. නොෂය - ලිඟු කොපුව, ගුදමාර්ගය - මල මාර්ගය. ජය අකුසු -පෙර යුද්ධවල දී කරන ලද වික්ර මයනට ගෞරව වශයෙන් ලැබී ඇති අකුස. තොමරාදී - තොමර නම් අනින ආයුධ විශේෂයෙකි. ඇතරුවන් - හස්ත්යාැරොහකයන්, කාම්බෝජය, අරාබිය ආදී. ග්රීිසියට ද යොනක දේශය යැයිඅ සඳහන් වේ නානාභරණ ප්රිතිමණ්ඩිත වැ - නොයෙක් ආභාරනයෙන් සැරැසී. අසරුවන් - ආශ්වාරෝහකයන් අසුන් පියැ නඟින්නන්. කාහළ - නළා විශේෂයෙකි. ග්රී වයෙන් ග්රීනවය - බෙල්ලන් බෙල්ල. චර්ණනධ්වජ -පාට කොඩි. සතර හුලස් කොඩි ධ්වජ නම් වේ. හියවුරු -හී අවුරු, හී කොපු, ධනුධර්ධරයන්-දුනු දරන්නන්.නෛෂ්ක්රීම්ය ,ප්ර ඥා, වීර්ය, ක්ෂාන්ති, සත්යස අධිෂ්ධාන ,මෛත්රීැ උපේක්ෂා යන මේ පාරමිතා දසය - දාන පාරමිතාව , දාන උප පාරමිතාව දාන පරමර්ථ පාරමිතා යන වශයෙන් ගත් කලැ -සම තිසෙක් වේ. බෝධි ද්රැපමයක් -බෝ ගසක් . සත්තිස් බෝධි පක්ෂික ධර්ම - බෝධියට (සතර මාර්ගාදිය අවබෝධ කිරීමට) පක්ෂ (එක්) වැ යන ධර්ම් තිස් හත. සතර සතිපට්ඨාන, සතර සම්ය)ක් ප්ර ධාන වීර්ය. සතර සෘද්ධිපාද, පඤ්ච ඉන්ද්රිාය , පඤ්ච බල , සප්ත බොධ්යංගග, අය්යීව අෂ්ටාංගික මාර්ග යන මෙ තිස් හත. විදුරසුන් - වජ්රයෙන් කරන ලද ආසනය. අසි -කඩු ,ශක්ති - අඩයටි. හෙණ්ඩිවාල - කරවාල - අනිනා ආයුධ විශේෂයි. දස බිම්බරක්- බිම්බර දහයක්. ‘ බිමිබර’ නමි ඉතා විශාල සමුහයෙකි. බළ ඇණිහට සමුහ.

5. විගමනයෙන් - වෙන්වැ යෑ මෙන් . කුඤ්ච වාදයෙන් - ඇතුන් ගේ හඩ ‘ කුඤ්ච නාද’ නම් , හෙෂරවයෙන් - අස්න්ගේ හඬ මේ නමි. සක් - සංඛ හක් ගෙඩි, සින්නම් - හොරණැ. හර කයිතාලම් , තන්තිරි පට බෙර වෙසෙසෙකි . ගැට පහටු - ගැට බෙර. පනාබෙර- උඩැක්කි.

7. අස්වස් - සැනැසිලි . ද්වාරට්ටාල - දොරටු , අටුලු , දොරටු වලැ කරන ලද මුර ගෙවල් ‘ අටිටාල’ නමි දැව පත්රප- ලෑලි , සංගාලියම් - දම්වැල් . වේට්ටම් ලෑලි -හැඩ කපන ලෑලි . දාරු සම්භාරය - දැව රාශිය. ගහන බැවින් - ඝනවැ ගැවැසී ඇති බැවින් . උර පිටින් - පස්ය පිටින් පස්ව තදවි මැ ගියහ. ‘ මෘදංග මිහිගු බෙර , මුදු පරගාන සේ - මුහුද නාද කරන්නා සේ, “පරාග” ධාතු යි.නියෝග වචන-වාග් භේදයෙන් දන්වන්නට නො පිළිවන් හෙයින්- යුද්ධයෙහි දී දෙන අණ (සේනාවෙහි විශාලත්වය නිසා) වචනයෙන් දක්වන්නට නො හැකි හෙයින් . මද්දලාදි -( මද්දල+ආදි) මද්දල නම් උඩැක්කියකි. ස්වර්ණ ජාලා-රන් දැල් හස්ති කුන්ත-ඇතුන් ගේ සැට්ට -වැනි සැට්ට .තිසරනාදාමය -මෙවුල් දම තාඩාංග-තෝඩු.වලය-අත් වළලු තිසර පට-මාපය, අවුල් හර මුතු භර.උදරබන්ධන-බඩෙහි බඳින පටිය.ගැට නිමුල්හර-මාල විධේෂයකි.ලස් රෑ-කර්ණබභරණයෙකි.පස්වළලු -වළලු වෙසෙසකි. පේරැස් -මුදු වෙසෙසකි.එක් වැටි ලොකු මුතු පටි පාඩගම්-පා වළලු. පාදත්රර පා වහන්.පාදාභරණ ආදී,සමුජ්චලිත-මොනොවට බබළන.සුප්රාතිෂ්ඨිත-මනා කොටැ පිහිටි. (සැදුණු)

8. කච්චිය-රෙද්ද (දෙමළෙනි)

9.අභිප්රාචය-රුචි කැමැති

10. අනූන -නො අඩු බොහෝ

12. අවස්ථා පිළියමක් - අවස්ථාවට (වේලාවට) සුදුසු පිළියමක්. බඩැ බන් - බ‍ඩෙහි බැන්ද, ඉණෙහි ඇන්දා වූ, අස්වාමික - අහිමි ඉස් ලූ ලූ - හිස හැරැවූ හැරැවූ.

13. අන්නපාන -කෑම් පීම්, මහා පානයත් - සුරා පානයත්. එළුසන් - සිවුරු හඬලීම. අස්රු සන් - අසුරු ගැසීම .

25. නුවර ගැන්මට යෙදු උපායය

1. නො සිඳෙන්නේ යැ - නො කඩන්නේ යැ.

2. රජකු බොළඳ නියා යැ - රජකු ගේ බොළඳ බවෙකැ සැටි!

3. ආශීවිෂයක්හු - සර්පයක්හු.

අතළැ බටහ නම් - අගළෙහි (අගළට) බැස්සාහු නම්.

අන්තරට්ටාලවලැ - අතුරු අටලුවලැ, විත් - බොන බඳුන්.

7. අභිමතාර්ථ සාධක ව- කැමති දේ සිදු කරන්නාවූ. චින්තාමාණික්යභයක් සිතූ පැතූ දේ දෙන මැණිකක්. නො මිය - නො මැරෙවූ. හුයා -උයා

10. “ඇයි තිබී දැ’යි - ඇයි ඉතිරි කෙළේ දැ’යි තිලින් -තෙල පෙනෙන තැනින්.

11. වලක් -වනයක්. කැලෑවක්, පවුරු පිටින් -පවුරු මතු පිටින් හරවා - අස්කරවා, සයිනු් - ක්ෂුධාවෙන්, බඩ ගින්නෙන්.

12. ගෙයක් පණවා - ගෙයක් පාසා.

13. උපාය නම් තමා -උපාය නම් වනාහි.