ගුත්තිල කාව්‍ය වර්ණනා - අලංකර දර්ශ නය

අලංකාර දර්ශනය

කාව්යරසවර්ද්රැක ඵලාන්යොසෂාං නෛව යෙ තතපථාවිඃ තදධිතාය තදිප්සූනාං කිඤවිත් කු‍ර්වෙ’ස්ය් දර්ශනම්

     1.භාෂාවට ශබ්ද ශස්ත්රසය යම් සේ ද කාව්යශයට අලංකාර ශාස්ත්ර්යත් එසේ ම ය. එ නම් ශාස්ත්ර ය භාෂාවට ව්යාදකරණය වන්නාක් සේ ම අලංකාර ශාස්ත්රටය තෙම කාව්ය‍ ශාස්ත්ර යකට ව්යා කරණය වේ. යම් ශාස්ත්රශයක කොපමණ ප්රාවීණ කෙනෙක් වූවත් එහි ව්යාතකරණ්යට නො දන්නා නම් හේ තෙමේ එම ශාස්ත්ර්ය ගැන කිසිවක් නො දන්නේ වේ. එයින් කාව්යප ශාස්ත්ර්යෙහි කොපමණ පරිශිලනය ඇත කෙනෙක් නමුදු අලංකාරය නොදනි නම් ඔහු කාව්යට ශාස්ත්රාය ගැන කිසිවක් නො දන්නා බව ප්රතත්යමක්ෂය. ලංකාවෙහි නොයෙක් විට කවි සිලෝ බදිමින් අපිත් පණ්ඩිතයෝ වම්හයි පැළඹෙන්නා වූ අයවලුන් විසින් ද මෙය සිතට ගනු ලැබේ නම් මැනවි.

  2.ඉන්දියා දෙශයෙහි වනාහි ව්යා කරණය මෙන් ම අලංකාරය ද ඉතා බහුල ව පරිශිලනය කරනු ලැබේ. ඒ බව ඒ දෙශයෙහි ප්ර චලිත වූ අලංකාර ග්රින්ථයන්ගේ විශාල සංඛ්යානවෙන් ම ස්ඵට වේ ම ය. ලංකාවෙහි වූකලි පෙර සිට පැවත එන්නා වූ අලංකාර ග්ර්න්ථයෝ තුනකි. එනම් සංස්කෘත යෙන් කාව්යරදර්ශය, පාලියෙන් සුබොධාලංකාරය, සිංහලෙන් සියබස් ලකර යන් මොවුහු වෙති. මෙයින් සියබස් ලකර නම් සිංහලට නගන ලද කාව්යසදර්ශය මැ යි. එයින් ලංකා ව්යූවහාරයෙහි පැවත එන්නා වූ විශිස්ට ග්ර න්ථයෝ නම් කාව්ය දර්ශය හා සුබොධාලංකාරය ද වෙත්. මේ දෙක ම ගෞරවයෙන් සැලකිය යුතු වූ ග්ර න්ථයෝ වෙති. එහෙත් කාව්යාදර්ශය වනාහි තත්කර්තෘ වූ ශ්රිිදණ්ඩ්යා්චාය්ය්ය වයන් විසන් කරන ලද්දේ අලංකාර ශාස්ත්රරයාගේ බාලාවස්ථාවෙහි දී ය. ඒ බව එම ග්ර න්ථයෙහි-

කාව්යඑශොහාකරාන් ධර්මන්- අලංකාරන් පචක්ෂතෙ තෙ වාද්යා්පි විකල්ප්යමතතෙ-කස් තාන් කාර්ත්සෙන්යවන වක්ෂ්යලති1

යන වාක්යායෙන් පෙනේ. අලංකාරයෝ ‘තවමත්’ විමසනු ලැබෙත් යයි කී යෙහිනි. දණ්ඩිහට පූර්ව වූ ශ්රී වාමනාචාය්ය්ංක යෝ අර්ථාලංකාරයන් සත්විස්සක් කීහු. ශ්රීේ දණ්ඩිහුගේ ග්රඩන්ථයෙහි පන්තිසක් කියන ලදි. කල් යෑමෙන් ශාස්ත්රයය තවත් වැඩි ගිය පසු එම ශාස්ත්ර යෙහි චක්රපවර්ති භාවය උසුලන්නා වූ මම්මටාචාය්ය්ාස්යන් විසින් ස්වකීය ශ්රෙතෂ්ඪාතිවිශ්රැපත කාව්යව ප්රවකාශ නම් ග්ර‍න්ථයෙහි අර්ථාලංකාරයෝ එක්සැටක් කියන ලදහ. එහෙත් 1කාව්ය ගොහාකර වූ ධර්මයන් අලංකාරයන් කොට කියත්. ඔවුහු තවමත් වීමයන් ලැබෙත්. ඔවුන් සකලත්වයෙන් කවරෙක් කියන්නේ ද? 51

I

කාව්ය්ප්රයකාශය අලංකාර කිරිටය මෙන් සලකනු ලබන නමුත් ශ්රීග දණ්ඩින් විසින් කියන ලද විකල්පනය එයින් ද නිෂ්ඨාප්රාඅප්ත නො ම විය. විකල්පනයෙන් පොෂ්යකමාණ වූ විද්යානලතාව තවත් සමෘද්ධිප්රාපප්ත වූ පසු ශ්රිූ ජනදෙවයන් විසින් චන්ද්රා්ලොකය කරන ලදි. එහි අර්ථාලංකාරයන් සියයක් කියා ඊට පරිශෙෂ වශයෙන් තවත් අලංකාර පසළොසක් ද දැක්වූහු. මෙසේ බලන කල ශ්රීය දණ්ඩිහුගේ කාලයෙන් පසු මේ විද්යාාලතාව බොහෝ සේ වැඩි තිබෙන බව පෙනේ. තව ද ඒ වැඩීමෙහි දී එහි යම් යම් ලක්ෂණ ද බොහෝ සේ වෙනස් වී තිබෙන බව නුතන නූතන වූ ග්රීන්ථයන්ගේ අවලොකනයෙන් ප්ර තිහාත වේ මැ යි. මෙසේ හෙයින් කාව්යඒදර්ශය තවමත් ගරු වු ග්රොන්ථයක් නමුදු වර්තමාන කාලයෙහි අලංකාර ශාස්ත්රිය සම්බන්ධ වූ නිසි අවබොධයක් ගෙන දීමට එය ප්රථමාණ නො වන බව දත යුතුයි. 3. සුබොධාලංකාරය තෙ රාමශර්ම ආචාය්ය්් වරයකු විසින් කරන ලද සංස්කෘත, අලංකාර ග්රයන්ථයක් ආශ්ර ත කොට ගෙන නිපදවන ලද්දක් සේ පෙනේ. මේ ග්ර න්ථය නොයෙක් අතින් කාව්යාථදර්ශයට වඩා පැහැදිලි බව ද සම්පුර්ණ බව ද කිය යුතුයි. එහෙත් නවීනතර ග්රනන්ථයන් ඉදිරියෙහි මෙ ද අසම්පූර්ණ වූ පොතකි. 4. පෙරකල වනාහි මීට වඩා ශ්රෙමෂ්ඨ ග්රූන්ථයන් ලංකාවෙහි පැවති බව පෙනේ. ඒ බව ලංකා කවීන්ද්රරයන්ගේ යෙදුම්වලින් ස්ඵුට වේ මැ යි. මේ ගුත්තිල කාව්යතයෙහි එසේ ස්ඵුට වන්නා වූ තැන් බොහෝයි. මේ ගුත්තිල කාව්යියෙහි එසේ ස්ඵුට වන්නා වූ තැන් බොහෝයි. යථොක්ත උභය ග්රුන්ථයන්හි නො දක්වන ලද නොයෙක් අලංකාරයන් මෙහි දක්නා ලැබීමෙනි. 5. දැන් වූකලි කාව්ය ශාස්ත්රයය සහිත වූ ප්රනවීන භාෂාවන්ගේ ප්රසබොධය දීප්තිමත් ව බබළන්නේ නමුදු ලක්දිව්හි අලංකාරඥනය ඉතා හීන භාවයෙහි පවතී. මෙය දැකීම මහත් ඛෙදයට කරුණකි. සාමාන්යී උගතකු දන්නේ නම් සිදත් සඟරාවෙහි කී අලංකාර එකෙළොස පමණකි. ඉනුත් හොදින්දන්නේ නම් උපමාය, රූපකය, ශ්ලෙෂය යන මේ තුන හා දෙවැනි තරමින් උත්ප්රෙඉක්ෂාවත් බව නොයෙක් විට දක්නා ලැබේ. පණ්ඩිතයෝ ඇතැම් විට මීට වඩා යම් යම් මාත්රතයක් දනිත්. එහෙත් ඔවුන්ගේ දැනුම ද ඉතා ලඝු බව පෙනේ. අලංකාරයන් අතුරෙන් ඉතා සාමාන්යද අලංකාර වූ උපමාවෙහි පවා ලක්ෂණ කියන්ට පුළුවන් අය විරල වෙති. උපමා උපමෙය දෙදෙනාගේ සම්බන්ධය උපමාවය යනු පිළිගන්නා ලද ලක්ෂණ කථනයයි. මේ සම්මතය විසුළුවක් බව කවරකුහටවත් මේතාක් වැටහුණු බවක් නො පෙනේ. උපමාව හා තවත් වස්තුවක් එක් වූ විට උපමාව සෑදේලු. මේ කීම කෙසේ ද කිවහොත් කැතතත් තලයත් සම්බන්ධ වූ විට කැත්ත සෑදේය, නැතහොත් අටත් පහත් එක් වූ විට අට සෑදේය යනාදි විපරිත කියමනක් මෙනි. කැත්තක් සෑදෙන්ට තවත් කැත්තක් ඕනෑ කෙරේ නම් ඒ මුල් කැත්ත සැදුණේ කෙසේ ද? අටකුත් පහකුත් එක් වූ නැන සෑදෙන්නේ අට නම් ඒ පහට වූණේ මොක ද? (අපර 16) 52

‘Ii 6.මේ ඉතා සුඵ වූ කාය්ය්නම්යෙහි පවා අවිද්යා ව මෙසේ හෙයින් මීට විෂම වූ තැන්වල දී කියනු ම කිම? එහෙත් නිදසුන් ස්වල්පයක් දැක්වීම සෑහේ යයි සිතුමු. ගිරා සන්දේශය නම් රසවත් කාව්යකය ශුද්ධ කොට ව්යාදඛ්යායනයකින් සරසා ප්රිසිද්ධ කරවන්නා වූ විද්වත් මහතකු විසින් එහි එක් පද්යයයක ව්‍යුත්ක්ර ම දොෂය ලැබෙන්නේ යයි සංඥපනයෙහි කියා තිබේ. මේ දොෂ සන්දර්ශනය කර තිබෙන්නේ බොහෝ කනගාටුවෙන් බව ද පෙනේ. පද්යුය නම් මෙසේය :

ස ද රිවි තමන් රහු මුව පත් වූ ස‍ඳෙ හි බි ද ගන අඳර එළිකරනුව රැ දෙවෙ හි බැ ඳ සිය කිරණ පටගිය මෙන් පහ අගෙ හි සොඳ රන් රිදි දද බබළයි පුරවරෙ හි

මෙහි ව්යුනත්ක්රරම යයි සලකන ලද්දේ චන්ද්ර .සූය්ය්නේ දෙදෙනාගේ කාන්තිය උපමාන වශයෙන් උද්දෙශ කොට ඊට උපමෙය වූ වස්තූන් රන් (දද) රිදි දද යන ක්රංමයෙන් අනූද්දෙශ කිරිම බව පෙනේ. චන්ද්ර් සූය්ය්දදෙ දෙදෙනා සඳහන් ක්රයමයට නම් ධවජයන් ද රිදි දද රන් දද යයි විය යුතු හෙයිනි. තවත් එසේ ම ‘කාව්යු ශාස්ත්රරය’ නමින් සාහිත්ය පරික්ෂණ ග්ර්න්ථයක් නිපදවන්නා වූ විචක්ෂණ වු මහතකු විසින් පරවි සන්දේශයෙහි-

සැරද පරවිඳු සඳ - පඬුවන් සුරත් සරණින් පහළ කිරි මුහුදින් - සහ පබළ කුරු සක්වන්-

යන මේ පද්යුයෙහි යථොක්ත අපක්ර ම දොෂය ලැබෙන්නේ යයි කියා තිබේ. මේ උභය ස්ථානයෙහි ම දොෂය නම් මේ උසස් ග්ර්න්ථයන් කළා වූ කවි කෙසරින්ගේ යෙදුම්හි නො ව ප්රිතිලොමක්රසමාලංකාරය ගැන දැනගැන්මක් සාමාන්යනයෙන් ලංකාවෙහි නොමැති බැව්හි වේ. ඒ අලංකාරය පිණිස මේ වර්ණනාවෙහි 101.සං. 2.බලන්න. එහි ප්රදතිලොම යථාසංඛ්යේ නමින් කියවෙන්නේ ඒ මේ අලංකාරයි. තව ද සෘතුසංහාරයෙහි-

සඵුටකුමුදවිතානාං රාජහංසාශ්රි තානාං මරකතමණිහාසා වාරිණා භූෂිතානාම් ශ්රීමයමතිශයරූපාං ව්යොපම තොයාශයාණාං වහති විගතමෙඝං චන්ද්රරතාරාවකිර්ණම්

(අපගත වු මේඝ ඇති චන්ද්රාතාරකාවන්ගෙන් අවකීර්ණ වූ ආකාශය තෙම විකසිත කුමදයන්ගෙන් ගැවසී ගත්තා වු රාජහංසාශ්රිාත වූ මරකත මණි පැහැයුත් ජලයෙන් සැරකුම් ලද්දා වූ ජලාශයන්ගේ අතිශය සුන්දර වූ ශොභාවක් වහනය කෙරේ.)

53 ‘Iii

මෙහි උපමාව නම් ආකාශය හා ජලාශයන් අතුරෙහිය. නොයෙක් තැන අපගත වූ මෙඝයන් ඇති හෙයින් ද ඒ එක් එක් තැන එක් ජලාශයක් මෙන් පෙනෙන හෙයින් ද එක ම ආකාශය බහු ජලාශයන්ට උපමිත විය.

ආකාශයෙහි ලක්ෂණොද්දෙශය මෙසේය :

1 2 3 මෙඝයන්ගෙන් තොර වු චන්ද්රජයා සහිත තාරකාවකීර්ණ භාවය භාවය භාවය

මොවුන්ගේ උපමාන වූ වස්තූන්ගේ අනූද්දෙශය මෙසේය :

විකසිත කුමුදයන් ඇති රාජහංසාශ්රිශත මරාමිණි පැහැයුත් භාවය භාවය භාවය 3 2 1

මේ උපමානොපමෙයයන්ගේ සම්බන්ධය වන්නේ ප්ර තිලොම ක්රිමයෙන් බව ප්රඋත්යගක්ෂය. මෙසේ අනුලොම ප්රයතිලොම වශයෙන් ලැබෙන්නා වූ ක්රරමයට පය්ය්පර්‍‍ය යයි කියනු ලැබේ. ඒ මෙසේ කීහු. ශ්රීොල ශාශ්වතයෝ:

                      අනුලෝමො විලොමශ්ව-ක්රකමඃපය්ය්යර්‍ාය ඉෂ්ය තෙ

(අනුලොම ද ප්ර තිලොම ද වූ ක්රොමය තෙම පය්ය්මර්‍ා යයි කැමතිවනු ලැබේ)

7.කාව්යපශෙඛරයෙහි අලංකාර මේ මේ යයි දක්වන්නා වූ ගුරු මහතකු විසින්-

පිරි සරසවිය ර ස - සුඛතරග නත මින් ර ස රන්වනඹර නිවෙ ස - වඳිමි මුනිරජ සයුර සහතො ස

යන මේ පද්යවයෙහි අලංකාරය ශ්ලිෂ්ටරූපක යයි කියා තිබේ. මේ කීම ගැන අපි ඒ මහතාට දොස් නො කියමු. වෙන කෙනකුන් කීවත් කියන්නේ නම් එසේ ම හෙයින්. ශ්ලෙෂයත් සත්ය යකි. එහෙත් මෙහි ශ්ලෙෂයෙන් සංකීර්ණ වූ අන්යඅත් අලංකාරය රූපකය නම් මෙහි කරන ලද අභිවන්දනය සාගරයට විය යුතුයි. උපමෙය වූ ‘මුනිරජ’ යන්න රූපකයෙහි නිගීර්ණ හෙයිනි. එහෙත් සාගරයට වැඳීමක් නම් බෞද්ධයන් අතරෙහි නො මැත්තේය. එහෙයින් මෙහි අබිවන්දනය උපමාන වු සාගරය කෙරහි නො ව උපමෙය වූ මුනිරජ කෙරෙහි විය යුතුයි. එකල මෙහි අලංකාරය පරිණාමය වේ. කියන ලද මැයි චන්ද්රාෙලොකයෙහි- 54 .Iiii

පරිණාමඃක්රි්යාර්ථශ්වෙද්-විෂධි විෂයාත්මනා (විෂයී, ආරොප්යථමාණ වූ වස්තුව හෙවත් උපමානය: විෂ්යව ආත්මනා ආරොප විෂය වූ වස්තුහුගේ හෙවත් උපමෙයයාගේ ප්රවකෘති භාවයෙන්; ක්රි:යාර්ථශ්වෙද්, ඉදින් ක්රිුයාර්ථලාහි වන්නේ ද; එකල-පරිණාම:, පරිණාම නම් අලංකාර වන්නෙයි.) උපමාන වස්තුව ස්වකීය රූපයෙන් නො ව උපමෙය වස්තුහුගේ රූපයෙන් ක්රිමයාර්ථය හා සම්බන්ධ වන්නේ ද එකල අලංකාරය තෙම පරිණාම වන්නේය යනු මෙහි භාවයයි. නිදසුන් මෙසේය: අ. ප්ර සන්නෙන දෘගබ්ජෙන-වික්ෂතෙ මදිරෙක්ෂණා

(මනොහාරි වූ බැලුම් ඇත්තී ප්රබසන්න වූ නෙත්රි නැමති පද්මයෙන් අවලොකනය කරා.) මෙහි ක්රිායාර්ථය ආරොපිත වූ පද්මය හා නො ව ආරොප විෂය වූ නෙත්රඅය ම හා සම්බන්ධයැ. පද්මයෙන් අවලොකනයක් නොමැති හෙයිනි.

ආ. මේ උදාහරණයෙහි වනාහි උපමෙය වස්තුව කරණය වශයෙන් ක්රි.යාසම්බන්ධය ලබා. කර්මය වශයෙන් ලැබීමට උදාහරණ:

ශාන්තිමිච්ඡසි වෙදාශු-සතාං වාග මෘතං ශෘණු

(වහා ශාන්ති ලාභය කැමැත්තෙහි නම් පණ්ඩිතයන්ගේ වචන නැමති අමෘතය අස.) මෙහි ශ්රශවණය කිරිම අමෘතය හා නො ව වචනය ම හා සම්බන්ධ වේ. අමෘතය ශ්රිවණය කිරිමක් නොමැති හෙයිනි. ප්ර ස්තුත පද්යනයෙහි උපමෙයයාගේ සම්බන්ධය ද මෙසේ කර්මය වශයෙනි. එම මහතා විසින් එම කාව්යරයෙහි- තෙරුවන් පුදා වැ ඳ-මෙත් සිත්කර සුරන් යැ ද බුදුන් ගුණයක් සො ඳ-කියම් එඵවෙන් මදක් පද බැ ඳ

යන මෙහි අලංකාරය උදාරාලංකාර යයි කියා තිබේ. මේ මහතා උදාර ලංකාරය ගැන එහි නාම මාත්රලය මුත් ඉන් වැඩි යමක් දන්නා බව නො පෙනේ. එම අලංකාරයෙහි ලක්ෂණ මෙසේ කියන ලදි. අලංකාර සර්වස්වයෙහි:

උත්තරොත්තරමුත්කර්ෂණමුදාරඃ

‘පූර්වපූර්වාපෙක්ෂයා උත්තරොත්තරස්ය උත්කර්ෂනිබන්ධනත්වම් උදාරඛ්යොක’ ලංකාරඃ’ (පූර්වයෙන් පූර්වයෙන් නිර්දිෂ්ට වුවහුට වඩා අපරයෙන් අපරයෙන් නිර්දිෂ්ට වුවහුගේ උත්කෘෂ්ටතා ඇති අයුරක් දැක්වීම උදාර නම් අලංකාරය වේ.) මීට සාරාලංකාර යයි ද නමි. 55 Iiv

නිදසුන් මෙසේ දැකවූහු චන්ද්රාැලොකහෙයි- මධුරං මධු තස්මාච්ච-සුධා නස්යාඃො කවෙර්වචඃ

(මධුතෙම මිහිරිය. අමෘතය තෙම ඊට මිහිරිය. කවිහුගේ වචනය තෙම ඊටත් මිහිරිමැයි) මෙහි පූර්ව පූර්වයට වඩා පශ්චිම පශ්චිමය තෙම උත්කර්ෂය භජනය කෙරේ. එහි නිරූපණය වාක්ය යෙහි අභිප්රෙපතාර්ථය වේ. මෙබන්දක් යට දැක් වු ‘තෙරුවන්’ යනාදි පද්යපයෙහි නොමැත්තේය. ඒ පද්යථය නම් ස්වභවොක්තියකි.

මේ මහතා විසින් තවත් මේ කාව්යියෙහි බොහෝ තැන්වල කර තිබෙන්නා වූ අලංකාර දර්ශනයෙහි ස්වභාවය මෙසේ මැ යි.

8. (1) අපගේ කල්යාිණමිත්රැ වූ මඩුගල්ලේ සිද්ධාර්ථ ස්ථිවිරයන් වහන්සේ ගෙන් ශාස්ත්රාරවබොධය ලැබ සිදත් සඟරාවේ අලංකාර කාණ්ඩයට විස්තර ව්යාලඛ්යාථනයක් කරන්නා වූ ගුරුමහතකු විසින්-

අ ග පිපිමල් මලිගිය ලිය කැ ලේ යා ව ග බැඳගෙන රජහස පුල් වී ලේ යා ළ ඟ සිටි තුරු ගිලිහුණු රොනවු ලේ යා ම ඟ බැස යව පළහෙළ වැලිතෙ ලේ යා

යන මේ සැළලිහිණි සන්දේශ පද්යලයෙහි දෙශවිරොධ නම් දෙෂය විද්යයමාන යයි කියා තිබේ. මෙහි ද්විතීය පාදයෙහි රාජහංසයන් කී හෙයින් ද ලංකාවෙහි එම හංසයන් නොමැති හෙයින් ද යථොක්ත දොෂය වන්නේලු. රාජ හංසයන් තබා ලංකාවෙහි කිසි ම හංසයෙක් ඇතැයි අපි නො සිතමු. එහෙත් මෙහි යම් දොෂයක් විද්යවමාන සේ පෙනේ නම් ඊට හෙතුව ශ්රී රාහුල මාහිමියන් වහන්සේගේ වරදක් නො ව (1) අල්ප විද්යා්වෙන් මහා විද්වතුන්ගේ කාතින් ප්ර මිත කරන්ට යැම වේ. ඇතැම් අය ගුත්තිල කාව්යි වර්ණනාව ප්රනමිත් කර්න්ට ආ මෙනි. (2) අලංකාර ශාස්ත්රවයෙහි මාතෘකා පාලිය ස්වල්ප වශයෙන් දැන ගැනීමට මුත් ශාස්ත්‍රයෙහි නිසි අවබොධයක් ලබා ගැනීමට උපකාරි වූ ග්ර න්ථයන්ගේ ආශ්රතයක් දැනට ලංකාවෙහි නොමැති බව ද වේ. ලංකාවේ හංසයෝ ඇති වෙත්වා නැති වෙත්වා ශාස්ත්ර‍යාගේ ඉගැන්වීම මෙසේය. වාග්ගටිය කාව්යාඇනුශාසනයෙහි: ජලාශ්රඇයම‍ාත්රෙශ හංසානාම්

(ජලාශ්රවය මාත්රායක් ඇති කල්හි හංසයන්ගේ නිබන්ධය වේ.) නිබන්ධය නම් ඇති සේ දැක්විමයි. යට කවියෙහි ‘පුල්විලේයා’ කී හෙයින් ජලාශ්රගය පෙනේ. 56

Iv (2) ඒ ව්යාමඛ්යායනයෙහි ම- නුවණ සුරුගුරු බ ඳු - ගුණයෙන් සදිසි සොමිස ඳු සැපතින් පිරි සුරි ඳු - වැඩෙකි සීනෙන් දුටත් මෙ නිරි ඳු

යන මෙහි අලංකාරය හෙතුරූපක යයි කියා තිබේ. මේත් ‘බඳු’ , ‘සදිසි’ , ‘සරි’ යන උපමාවාවක පදත් තිබෙද්දිය. මේ කීමට හෙතු කුමක් දැයි සිතීම පවා දුෂ්කරය. එසේ ම- තෙපලෙන් සුබැ සිය න් - ඉසුරෙන් සිය කුලැ සියන් වි ල සි න් විල සිය න් - මෙලෙස ගත්තේය ලො වැ සියන්

යන මෙහි ද අලංකාරය හෙතුරූපක යයි කියා තිබේ. මෙහි ද කීම පෙර සේ ම අද්භූතය. කිසි ම රූපකයක් මෙහි නො පෙනේ. සාමාන්යත හෙතු යයි යන්තමින් කිය හැකි. අනායාසයෙන් කිය යුතු වු අලංකාරය නම් ස්වභාවොක්තියි.

9. (1) මුඵ සිදත් සඟරාවට ව්යාික්ත ප්රුශස්ත විස්තරාර්ථ වර්ණනාවක් කරන්නා වූ පණ්ඩිත ප්ර කාණ්ඩ කෙනකුත් විසින් - සදවන සිදු කිය කුඹුයොන නම සත රා කිවී සෙවත තොද වැලීනී යළතොගො රා කරුණු කිහෙනිවී කෙරළින් ලැබ හුරි රා පැටිවෙන දෙස යුද පතිරජ දිය ඉසු රා

යන මේ උභයභාෂාතොමෝ ‘අලංකාරශාස්ත්රව ප්රාසිද්ධ වක්රොතක්ති නම් අලංකාරය’ යි කියා තිබේ. වක්රො ක්තියෙහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ, මන්දාරමරන්දවම්පුයෙහි:

එකාර්ථෙනොක්තවාක්යවස්ය‍-කාක්වා ශ්ලෙෂෙණ වාන්ය ථා යොජනං ක්රි්යතෙ යත්ර්-වක්රොාක්තිස්නත්ර කිරතිතා

(එක් අර්ථයකින් කියන ලද වාක්ය්යක් සම්බන්ධ ව කාකුයෙන් හෝ ශ්ලෙෂයෙන් හෝ යම් තැනෙක අන්ය් ප්රනකාර අර්ථ යොදා ගැනීමක් කරනු ලැබේ ද එ තන්හි වක්රොැක්තිතොමෝ කිර්තියය) කාකු නම් වාච්යානර්ථය අභිප්රෙකත ද එසේ නො ව අන්යාැර්ථයක් අභිප්රෙ ත දැයි අවගමනය පිණිස කථනයෙහි දි කරනු ලබන්නා වූ ස්වරභෙදයයි. ඉංග්රිිසියෙන් ඊට (tone) ‘ටෝන්’ යයි කියනු ලැබේ. නිදසුන් මෙසේයි:

අ. කාකු වක්රොභක්තියට- අසමාලොව්යි කොපස්තෙ-නොවිතො’යමිතිරිතා නෛවොවිතො’යමිති’තං-තාඩයාමාස මාලයා 57 Ivi

(විචාරණය ‍නො කොට ගන්නා ලද තිගේ මේ කොපය උචිත නො වේ යයි ආවක්ෂණ්යන කරන ලද්දීය. උචිත නම් ‍නො වේ ම යයි ඕ තොමෝ ඔහුට මාලාවකින් තැළී.) මෙහි උචිත නම් නො වේ ම ය යනු කාකුවෙන් කියන ලදි. අතිශයින් උචිතය යනු එහි ස්වර භෙදයෙන් යොදා අඟවන ලද අර්ථයයි.

ආ. ශ්ලේෂ වක්රොවක්තියට නිදසුන් : අංගුල්යා කඃ කපාටං ප්ර්හරති කුටිලෙ මාධවඃ කිං වසන්තො නො චක්රී කිං කුලාලො න හි ධරණිදරඃ කිං ද්විජිහ්වඃ එණින්ද්රඃත නාහං ඝොරාහිමර්දි කිමසි ඛගපතිර්නො හරිඃ කිං කපින්ද්රඃජ ඉත්ථං රාධාවිවාදප්රිතිපදවචනඃ පාතු වඃ පද්මනාහඃ

රාධා අසයි : එම්බල කුදිය! ඇගිල්ලෙන් දොරට ගසන්නේ කවරේ ද? කෘෂ්ණ තෙමේ උත්තර දෙයි : මාධවයි. (මාධව යන්නෙන් කෘෂ්ණ දෙවයා කියනු ලැබේ. එහෙයින් ‘මම කෘෂ්ණය’ යනු මෙහි අභිප්රෙ තාරථයයි.) රාධා : කිමෙක් ද? වසන්ත කාලය ද? (මාධව යන්නෙහි වසන්ත යනු ද අර්ථයකි.) කෘෂ්ණ : නැත. චක්රී ය. (කෘෂ්ණ නම් විෂ්ණුහුගේ අවතාර හෙයින් මෙහි විෂ්ණුහට යෙදෙන්නා වු චක්රීි යන නාමය කීය.) රාධා : කිම? කුඹලෙක් ද? (චක්රීඅ යන්නෙන් කුඹලා ද කිය වේ. චක්රහයක් ඔහුට ද ඇති හෙයිනි.) කෘෂ්ණ : නැත. ධරණිධරය. (පෘථිවිය ධාරණය කරන්නේ යනු අර්ථයි. විෂ්ණුහට නමකි.) රාධා : කිම? දෙ‍දිවක් ඇති සර්පරාජයා වත් ද? (අනන්ත නම් නාග රාජයා ද පාථිවයි ධාරණ්ය් කරන යෙයිනි.) කෘෂ්ණා : නැත. මම ඝොර වූ සර්පයා මර්දනය කරනනේ වෙමි. (අනන්තයා කෙරෙහි විෂ්ණුහුගේ ශයනය ඇති හෙයිනි.) රාධා : කිම? ගුරුළු රාජයා වෙහි ද? (ගුරුළා නාගයන් මර්දනය කරන හෙයිනි.) කෘෂ්ණ : නැත, මම ‘හරිඃ’ මි. (‘හරි’ යනු විෂ්ණුහට නමි.) රාධා : කිම? රිළවෙක් ද? (‘හරි’ යනු රිළවාට ද නම් හෙයිනි.)

‘මෙසේ රාධා විසින් විවාදයෙහි දෙන ලද පිළිතුරු වදන් ඇති විෂ්ණු තෙමෙ තොප රකීවා’

මෙයින් වාක්රා ක්තියෙහි විශෙෂ ධර්මය නම් වක්තෘහු විසින් එක් අර්ථයෙක්හි කියන ලද දෙය ශ්රොාතෘහු විසින් අන්යාෂර්ථයෙක්හි යොදා ගෙන ඒ තමන් යොදා ගත් අර්ථයට අනූරූප ලෙස ප්රවතිවදන් දිම වේ. එහි අභිප්රානයය ද 58 Ivii

කෙළි කවටය බව පෙනේ. මේ අලංකාරයට පූර්ව පක්ෂයෙහි ශ්ලෙෂය හෝ අපර පක්ෂයෙහි කාකුව හෝ අවශ්යවක වෙ මැයි. එහෙත් ප්රඅස්තුත වූ සිදත් සඟරා නිදසුනෙහි ශ්ලෙෂාර්ථයක් හෝ අගස්ත්යවයාගේ වචනයන් අභිප්රෙහත නූවු අර්ථයෙක්හි යොදා ගැන්මක් හෝ නොමැත්තේය. එහි අදහස කෙළි කවටයක් ද නො ම වෙයි. උත්තමයකුගේ චරිත්රම විශෙෂයක් ප්රිකටීභූත කිරීම වේ. එහෙයින් එම නිදසුනෙන් ලක්ෂිත වූ උභය භාෂා ලංකාරය වක්රොරක්ති ලක්ෂණයෙන් විරහිත බව කිය යුතු වේ.

   (2) මීට යථොක්ත පඬිවරයාණන් විසින් වක්රොනක්ති යයි කියා තිබෙන්නේ අර්ථාලංකාරයන්ට ඇතුළත් වූ අලංකාරයක් වශයෙනි. එහෙත් මෙහි ශංකිත වූ වක්රොුක්තිය අර්ථාලංකාරයක් ද නො වේ. කියන ලද මැයි කෘව්ය් ප්ර්කාශයෙහි-

ගුණ විවෙචනෙ කෘතෙ’ලංකාරඃ ප්රාථප්තාවසරා ඉති සම්ප්රයති ශබ්දලංකාරානාහ: යදුක්තමන්යෙථා වාක්යං-මන්යතථා’න්යෙ‍න යොජ්යාතෙ ශ්ලෙෂෙණ කාක්වා විඥෙයා-යා වක්‍ො-ලක්තිස්තථා ද්විධා.

(ගුණවිවෙචනය කළ කල්හි අලංකාරයෝ තුමූ පැමිණි ප්රාස්තාව ඇත්තාහු යයි දැන් ශබ්දාලංකාරයන් කියා:

ඉදින් එක් අර්ථයකින් කියන ලද යම් වාක්යියක් අන්යවයකු විසින් ශ්ලේෂයෙන් හෝ කාකුවෙන් හෝ අන්යාිර්ථයෙක්හි යොදා ගනු ලැබේ ද ඕ තොමෝ වක්රොකක්ති යයි දතයුත්තීය. එසේ ඈ ද්විවිධ වේ.’) ශංකිත වූ වක්රොකක්තිය අර්ථාලංකාරයක් නො ව ශබ්දාලංකාරයක් බව මෙයින් ප්ර්ත්ය.ක්ෂය.

(3) තව ද මෙය අලංකාර ශාස්ත්රය ප්ර සිද්ධ වූ වක්රොික්තිය යි කියා තිබෙන නමුත් ඒ වනාහි වක්රො ක්ති වූවත් ශාස්ත්රරයෙහි ප්රධසිද්ධ වූ වක්රොථක්තිය නොවේ. ප්රතසිද්ධ වූ වෙක්රෝක්තිය නම් ශබ්දාලංකාරයක් ද නො ම වෙයි. හෝ වනාහි ස්වභාවොක්තිය හැර අනිකුත් සියුලු ම අර්ථාලංකාරයන්ට යෙදෙන්නා වූ සාධාරණ නාමයකි. කියන ලද මායි සුබොධාලංකාරයෙහි, අර්ථාලංකාර පරච්ඡෙදයෙහි:

සහාවවංකවුත්තීනං-භෙදා ද්වෙධා අලංක්රිොයා

 (‘ස්වභාවොක්තිය වක්රොාක්තිය යන භෙදයෙන් අලංකාරයෝ තුමු ද්විවිධ වෙත්.’) අර්ථාලංකාර පරිච්ඡෙදයෙහි හෙයින් මේ කීවේ අර්ථාලංකාරයන් ගැන. බව දත යුතුයි. ශාස්ත්රක ප්රහසිද්ධ වූ වක්රොාක්තිය නම් මෙහි කී ද්විතිය භෙදය බවට කාව්යස ප්රරකාශයේ අර්ථාලංකාරඋල්ලාසයෙහි:

සෛෂා සර්වත්ර්වක්රොයක්ති-රනයාර්ථො විභාව්යමතෙ යත්නො’ස්යං‍ කවිනා කාය්ය්ක -කො’ලංකාරො’නයා විනා 59

Iviii

(‘ඕ තොමෝ සියලු තැන්හි වක්රොකක්තියි. මෑ කරණ කොට ගෙන අර්ථය චමත්කාරි කරනු ලැබේ. මෑ කෙරෙහි කවීහු විසින් යන්නය කට යුත්තේය. මැගෙන් තොර ව අලංකාරයෙක් නම් කවරේ ද?’) මෙයින් ශාස්ත්රත ව්යාහප්ත ව පවත්නා වූ වක්රොනක්තියෙහි ප්රකසිද්ධිය කථිතය. මේ වක්රොාක්තිය නම් කාව්යාර්ථයෙහි චමත්කාරය හෙවත් චිත්තප්ර‍බොධක වූ ආශ්වය්ය් ර්ය්භාවය ගෙන දෙන්නා වූ වක්රො ක්තියයි. එනම් සාමාන්යර වශයෙන් අර්ථාලංකාරයයි.1

(4) මෙසේ බලන කල යථොක්ත පඬිවරයාණන් විසින් උභය භාෂාවට වක්රොවක්ති යයි කියන ලද්‍දේ, ශබ්දාලංකාර විශෙෂයක් වූ වක්රොකක්තිය, දෙදෙනකුන් අතරේ කෙරෙන්නා වූ සම්භාෂණයක් හෙයින් ඒ ප්රකමාණ කොට ගෙන යයි හැ‍ඟේ.

(5) දැන් ඉතින් ‘සදවනසිඳු’ යනාදි නිදසුනෙන් ලක්ෂිත වූ උභය භාෂායෙන් කියවෙන්නේ කුමන අලංකාරයෙක් ද යන ප්රිශ්නය මෙහි උපදි. ඊට උත්තරය නම් ඒ අප්රෙස්තුන ප්රෙශංසාලංකාරය වේ යනුයි. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කිහ, ශ්රීර මම්මටාචාය්ය්න යෝ:

‘අප්රා කරණිකස්යා ’ හිධානෙත ප්රාඑකරණිකස්යාමක්ෂෙපො’ප්රෙස්තුතප්‍රශංසා’

අප්රාපකරණිකයාගේ සඳහනින් ප්රාාකරණිකයා ආක්ෂිප්ත කරවීම හෙවත් ඇඟවීමට අප්රාස්තුත ප්රේශංසායි) ප්රාාකරණිකයා නම් ප්රාීස්ථාවික වස්තුවයි.

සිදත් නිදසුනෙහි වනාහි ප්රාහස්තාවික වස්තුව නම් ප්ර‍තිරාජ දෙවයන්ගේ කෙරල සංහාරයයි. නදිය අරුණවර්ණ වූයේ මේ සංහාරයෙන් හෙයින් මේ වනාහි කාය්ය්ල යෙන් නිමිත්ත ආක්ෂිප්ත කළ නැති. (අපර 33).

මේ අලංකාරයට උභය භාෂාමය ලක්ෂ්ය යක් මෙසේයි, කාව්යත ප්රකකාශයෙන්-

කස්තවං හොඃකථයාමි දෛවහතකං වාං විද්ධි ශාඛොටකං වෛරාග්යාොදිව වක්ෂි සාධුවිදතං කස්මාදිදං කථ්ය,තෙ වාමෙනාත්රඃ වටඃ තමධවගජනඃ සර්වාත්මනා සෙවතෙ නච්ඡායාපි පරොපකාරකරණෙ මාර්ගස්ථිතස්යාතපි මෙ

ප්රඡශ්නය - පථිකයකු විසින් : තො කවරෙහි ද? උත්තරය - වෘක්ෂය විසින් : කියමි. මා දෛවයෙන් පහරන ලද ශාඛොටක හෙවත් භුතවාසි වෘක්ෂයක් බව දනු. 1වක්රොෘක්ති යන්නෙන් වි‍ශෙෂ වශයෙන් ශබදලඬකාරයෙක් ද සාමාන්ය් වශයෙන් සවභාවොක්තිය හැර අනිකුත් සියලු ම අර්ථාලංකාරයන් ද උච්යවමාන බැව් කියන ලදි. අතිශයොක්ති යනු ද මෙසේ ම උභ්යා්ර්ථයකින් යුත් නාමයකි. එයින් වි‍ශේෂ වශයෙන් සිව්වැදෑරුම් වූ අර්ථාලඬකාරයෝ ද කියවෙත්. එහෙයින් මේ දවිතියාර්ථයෙහි වක්රො ක්ති අතිශයොක්ති යන නාම යුග්මය අන්යො න්ය පය්ය්ෂ ය වෙති. 60 Iix

ප්රථ : තෝ කලකිරිමෙන් මෙන් කියෙහි. උ : මනා සේ අවබොධ විය. ප්රථ : ඒ (කලකිරිම) කවර හෙතුවෙන් ද? උ : කියනු ලැබේ. මෙහි වම් පස්හි නුග රුකෙක් වේ. මාර්ගික ජන තෙමේ එය සර්වාතම වශයෙන් සෙවනය කෙර්. මාරගයෙහි අවස්ථිත වු මගේ වනාහි ඡායාව පවා පරොපකාරය පිණිස නො වන්නේය.

ලංකාවෙහි ගැටනෙටුල් නමින් දන්නා ලද ශාඛොටක වෘක්ෂය වනාහි භුතවාසි හෙයින් මලිනය. නුගරුක එසේ නො වේ. එහෙයින් මේ සම්භාෂණයෙන් ප්රොනීත කරනු ලබන්නේ නම් ලොකයාගේ සෙවන ප්රිුතය මලනයන් කෙරෙහි නො ව පරිශුද්ධයන් කෙරෙහි බවය. කාය්ය් එ යෙන් නිමිත්ත ආක්ෂිප්ත වු තැනි 1. මේ ලක්ෂ්යයය වනාහි අප්රකස්තුත ප්ර්ශංසායෙහි එක් භෙදයක්හුගේ ලක්ෂ්ය ය වෙයි. එහෙයින් සිදතෙහි ලක්ෂිත වු උභය භාෂාලංකාරය ද මීට සමාන හෙයින් හෙද අප්රෙස්තුත ප්රයශංසා භෙදයකි. (අපර 33).

10. (1) අප විසින් මෙසේ විස්තර කරන ලද්දේ අනුන්ගේ දොස් දැක්විමෙහි ආශාවකින් නො ව ස්වදේශිය සියලු ම තරාතිරම්වල විද්යාේභ්යාසසින්හට අලංකාර ශාස්ත්ර්යෙහි නිසා අවබොධයක් නොමැති කල්හි ලංකාවෙහි මෙම ශාස්ත්රිය සම්බන්ධි වු දැනගැන්ම කොපමණ දුර්වල භාවයෙක්හි පවත්නේ ද යනු ස්ඵට කරනු පිණිසය. සමහර පණ්ඩිත කෙනෙක් ‘මේ වනාහි බොරු ශාස්ත්රනයෙක; මෙය ඉගෙන ගැන්මෙන් කම් කිම්දැ?’ යි කියන බව ද කිසි විටෙක අසන්ට ලැබේ. මේ ශාස්ත්රහයෙහි උගන්වනු ලබන්නේ බොරු ඔපලා කියන ක්රිමයලු. යථොක්ත අයවලුන් මීට බොරු ශාස්ත්රත යයි කියන්නේ ඒ හෙතුවන්ලු.

මේ දුෂකයන්ගෙන් සමහර දෙනෙක් පරිවෙණාධිපතිහු ද වෙත්. මොවුන්ගේ ශාස්තෘ වූ බුදු රජාණන් වහන්සේ සත්ත්වයාගේ හිත පිණිස ස්වකීය ලොකොන්තර ධර්මය දෙශනා කිරිමෙහි දි පවා අර්ථවිභාවයනය පිණිස අලංකාරයන්ගේ ආශ්රෙය උසස් කොට සැලකු බැව් ධම්මපදාදි නොයෙක් දෙශනා පාඨකයන්ගෙන් පෙනේ. නිදසුන් මෙසේයි, ධම්මපදයෙන්:

පමාදං අපපමාදෙන-යදා නුදති පණඩිතො පඤඤපාසාදමාරයහ-අ‍සොකො සොකිනිං පජං පබබතටෙඨව භුම්මටෙඨ-ධීරො බාලෙ අවෙකඛති

1පථිකයකු ද වෘක්ෂයක් ද අතුරෙහිමෙ බදු සම්භාෂණයක් විය නො හැකි හෙයින් ද මෙය අන්යා්ර්ථයක්හුගේ ගම්යපමානත්වය පිණිස යොදගන්නා ලද්දක් හෙයින් ද මේ වානහි අන්යොනක්තියෙන් ද සඬකිර්ණය.මමමටාදිහු අන්යොථක්තිය අප්රිසතුත ප්ර්ශංසායෙන් වෙන් කොට නො සැලකූහු. 61 Ix

  (යම් කලෙක්හි පණ්ඩිත ජනතෙමේ ප්ර්මාධය අප්රහමාදයෙන් විනොදනය කෙරේ ද හෙවත් පහ කෙරේ ද අසොක වූ හේතෙමේ ප්රරඥ නැමති ප්රාෙසාදයට නැඟ පර්වතයෙක්හි ආරූඪ ව සිටින්නකු බීම සිටින්නා වූ අඥනයන් අවලොකනය කරන සේ තමා ධීර වූයේ හෙවත් තෘප්තියෙන් පිනු සිත් ඇත්තේ සසොක වූ ප්රරජාව අවෙක්ෂණ්ය  කෙරේ.) මෙහි රූපකය, උපමාය, විරොධය යන අලංකාරයෝ තිදෙනෙක් ආශ්රි්තයහ.

කරුණු මෙසේ හෙයින් යථොක්ත දූෂක‍යන්ගේ කථාව අවිචාර බුද්ධියෙන් ද, නැතහොත් තමන් නො දත් දෙයට අවඥ කිරිම ලොකධර්මයක් හෙයින් තමන්ගේ නො දත්කම සඟවා ගැනීමේ ආශාවෙන් දැයි නිශ්චය කරගැන්ම මදක් අපහසුය.මේ කාරණා තුනෙන් ම යයි සිතීම අයොග්ය නො වන සේ පෙනේ. අලංකාර ශාස්ත්රණය නම් කාව්ය්යෙහි ව්යාගකරණ යයි යට කීමු. එහි උගන්වනු ලබන්නේ බොරු කියන ක්රාමය නම් ඒ බොරු කියවෙන්නේ කාව්යග ශාස්ත්ර යෙහි විය යුතුයි. එතින් බොරු උගන්වන ක්ර මයට නිග්‍රහ කරන්නා වූ මොවුන් විසින් ඒ බොරුවලින් ගහන වූ කාව්යබ ශාස්ත්රනයට අනන්තාදරය කරන බව පෙනේ. ශ්රානවස්ති නගරයෙහි-

‘අගළ පිළිමිණි උර - සිටිත් නාසුර දෙපුර හිම්කර’

යයි කියු තන්හි උද්ගිර්ණ කර තිබෙන්නේ මොවුන්ගේ මතයෙහි ප්රකකාර නම් ඉතා විශාල ප්ර මාණයේ බොරුවකි. කාව්යම ශාස්ත්රකයෙහි බොහෝ තැන්වල මෙබඳු කියමන් පැනෙත්. එහෙත් මොවුන් මේවා වාච්යාකර්ථයෙන් පිළිගන්නා බවත් හෝ මෙබඳු කියමන් නිසා කාව්ය ශාස්ත්රතය දූෂිත යයි ඒ ශාස්ත්රෝය කෙරෙහි මොවුන්ගේ ආදරය අඩු කරන බවක් හෝ නො පෙනේ. ඊට හෙතු කිම ? හෙතුව නම් ඔවුන් ම නො දන්නා නමුත් අලංකාර ශාස්ත්ර්ය ඔවුන්හට පිටිවහල් වීම යයි කිය යුතු. කාව්යු ශාස්ත්රඩයෙහි ආශචය්ය් කිමත් වූ චිත්තානන්දකරභාවයට පරම හෙතුව නම් අතිශයොක්ති යයි අලංකාර ශාස්ත්ර්යෙහි කියා තිබේ. එයින් උගන්වන්නේ නම් කවීන්ගේ කියමන් වාග්වෛචිත්ය්් ය පිණිස නොයෙක් විට බොහෝ සේ ඔපලා කියනු ලබන බවයි. ඒ කියමන් ද න්යා්යානුසාරයෙන් එම ශාස්ත්රෝයෙහි බෙදා එක එකට නම් තබා මේ අසවල් අසවල් අලංකාර යයි හඳුන්වා දි තිබේ. මෙයින් බොරු කීමේ මාර්ගය උගන්වනු නො ව ඔපලා කියන ලද වාක්යඳයන්ගේ ස්වභාවය පෙන්වා දි ජලයෙන් ක්ෂීීරය වෙන්කර ගන්නා සේ වාග්භූෂණයෙන් යථාර්ථය වෙන්කර ගැනීමේ උතුම් වු මාර්ගය පෙන්වා දෙනු ලැබේ. එසේ වෙන් කරගන්නා අතර ම-

ධර්මාරර්ථකාමමොක්ෂා්ණාං - වෛවක්ෂාණ්යංස කලාසු ව කරොති කීර්තිං ප්රීාතිඤව - සාධුකාව්යෛනිෂෙවණම් 62

Ixi යනුවෙන් ‘ධර්මය, අර්ථය, කාමය,මොක්ෂය යන මොවුන් කෙරහි හා කලාවන් කෙරෙහිත් විවක්ෂණ භාවය ද තව ද කීර්තිය හා ප්රීකතිය ද යහපත් කාව්යුයන්ගේ සෙවනය තෙම සාදා දෙන්නේයි’යයි කියන ලදින් කාව්යත ශාස්ත්රීයෙහි එම උතුම් ඵලයන් ලබාගැනීමට මාර්ගය ද හඳුන්වා දෙනු ලැබේ.

(2) තව ද භාෂාවෙහි ප්ර්යොජනයන නම් මනුෂ්යදයන්ගේ අදහස් නිසි ලෙස ප්රමකාශ කර ගැන්ම වේ. මේ පිණිස කොෂය, ව්යානකරණ, තර්කය, අලංකාරය යන ශාස්ත්රක සතරක් ම ජනයන් විසින් දැන හෝ නො දැන හෝ යොදා ගනු ලැබෙත්, කොෂයෙන් කථාතොමෝ වාඩ්මය වෙයි. ව්යා කරණ යෙන් ඔතොමෝ ක්රිනයාකරන පදසම්බන්ධාදි වශයෙන් ශබ්ද ව්යවවහාරයට අනකූල වෙයි.තර්කයෙන් බුද්ධියට අනුකූල වෙයි. අලංකාරයෙන් චිත්තාහ්වානය කෙරෙයි. ව්යා.වහාරය නොයෙක් විට ශාස්ත්රස විරොධි විය හැකි. එහෙත් ඉතා අව්යටක්ත වූ අය පවා ඔහුගේ දිනපතා කථාවෙහි මේ ශාස්ත්රසයන් අභ්යාස්ත කෙරේ. පිටසරයකුහට පහරක් දුන් කල ‘මෙන්න මා මැරුවෝ’ කියා ඒ තෙමේ කෑගසයි. ඔහුගේ ඒ කීම ශ්රෑරයමාණාර්ථයෙන් සැලකුවහෝත් අත්ය න්ත ප්ර’මාණයේ බොරුවකි. මරන ලද්දේ නම් කෑ ගැසිය නො හැකි යෙහිනි. එහෙත් මොඩයෙක්වත් එසේ ශ්රෑ‍යමාණර්ථයෙන් ගෙන මු බොරු කියන්නේ යැයි නොකියා. ගන්නේ නම් ප්ර ස්තාවොචිත වු ගෞණාර්ථයෙනි. ගෞණාර්ථය නම් යමක මුඛාර්ථය නොව ඒ අනුසාරයෙන් ලැබෙන්නාවු ඊට දෙවැනි තරම් වු අර්ථයකි. යථොක්ත වාක්යයයෙහි ගෞණාර්ථය නම් මැරීම නොව ඊට ආසන්න වූ තද පහරක් ගැසීම වේ. ඒ වාක්යහයෙහි වනාහි කොෂය හා ව්යාාකරණ්යො ප්ර ත්යැක්ෂය. අර්ථව්යෞක්තියෙන් තර්කය ද ප්ර ත්ය්ක්ෂය. තව ද ගැසුවේය යන අර්ථය මැරුවේය යන අධිකාර්ථවාවක වු වාක්ය්යෙක්හි යොදා කියන ලදින් අලංකාරය ද ලැබේ. මේ අලංකාරයට ශාස්ත්රයයෙහි අතිශයොක්ති යනු නමි. මෙසේ ම යම් ස්ත්රියයක් ‘මගේ පුතා දරුවෙක් නො‍ වේ, රන් කඳකැ’යි කී කල මෑ බොරුවක් කියන්නී යයි කිසිවෙක් නො සිතා.කීමෙහි ගෞණාර්ථය ප්රකත්යතක්ෂ හෙයිනි. මේ වාක්ය්ියන වනාහි අලංකාර වශයෙන් අපහ්නුති වේ. ‘මු ගොනා’ යයි කෙනෙක් අන්යායකු ගැන කොපයෙන් කියා. මෙ ද අතිශයොක්තියි. ‘ඒ ළමයා කොපමණ හොඳ ද?’ මේ ආක්ෂෙෂයි. ‘අපේ විහාරය දිව්යශලොකයක් හා සමානය.’ මේ උපමාලංකාරයි. ‘නුඹ යන්නේ කොහේ ද?’ ‘මා යන්නේ බොතලේටයි.’ ‘එහෙනම් කර ලොකු බෝතලයක් වෙන්ට ඇති’ මේ වක්රො‘ක්තියි. ‘ඇතුන් පොරවැටෙන කල තැළෙන්නේ තෝර ගයි’ මේ අන්යාමලාපයි. ‘හිත හොඳ නම් පත කුඩා නො වේ’ මේ දෘෂ්ටාන්තයි. ‘කතාව දෝලැවෙනි,ගමන පයිනි.’ මේ ප්රටතිවස්තූපමායි. ‘අනුන්ට ගින්නක් නො දෙනු’ මෙහි ශොකය අභිප්රෙේත හෙයින් මේ වනාහි පය්ය්ේ පයොක්තියි.

(3) මේ ආදි වශයෙන් නොයෙක් අලංකාරයන් සාමාන්යට ජනතාතොමෝ ස්වකීය කථායෙහි නිතර ව්යමවහාර කෙරෙත්. එයින් කථාදීප්තිය පිණිස අලංකාරයන් ආවශ්යුක බව ප්රිත්යමක්ෂ වේ. උගතුන්ගේ කථාව වැඩියෙන් 63 Ixii

දිපතිමත් හෙයින් එහි දි අලංකාරයන්ගේ උපයොගය අධිකතර වෙයි. අතිශයින් දීප්තිමත් වූ කාව්යි ශාස්ත්රේයෙහි කියනු ම කිම? මෙසේ භාෂාවෙහි සුෂ්ටු ව්යයවහාරය පිණිස අලංකාරයන් අතිශයොපකාරි හෙයින් ඔවුන් සම්බන්ධි වු විචාරණය තෙම භාෂාවෙහි නිසි ප්ර්යොජනය ලබා ගැන්ම පිණිස ආවශ්ය ක වේ.මේ විචාරණය නම අලංකාර ශාස්ත්රරයයි. එහෙයින් නිවටුන් කෙසේ කීවත් ඒ ශාස්ත්ර ය නම් අතිශයින් ප්ර යොජනවත් වූ උතුම් වු ශාස්ත්රරයකි. බොරුවක් කීම පිණිස ඒ ශාස්ත්රරය ඉවහල් වෙත් නම් ඒ පිණිස ම යථොක්ත කෙෂ, ව්යාැකරණ, තර්ක යන ශාස්ත්රර තුන ද එසේ ම ඉවහල් වෙති. එයින් එකක් ප්රෙතික්ෂෙප කටයුතු නම් ඒ හෙතුවෙන් ම අනික් තුනක් ප්රාතික්ෂෙප කෙට අප විසින් ගොළුවන් සේ ස්වකිය අදහස් ප්රණකාශය වචනාරූඪ නො කොට හස්තසඤ්ඥදි අන්යන මාරගයකින් කරගත යුතු වෙයි. මීට යථොක්ත අය නො කැමති වෙත් හේමා. ඔවුන් වැන්නන් ගැන පුරාණාචාය්ය්ුත වරයන් කියා තිබෙන්නේ මෙසේයි:

සාහිත්යැසංගීතකලාවිහීනඃ සාක්ෂාත් සශුඃ පුවචවිෂාණහීනඃ තෘණං න ඛාදනනපි ජිවමානස් තද්හාගධෙයං පරමං පශුනාම් (සාහිත්යප සංගීත කලාවන්ගෙන් තොර වූ තැනැත්තා ලංගුල ශෘංග රහිත වූ ප්රහත්ය‍ක්ෂ වූ ගවයෙකි. හෙතෙම ජිවත් වන්නේ ම තෘණ හක්ෂණය නො කරනනේ වේ ද එම කාරණය වනාහි ගවයන්ගේ පරම සෞහාග්යයයකි.) මෙහි සාහිත්යත යන්නෙන් කාව්යර ශාස්ත්රගය අලංකාර ශාස්ත්රැය යන දෙක ම එක සේ කියවෙත්.

11.(1) මේ අලංකාර ශාස්ත්ර්ය වනාහි අතිශයින් සියුම් වේ. අතිශයින් ගැඹුරු වේ. අතිශයින් විශාල වේ. මෙහි විෂය වන්නේ නම් භාෂාවෙහි චිත්තාකර්ෂක වූ යම් ව්යශවහාරයක් ඇත් ද එය හඳුන්වා දීමයි. භාෂාව වනාහි වාක්යමයන්ගෙන් ද, වාක්යතයෝ වචනයන්ගෙන් ද, වචනයෝ වර්ණ යන්ගෙන් ද යුක්තයහ. එහෙයින් භාෂාවෙහි ස්වභාවය නිසි සේ අවබොධ කරවාලීම පිණිස මේ ශාස්ත්ර්යෙහි වර්ණය, වචනය,වාක්යාය යන මොවුන්ගේ ගුණාගුණයන් වෙන් වෙන් වශයෙන් පරික්ෂා කොට හඳුන්වා දී තිබේ. මේ පරික්ෂණ්යග සම්බන්ධ වූ අලංකාර පක්ෂයට ශබ්දාලංකාර යයි කියනු ලැබේ. අනික් අලංකාර පක්ෂය නම් අර්ථාලංකාර යයි. ශ්රී් ‍භොජදෙවාදි ඇතම් ආලංකාරිකයෝ උභයාලංකාර යයි ශබ්ධයා ද අර්ථයා ද දෙදෙනාගේ සමවායයෙන් ලැබෙන්නා වූ තවත් අලංකාර පක්ෂයක් ද කීහ.

(2) සියලුම අලංකාරයන් කාව්යදය ශොභාමන් කිරිමෙහි ඉවහල් වූ ධර්මයන් හෙයින් ඔවුන්ගේ ප්රාලයාඃ ප්රකයුක්තිය වන්නේ කාව්යෙයෙහිය. ඒ හෙයින් කාව්යයය නම් කවරේ ද යන ප්රේශ්නය දැන් මෙහි ප්රා ස්තාවික වේ. ‘කවිනා කෘතං කාව්ය්ම්’ (‘කවීහු විසින් කරන ලද්දේ කාව්යප යයි’) බොහෝ 64 Ixiii

දෙනා කියත්. එය පමණක් දුරට ඇත්ත නමුත් සම්පූර්ණයෙන් ඇත්ත නො වේ. ‘කවි’ යන්නෙන් කියවෙන්නේ පණ්ඩිතයෙකි. කාව්යුයක් නම් පණ්ඩිතයෙකුගේ කෘතයක් නමුත් පණ්ඩිතයකුගේ සෑම කෘතිය ම කාව්යතයක් නො වේ. පණ්ඩිතයකු විසින් චිත්ර කර්මයක් කරන ලද්දේ නම් නැතහොත් වට්ටෝරුවක් ලියන ලද්දේ නම් එය කාව්ය.යක් විය නො හැකි. එහෙයින් කාව්යවයෙහි ලක්ෂන නිරුක්තියෙන් නො ව අන්යිථායෙන් විමසිය යුත් වේ. දර්පණාකාරයන්ගේ මතය මෙසේය :

‘වාක්යංන රසාත්මකං කාව්ය ම්’ (රසය ආත්ම කොට ඇත්තා වූ වාක්ය‍ය තෙම කාව්යනයයි.) වෙන ආචාය්ය්් යන්ගේ මතයන් මීට වෛර්ණ්යා වූ වශයෙන් දක්වා තිබෙන නමුත් සියල්ලන්ගේ මතයන්හි සාරය මේ යයි කිය හැකි වේ.

‘රසභාව නිරන්තරම්’

යනු දණ්ඩි වාක්යතයි. රසයෙන් හා භාවයෙන් නිරන්තරත්වය කාව්යෙයෙහි ලක්ෂණ බැව් එයින් කීහ. භාවයෝ නම් රසයන්ට හෙතුභූත වූ කරුණුයි. රසායෝ වනාහි නව දෙනෙකි. එයින් කිහු:

ශෘංගාරහාස්යාකරුණා-රෞද්රටවීරභයානකාඃ බීහත්සාද්හුතශාන්තාඛ්යාර-රසා නව සමීරිතාඃ

   (ශෘංගාරය, හාස්යසය, කරුණාය, රෞද්රනය, වීරය, භායනකය යන මොහුය, බීහත්සය, අද්භුතය, ශාන්තය යන ‍නම් වු මොහු දැයි මෙසේ නව දෙන රසයෝ යයි කියන ලදහ). මේ එක් එක් රසය එක් එක් ස්ථායි භාවයකින් උපදි. එසේ උත්පත්ති හෙතු වූ ස්ථායි භායයෝ නව දෙනා යථා ක්ර්මයෙන් මෙසේයි:

රතිර්හාසශ්ව ශොකශ්ව-ක්රොනධොත්සාහෞ භයං තථා ජුගුප්සාවිස්මයශමාඃ-ස්ථායිභාවාඃ ප්රොකීර්තිතාඃ

( රතිය හෙවත් ඇල්මය,හාසය,ශොකය,ක්රොුධඅත්සහ යන දෙදෙනාය;එසේ ම භයය: ජුගුප්සා, විස්මය, ශමය-යන මොවුහු දැයි මේ කීවෝ ස්ථායි භාවයෝ යයි කියන ලද්දාහ.) මේ ස්ථායි භාවයන්ට සහකාරි වූ ව්යොහිවාරි භාවයෝ තෙතිසෙක් වෙති. ඔවුන් මෙසේ කීහු: නිර්වෙදග්ලානිශංකාඛ්යා ස්-තථා’සූයමදශ්රභමාඃ ආලස්යෙඤෛවච දෛන්යයඤච-චින්තා මොහඃ ස්මෘතිර්ධෘතිඃ 65 Ixiv

ව්රීයඩා චපලතා හර්ෂ-ආවෙගො ජඩතා තථා ගර්වො විෂාද ඖත්සුක්යංා-නිද්රා පස්මාර එව ච

සවපෙනා විබොධො මර්ෂශචා-ප්ය්වහිත්ථමථොග්රාතා මතිර්ව්යාබධිස්තථොන්මාදස්-තථා මරණමෙව ච ත්රා්සශ්වෛච විතර්කශ්ව-විඥෙයා ව්යාචහිවාරිණඃ

1.නිර්වෙදය හෙවත් කලකිරිමය. 2. ග්ලානිය හෙවත් ගිලන් බවය. 3. ශංකාවය, යන මේ නම් ඇත්තෝය; එසේ ම 4. අසූයා හෙවත් ඊෂ්යහවය, 5.මදය හෙවත් උඩගු භාවය, 6.ශ්ර්මය හෙවත් වෙහෙසුණු භාවය, යන මෙවුහුය; 7.අලස භාවය, 8.දීන භාවය, 9,චිත්තාව හෙවත් දුක්මුසු කල්පනාවය, 10.සිත් මුළා භාවය, 11.ස්මෘතිය හෙවත් සිහිකිරිමය, 12.ධෘතිය හෙවත් තෘප්තියෙන් ජාත වූ සතුටු සිත් ඇති භාවය,13. ලජ්ජාය. 14. චපල භාවය, 15.සොම්නසය, 16.ආවෙගය හෙවත් චඤචල භාවය(‘කලබලය’), එසේම 17. ජඩතාව හෙවත් බුද්ධියෙහි තීක්ෂණ භාවය ක්ෂණයෙහි නැවතීමය, 18. ගර්වය හෙවත් අහංකාරත්වය, 19.විෂාදය හෙවත් දොම්නසය, 20. උත්සුක භාවය, හෙවත් ආශාවය, 21.නිද්රාෙවය, 22. අපස්මාරය, යන මෙවුහු ද; 23.සිහින දැකීමය, 24.පිබීද සිටීමය, 25.අමර්ෂය හෙවත් අවමන් හෙතුවෙන් ජාත වූ අසන්තුෂ්ටිය, 26.අවහිතථය හෙවත් ඇති වූ ආකාරයක් ලජ්ජාදියෙන් සැඟවීමය, 27.උග්ර.තාය හෙවත් වැරැද්ද මැඩීමෙහි තදව සිටීමය, 28.මතිය හෙවත් ස්ථිර බුද්ධියෙහි පිහිටි භාවය, 29.ව්යා.ධියය (ශරීරාබාධයයි), 30. උන්මාදයඃ එසේ ම 31. මරණය, 32.ත්රායසය හෙවත් ක්ෂණයෙන් උපන් භයය, 33. විතර්කය හෙවත් බුද්ධිය මෙහෙයා බැලීමය යන මොවුහු ව්යානහිචාරි භාවයෝ යයි දත යුතු. මෙසේ රසයන්ගේ උත්පත්තියට භවයන් හෙතුභුත හෙයින් රසයන් විද්යධමාන තන්හි භාවයන්ගේ විද්යතමානත්වය ද ලැබේ. එහෙයින් ‘රස භාවයෙන් නිරන්තර’ යයි දක්වන ලද කාව්ය් ලක්ෂණය තෙම ‘රසය ආත්ම කොට ඇත්තේ ‘යයි දක්වන ලද ලක්ෂණය හා සම වේ මා යි. එයින් කාව්යමය නම් රසවත් බන්ධයයැ යනු නිෂ්කර්ෂය වේ.

12. කවියෙන් කරන ලද සියලු ම ග්රින්ථයෝ කාව්යය යයි සමහරු සිතති. එ ද මුළාවෙකි. මෙහි කී ලක්ෂණයෙහි ප්ර කාර කාව්ය්යෙහි ආත්මය නම් රසය මැයි. මෙහි රස යන්නෙන් කියනු ලබන්නේ මනොහාරි වූ අර්ථ රසයයි. එහෙයින් මෙබඳු රසයක් නොමැත්තා වූ ග්රේන්ථයෝ කවියෙන් කළත් කාව්යෝයෝ නො වෙති. නොයෙක් විද්යාාශිල්පයන් සම්බන්ධි වූ පොත් මෙසේය. අනික් අතට එබඳු රස‍ෙයන් යුක්ත වු ග්ර්න්ථයක් ගද්යමයෙන් කරන ලද්දේ නමුදු කාව්යුයකි.රසවත් කථාවන් මෙනි. ගද්යරයෙන් කාරන ලද කාදම්බරිය කාව්‍ලදයකි. ගද්ය. පද්ය දෙකෙන් මිශ්ර් වූ ඉතා අලංකාර 66 Ixv

වත් වූ කාව්යක භෙදයකට චම්පූ යයි කියනු ලැබේ. හත්ථවනගල්ල විහාර වංශය චම්පු සංඛ්ය්යෙහි ගිණිය හැකි. එහෙක් හිතොපදේශ පඤ්චතන්ත්රාාදිය චම්පු නො වෙත්. මේවා කාව්ය් වෙත් නම් රසවත් කථා වශයෙනි.

13. (1) තවත් විභාගයකින් කාව්යොය තෙම ත්රිවභෙද වේ; උත්තම, මධ්ය්ම, අධම වශයෙනි. ධ්වනි කාව්ය්ය තෙම උත්තම වේ. ධ්වනිය නම් වාව්යුර්ථය නො ව ඒ අනුසාරයෙන් ව්යං්ග්යය වූ හෙවත් ගම්ය්මාන වූ අර්ථයයි. එයින් කීහ චිත්රා මීමංසයෙහි-

යත්රා වාච්යායතිශායි ව්යං්ග්යං ස ධවනිඃ (යම් තැනෙක්හි ව්යංාග්ය්ය තෙම වාච්යයතිශායි වන්නේ ද හෙවත් වාව්යඒර්ථය අතිශයින් ඉක්ම පවත්නේ ද හේ වනාහි ධවනියි.)

(2) ඊට නිදසුන් මෙසේ දැක්වූහු ධවන්යාවලොකයෙහි-

සූවර්ණපුෂ්පාං පෘතීවිං-වින්වන්ති පුරුෂාස්ත්රධයඃ ශුරශ්ව කෘතවිද්යෘශ්ව-යශ්ව ජානාති සෙවීතුම් (ශුරයා ද, කරන ලද විද්යාශ ඇත්තේද, සෙවනය කරන්ට යමෙක් දන්නේ නම් හේ තෙමේ දැයි-මෙකී තුන්දෙනා පෘථිවිය ස්වර්ණ පුෂ්පයන්ගෙන් වසන ලද්දක් කෙරෙති.)

මෙහි වාච්යාිර්ථය අසම්භව බැව් ප්ර්ත්යෂක්ෂය. පෘථිවය ස්වර්ණ පුෂ්පයන් ‍ගෙන් වැසීම අසංකල්ප්යී හෙයිනි. එහෙයින් මෙහි අර්ථය ව්යංකග්යය වේ හෙවත් ගම්ය මාන වු අර්ථයක් වේ. ඒ ව්යාංිග්යානර්ථය නම් ශූර තෙමේ තමාගේ දක්ෂ භාවයෙන් ලොක‍යාගේ උපද්රකව හෙතූන් මර්දනය කෙරෙමින් සෞඛ්යන හෙතුන් වර්ධනය කෙරෙමින් ලොකයෙහි ආනන්දය පතුරුවා හරින්නේය. ස්වර්ණය නම් උතුම් වූ මංගල වූ වස්තුවකි. පුෂ්පයෝ නම් ආනන්දකර වූ වස්තුවකි. එහෙයින් ස්වර්ණ පුෂ්පයන් උතුම් වූ මංගල වූ ආනන්දකර වූ වස්තුවක් විය යුතුයි. එසේ හෙයින් ලොකයෙහි දුරිත නිරාසයෙන් උතුම් වූ මංගල භාවයක් ඇති කරවා තදාශ්රිිත වූ ආනන්දයක් පතුරුවාලිම ලොකය ස්වර්ණ පුෂ්පයන්ගෙන් සඤජනන කරවීමකට සමාන වේ. පෘථිවිය වසාලීම යයි කීමෙන් ඒ අර්ථය වඩා උද්දීප්ත වෙයි. භූමිය පුෂ්පයන්ගේ ආස්තරණයෙන් සජ්ජිත කරනු ලබන්නේ මංගල ප්රදස්ථාවයන්හි ය. ස්වර්ණ පුෂ්පයෙන් සජ්ජිත කරනු ලදහොත් ඒ ප්රලසතාවය මංගලයෙන් මංගලයක් විය යුතුයි.

විද්වජ්ජරන තෙමේ ද ලොකයාහට යහපත අයහපත අඳුන්වා දි යහපත භජනය කරවීමෙන් හා වෙනත් තමාගේ ඥානශක්තියෙන් කළ හැකි වූ නොයෙක් අර්ථසාධක කර්තව්ය්යන් කරලීමෙන් ලොකයාගේ ආනන්දය 67 Ixvi

හා සෞඛ්ය ය වර්ධනය කෙරේ. එසේ ම සෙවනය දන්නා වූ තැනැත්තේ ද මනුෂ්ය් භාවයෙහි උතුම් වූ ඵලය නම් තමාගේ සැප සෙවීමට නො ව ලොකයා ගේ දුඃඛ නිවාරණය හා සුඛසංවර්ධනය යයි මනඃස්ථාපිත කොට ගෙන පරොපකාරයෙහි යෙදීමෙන් ලොකයෙහි ආනන්දය ව්යානප්ත කොට සකල ලොකය තුෂ්ටිරාවයෙන් එකනින්නාද වූ උතුම් මංගල ගෘහයක් කෙරේ. එම ගෘහයෙහි භූමිය හෙවත් පෘථිවිය ස්වර්ණ පුෂ්පයන්ගෙන් ගවසාලිම ඒ උතුම් මංගලයෙහි ලක්ෂණයයි.

(3) තවත් නිදසුන් මෙසේයි: මුවදෙව්දා කවෙහි- නරතුරු නිතොරවැ-එනරවරා බැමලියෙන් මිමි විපක් සුපක්නට-කුරිරු මරණ පියකරණ

මෙහි මඛාදෙව රාජයාගේ භ්රෑ-ලතායෙන් විපක්ෂයන්හට ක්රෑභර වූ මරණය ද ස්වපක්ෂයන්හට ප්රීගතිහෙතූන් ද වහනය වූ බැව් කීහ. මේ වනාහි වාක්යවයෙහි පිණ්ඩාර්ථය පමණකි.තාත්පය්ය්්රෑ නම් මීට වඩා බොහෝ අධිකය. ඒ මෙසේයි: මඛාදෙව රජහුගේ යම් ශත්රැ් කෙනෙකුන් ගැන සහායෙහි සඳහන් කරනු ලැබේ ද එකල රජහුගේ බැමතොමෝ කොපයෙන් නගනු ලැබේ. ඒ ලකුණෙන් අමාත්යකයෝ එම ශත්රැඒහුගේ ග්රෙහණය කරතව්ය බැව් අවගමනය කර ගතිත්. අමාත්යණයන්ගෙන් අධිකාරින්හට ආඥ කරනු ලැබේ. අධිකාරින් විසින් සෙනාපතින් මෙහෙයන ලදුව ඔවුහු ඝොරතිභයංකර වූ බලසෙන් පිරිවරා ගොස් යථොක්ත ශත්රෑ්න් වටලා දරුණු වූ යුඬ කොට ඔවුන්ගේ බල මැඩ එම ශත්රෑරන් ග්රශහණය කොට යෙත්. ඉන්පසු ඔවුන් විසින් රාජයාගේ පාදාරවින්දයන් ස්වකීය මස්තකයෙහි පිහිටුවා ගෙන කරුණා නැමති ජලයෙන් අභිෂෙකය ලබා ගත හොත් මිස නැතනම් ඔවුන්හට වන්නේ මරණය මැයි. රාජයාගේ හ්රැ ලතායෙන් ස්වපක්ෂයන්හට ප්රිමය හෙතූන් වහනය වීමත් මේ න්යා යයෙනි. (4) කව්සේකරයෙහි- ඔහු රණ දෙරණ බැ ස - ලෙළවත සුරතැ සදහ ස සුරලිය රුපු දිගැ ස - අහෝ ලෙළදුනි වමැස දකුණැ ස

මෙහි කොශල රාජයා යුද්ධ භුමියට බැස දකුණත කඩුව ලෙළ වූ කල්හි දිව්යංොගනාවන්ගේ වම් ඇස ද ශත්රැට වනිතාවන්ගේ දකුණු ඇස ද කම්පිත වන බැව් කීහු.කර්තෘහුගේ හාත්පය්ය් ය මෙසේයි: යමකුගේ වාමනෙත්රුය චලිත වේ ද ඒ වාහි ඕහට ඉක්මනින් ලාභයක් වීමෙහි පූර්වනිමිත්තය යනු ලොකොක්තියි. එසේ ම දකුණු ඇස කම්පිත වේ ද ඒ අලාභයක් වීමෙහි පූර්වනිමිතිය යනු උක්තියි. එයින් කොශල රාජයාගේ බඩ්ගචලනය දිව්යාං ගනාවන්ගේ අචිර ලාභයට ද ශත්රැිවනීතාවන්ගේ අලාභයට ද හෙතුභුත වූ ලක්ෂණය වෙයි. කෙසේ ද යත්: එම චලනයෙන් ශත්රෑතන්ගේ සංහා 68 Ixvii

රය වීමෙනි. ඒ සංහාරයෙන් ශත්රැ් වනිතාවන්ගේ අලාභය ප්රෑත්යගක්ෂය. දිව්යාංඉගනාවන්ගේ ලාභය කෙසේ වන්නේ ද යත් : යුද්ධයෙහි සංහාරය ලබන්නා වූ වීරයෝ මහා දිව්යකලොකයට පැමිණෙත් ය යනු සමයාන්තර දීෂ්ටියි. ඔවුන්ගේ ඒ ප්රාරප්තියෙන් දිව්ංාෙසගනාවන්හට පුරුෂලාභය වන්නේය. කියන ලද මැයි:

ජයෙ ව ලභතෙ ලක්ෂ්යමීං - මෘතෙ වාපි සුරාංගනාඃ ක්ෂණවිධවංසිනඃ කායාඃ - කා චින්තා මරණෙ රණෙ

(ජයෙහි ලක්ෂ්ාමිය හෙවත් ශ්රීම සම්පන්තිය ලබා. මළහොත් එකල්හි දිව්‍යාංගනාවන් ලබා. ශරීරයේ වනාහි ක්ෂණ විනාශහාග්ගුණයෙන් යුක්තයහ. යුද්ධයෙහි වන්නා වු මරණයෙහි වනාහි කවර නම් දුක් මුසු චෙතනාවක්ද ?) කාව්යහදර්ශයෙහි- ජිත්වා විශ්වං භවනත්රි - විහරත්යරවරොධනෛඃ විහරත්යවපසරොහිස්තෙ - රිපුවර්ගො දිවං ගතඃ

(පින්වත් තෙම ලොකය දිනා අන්තඃ පුරයන් හා විහරණය කෙරේ. තොපගේ ශත්රැහ වර්ගය තෙම දිව්යයලොක පරායණ වූයේ අප්සරාවන් හා විහරණය කෙරේ.) මෙයින් කොශල රාජයා යුද වන හොත් ශත්රැා සංහාරය නියත බැව් ප්ර තීත හෙයින් රාජයාගේ යුද්ධ ශූරත්වය ව්යාංරග්යායෙන් කථිකය.

(5) එසේ ම ගුත්තිල කාව්යායෙහි - යුදෙහි ඔහු කග ලිය - සමඟ රුපුනද වෙවු ලිය උනඹුසිතු විළි ලිය - සමඟ ඔහු කසලිය ද ලිය ලිය යන්නෙන් ශත්රැ පලායනය ව්යංයග්යමයෙන් නිර්දිෂ්ටය.

(6) කොකිල සන්දෙශයෙහි- ඉ ඳු නි ල් මිණි තුළ පා සීමැදුරතු ර ම න ක ල් කල් වත සඳ සදිසි නොවිත ර සු වි පු ල් ගෙදිඟුවිල් වැද සරනා නිත ර වි ය වු ල් දුක්ව සක්වා යුග ගියෝ හැ ර

චක්රනවාක පක්ෂින් දෙදෙන දිවසාවසානයෙහි වෙන් වනු ඔවුන්ගේ නියතියකි. මේ වෙන්වීම බොහෝ දුකින් කරනු ලැබේ. දෙව්නුවර ගෘහ දීර්ඝිකාවන්හි වසන්නා වූ චක්ර වාකයෝ ඉන්ද්ර නීලමාණීන් අතුරන ලද ප්රාගසාදයන්ගේ සීහපඤජරාභ්යමන්තරයෙහි පෙනෙන්නා වූ කාන්තාවක්ත්ර යන් දැක මේ ආකාශයෙහි නිලමෙඝාහ්යාන්තරයෙන් දර්ශණප්රාවප්ත වු චන්ද්රඉයා වනැ 69 Ixviii

යි, චන්ද්රොුදය ඇති හෙයින් දැන් දිවසාවසානය ද වී යයි සිතා දුකින් ව්යාජකූල ව වියොගයට පැමිණ ගිය බැව් කීහ. චක්ර වාකයන්ගේ භ්රාහන්තියෙන් ඉන්ද්රර නීලමය භිත්ති කෙතරම් නිලවර්ණ මෙඝයන්ට සමාන ද, කාන්තාවන්ගේ වක්ත්රහ කෙතරම් චන්ද්ර්යාට සමාන ද, ඔවුන් විරාජමාන වූ සීහපඤජරයෝ ආකාශයෙහි කෙතරම් උසස් තැන්හි වූ ද යනු ප්රනතීතය. ඒ ප්ර තීතියෙන් කාන්තාවන්ගේ අප්රැමෙය වූ රූප සම්පත්තිය හා ගෘහයන්ගේ උදාරභාව ද අතිශය උචෛවර්භාවය ද ව්යං ග්යතයෙන් කථිකය. (7) හංස සන්දේශයෙහි- තැ වි යදැල් පැන නැගි ගිනි ක ‍ඳේ යි දි පෙ වි පණ සිපත මදැතුන් බ දේ යි දි ලැ වී ඔප කගින් කග වන් යු දේ යි දි නි වී රුපුන් බියගිම පුර මැ දේ යි දි

මෙයින් පරාක්රැමබාහු රාජයාගේ වික්රේමාතිශයාදි උතුම් ගුණ විශෙෂයක් වර්ණිතය. ඇත් අස රිය පාබල යන චතුරංගිනි සෙනාවට ඇතුන් මුදුන් යෙහින් මෙහි හසිති සන්දර්ශනයෙන් මුඵ චතුරංගිනි සෙනාව ප්ර තීතය. මේ සෙනාව පරිවාර ගෙන රජ තෙමේ හස්ත්යානරූඪ ව යුද වැදී. යුද්ධ හස්තීහු වනාහි අයොමය ජාලයෙන් කරන ලද කඤවුකාදි වූ ආවරණයෙන් සන්නද්ධ වෙති. යුදය දැඩි වෙත් ම වෙත් ම අන්යෙදන්ය ප්ර්තිපක්ෂ ව වදින්නා වු උභයපක්ෂ හස්තින්ගේ වෙගවත් වූ අන්යොයන්ය් සංඝට්ටනයෙන් ඔවුන් පැලදි අයොමය ජාලයන් තප්ත ව ගිනිදැල් පැන නගිත්. හස්ති සංඝට්ටනය මෙසේ කල මුඵ සංග්රා මයෙහි ස්වභාවය කෙසේ විය යුතු දැයි වර්ණනා විෂය නො වේ, මේතනා විෂය මේ මැයි.

එයින් මෙතෙකින් මේ රාජයාගේ යුද්ධයෙහි බිහිසුණු භාවය ගමිතය. මේ බිහිසුණු සංග්රාමම මධ්යේයෙහි පරාක්රබමබාහු රාජයාගේ පැවැත්ම කෙසේ ද යත්: හේතෙමේ ඇතු පිට හිඳ ගෙන ම හස්ති සංඝට්ටනයෙන් පැන නැංගා වූ යථොක්ත වහ්නිස්කන්ධයෙහි ස්වකීය කඩුව පණ පොවයි. මෙයින් රාජයාගේ අචල ධෛය්ය්්ර්‍ාත්මක වූ වීරභාවය ප්රකතීතව. තව ද රජතෙමේ තමාගේ කඩුව සතුරන්ගේ කඩුයෙන් ඔපලවයි. කෙසේද යත්: ඔවුන්ගේ සියලු ප්රංහාරයන් තමාගේ කඩුවෙන් වාරණය කිරිමෙනි.මෙයින් රාජයාගේ අවිශිල්පය හා ශුරභාවය ද ප්රානීතය. කඩුව ඔපවැටීමෙන් රාජයාට ලැබෙන්නා වූ බඩ්ගප්රපහාරයන්ගේ අප්ර්මාණ භාවය ද ප්රවතීතය. අන්තිමයෙහි දි සතුරන්ගේ භය නැමති ඝර්මය රජතෙමේ නගර මධ්ය යෙහි දි නිවා. කෙසේ ද යත්; යුද්ධයෙහි අවසානය සතුරන්ගේ ග්රතහණය ව්ර‍යෙන් එසේ ගෘහිත ව නගරයට ගෙනයන ලද සතුරන්ට ඔවුන්ගේ ජිවිත දානය දීමෙනි. මෙයින් රාජයාගේ අසන්දිග්ධ විජයශ්රිෙයට හෙතු වු පරාක්ර මය ද, සතුරන් කෙරෙහි අනුග්රවහයෙන් කරුණා මහිමය ද ප්රයතීතය. මේ එක ම පද්ය‍යෙන් මෙසේ විශාල වූ සාර වූ අර්ථ රාශියක් ගම්යරමාන හෙයින් මේ වනාහි ව්යං ග්ය වේ. 70 Ixix

	(8) මේ දක්වන ලද නිදසුන් උත්තම කාව්යනයෙහි ලක්ෂණ නමුත් මෙබදු පද්ය(යන්ගෙන් ම යුකත් කොට කාව්ය්යක් නිර්මාපණය කීරිම අතිශයින් දූෂ්කර වේ. එහෙයින් ඉතා ප්ර්ශස්ථ වූ කාව්ය්යන්ගේ පවා නිර්මාපණය වන්නේ වැඩි වශයෙන් මධ්යිම ප්රනතිපත්තියෙහිය.

14. ගුණිභූත ව්යංතග්යත කාව්යනය තෙම මධ්ය ම වේ. ගුණිභුත ව්යංිග්යතයෙහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ, විත්ර්මිමාංසායෙහි: යත්ර ව්යංණග්යංත වාචනතිශායි තද් ගුණිභුතව්යංශග්යකම් (යම් තැනෙක්හි ව්යංිග්යමය තෙමෙ වාව්යයර්ථය අතිශයින් ඉක්ම නො සිටි ද හෙවත් ස්වල්ප වශයෙන් ඉක්ම සිටී ද, හේ වනාහි ගුණීභූත ව්යංදග්යශයයි). නිදසුන් මෙසේ දැක්වූහු ධ්වන්යාමලොකයෙහි- ලාවණ්ය්සින්ධුර‍පරෛව හි කෙයමිත්රක යත්රොයත්පලානි ශශිනා සහ සම්පලවනෙත උන්මජ්ජති ද්විරදකුම්හතටි ව යත්රව යත්රායපරෙ කදලිකාණ්ඩමෘණාලදණ්ඩාඃ

(මෙහි දෘශ්යපමාන වූ මේ අනුත්තර වූ හෝ අසදෘශ ම වූ ලාවණ්ය් නදී තොමෝ කවරි ද? කෙබඳු ද යත්: යම් නදියෙක්හි උත්පලයෝ චන්ද්රීයා හා ඉපිලෙත් ද එබඳු නදියකි. තවත් කෙබඳු ද යත් : යම් නදියෙක්හි හස්ති කුම්භ තටිතොමෝ ගිලේ ද එබඳු නදියකි. තවත් කෙබඳු ද යත්: යම් නදියක අධඃප්ර්දෙශයෙහි කදලි කාණ්ඩයන් හා නෙලුම් දඩු ඇත් ද එබඳු නදියකි.) මෙහි කවිහුගේ ආශය වාව්යායර්ථයෙන් අප්රෙකට නමුදු මේ කියන ලද්දේ රූපසෞන්දය්යත සමුපෙත වූ කාන්තාවක් ගැන යයි අනායාසයෙන් ගම්ය මාන වේ. එහෙයින් මේ වනාහි ගුණිභුත ව්යංනග්යගයි. තවත් නිදසුන් : කව්සේකරයෙහි - සියයරණ නියපෙළ - රසින’න් රජ බිසෙස් කළ

මෙයින් පරාක්ර මබාහු රාජයා රාජාධිරාජ බැව් ගමිත කළහ. ලමැණිකුල මිණිවැළ-අනගි නායක මීණෙ’ව් පැහැදුළ

මෙයින් එම රාජයා ලම්බකර්ණි කුලයට ප්රීධාන බැව් ගමිතය. කුසජාතකයෙහි- පහගකොත් මිණිරැ ස - වැදරත් තරිඳු ස බෝසත් සස දව ස - රැපැයි ගිනි රැස් මැදට පැනි ලෙ ස

මෙහි ගෘහයන්ගේ ලක්ෂ් මියෙන් නගරයෙහි ශ්රීව සෞහාග්යිය ද මුළු රාජ්යවයෙහි සමෘද්ධි සම්පන්නභාවය ද වාච්යා‍ර්ථානුසාරයෙන් ම නිරායාසයෙන් ගම්ය‍මාන හෙයින් මේ වනාහි ගුණිභූත ව්යංයග්යායි. 71 Ixx

තව ද කව්සේකරයෙහි- කොපුල පිළිබිඹු ප ත් - දියුණුව පෙනෙන පැහැප ත් රන්තෝඩු සවන ත් - මදන රියසක් සතර සිරිග ත්

මෙහි කනෙහි පලඳින ලද තෝඩුව කොපුල් තලයෙහි ප්ර තිබිම්බිත ව පෙනිමෙන් එම කොපුල් තලය දර්පණ තලයක් සේ ප්රපසන්න බව ද එයින් කාන්තාවගේ රූප සම්පන්තිය අප්රදමෙය බව ද ප්ර තීතය. නිරායාසයෙන් ගම්යගමාන හෙයින් ගුණීභූත ව්යංනග්යපයි. 15. ව්යං‍ග්ය යෙන් විරහිත වූ කාව්යමය තෙම අධම වේ. කියන ලද මැයි, ප්රංකාශයෙහි- ශබ්ධවිත්රංඅ වාවා්යයචිත්ර් - මව්යංාග්යං ත්ව්වරං සමෘතම් (ශබ්දයාගේ විත්ර භාවයෙන් හෝ වාච්යානර්ථයා‍ගේ චිත්රය භාවයෙන් හෝ යුක්ත වූ ව්යංශග්යර රහිත වූ කාව්යචය තෙම අධම යයි දන්නා ලදි.)

කව්මිණි කො‍ඬොල, දියසැවුල් අස්න යනාදි කාව්ය යෝ මීට නිදසුන් වෙත්. ජනන්නථා රාජයෝ වනාහි කාව්ය ය උත්තමොත්තම, උත්තම,මධ්යුම, අධම යයි සිව්වැදෑරුම් කොට බෙදා එයින් අධම භෙදය වූ චිත්ර කාව්යවය නැවතත් දෙවැදෑරුමින් විභක්ත කොට එහි කොටිප්රායප්ත වු එකාක්ෂර බන්ධනාදි කාව්යව භෙදයට අධමාධම යයි කිය යුතු බැව් කීහ. ඒ මෙසේයි:

යද්යයපි යත්රා ර්ථචමත්කෘතිසාමාණ්යධශූන්යාද ශබ්දචමත්කෘ තිස්තත් පඤවමමධමාධමමපි කාව්ය විධාසු ගණයිතුමුචිනම් යථෛ’කාක්ෂරපද්යාාර්ධාවෘත්තයමකපද්මබන්ධාදි

(ඉදින් යම් තැනෙක්හි ශබ්ද චමත්කාරය තෙම අර්ථ චමත්කාරය හා සම්ත්වයෙන් ශූන්යද ද ඒ පඤචමය වනාහි කාව්යය විධාවන්හි අධමාධම යයි ගිණිම පවා සෑහේ. එකාක්ෂර පද්යය, අර්ධාවෘත්ති. යමක , පද්මබන්ධාදිය මෙනි.)

මෙය මෙසේ කල්හි විත්රය බන්ධයන් බොහෝ උසස් කාව්යහයන්හි පවා පෙනෙන්නේ කෙ‍සේ ද යන ප්රනශ්නය මෙහි උපදී. ඊට උත්තරය නම් මෙ‍සේය: ඉතා රසවත් වූ භොජනයක් අනුභව කිරිමෙහි දි පළමුකොට ආස්වාදය බොහෝ වේ. එහෙත් ක්රතමයෙන් හීන වෙයි. හොක්තෘහුගේ පූර්ති හෙතුයෙනි. එකල කාලාන්තරයක් න්යුඅන භොජනයන් අනුභව කොට නැවතත් යථොක්ත උත්තම භොජනය අනුභව කරන ලද්දේ නම් එහි උත්තම රසය නැවතත් ප්ර්කෘතියෙන් දැනේ. සමර්ථ ධර්ම කථිකයෙක් ස්වකීය ධර්ම දෙශනාවෙහි මැදක දී හාස්යතජනක වූ අතුරු කථාවක් ගෙන හැර පා පිරිසෙහි නිද්රානලුභාවය දුරු කරවන්නේ නම් ඒ මේ හෙතුයෙනි. 72 Ixxi

ධර්මය නම් ලොකොන්තර ප්රීුතිය පිණිස වේ. ලෞකික ප්ර මොදය පිණිස වූ නාට්ය යෙහි ද මෙසේ ම ය. මධ්ය‍යෙහි දි විදුෂකයෙක් අවුත් පිරිස ප්රථහාසයට පමුණුවයි. මොහුට ඉංග්රිභසි නාට්යමයෙහි ‘කලෞන්’ නොහොත් ‘fපූල්’ (‘මෝඩයා’) යන නාමය ව්යදවහාර කරනු ලැබේ. නාට්යධය නම් දෘශ්ය කාව්යතයයි. ශ්රපව්ය’ කාව්යනයෙහි ද ධර්මය එසේ ම ය. රසවත් වූ සාරාර්ථයෙන් යුත් පද්යා වලින්ගේ අන්තරයන්හි චිත්රයබන්ධයෝ තුමූ විනොදය පිණිස ප්රේයොජනවත් වෙති.

16. කාව්යව ශාස්ත්රශයෙහි ඉතා බහුල ව ලැබෙන්නා වූ අලංකාරය නම් උපමාව වේ. මේ වනාහි නොයෙක් අලංකාරයන්ට මුල් වෙයි. එහෙයින් ඊට ප්රවධානාලංකාර යයි කියනු ලැබේ. එසේ හෙයින් ඒ උපමාලංකාරයෙහි හා එය මුල් කොට ඇනතා වූ අලංකාරයන් කිහිපයක්හුගේ ද ලක්ෂ්යි ලක්ෂණයන් මෙහි සංක්ෂෙපයෙන් දක්වනු ලැබෙත්. උපමා (1) උපමාවෙහි ලක්ෂණ මෙසේ දැක්වූහු, චිත්රනමිමාංසායෙහි:

උපමානොපමෙයත්ව-යොග්යණයොරර්ථයොර්ද්වයෝඃ හෘද්යංප සාධර්ම්ය්මුපමේ - ත්යුසව්යකතෙ කාව්යරවෙදිහිඃ

(උපමානත්වය උපමෙයත්වය යන දෙකට ක්රපමයෙන් යොග්යස වූ අර්ථ දෙදෙනකුන්ගේ රම්යම වූ සාධර්ම්යේය තෙම උපමා යයි කාව්යු දන්නවුන් විසින් කියනු ලැබේ.) එම ලක්ෂණය ම වඩා සංක්ෂෙපයෙන් කියන ලදි. සුබොධාලංකාරයෙහි:

උපමානොපමෙය්යාඩනං-සධම්මත්තං සියොපමා (උපමාන උපමෙය දෙදෙනාගේ සධර්මත්වය තෙම උපමා වන්නේයි.) වාමන සුත්රඋයෙහි: උපමානොපමෙයස්යෙ-ගුණලෙශතඃසාම්යමමුපමා (උපමානොපමෙයයාගේ ගුණෛකදෙශයකින් වන්නා වූ සාම්යාය තෙම උපමා නමි.)

මේ ලක්ෂණොක්තීන් ප්රකකාර උපමායෙහි ප්රාධානාංගයෝ තුනෙකි. එනම්, උපමානය, උපමෙයය, සාධාරණ ධර්මය යන මොහුයි. මොවුන්ගෙන් වන්නා වූ උපමාව ව්යාක්ත වීම පිණිස වාවක යයි පදයක් ද ඕනෑ කෙරේ. එයින් උපමානය, අපමේයය, සාධාරණ ධර්මය, වාචාකය යන මේ අංග චතුෂ්කයෙන් උපමාව සම්පූර්ණ වේ. මොවුන් අතුරෙන් යමක් සමාන කරනු ලැබේ ද ඒ වනාහි උපමෙයයයි.යමකට සමාන කරනු ලැබේ 73 Ixxii

ද ඒ වනාහි උපමානයයි. යම් ධර්මයකින් සමාන කරනු ලැබේ ද ඒ වනාහි සාධාරණ ධර්මයයි. යම් වචනයකින් සමානත්වය පෙන්වනු ලැබේ ද ඒ වනාහි වාචකයයි. නිදසුන් මෙ‍සේයි : සදෘශං ශරදබ්ජෙන - සෞරභ්යාාත් සුදෘශො මුඛම් (සුනෙත්රාෙවගේ මුඛයතෙම සෞනදය්ය්ත් යෙන් ශරත් පද්මයක් හා සදෘශය.)

මෙහි මුඛය උපමෙයය වේ; ශරත්පද්මය උපමානය වේ; සෞනදය්ය්ද්මය සාධාරණ ධර්මය වේ; උභය වස්තුවෙහි ම එක සේ විද්යනමාන හෙයිනි; සදෘශය යනු වාචකය වේ. උපමෙයොපමාන දෙදෙනා නොයෙක් විට මේ නම්වලින් ද කියනු ලැබෙත්: උපමෙය ... උපමාන ප්රෙකෘතය ... අප්රලකෘතය ප්රායකරණිකය ... අප්රාිකරණිකය ප්රාස්තුතය ... අප්රාස්තුතය විෂයය ... විෂයිය වර්ණ්යපය ... අවර්ණ්යරය

  (2)යට දැක් වූ චතුරංගයන්ගෙන් එකක හෝ දෙකක හෝ තුනක ම හෝ විප්රයයොගයෙන් යුක්ත ව කිසි විටෙක උපමා තොමෝ දක්නා ලැබේ. එකල ඊට ලුප්තොපමා යයි කියනු ලැබේ. නිදසුන් මෙසේයි:

සතාං චෙතො වචඃ ශීලං-කර්ම වාප්යකමෘතං යථා

(සාධුන්ගේ චෙතනාව ද, වචනය ද, ශීලය ද, කර්මය ද අමෘතය සේය.) මෙහි සාධාරණ ධර්මය ලුප්තය. කුමකින් අමෘතය සේ ද යත් : මාධුය්ය්ය සයෙනි. ධර්ම ලුප්තොපමායි. වදනං මෘගශාවාක්ෂ්යඃප-සුධාකරමනොහරම් ‘මුවපොව් ඇසිය මුව-අමාකර මනහර වේ.’

මෙහි මුවපොව් ඇස්වන් ඇස් ඇත්ති යයි කිවමනා තන්හි මුව පොව් ඇසි යයි කියන ලදින් වාචකලුප්තය. එසේ ම අමාකරයා සේ මනහර යයි කිවමනා තන්හි අමාකර මනහර යයි කියන ලදින් ද වාචකලුප්තය.වාචකලුප්තෙපමායි.

තස්ය මුඛෙන සදෘශං-රම්යංා නාස්තෙ න වා නයනතුල්යරම් (අගේ මුඛය හා සදෘශ වූ රම්යර වූ වස්තුවක් නොමැත්තේය. නෙත්ර යන්ට සමාන වූවක් හෝ නොමැත්තේය.) මෙහි උපමානය අදෘෂ්ටය. එයින් උපමාන ලූප්තොපමායි. 74

Ixxiii

තවත් නිදසුන් : කුසජාතකයෙහි - වතිනි සරි ඉන් දු-රුසිරෙන් දල නිඳුන් දු සදිසි පුර ලන් දු-සඳලු තලවල කෙළිති පන් දු

මෙහි උපමා දෙකක් පැනෙත්. එයින් ද්විතියය වනාහි පූර්ණොපමායි. ප්රූථමය ධර්ම ලුප්තොපමායි. කව්සේකරයෙහි- රසඳුන් සිනි ල් ල න් - වණක් කලඹන සු ල් ල න් අඹදලුව ලො ල් ල න් - හඬන තැන තැන මත කෙවු ල් ල න්

  මෙහි ‘රසඳුන් සුනිල්ලන්’ යයි කී තන්හි රසාඤජනය සේ අති නීලවර්ණ වූ යනු අර්ථ හෙයින් හේ වනාහි වාචක ලුප්තොපමායි.

හංස සන්දේශයෙහි- දුල් සියපත් පතුල්-නිරිඳුන් මුදුන් මල් කළ යයි කියූ තන්හි ද උපමාව මේය. ‘සඳවත’(‘චන්ද්රනවක්ත්රාක’) යනාදි තන්හි ධර්ම වාචක ලුප්තොපමායි. කොකිල සන්දෙශයෙහි- රි වි කු ල කමල පොබයන නව රිවිමඩ ල සි රි ක ල කුලනිවෙස් මේ නිරිඳුට රිවිකු ල ස ම බ ල තෙදැති නිරිඳකු නුබව මෙක ල ම හ ව ල තුරක් නැතිමෙනි සුරතුරට තු ල

මෙහි ප්රවධාන උපමාව පැරකුම් රජු හා ඔහුට සම බලයෙන් අවිද්යතමාන වූ රජු ද අතරෙහි වේ. ලුප්තොපමානයි. දිව්යඅ වෘක්ෂයට සමාන වූ වෘක්ෂයක් නැති බව මීට නිදර්ශණ වූ උපමාවකි. හෙද උපමාන ලුප්තය. පසු ව මේ උපමා දෙකෙහි සමත්වයෙන් පැරකුම් රජුගේ ද දිව්යප වෘක්ෂයෙහි ද සමත්වය ප්රපතීතයෙන් ලැබේ. කව්සේකරයෙහි- ඉතිහස කිව කලා - ලකුණු ද වෙද ස ක ලා උගත් නැණ ස කලා -ඔහුට සරි නැති ගුණෙන් එ ක ලා

යයි කියූ තන්හි උපමානය අදෘෂ්ට හෙයින් අලංකාර වනාහි ලුප්තොමාන උපමාලංකාරය වේ.

(3)	ශ්ලෙෂොපමායෙහි වනාහි සාධාරණ ධර්මය ප්රාායඃ වශයෙන් ලැබන්නේ ශ්රෑ(යමාණ මාත්රනයෙනි. එනම් ශබ්දයෙනි. එසේ ලැබෙන්නා

75

Ixxiv

වූ කල ඊට සමානොපමා යයි කාව්යාමදර්ශයෙහි කීහ. ශබ්දශ්ලෙෂ යයි අන්යේයෝ කියත්. නිදසුන් මෙසේයි:

බාලෙවොද්යාසනමාලෙ’යං-සාලකානනශොහිනී

ඉයං උද්යාානමාලා, මේ උද්යාසනමාලා තොමෝ; බාලා ඉව, බාලිකාවක් වැන්න. කෙබඳු ගුණයෙන් විශිස්ට වූ උද්යාතන මාලාවක් ද, කෙබඳු ගුණයෙන් විශිෂ්ට වූ බාලිකාවක් ද යනු ශලේෂයෙන් දැක්වූහු- පූර්ව පක්ෂයෙහි: සාලකානනශොහිනී, සාලවනයෙන් ශොභන වූ (උද්යාබන මාලාවයි). අපර පක්ෂයෙහි: ස අලක ආනන ශොහිනි, අලක යහිත මුහුණින් ශොභමත් වූ (බාලිකාවයි). මෙසේ ‘සාලකාතන ශොහිනී’ යන විශෙෂණය උභය පක්ෂයට සාධාරණ ධර්මය වූව ද අර්ථයෙන් භින්න හෙයින් එහි සාධාරණත්වය ලැබෙන්නේ ශ්රැයයමාණ මාත්රබයෙන් බව දත යුතු. තවත් නිදසුන්:පරවී සන්දෙශයෙහි-

රැදි රජමිතුරු මහසෙන් උවිඳු කිවි ගු රු සුවිමල් කමල්සර මින් දද දනඉසු රු යුතු හරිසදු නිරිඳු විජයොත් පහනිසු රු මෙලෙසින් මෙපුරවර පුරදර පුර අයු රු

  (4) කිසි විටෙක සාධාරණ ධර්මය අර්ථයෙන් ද ලැබේ. එකල ඊට අර්ථශ්ලෙෂ යයි කියනු ලැබේ. උත්කෘෂ්ට වූ ප්රරයොගයකි. නිදසුන් :

ශිශිරාංශුප්ර4ත්ස්පර්ධි - ශ්රිරමත් සුරහිගන්ධිව අමභොජමිව තෙ වක්ත්රුම් - (ඉතින් ශ්ලෙෂොපමා ස්මෘතා)

   චන්ද්ර්යාට විරොදි වූ ශ්රීරමත් වූ සුරහි ගන්ධයෙන් යුක්ත වූ තිගේ මුහුණු පද්මය සේය. (මේ ශ්ලෙෂෙපමා යයි දන්නා ලදි.) මෙහි සියලු ම විශෙෂණ උභය පක්ෂයට ම එක සේ සාධාරණය.

සැළලිහිණි සන්දෙශයෙහි- සැදි රත තඹර පෙළ රන තිසරුන් රුවැ ති වි දි දිය දහර ලෙළදෙන දිගු නරුපටැ ති රැ ඳි රළ රැළැති හොය දිවවන්නා නමැ ති ඇදි පුර අඟන පටසඵ සිරි රැපැයි නි ති 76 Ixxv

මෙහි රක්ත තාමරස පඬකතිය හා ස්වර්ණහංස රූප ද හොයටහා සළුවටත් එක සේ සාධාරණ හෙයින් හෙද අර්ථ ශ්ලෙෂාලංකාරයි. ගුත්තිල කාව්ය යෙහි- ‘මනකල් නිමල් සරනා සක්වළ නිබඳ’-යයි කියු තන්හි ද අලංකාරයමේය. යොගරත්නාකරයෙහි-

පිහිටි ගුණ තිරස ර - කළ සව්කුලන් පිරිව ර විහිදි රැස් මනහ ර - වඳිමි සිරිගන සුනෙර හැමව ර

මේ පරිණාමාලංකාර පද්ය යෙහි ප්ර ථම පාදයෙහි ද තෘතිය පාදයෙහි ද විශෙෂණයෝ උභය පක්ෂයට ම එක සේ සාධාරණ වෙති. එයින් අර්ථ ශ්ලෙෂයි.

මේ අර්ථශ්ලෙෂාලංකාර උභය පක්ෂයට ම සාධාරණ වූ ශබ්දයෙන් ද අර්ථයෙන් ද සම්පාද්යං හෙයින් මෙය උත්කර්ෂයෙන් ම ශබ්දාර්ථාලංකාරයක් බව දත යුතු.

 (5) කිසි විටෙක උපමා තො‍මෝ නාමයෙන් උව්ය මාන වූ පදයන් අතුරෙහි පමණක් නො ව වාක්ය ර්ථයන් අතුරෙහි ද ලැබේ. එකල ඊට වාක්යාදර්ථොපමායයි කියනු ලැබේ. නිදසුන් මෙසේයි:

යථා ධෙනුසහස්රෙපෂු - වත්සෝ වින්දති මාතරම් තථා පූරවකෘතං කර්ම - කර්තාරමනුගච්ඡති

 (යම් සේ දෙනුන් සහසුයන් අතුරෙහි දු වසු තෙමේ මවු සොයා ගනී ද එසේ පූර්වකෘත කර්මය තෙම කර්තෘහු අනුගමනය කෙරෙයි.)

අනන්වය

  17.ප්රනස්තුත වස්තුව අන්යොයපමානයක්හුගේ රාහිත්ය යෙන් තමහට ම සම කරනු ලැබේ ද එකල අලංකාරය තෙම අනත්ව යයි කියනු ලැබේ. එහි ලක්ෂණ හා ලක්ෂ්ය  ද මෙසේ දැක්වූහු:

උපමානොපමෙයත්වං-යදෙකස්යෛරව වස්තුනඃ ඉන්දුරින්දුරිව ශ්රීනමාන් - ඉත්යානදෞ තදනන්වයඃ

   (උපමානොපමෙයත්වය යම් හෙයකින් එක ම වස්තුවක්හුගේ හෙවත් එක ම වස්තුවක් කෙරෙහි වන්නේ ද එයින් ඒ වනාහි අනන්වය වේ. චන්ද්රම තෙමේ චන්ද්ර්යා සේ ශ්රීුමත්ය යනු උදාහරණයි.)

77 Ixxvi තවත් නිදසුන්: රාමාරාවණයොර්යුද්ධං-රාමරාවණයොරිව

 (රාම රාවණ දෙදෙනාගේ යුද්ධය රාම රාවණ දෙදෙනාගේ යුද්ධය මෙනි.) තවත් ඊට සදෘශ කළ හැක්කක් නොමැත්තේය යනු නිෂ්කර්ෂයයි.

කොකිල සන්දෙශයෙහි-

ත මා ම තමහට සරි ඔහු ගුණ රැස ට යොමා බලනු කිවියර උපමා කුම ට

ප්රාතිබිම්බොපමාන ප්ර්සංගයෙහි දී ද අලංකාරය මේ යයි පිළිගත යුතු වේ.අන්යස වස්තුවක්හුගේ උපමාන රාහිත්යපයෙනි. කව්සේකරයෙහි-

නැණින් සරසවි ඉ ත -මෙකතට ගුණබරණ යු ත පෙනුණු බිඹු කැඩප ත -මිසක් සරිවන ලොව කවුරු ඇ ත

උපමෙයොපමා

  18.	යම් වස්තු යුග්මයක් උපමානොපමෙය වශයෙන් ගෙන නැවත පෙරළා උපමෙයොපමාන වශයෙන් සලකනු ලැබෙත් ද එකල අලංකාරය තෙම උපමෙයොපමා වන්නේයි.  එහි ලක්ෂණ මෙසේ දැක්වූහු:

පය්ර්ො‍යායෙණ ද්වයොස් තව්වෙද්-උපමෙයෙපමා මතා

   (යට කියන ලද උපමානොපමෙයත්වය ඉදින් දෙදෙනාගේ පය්යාුම  යයෙන් හෙවත් අනුලොම ප්ර තිලොම භාවයෙන් වන්නේ ද එකල උපමෙයොපමා නම් අලංකාරය දන්නා ලදි.)

ඊට නිදසුන් මෙසේයි: ගිරිරිව ගජ‍රාජො’යං-ගජරාජ ඉවොව්චකෛර් විහෘති ගිරිඃ නිර්ඣර ඉව මදධාරා-මදධාරෙවාස්යව නිර්ඣරං සුවති

   (මේ ගජරාජ තෙම පර්වතයක් මෙනි. පර්වතය තෙම ගජරාජයකු මෙන් උස්ව බබළා. ගජ රාජයාගේ මදධාරාතොමෝ නිර්ඣරයක් මෙනි. මේ පර්වතරාජයාගේ නිර්ඣරය තෙම මදධාරාවක් සේ ගලා.)
   මේ අලංකාරයට කාව්ය)දර්ශයෙහි අන්යොේන්යොේපමා යයි කියන ලදි.

සමරණය 19. යම් වස්තුවක් ඉන්ද්රිශය විෂය වූ කල සාදෘශ්යම හෙතුයෙන් අන්යශ වස්තුවක්හුගේ ස්මරණය වන්නේ ද එකල අලංකාරය තෙම ස්මරණය නමි. ස්මානි යනු ද එමයි. කයන ලද මැයි- 78 Ixxvii

සමෘතිඃසාදෘශ්යදමූලා ය- වස්ත්වනන්තරසමාශ්රදයා සමරණාලංකෘතිඃසා ස්යාඅද්-අව්යවඩ්ග්ය්ත්වවිශෙෂිතඃ (සාදෘශ්යඃය මුල් වූ යම් ස්මෘතියක් තොමෝ අන්ය් වස්තුවක් ආශ්රශය කොට වන්නී ද ඈ තොමෝ ස්මරණාලංකාර නම් වේ. හේ වනාහි අව්යංඅග්ය භාවයෙන් විශෙෂිතය.)

මෙසේ මේ අලංකාරය පිණිස ස්මෘතිය වනාහි ප්රවත්ය‍ක්ෂ සාදෘශ්යයයෙන් මිස ව්යං ග්යියෙන් නො විය යුතුයි.

නිදසුන් මෙසේයි :

සෞමිත්රෙය නනු සෙව්යයතාං තරුතලං චණ්ඩාංශුරුජ්ජාමභතෙ චණ්ඩාංශොර් නිශි කා කථා රඝුපතෙ චන්ද්රොය’යමන්මිලති වත්සෛතද්විදිතං කථං නු බවතා ධත්තෙ කුරඩ්ගං යතඃ කවාසි ප්රෙදයසි හා කුරංගනයනෙ චන්ද්රා්නනෙ ජානකි

සීතාවගේ විරහයෙන් ආතුර වූ රාම තෙමේ මෙසේ කියයි: සෞමිත්රි ය හෙවත් ලක්ෂ්ගමණ කුමාරය! වෘක්ෂ තලයක් සෙව්නා ලැබේවා නො වේ ද? චණ්ඩාංශු තෙමේ බබළා.

ලක්ෂ්ගමණ : රඝුපතිය! රාත්රි්යෙහි චණ්ඩාංශුහුගේ කථා කවර ද? මේ බබළන්නේ චන්ද්රේයාය. රාම : වසුපැටිය! පින්වතා විසින් එය කෙසේ දන්නා ලද ද? ලක්ෂ්රමණ : යම් හෙයකින් මෘගයා දරා ද එහෙයිනි.

එකල රාමකුමරු මෙසේ වලපී : අහෝ ප්රිායතර වූ මෘගාක්ෂිය! අහෝ චන්ද්රාුතන වූ ජානකිය! තී කොහි ද? (ජානකී නම් සීතා කුමරිය)

 මෙහි අලංකාරය නම් රාම කුමාරයාගේ මේ අන්තිම වාක්යූයෙහි වේ. ‘මෘග’ යන් ශ්ර වණයෙන් මෘගාක්ෂියගේ ස්මරණය වූ හෙයිනි. නයනයන්ගේ සාදෘශ්ය යෙනි.

එසේම - ආනනං මෘගශාවාක්ෂ්යා්-වික්ෂ්යෙ ලොලාලකාවෘතම් භ්රංමද්හ්ර මරසම්හාරං-ස්මරාමි සරසීරුහම්

 (මුවපොව්ඇසියගේ ලෙළෙන අලකයෙන් ආවෘත වූ මුහුණ දැක භ්රහමණය කරන්නා වූ භ්රංමර සම්භාරය ඇති පද්මයක් සිහි කෙරෙමි.)

79 Ixxviii තවත් නිදසුන් : කව්සේකරයෙහි- වඩවන දනන් අ ටි-එලඳ සුදුසඵ ඇද සි ටි කිරි සිදු රළ දැව ටි-රැපැයි සිරිකත පහළ වූ සැ ටි

සුභාෂිතයෙහි - සත ති න් පවන් අඹ කොළ බුදින තවස ර දැහැ නි න් මිදේ දුට ලෙළදෙන ලියතඹ ර

එහෙත් හංස සන්දෙශයෙහි- නොහැ ර සසල බව දුක්වි අවරත ට එ ත ර ඉඳුරු පැහැ පහ වූ බැවින් බ ට තු ස ර කිරණ බිඹුරග ඇති රඟින් දු ට මි තු ර ගැඹුර තිලකුණු සිහි වේය ත ට

යයි කියු තන්හි අලංකාරය මේ නො වේ. ත්රිටලක්ෂණයාගේ ස්මරණය වන්නේ සාදෘශ්යු හෙතුවකික්න නො ව ව්යංතග්යියෙන් යෙහිනි. මෙහි දෘශ්යෙ මාන වන්නේ හෙත්වලංකාරයයි. සසන්දෙහ

20. එක් වස්තුවක් ඉන්ද්රිොය විෂය වූ කල්හි මේ අසවල් වස්තුව දෝහෝයි අන්යෙ වස්තුවක් ගැන අවිනිශ්චික වශයෙන් සිතාගනු ලැබේ ද ඒ වනාහි සසන්දෙහය වේ. එහෙයින් කියන ලදි: සාම්යාදදප්රෙකෘතාර්ථස්යන-යා ධීරනවධාරණා ප්ර්කෘතාර්ථාශ්රරයා තඥෛඃ-සසන්දෙහඃස ඉෂ්යනතෙ

(අප්ර‍කෘත අර්ථයාගේ සාම්ය හෙතුයෙන් ප්රඉකෘත අර්ථය ආශ්රයයකොට ඇති අවධාරණ නූ වූ හෙවත් නිශ්චිත නූ වූ යම් බුද්ධියක්තොමෝ වන්නි ද ඒ දන්නවුන් විසින් අලංකාරය තෙම සසන්දෙහ යයි කැමති වනු ලැබේ.)

නිදසුන් මෙසේයි: සපල්ලවා කින්නු විහාති වල්ලරි-සඵුල්ලපද්මා කිමියං නු පද්මිනී සමුල්ලසත්පාණිපදාං ස්මිතානනාම්-ඉත්ක්ෂමා‍ෛනෙඃ සමලම්හි සංශයඃ

 (දිලිහෙන්නා වූ හස්තපාදයන් ඇති මදහසයුත් මුහුණු ඇති ඇය අවලොකනය කරන්නවුන් විසින් කිමෙක් ද ළදලු සහිත වූ ලතාවක් තොමෝ බබළා ද, නැතහොත් මෝ වනාහි ඵුල්ල වූ පියුම් ඇති පද්මිනියක් දැයි මෙසේ සංශයක් ලබන ලදි.)

80 Ixxix

මුවදෙව්දා කවෙහි- උවන් සිසිනෙපුර-යෝනන් කවුඵ වලියේ බැලි පුන්සිසි තමා-පිළිබිඹුහෝයි ඉබොහෝ එහෙත්- දලනිඳුහොයි සැකී-‍නොඑක නොදෙ ගමන්හිදු සැහී බටෙපුරවරට-ගුරුළු දදා ගුරුඵ රද

යන මෙහි අලංකාරය මේ නො වේ. සැකි යන්නෙන් මෙහි ප්රලකාශ වන්නේ සංශයක් නො ව නිශ්චයයක් ම හෙයිනි. මීළග අලංකාරය බලන්න. සසන්දෙහයට කාව්යමදර්ශයෙහි සංශයොපමා යයි කියන ලදි. එහෙත් මෙය උපමාවක් නො වේ. උපමාවෙහි ප්රශකෘතාප්රපකෘත වස්තුන්ගේ භෙදය සම්බන්ධි වූ සංශයක් අප්ර වෘත්ත හෙයිනි. භ්රානන්තිමත්

21. එක් වස්තුවක් ඉන්ද්රකය විෂය වූ කල්හි මේ අසවල් වස්තුව යයි අන්යවයක් නිශ්චය වශයෙන් සිතට අරමුණු කරගනු ලැබේ ද ඒ වනාහි ‘හ්රාලන්තිමත්’ අලංකාරය නමි. එයින් කීහ: කවිසම්මතසාදෘශ්යාණද්-විෂයෙ පිහිතාත්මනි ආරොප්යමමාණානුභවො-යත්රව ස හ්රාින්තිමන් මතඃ

   (කවින් විසින් සම්මත වූ සාදෘශ්ය  හෙතුයෙන් පිහිත වූ හෙවත් මුවා වූ ස්වරූප ඇති විෂයයා කෙරෙහි යම් තැනෙක ආරොප්යමමාණයාගේ අනුභවය වන්නේ ද හේ තෙමේ භ්රායන්තිමන් යයි දන්නා ලදි.) ආරොප්ය්මාණයා නම් උපමාන වස්තුවයි. අනුභවය නම් යම් දෙයක් ඉන්ද්රිිය ගොචර වීමෙන්‍ මේ අසවල් දේ යයි  උපදින්නා වූ බුද්ධියයි.ඉන්ද්රිදය සම්මුඛ නූ වූ දෙයක් ගැන එසේ උපදින්නා වූ බුද්ධියට ස්මෘති යයි කියනු ලැබේ.

මේ අලංකාරයට නිදසුන් මෙසේයි: බල්ලාලක්ෂොණිපාල ත්වදහිතනගරෙ සඤවරන්ති කිරාති කිර්ණාන්යාණදය රත්නාන්යුවරුතරඛදිරාංගාරශඩ්කාකුලාඩ්ගී කෘත්වා ශ්රිිඛණ්ඩඛණ්ඩං තදුපරි මුකුලිභූතනෙත්රාී ධමන්තී ශ්වාසාමොදානුධාවන්මධුකරනිකරෛර්මුමශංකාං කරෙති

(බල්ලාල ධර්ණිපාලය! තොප සතුරු නගරයෙහි සඤවාරය කරන්නා වූ වැදි අඟන තොමෝ එහි විසිරි තිබෙන්නා වූ රත්නයන් දැක මේ අති මහත් කිහිරි අඟුරුය යන සිත් ඇත්තී එම රත්නයන් ආදානය කොට හෙවත් එක්තැන් කොට ඒ මුතුයෙහි සඳුන්කඩක් තබා මුකුලිත වු නෙත්රනයන්ගෙන්

81 Ixxx

යුක්ත ව ගිනි පිඹින්නී ඇගේ ශ්වාසයෙහි සුගන්ධය අනු ව දිව එන්නා වූ මධුකර සමූහයන්ගෙන් මේ ධුමය යි ශංකා කරයි.) මෙහි බල්ලාල නරෙන්ද්රඳයා සතුරු නගරයට පහර දුන් පසු නගරයෙහි ස්වභාවය දර්ශිතයි. රත්න යන්නෙන් මෙහි පද්මරාග හෙවත් රතුකැට ද, ඛදිරාංගාර යන්නෙන් නො තිවුණා වූ කිහිරි අඟුරු ද කථිතය. වැදිඅඟන විසින් රතුකැට කිහිපි අඟුරු යයි සිතිමෙන් ද හ්රණමර සමූහයන් ධූම යයි සිතීමෙන් ද හ්රානන්තිය උපපන්නය.

තවත් නිදසුන් : කව්සිඵමිණෙහි- දසඅත සදත තෙදො-හුගෙ එකවන මෙහෙසරා සැඳෑසඳින් පෙරසේ-පිරිසේ නොදත නැටුමේ

කව්සේකරයෙහි- සදහම් නදින් යු තු-ඉඳුනිල්මිණි පහය ම තු ලෙළ විදු දද දිමු තු-බලා මෙහැගි මියුරු රග ග තු

තිසර සන්දෙශයෙහි- පුරඟන සරන වරනිල්මිණි සඳලු ත ලේ වැකි නිලැ පදලසින් රැවටුණු බමර වැ ලේ දැක දැක තඹරන්ම මෙපුරෙහි ‍ගෙදිගුවි ලේ තම තුඩ නොලත් එහි මී ලොළිනි කිසික ලේ

    මෙහි පුරාංගනාවන්ගේ පාදලාඤජනයන් දැක තාමරස යයි රැවටුණා වූ ගෘංගයෝ පසු ව තාමරසයන් ම දැක දැක ම යථොක්ත පාදලාඤජන යයි සිතා තුඩු නොලත් යයි කී හෙයින් මේ වනාහි භ්රා න්තියෙන් භ්රාසන්ති යයි. පෙර වඤවිත වූයෙන් කාරණයාගේ අතිශය සංශයභාවය නිසා තුඩුලිම නො කරන ලදැයි ගතහොත් මේ වනාහි භ්රාෙන්තියෙන් සංකීර්ණ වූ සසන්දෙහය වේ.

කුසජාතකයෙහි- රන්රුව දැක ම නා-පබවතිය යන සිති නා තනිව තොපි මෙතැනා නා-කුමට අවු දැයි කියා රොසි නා තරේ අත ඔසු වා-පරුස බැණ නුසුදුසු වා සරිද මා නැසූ වා-කියා කන්සට එකක් ගැසූ වා

කාව්යමශෙඛරයෙහි- ගිජිදුන් සත් ම දේ-සත්පත් කුසුම් සුව ‍ ඳේ නොමහැඳින අවි දේ-බමරමුඵ විඳි වෙහෙස නොම දේ 82 Ixxxi

‘භ්රා න්තිමත්’ අලංකාරයට කව්යසදර්ශයෙහි මොහොපමා යයි කියන ලදි. එහෙත් මේ වනාහි උපමාවක් නො වේ. උපමාවෙහි ප්ර කෘතාප්රශකෘත වස්තූන්ගේ භින්නතාබුද්ධිය ප්රහතිහාත ව පවත්නා හෙයිනි. තුල්ය යොගිතා

   22. ප්ර ස්තුතාර්ථයන් කිහිපයක් හෝ අප්රමස්තුතාර්ථයන් කිහිපයක් හෝ එක ම ධර්මයකින් පෙනී සිටිත් නම් ඒ වනාහි තුල්යතයොගිතා වේ.මේ ධර්මය ක්රිථයාවක් හෝ ගුණයක් හෝ විය හැකි.
      උපමාවෙහි වනාහි ප්රාස්තුතය අප්රගස්තුත යයි දෙපක්ෂයකි. මේ දෙපක්ෂය සාධාරණ ධර්මයෙන් සම්බන්ධ වෙති. මෙහි වනාහි එසේ නො වේ. ප්ර ස්තුතාර්ථයන් කිහිපයක් හෝ එක ම ධර්මයකින් සම්බන්ධ වෙති. නැත හොත් අප්ර ස්තුතාර්ථයන් කිහිපයක් හෝ එක ම ධර්මයකින් සම්බන්ධ වෙති. කිසි විටෙක මේ සම්බන්ධයෙන් සාදෘශ්යියක් ගම්ය මාන වේ. ඒ ආගන්තුක වශයෙනි.

පදාර්ථානං ප්රමස්තුතානා-මන්යෙ ෂාං වා යදා හවෙත් එකධර්මාශිසම්බන්ධඃ-ස්යාාත් තදා තුල්යෂයොගිතා

     (ප්රනස්තුන පදාර්ථයන්ගේ හෝ අන්යවයන්ගේ හෝ එක ම ධර්මාහිසම්බන්ධයක් යම් කලක වන්නේ ද එකල තුල්යසයොගිතා තොමෝ වන්නීය.)

නිදසුන් මෙසේයි: සංකුචන්ති සරොජානි-ස්වෛරිණිවදනානි ච

   (‘චන්ද්රොතදයෙහි වනාහි’ පද්මයෝ ද අභිසාරිකාවන්ගේ මුහුණු ද හැකිළෙත්.) මේ උභය වස්තුව ‍ම මෙහි ප්රදස්තුනය. ඔවුන්ගේ සමබන්ධය මෙහි හැකිළීම නැමති ධර්මයෙන් වේ.

සෞන්දය්ය්වේේයෙන් වූ ඔවුන්ගේ යම් සාදෘශ්යඔයක් මෙහි ගම්යැමාන වේ ද හේ වනාහි ආගන්තුක වශයෙනි.

අප්රිස්තුතාර්ථයෙහි- ත්වදංගමාර්දවෙ දෘෂ්ටෙ-කස්ය- චිත්තේ න හාසතෙ මාලතීශශහෘල්ලෙඛා-කදලීනාං කඨොරතා

 (තිගේ ශරිරයෙහි මෘදුභාවය දුටු කල්හි දෑසමන්ය, චන්ද්රෙලෙඛාය, කදලීදණ්ඩය යන මොවුන්ගේ කඨොරභාවය කාගේ සිත්හි ප්රයතිහාත නොවන්නේ ද?) මෙහි ප්රාස්තුතය නම් නායිකාවගේ ශරීරයෙහි මෘදුභාවයයි. ඊට සම කළ කල්හි මෘදු නො වන්නා වූ වස්තු තුනක් සඳහන් කොට ඔවුන් කඨොරභාවය නැමති එක ම ධර්මයෙන් සම්බන්ධ කළහ. මෙහි අප්රනස්තුත වස්තූන්ගේ ‍ ධර්මෛක්යමයක් ඇති බව මුන් ප්ර්ස්තුන ය හා උපමාන භාවයක් ආගන්තුක වශයෙන් හෝ නො ලැබේ.

83 Ixxxii

 මෙහි ප්රෝයොජනය නම් අන්යාෛර්ථයන් හා සදෘශ විශදෘශ භාවයෙන් වන්නා වූ අභිප්රෙනතාර්ථයාගේ උද්දීප්තියයි. මේ ද්විතීය නිදසුනෙහි අභිප්රෙවතාර්ථය නම් නායිකාවගේ ශරීරමාර්දවයෙහි උත්කෘෂ්ටභාවය වේ. අන්යය වස්තූන්ගේ සංවාදිධර්මයෙහි අසමානත්වයෙන් හේ උදදීප්තය.

තව ද- මුර්ඛො’ශත්තස්තපස්වි ක්ෂිතිපතිරලසො මත්සරො ධර්මශීලි දුෂ්ටො මානී ගෘහස්ථඃ ප්රපහුරපි කෘපණඃ ශාස්ත්රසවිද්ධර්මහීනඃ අඥාහීනො නරෙන්ද්රඃථශුවිරපි සතතං යඃපරාන්නොපහොජි වෘද්ධො රොගී දරිද්රඃ සච යුවතිපතිඃ ධිග් විඩම්බප්රොකාරන්

මුඨ වූ අශාන්ත වූ තපස්වීය, අලස වූ ධරණිපාලයාය, මත්සර වූ ධර්ම ශීලයාය, දුෂ්ට වූ මානපරවශ ගෘහස්ථායාය, මසුරු වූ පොහොසතාය, ධර්මයෙන් හීන වූ ශාස්ත්රසඥයාය, ආඥායෙන් හීන වූ නරෙන්ද්රමයයා, නිරන්තරයෙන් අන්ය යකුගේ ආහාරය අනුභව කුලවතාය, යුවතියක්හට ස්වාමි වූ වයොවෘද්ධ වු රොගි වූ දරිද්රගයාය යන මේ වඩම්බ ප්රවකාර ඇත්තවූන්ට ධික්! (‘වි’ කියම්!)

මෙහි වස්තු සියල්ල ප්රවස්තුත වෙති. සමූහයක් කොට කියන ලද්දේ එකක් එකක්හුගේ නින්ද්යලභාවයට අනික් අනික් වස්තුන් ද නිදසුන් වීමෙන් විචක්ෂිතාර්ථය උද්දීප්තවන පිණිසය. මෙසේ නීතිශාස්ත්රසයෙහි මේ අලංකාරය බොහෝ සේ දක්නා ලැබේ. සාධාරණ වූ ධර්මය නැවත නැවත ව්යා‍හෘත කල්හි අලංකාර තෙම ආවෘත්ති යයි කාව්යා දර්ශයෙහි කීහ. හෙද දීපක සම්බන්ධයෙනි. තුල්යමයොගිතාය දීපකය යන අලංකාර දෙක ගැන ආලංකාරිකයන්ගේ මත භෙදය බෙහොයි.

දීපක

  23. අප්ර ස්තුන වස්තූන් ද ප්රබස්තුන වස්තුව ද එක ම ධර්මයකින් පෙනී සිටිම දීපක වේ. මෙහි උපමාවක් අව්ය හෘතය. එහෙත් උපමානොපමෙය වස්තූන්ගේ හා සාධාරණ ධර්මයක්හුගේ ද විද්යතමානත්වයෙන් වාව්යෙර්ථයාගේ උද්දීප්තිය සමග ම උපමාවක් ද ගම්යවමාන වේ. තව ද අර්ථදීප්තිය පිණිස එක ම කාරකය හා ක්රිඋයාවන් කීපයක් සම්බන්ධ කල්හි ද අලංකාරය තෙම දීපක වේ. එයින් මේ අලංකාරය ද්විභෙද වෙයි. ලක්ෂණ මෙසේ කීහ:

අප්රසස්තුතප්රේස්තුතයොර්-දීපකත්තු නිගද්යංතෙ අථ කාරකමෙකං ස්යාරද්-අනෙකාසු ක්රි-යාසු වෙත් 84 Ixxxiii

   (අප්රරස්තුතය ප්රසස්තුතය යන මේ දෙදෙනාගේ ‘එකධර්ම සම්බන්ධය තෙම’ දීපක යයි කියනු ලැබේ. යළිදු නෙයෙක් ක්රිසයාවන් ඇති කල්හි එක ම කාරකයෙක්, එනම් එකම කර්තෘ වාචක පදයෙක්, වේ නම් හෙද දීපක නම්.)

(1) නිදසුන් මෙසේයි.ප්රනථම භෙදයට: සුධායාශ්වන්ද්රිසකායාශ්ව-සඤජිවින්යා මහෞෂධෙඃ දයාදෘෂ්ටෙශ්ව තෙ රාජන්-විශ්වසඤජිවනං ගුණඃ

   (සුධායෙහි ද-සුධා නම් අමෘත යයි; චන්ද්රඑකාන්තියෙහි ද, සඤජාවිනී නම් මහෞෂධියෙහි ද, පිනවත් රාජය! තොපගේ දයාන්විත දෘෂ්ටියෙහි ද ගුණය නම් සියල්ලන්ගේ සඤජිවනයයි.) මෙහි රාජයාගේ දයාන්විත දෘෂ්ටිය හෙවත් ලොකයා වෙත දයාවෙන් බැල්ම ප්රදස්තුත වස්තුවයි. උක්ත වු අන්යල වස්තූහු අප්රනස්තුත වෙත්. ඔවුන්ගේ අක්තියෙන් විවක්ෂිතාර්ථයාගේ උද්දීප්තිය ද, ගම්යඅමාන වූ රම්යු වූ උපමාවවක් ද ලැබෙත්.

රඝු වංහයෙහි - දුදොහ ගාං ස යඥාය-ශාස්යථය මඝවා දිවම්

(ඒ දිලීප රජ තෙමේ යාගය පිණිස පෘථිවිය දෙවි; ශක්රග තෙමේ ශස්ය ය පිණිස අහස දෙවී.) මෙහි ප්රිස්තුත වස්තුව නම් දිලීප රාජයාය. අලංකාරය ප්රපත්යඋක්ෂ ‍මැයි. ධම්මපදයෙහි- දීඝා ජාගරතො රත්තී-දීඝං සන්තස්ස යොජනං දීඝො බාලානං සංසාරො-සද්ධම්මං අවිජානතං

  (නිදිමරන්නාහට රැ තොමෝ දිගය: ශ්රා න්ත වූ හෙවත් වෙහෙසුණා වු අයහට යොදුන තෙම දිගය; සද්ධර්මය නො දන්නා වූ ළාමාකයන්හට සංසාරය දිග මැයි.)
      මෙහි සංසාරයාගේ දීර්ඝත්වය ප්ර ස්තුතාර්ථයයි. අප්රෙස්තුතයන්ගේ උද්දෙශය අර්ථදිප්තිය පිණිස වේ.

හංස සන්දේශයෙහි- සයුරට දිවන මහගං නැවති තැන් තැන අඳුරට බියව රිවිසඳ සිටපු තැන් තැන විදිනට බැරිය විදුරවි පැකිලි තැන් තැන යුදයට පැමිණ මෙනිරිඳු පැරදි තැන් තැන

මෙහි ද අප්රිස්තුතාර්ථයන් තුන් දෙනෙකුන්ගේ යොගය ප්රයස්තුතාර්ථයාගේ අධිකතර උද්දීප්තිය පිණිස වේ. 85 Ixxxiv

කාව්යvදර්ශයෙහි තුල්යරයොගොපමාවක් කියා ඊට නිදසුන් කරන ලද්දේ මේ දීපක භෙදයයි. ඒ මෙසේයි:

දිවො ජාගර්ති රක්ෂායෛ-පුලොමාරිර්භවාන් භුවඃ අසුරාස්තෙන හන්ය්න්තෙ- සාවලෙසාස්ත්වයා නෘපාඃ

    (දිව්යා ලොකයෙහි ආරක්ෂාව පිණිස ශක්රය තෙමේ සාවදාන ව සිටි; පෘථිවියගේ ආරක්ෂාව පිණිස පින්වත් තෙමේ සාවධාන ව සිටී. ඔහු විසින් අසුරෝ නයනු ලැබෙත්. තොප විසින් අවලෙප සහත වූ හෙවත් උඩගු වූ නරපාලයෝ නසනු ලැබෙත්.)

(2) අනික් දීපක භෙදයට නිදසුන් මෙසේයි : දුරං සමාගතවති ත්වයි ජිවනාථෙ භින්නා මනොහවශරෙණ තපස්විනි සා උත්තිෂ්ඨති ස්වපිති වාසගෘහං ත්වදීයම් ආයාති යාති හසති ශ්වසිති ක්ෂණෙන

    (ජිවිත වල්ලභය! තොප දුරංගත වු කල්හි ඒ දුඃඛිනි තොමෝ අනංගයාගේ ශරයෙන් බිඳන ලද්දී නැගිටියි, නිදයි, තොපගේ වාසගෘහයට යෙයි, හැරියෙයි, සිනාසෙයි, කෙණෙහි ම සුසුම් ලයි.) මේ ක්රිංයා සියල්ලට ම කාරකය එකකි. භෙද ප්රිස්තුන වස්තුවයි.

මේ දීපක භෙදය තුල්යුයොගිතාවට විලොම වූ අලංකාරයක් බව පෙනේ. ප්රදස්තුත හෝ අප්රොස්තුත හෝ වස්තු කිහිපයක් එක ම ධර්මයකින් සම්බන්ධ වූ කල තුල්යපයොගිතා වේ. ඒ ධර්මය ක්රිකයාවක් හෝ ගුණයක් හෝ විය හැකි. එහෙත් ක්රිතයා නැමති ධර්ම කිහිපයක් එක ම වස්තුවක් කෙරෙහි සම්බන්ධ වූ කල මේ දීපකය වේ.

එතකුදු වූවත් ක්රිකයා කිහිපයක් සම්බන්ධ වූ එක ම කාරකය ඇති සියලු තන්හි ම මේ අලංකාරය ලැබෙන්නේ යයි නො සිතිය යුතු. අලංකාරයට හෙතුව නම් ක්රි යාවන්ගේ විද්යතමානත්වය නො ව අර්ථ වෛචිත්ර්යයි.එහෙයින් අර්ථ වෛචත්රියය නොමැති තැන අලංකාරය නොමැත්තේය. තුල්ය්යොගිතාවෙහි දක්වන ලද කාරක කිහිපයක් හා එක ම ක්රිමයාවක් ‍සම්බන්ධ වූ තැනහි ද අලංකාරයාගේ න්යාපයය මෙසේ ම ය. ප්රිතිවස්තූපමා

    24.එක් වස්තුවක්හුගේ දීප්තිමත් අවබොධය පිණිස ඊට සමාන වූ අන්යය වස්තුවක් වෙන ම සඳහන් කරනු ලැබේ ද එකල අලංකාරය තෙම ප්රමතිවස්තූපමා වේ. මෙහි උපමාවට මෙන් වාක්යල යොජනයක් නොමැත්තේය.

86 Ixxxv උපමාද්යො තක වු පදයක්හුගේ යෙදීමක් හෝ නොමැත්තේය. වස්තූන්ගේ සමත්වය තෙම සාධාරණ ධර්මයෙන් ව්ය ක්ත ව පැනේ. ලක්ෂණ මෙසේ කීහු:

ප්ර තිවස්තූපමා සා ස්යාගද්-වාක්යටයොර්ගම්යනසාම්යපයොඃ එකො පි ධර්මඃ සාමාන්යොම-යත්රද නිර්දිශ්යසතෙ පෘථක්

     (ගම්යො වූ අර්ථ සාම්ය ය ඇති වාක්ය‍ දෙදෙනකුන්ගේ සාමාන්යය වූ එක ම ධර්මයක් යම් තැනෙක්හි වෙන වෙන් ව දක්වනු ලැබේ ද, ඕතොමෝ ප්රතතිවස්තුපමා වන්නිය.) නිදසුන් මෙසේයි:

ඛලාසතු කුශලාඃ ස්විය-හිතප්ර ත්යු හකර්මණි නිපුණාඃඑණිනඃප්රායණාන්-අපහර්තං නිරාගසාම්

   (දුර්ජනයෝ තුමු තමන්ගේ අහිත කාය්ය්අපහයෙහි සමර්ථයෝ වෙත්. ඒ එසේ මැයි. නාගයෝ තුමු නිර්දොෂයන්ගේ ප්රානණය නැසීමෙහි නිපුණයෝ වෙති.) මෙහි දුර්ජනයෝ අහිත කාය්ය්න  යෙහි සමර්ථයෝ වෙති; නාගයෝ නිපුණයෝ වෙති. ධර්මය එක මැයි. එයින් මෙහි ප්ර්ස්තුන වස්තුව වූ දුර්ජනයන් අප්රගස්තුත වස්තුව වූ නාගයන්හට ස්වභාවයෙන් ම සදෘශ බව ඔවුන්ගේ අහිතකරන්ව නැමති සාමාන්යජ ධර්මයෙන් ප්රභකටීභූතය.

මේ බඳු තන්හි අලංකාරය තෙම සාධර්ම්ය්යෙන් වේ. එහෙත් මෙය වෛධර්ම්යනයෙන් ද ලැබේ. නිදසුන් : ගීර්හිර්ගුරූණාං පරුෂාක්ෂරාහිස් තිරස්කෘතා යාත්ති නාරා මහත්ත්වෂම අලබ්ධශාණොත්කෂණා නෘපානාං න ජාතු මෞලෞ මණයො වසන්ති

    (ගුරුන්ගේ වචනයන්ගෙන් ද පරුෂාක්ෂරයන්ගෙන් ද වෙහෙසන ලද ජනයෝ තුමූ මහත් භාවයට යෙත්. සණෙහි උත්කෂණය නො ලද්දා වූ මණිහු තුමු කිසි කල රජුන්ගේ කිරිටයෙහි නො වසති.) මෙහි පූර්ව පක්ෂයෙහි මහත්ත්ව හෙතුව කියා අපර පක්ෂයෙහි තද්විපරිතයෙන් එය ස්ඵුට කළ හෙයින් වෛධර්ම්යත වේ. වෛධර්ම්යෙ නම් විපය්ය්සර්ස්ධත ධර්මයෙන් යුක්ත භාවයයි.

තවත් නිදසුන් (සාධර්ම්ය යට) : ගිරා සන්දේශයෙහි-

ස ක ත අයුරු පැරකුම් නිරිඳුගෙ පව ර ස ම ත විපුල්බල සිව්රහසෙන් ළත ර දි ග ත පැමිණ කොද නොපහළ රුපු නුව ර යු ග ත සයුර රළ නොපතළ තැන් කව ර 87 Ixxxvi

මෙහි සෙනාවන්ගේ ප්ර හරණය ද තරංගයන්ගේ ව්යාුප්තිය ද එක සේ ආක්ර්මණාර්ථය භජනය කරනුයෙන් උභය පක්ෂයට සාධාරණ ධර්මය වෙති උපමා සම්පත්තිය එයිනි.

දෘෂටාන්ත

  25. ප්රටතිවස්තූපමායෙහි වනාහි ධර්මය එක පක්ෂයෙක්හි එක් ප්රයකාරයකින් කියා අන්යන පක්ෂයෙහි අන්ය , ප්ර කාරයකින් කියන ලද නමුත් අර්ථයෙන් උභය පක්ෂයට ම සාධාරණ වේ. දෘෂ්ටාන්තයෙහි එසේ නො වේ.එහි ධර්මය එක් පක්ෂයෙක්හි එකකි; අන්යර පක්ෂයෙහි අනිකකි. එහෙත් මොවුන් එකකට එකක් කොපමණ අනුසදෘශ ද කිවහොත් එකක් බිම්බය සේ ද අනික එහි ප්ර තිබිම්බය සේ ද ප්රකඥාත වෙත්.මේ සාදෘශ්ය යෙන් ප්රිකෘත වස්තුව අප්ර‍කෘත වස්තුව වසින් ‘දෘස්ට-අත්ත’ හෙවත් ප්රෘමාණ සහිත කරනු ලැබේ. මෙයින් අලංකාරය තෙම දෘෂ්ටාන්ත නම් වේ. ලක්ෂණ මෙසේ කීහ:

වෙද් බිම්බප්රමතිබිම්බත්වං-දෘෂ්ටාන්තස් තදලංකෘතිඃ

     (ඉදින් උබය වස්තූන්ගේ බිම්බ ප්රසතිබිම්බත්වය වේ නම් ඒ අලංකාරය තෙම දෘෂ්ටාන්ත නමි.)

නිදසුන් මෙසේයි: (සාධර්ම්යබයෙහි): කාමං නෘපාඃ සන්ති සහසුශො’න්යෙය රාජන්වතීමා’හුර’නෙන භූමිම් නක්ෂත්රීතාරාග්රිහසංකුලාපි ජ්යොතතිෂ්මතී චන්ද්ර‍මවෛ රාත්රිඃ

    (අන්යෂ රාජයේ සහස්රම සංඛ්යාියෙන් ඇති නමුදු මොහු කරණ කොට ගෙන භූමි තොමෝ රාජ සහිත යයි කියත්. ඒ එසේ මැයි. නක්ෂත්රන,තාරා,ග්ර හ යන මොවුන්ගෙන් සංකුල වී නමුදු රාත්රිය තොමෝ චන්ද්රායාගෙන් ම ආලොකවත් වෙයි.) මෙහි උභය පක්ෂයෙහි ධර්මයෝ භින්න නමුත් අතිසාදෘශ්ය්යෙන් බිම්බ ප්රලතිබ්ම්බ වෙති. එයින් ප්රෂස්තුත වස්තුව අප්ර්ස්තුතයෙන් ප්රරමාණ සහිත කරන ලදි. මුවදෙව්දා කවෙහි:

මා නවතන්නට-පියෝ පියා ඇමැත්තෙනි හෙත පළකති කවර-යුගදුරු පොකුරු දැලියෙන් (වෛධර්ම්යරයෙහි) : කෘතඤව ගර්වාහිමුඛං මනස්ත්වරයා කිමන්යගදෙවං නිහතාශ්ව නො දිවිෂඃ තමාංසි තිෂ්ඨන්ති හි තාවදංශුමාන් න යාවදායාත්යුතදයාද්රිංමෞලිතාම් 88 Ixxxvii

 (තොප විසින් චිත්තය තෙම ගර්වාහිමුඛ කරන ලදි. එසේ වු කල වෙන කීමෙක් ද? අපගේ සතුරෝ නම් නසන ලද්දාහු ම ය. ඒ එසේ මැ යි. යම්තාක් සූය්ය්වෙ  තෙමේ උදය පර්වතයෙහි කිරීට භාවයට නො පැමිණේ ද ඒතාක් පමණක් අන්ධකාරයෝ සිටිත්.)

නිදර්ශනා

  26. (1) අන්ය්න්යස සදෘශ වූ වාක්යාලර්ථ දෙදෙනෙක් එකත්වයෙහි ආරොපණය කරනු ලැබ හෙවත් අභෙදත්වයෙහි පිහිටුවනු ලැබ ඔවුන්ගේ සාදෘශ්යායෙන් උපමාවක් ගම්යහමාන කෙරෙත් ද එකල අලංකාරය තෙම නිදර්ශනායි. ලක්ෂණ මෙසේ කීහ:

වාක්යාවර්ථයෝඃසදෘශයො-රෛක්යානරොපො නිදර්ශනා

(සදෘශ වූ වාක්‍යර්ථ දෙදෙනකුන්ගේ ඓක්යරරොපය තෙම නිදර්ශනා වෙයි.) නිදසුන් මෙසේයි: රාජසෙවා මනුෂ්යා්ණා-මසිධාරාවලෙහනම් පඤවානනපරිෂ්වංගො-ව්යා-ලිවදනවුම්බනම්

    (මනුෂ්යෝයන්ගේ රාජසෙවා තොමෝ කඩුමුව ලෙවිමකි; සිංහයා වැලද ගැනීමකි; සැපැණි‍යගේ මුහුණ සිඹීමකි.)

මෙහි රාජ සෙවය නම් කඩුමුව ලෙවීම යයි කීමෙන් දෙක ම එකත්වයෙහි පිහිටුවන ලදහ. එයින් බීමබප්ර තිබිම්බ වශයෙන් ඔවුහු උපමාවක් ගමිත කෙරත්. එයින් නිදර්ශනායි.රාජ සෙවය සමඟ අනික් එක් එක් වාක්යාුර්ථය ගත් කල්හි ද එසේ මැයි.

මෙහි උභය පක්ෂයෙහි සාධාරණ ධර්මය ප්රපහින්න වචනයෙන් නො දැක් වූ හෙයින් ප්රකතිවස්තුපමා නො වේ. උභය පක්ෂයෙහි සාධ්ය සාධනත්ව වශයෙන් බීමබප්රපතිබිම්බා ධර්මයන් නො දැක් වූ හෙයින් දෘෂ්ටාන්ත නොවේ. වාක්යාෙර්ථ වු ප්රහස්තුතාප්රනස්තුත වස්තු යුග්මය එකත්වයෙහි හෙවත් එක ම කක්ෂාවෙහි පිහිටුවන ලදින් නිදර්ශනා වේ. තවත් නිදසුනක් මෙසේයි:

ත්වන්නෙත්රන යුගලං ධත්තෙ-ලීලාං නීලාම්බුජන්මනොඃ

      (තිගේ නෙත්ර් යුග්මය තෙම නිලුපුල් යුග්මයක්හුගේ ලීලාව උසුලා.)

නිලුපුලෙහි ලීලාව නිලුපුලෙහි ම මිස ඇගේ නෙත්රමයෙහි විය නො හැකි. එහෙයින් මෙහි නිලුපුලෙහි ලීලාව ද ඇගේ නෙත්ර්යෙහි ලිලාව ද එකත්වයෙහි පිහිටුවන ලදහ. එයින් ඔවුන්ගේ උපමානොපමෙය භාවය ද ගමිතය. එයින් නිදර්ශනායි. 89 Ixxxviii

‘මු ගොනා’ යයි මනුෂ්යේයකු ගැන කී කල්හි මනුෂ්ය.යා ද ‘ගොණා ද එකත්වයෙහි පිහිටුවන ලදැයි නිදර්ශනා නො වේ ද යනු ප්ර්ශ්නයකි. ඒ නිදර්ශනා නො වේ. නිදර්ශනා නම් වාක්යලර්ථයන්ගේ ඓක්යා රොපය මුන් වහන්සේගේ ඓක්යා්රොපය නො වන හෙයිනි. (පූර්ව 10.2.හා අපර 32 දා බලන්න.) සාමාන්ය් ව්යනවහාරයෙහි ‘වසු බීවත් එකය, බදුනට දෙවියත් එකය’ යන ජනප්ර්වාදය තෙම නිදර්ශනාවකි. වාක්යසර්ථයන්ගේ ඓක්යාොරොපය හෙයිනි. තවත් නිදසුන් මුවදෙව්දා කවෙහි-

හඟිම් ද මා මෙනෙන්-ගුණ හිමියා වණන්නට පෙහොම් නෙලුඹැසිනවුනා-පලඳුත්හොත් තුසරහර කව්සේකරයෙහි- ගිජිඳු ගිරිපෙළ රැ ඳි - රියහය තරඟ වැළ සැ දි පිවිතුරු ගොස නිසැ දි - සයුර සිරිසිලි එපුර මනබැ ඳි

   (2)නිදර්ශනායෙහි තවත් භෙදයක් ඇති. ඒ මෙසේයි. යම් වස්තුවක්හුගේ සම්බඳු පැවැත්මකින් ඊට අනුරූප වූ ඵලයක් දෘශ්ය්මාන වන්නේ ද එකල අලංකාරය තෙම නිදර්ශනායි. ලක්ෂන මෙසේ කීහු:

ස්වස්වහෙත්වන්වය-ක්රිනයයෛව ව සා’පරා

    (ක්රි.යාව ම කරණ කොට ගෙන කීයයාගේ ද ස්වකීය හෙතුහුගේ ද අන්වය හෙවත් හෙතුඵල වශයෙන් වූ සම්බන්ධය ප්ර කාශ කරන්නා වූ යම් උක්තියක් ඇත් ද ඔතොමෝ අනික් නිදර්ශනායි.)

නිදසුන් මෙසේයි: කො’ත්‍ර භූමිවලයෙ ජනාන්මුධා-තාපයන්,සුවිරමෙති සම්පදඃ වෙදයන්නිති දිනෙන හානුමාන්-ආසසාද චරමාවලං කතඃ

 (මේ භූමිවලයෙහි අනර්ථයේ ජනයන් තවත්නා වූ කවරෙක් නම් බොහො කලක් සම්පත් ලබන්නේ දැයි දිනය හෙවත් දවස කරණ කොට දක්වන්නේනුයි සූය්ය්න  තෙමේ එකල අපර පර්වතය සෙවී.) දිනයට සූය්ය්කොට තෙමේ මැණිකකි හෙවත් සම්පතකි. මේ සම්පත ලත් කල්හි දිනය තෙම අනර්ථයේ ජනයන්හට තාපය පමුණුවයි. අචිරයෙන් යථොක්ත සම්පත්තිය වූ සුය්ය්නර තෙමේ දිනයා කෙරෙන් අපගත වන්නේය. මෙනම් අනර්ථයේ ජනයන්හට තාපය දෙන්නා වූ කෙනකුන් කෙරෙන් ස්වකීය සම්පත්තිය අචිරයෙන් දුරු වී යෑමයි. සූය්ය්ෙන යාගේ අස්තංගමයෙන් ලොකයාට දන්වන ලද්දේ මෙයි. මෙසේ ලොකයාට මේ ධර්මය අවබොධ කර වීම යථොක්ත අස්තංගම නැමති ක්රි යාවෙන් ම එහි හෙතු එලයන්ගේ සම්බන්ධ්ය  ලොකයාට ප්රෙකාශ විය. ඒ ප්ර කාශයෙහි උක්තිතොමෝ නිදර්ශනායි.

90 Ixxxix

මෙහිදු සූය්ය්ර්ශයාගේ අස්තංගමය ද, යථොක්ත ධර්මය ලොකයාට අවබොධ කරවීම ද ඓක්යදයෙහි ආරොපිත හෙයින් නිදර්ශනා සම්පන්තිය විය. උභය වස්තුන් හෙතුඵල වශයෙන් ලැබිම පමණක් මෙහි විශෙෂයයි. කාව්යා දර්ශයෙහි නිදර්ශනා වශයෙන් ද තිබෙන්නේ මේ ද්විතිය භෙදය පමණකි. එහි නිදසුනක් මෙසේයි: උදයන්නෙෂ සවිතා-පද්මෙෂ්වර්පයති ශ්රි යම් විහාවයිතුමෘද්ධිනං-ඵලං සුහෘදනුග්රිහම්

   (උදිත වන්නා වූ මේ සූය්ය්ි ශ තෙමේ ශ්රී්සමෘද්ධින්ගේ සුහෘද් අනුග්රීහ ඵලය දන්වනු පිණිස පද්මයන් කෙරහි ශොහාදානය කෙරයි.)
    මෙසේ බලන කල නිදර්ශනාලංකාරය තෙම වාවකලුප්ත වූ වාක්යා ර්ථොපමාලංකාරයකි. එහෙයින් ඊට ලලිතොපමා යයි ද කියනු ලැබේ.

එහෙත් - දි ය ර ම් බලවිකුම් පෙන් වු මුඵ දෙර ණ ම න ර ම් මෙ නරනිඳුගේ දිය ණ වි හි ගු ම් බුජග දිලි යමදිවසෙ කුරුප ණ ක ග න ම් රුදු විරුදු රද මුදුන හෙන සෙ න

යන මෙහි අන්තිම පාදයෙහි පෙනේනාන වූ අලංකාරය තෙම මේ නොවේ. ඓක්යාහරොපිත වූ බඩ්ගය ශනිය ද වාක්‍යාර්ථයන් නො ව පදයන් වන හෙයිනි. මෙහි අලංකාරය නම් ධර්මවාවක ලුප්තොපමායි. සැලලිහිණි සංදේශයෙහි- ම හ තු න් හසළ තමහට යස පිහිට ලෙ ස නි ය ත න් නොහළ යුතු බව පැමිණෙන වෙහෙ ස සු ද න න් පැවති සිරිතැයි දන්වන විල ස නු බ ම න් සමග ගෙවුණෙය දවහල් දව ස

මෙහි තෘතිය පාදන්ත වූ ‘විලස’ යනු ‘පිණිස’ යන අර්ථයෙහි වී නම් අලංකාරය තෙම නිදර්ශනා වෙයි. එසේ නො ව ‘විලස’ යනු උපමා වාචකාරථයෙහි වී නම් අලංකාරය තෙම උතෙප්රශක්ෂා වෙයි. (අපර 30.)

ව්ය තිරෙක

   27. උපමෙයයා උපමානයට වඩා ගුණොත්කර්ෂයෙන් යුක්ත වේ ද එකල අලංකාරය තෙම ව්යාතිරෙකයි. මෙහි ගුණොත්කර්ෂ යයි කී තන්හි කර්ෂය තෙම යහපත් පක්ෂයෙහි හෝ අයහපත් පක්ෂයෙහි හෝ විය හැකි; ප්රොස්ථාව අනුවය. තව ද එය ගුණාධික්යහයෙන් හෝ ගුණ හීනත්වයෙන් හෝ විය හැකි. මේ සියල්ල සංග්රයහ කොට ලක්ෂණ මෙ‍සේ කීහ:

91 xc

ව්යගතිරෙකො විශෙෂශ්වෙ-දුපමානොපමෙයයොඃ

  (ඉදින් උපමානොපමෙය දෙදෙනාගේ විශෙෂයෙක් වන්නේ ද ඒ තෙමේ ව්යගතිරෙකයි.) නිදසුන් මෙසේයි:

(1) නිෂ්කලංකා නිරාතංක-වතුඃෂෂටිකලාධර සදාපූර්ණ මහීප ත්වං-චන්ද්රොං සිති මෘෂවචඃ

      (කලංක හෙවත් කැලැල් රහිත වූ, අතාංක හෙවත් හය ශංකා රහිත වූ පොඬශ නො ව වතුඃපෂ්ටි කලාධාරි වූ කලින් කල නො ව හැමකල් පූර්ණ වූ මහීපාලය! යුෂ්මත් තෙමේ චන්ද්ර යා වෙහි යයි මෘෂා වචනයෙක් ඇති.) මෙහි රාජයාගේ ගුණොත්කරෂය තෙම යහපත් පක්ෂයෙහිය. හෙද උත්තම ගුණයන්ගේ අධිකත්වයෙන් ද ඉතර ගුණයන්ගේ හීනත්වයෙන් ද වේ.

(2) අශිතලො’ග්රිශ්චණ්ඩාංශු-රනුග්ර ශිශිරඃශශි උග්ර2ශිතස්තවමෙකො’සි - රාජන් කොපප්රරසාදයොඃ (සුය්යහර්‍ තෙමේ උෂ්ණයෙන් උග්රපය. චන්ද්රක තෙමේ උග්ර නු වු ශිශිරයෙන් යුක්තය. රාජය! කොපය ප්රෂසාදය යන දෙකෙහිම උග්ර ශීතයෙන් යුක්ත වු එකම තැනැත්තේ නම් යුෂ්මතා මැයි) මෙහි ග්රෂණොත්කර්ෂය උග්රග ශිතාධික්යනයෙන් ස්පෂ්ටයි. (3) ඉන්දුස්තු පරමොත්කෘෂ්ටො - යත් ක්ෂිණො වර්ධනේ මුහුඃ ධිගිදං යෞවනං තන්වි-ක්ෂි ණං න පුනරෙති යත්

        (චන්ද්රව තෙමේ පරමොත්කෘෂ්ටය. ක්ෂිතණ වූයේ නැවත වැඩෙයි; එහෙයිනි. තුනු වූ ශරිර ඇත්තිය! මේ තරුණ භාවයට ‘ධික්’ (‘නොදකිම්’) කියම්. ගත වූයේ නැවත නො එයි; එහෙයිනි.) මෙහි ගුණොත්කර්ෂය තෙම අයහපත් වක්ෂයෙහි ද යෞවනය ආශ්රි්ත ව ද සිටියි. ක්ෂී‍ණ ව නැවතත් නො වැඩීම එම උත්කර්ෂයයි. අප්රිනය හෙතුව මෙහි ප්රාමස්තාවික හෙයිනි.

තවත් නිදසුන් : සැළලිහිණි අස්නෙහි- සො ඳු ‍ රු සිය නදන් අනුතුරු දෙසැ සිටි න කි නු රු නිස සරන් කදහස වෙන නොව න ඉ සු රු දනද සිය නිකෙලෙස් තැන රඳ න උ තු රු දිගිඳු පුර දිනි මෙපුර වැජඹෙ න

සැවුල් අස්නෙහි- නොමවන සසල නෙක මිහිසුරු මුදුන් ව න සිව්සැට කලා පිරි කදහස උනු නොව න දෙපස සුපිරිසිදු තුඟුසිහසුන රඳ න මෙනිරිඳු තරිදු ජයගෙන බබළයි නිති න 92 xci ගිරා අස්නෙහි- දෙ සි න් දෙසම දිසි යසසට මෙ නිරනි ඳු අ සි න් අසක් වත් සරිවේ නම් තරි ඳු ඇ සි න් ඇස පෙනෙන ලොව සැමට එක බ ඳු ම සි න් මසට කුමකට අඩුවේ ද ඉ ඳු

කව්සේකරයෙහි- සුරතුර නම් ගසෙ කි-සිතුරුවන නම් පහණෙ කි සුරබිය යනු දෙනෙ කි-මොහුට තිලිනෙන් කවර උවමෙ කි

      මේ අලංකාරය වාමනාදින් විසින් මේ නාමයෙන් ආඛ්ය තය. දණ්ඩ්යා දීන් විසින් ව්යා තිරෙකයක් ද උගන්වන ලද නමුත් මීට නින්දොපමා යයි කියන ලදි. එහෙත් මේ උපමාවක් නො වේ. උභය පක්ෂයට සාධාරණ වූ ධර්මයක් නොමැති හෙයිනි.

ප්රාතීප

     28.උපමෙය වස්තුවෙහි උත්කර්ෂ හෙතුවෙන් උපමාන වස්තුව නිෂ්ප්රයයොජන යයි ප්ර තික්ෂෙප කරනු ලැබේ ද, නැතහොත් උපමාන වස්තුව අනාදරයෙන් සලකන ලදුව උපමෙයත්වයට පැමිණේ ද, එකල අලංකාරය තෙමෙ ප්රපතීප වේ.	 ලක්ෂණ මෙසේ කීහු:

ආක්ෂෙප උපමානස්යක-ප්රවතීපමුපමෙයතා තස්යෛපව යදි ව කල්ප්යා -තිරස්කාරනිබන්ධනනා

     (උපමානස්ය්, උපමානයාගේ; ආක්ෂෙපඃ,ප්රකතික්ෂෙපය තෙම; ප්රිතිපම්, ප්ර තීපයි. එසේ ම-තසෛව්යව, ඔහුගේ ම හෙවත් උපමානයාගේ ම; තිරස්කාර නිබන්ධනා, අනාදරය නිබන්ධනය කොට ඇති හෙවත් අනාදරයෙන් සලකන ලද-උපමෙයතා වා, උපමෙය භාවය හෝ; කල්ප්යාර, සංකල්ප්යව වේ ද; එකල අලංකාරය තෙම-ප්රමතීපම්, ප්රරතීපයි.)

නිදසුන් මෙසේයි: (1) තව ජයති ජගත්යාංර රාධිකෙ හ්රෑපවිහංගෙ කිමිති කුසුමවාපශ් වාපමන්යංං බිහර්ති විලසති මුඛබිම්බෙ වෙධසා වා කිමර්ථං ව්යසරචි විධුවිධානෙ නිශ්ඵලො’යං ප්රකයාසඃ

      (එම්බා රාධිකාව! තිගේ හ්රෑරභංගය ලොකයෙහි විරාජමාන කල්හි අනංග තෙමේ අන්ය  චාපයක් කුමකට දරා ද? තිගේ මුඛය හෝ බබළණ කල්හි බ්රාහ්මයා විසින් චන්ද්ර‍යා මැවීමෙහි කවර අර්ථයක් පිණිස ව්යාදපෘතවන ලද ද?

මේ ප්රහයාසය තෙම නිෂ්ඵලයකි.) 93 xcii

        (2)    මුධාපවාදො මුග්ධාක්ෂි-ත්වන්මුඛාහං කිලාම්බුජම්

(මුග්ධාක්ෂිය! නිෂ්ඵල වූ මුසා වචනයක් පවතී. පද්මය තෙම තිගේ මුඛයට සමානලු!)

තවත් නිදසුන් : කොකිල සන්දෙශයෙහි- නු දු න් අතුරු උර පියයුරු යුග සුව ට ස ඳු න් කොකුම් සමඟව ගා සුවඳ කො ට ල ඳු න් සරන තැන තැන රූ දුටු නෙත ට ස ඳු න් කපුරු එක්කොට අඳනේ කුම ට

පරිවි සන්දෙශයෙහි- ර ත් මිණි තෝඩු යුග හිමි සමනතැ සොබ න ව ත් සියපත පොබයන ලෙසිනි ඇම දි න ප ත් රිවි යුගය වැනි යයි කියත වෙසෙසි න ම ත් ගජ රජුට නගුලිස සදිසි කළමෙ න

රූපක

 29. (1) උපමානයාගේ රූපය උපමෙයයා කෙරෙහි ආරොපිත කොට උභය වස්තූන් අතුරෙහි භෙදයක් නොමැති සේ සඳහන් කරනු ලැබේ ද ඒ වනාහි රූපික නම් අලංකාරය වේ. මෙහි ආරොපණ හෙතුයෙන් වනාහි ආරොප්යනමාණ වු උපමානයා විසින් ආරොප විෂය වූ උපමෙයය නිගිර්ණය හෙවත් ගිලිනා ලදැයි කියනු ලැබේ. ලක්ෂණ මෙසේ කීහ:

තද් රූපකමෙභෙදො ය-උපමානොපමෙයයොඃ

    (උපමානය උපමෙයය යන දෙදෙනාගේ යම් අභෙදයක් ද හේ විනාහි රූපක නම්.)

රූපකය තෙම සමස්ත වශයෙන් ද අසමස්ත වශයෙන් ද ලැබේ. උපමානොපමෙය දෙදෙනා සමාසයෙන් සිටි කල්හි රූපකය තෙම සමස්ත වේ. සමාසයෙන් නො ව වෙන් වෙන් ව සිටි කල්හි අසමස්ත වේ. නිදසුන් මෙසේයි: සමස්ත රූපකයට -

අ.රාධිකාවදනාම්භොජං-සස්ව.දෙ කෘෂ්ණබම්හරඃ

    (කෘෂ්ණ නැමති භ්රසමර තෙමේ රාධිකාවගේ වක්ත්ර  නැමති පද්මය ආස්වාදනය කළේය.)

     ආ. කිසි විටෙක මේ අලංකාරය එකදෙශ විවර්තිව ද සිටි. එකදෙශ විවෘත්තිය නම් උපමානයන්ගෙන් කිසිත් ශබ්දයෙන් යොදා කිසිත් අර්ථ සාමර්ථ්යායෙන් ගම්යිමාන ලෙස තැබීමයි.

94 xciii නිදසුන් මෙසේයි : මාධුර්යමධුහිඃ පූර්ණං-දශනද්යුිතිකෙශරම් ගොපීනෙත්රාහලිනිෂ්පිතං-පශ්යාුලි වදනං හරෙඃ

      (දන්තකාන්ති නැමති කෙසර ඇති මාධුය්ය්දන  නැමති මධුයෙන් පූර්ණ වු කෘෂ්ණහුගේ වක්ත්ර ය තෙම, යෙහෙලිය බල! ගොපීන්ගේ නෙත්රි නැමති හෘංගයන් විසින් බොන ලදි.) මෙහි වක්ත්රි යන්නෙන් වක්ත්රල නැමති පද්මය අර්ථසාමර්ථ්යියෙන් ගම්යංමාන වේ.

ඉ.ව්යිස්තරූපකයට -

        ප්රතමොදං තනුතෙ’ස්මාකං-රාධිකායා මුඛං ශශී

     (රාධිකාවගේ වක්ත්රුය නැමති චන්ද්රම තෙමේ අපට ප්ර මොදය සලසා.)

මෙහි ආරොපිත චන්ද්රානිරූපක වූ මුඛං ශශී යන උභයපදයෝ විභක්ත්ය න්ත ව වෙන් වෙන් ව සිටියාහුය.

තවත් නිදසුන් : සමස්තරූපකයට : මුවදෙව්දා කවෙහි- නරනිඳුහු එසරණ-නියරැස් අහස්ගත තෝ නහා රුපි රජ විප්මුළු-සුවදා සැපත් මොක් පත්

එකදෙශ විවර්තියට : ගුත්තිල කාව්ය යෙහි- සුරන් සිත් මුහු දා-කලඹන රුවින් නොම දා සහ සුරඹු සමු දා-සුදා නම් සුරලඳද එස ඳා

ව්යසස්තයට : ගිරා සන්දෙශයෙහි- ප සි ඳු රුසිරු සරසවි ලිය රැඳි තිත ර කි වි ඳු සවන් බිගුවැළ තුටු කළ නොහැ ර පු බු දු සොඳුරු ඔහු මුවතඹරට පව ර සි නි ඳු සුවඳ මුවරද විය සඳ ලක ර

     හෙතු රූපක යයි කාව්යායදර්ශයෙහි හා සිදත් සඟරාවෙහි ද පෙනෙන්නේ මේ ව්ය ස්තරූපකයෙහි ම එකදෙශයකි. උපමානයාගේ සාම්යාය යම් හෙතුවකින් යයි නිර්දිෂ්ට වූ කල්හි රූපකය තෙම හෙතුරූපක යයි එහි නම් විය. ‘ගැඹුරෙන් සයුරු වී’ යනාදියෙහි මෙනි.
      (2) කිසි විටෙක අලංකාරයක් තෙම ව්යාස්තරූපක ද වාවක ලුප්තොපමා ද යනු සංශය සහිත වේ.	එකල එහි විනිෂ්චය අර්ථයෙන් කොට ගත යුතු. ගුත්තිල කාව්යසයෙහි ‘තෙදින් දිනිදාණන්’ යනාදිය පද්යියෙහි මෙනි. මෙහි පද්යාරවසානයෙහි මතු අර්ථසම්බන්ධ්යල පිණිස ‘සුදොවුන් මහරදාණන්’ යයි

95 xciv

උපමෙය වස්තුව ම මුඛ්ය‍ ව සිටි හෙයින් මේ වනාහි රූපක නො ව ලුප්තොපමා වෙයි. එහෙත් සාමාන්යම වශයෙන් මේ බදු තැන් ද රූපකයෙහි ගැනීමට බාධාවක් නැතැයි කාව්ය ප්ර‍දීපයෙහි කියා තිබේ. ගෞණොපකාරයෙනි.

මේ ස ප්රාාසංගිකය : කොකිල සන්දෙශයෙහි- පබසර සොඳුරු පියයුරු රන පාණ ව ල සපිරි නුරා රස අහනන් පා ණ ත ල ගෙන සිටි සෙලල මුඵරුප්පේ මූ ණ ම ල බලමින් යතුරු කර සකි මා පා ණ තු ල

    මෙහි ‘අඟනන්’ යනු ‘අඟනතළාවන්’ යයි අර්ථසාමර්ථ්යයයෙන් ප්රෙත්ය‍ක්ෂ නමුත් මේ වනාහි රූපකයක් නො වේ. හස්තතලයන් ඇති හෙයින් තඩාගයන් නො ව අඟනන් ම මුඛ්ය  හෙයිනි. එහෙයින් මේ වනාහි උපමාන වාවක ලුප්තොපමාවකි. ගෞණයෙන් පවා රූපකය නො යෙදේ.

(2) උපමාවට අවයවයන් ඇති කල්හි ඒ එක් එක් අවයවය ප්රාවයොවෘත්තියෙන් පෙනෙන්නේ රූපක වශයෙනි.

නිදසුන් මෙසේයි : පරවි සන්දෙශයෙහි- කො ම ළ අදර කර සරණත ළපලු ද ර උ දු ළ දසන් කුසුමැති තන පල පත ර ස ලෙ ළි සලෙලු යදිදන මන නදන ක ර ළ ක ළ මෙපුර ලිය කප්ලිය වෙනි පව ර

 මෙ බඳු තන්හි එක් එක් අවයවය රූපක යයි ගැනිමට හෝ ධර්මවාචක ලුප්තොපමායයි ගැනීමට හෝ බාධාවක් නොමැති බව පෙනේ. රූපක යයි ගත් කල්හි පද්යතයෙහි ප්රීධානාලංකාරය උපමාව හෙයින් හෝ වනාහි මේ රූපකයන්ගෙන් සංකීර්ණ වේ.

උතෙප්ර ක්ෂාල

  30. උපමෙයයාගේ ආශ්ර්ය ඇතිව උපමානය ලොකස්වභාවයෙන් නොව කවිහුගේ සම්භාවනයෙන් සම්පාදිත කරනු ලැබේ ද එකල අලංකාරය තෙම උත්ප්රෙනක්ෂායි. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ:

සම්භාවනා ස්යාහදුත්ප්රෙ ක්ෂා-වස්තුහෙතුඵලාත්මනා

      (වස්ත්වාත්මක වශයෙන් හෝ, හෙත්වාත්මක වශයෙන් හෝ, ඵලාත්මක වශයෙන් හෝ කරන ලද සම්භාවනා තොමෝ උත්ප්රෙෙක්ෂායි.) සම්භාවනා නම් අවිද්යවමාන වූ යමක් සිතෙන් උපදවා ගැන්මයි. ඵලාත්මක සම්භාවනා නම් මෙය මේ පිණිස යයි කරන ලද සම්භාවනය වේ. හෙත්වාත්මක

96 xcv

සම්භාවනා නම් මෙය මේ හෙතුයෙන් යයි කරන ලද සම්භාවනය වේ. මෙයින් බාහ්ය‍ වූ අනිකුත් සියලු ම සම්භාවනයෝ තුමු මේ ලක්ෂණ නිර්දෙශයෙහි වස්ත්වාත්මක වෙත්. නිදසුන් මෙසේයි: (1) වස්ත්වාත්මක සම්භාවනාවට-

     අ. 	නයනෙන්දින්දිරානන්ද-මන්දිරං මිලදින්දරම්

ඉදමින්දිවරං මන්යේ-සුන්දරාංගි තවානනම්

   (සුන්දරාංගිය! ලග්න වූ ලක්ෂමිය ඇති නයන නැමති හෘංගයන්ට ආනන්ද මන්දියක් වූ තිගේ මේ වක්ත්ර්ය තෙම පද්මයකැයි සිතම්.) වක්ත්ර යක් පද්මයකට සමවිය හැකි නමුත් පද්මයක ම වීම ලොකස්වභාවයෙන් විය නො හැකි. එහෙත් මෙහි එසේ මයයි සිතත බව කවිහුගේ සම්භාවනයෙන් සම්පාදිතයැ. එහෙයින් උත්ප්රෙැක්ෂායි.

ආ. පිනෂ්ටීව තරංගාග්රෛඃව-සමුද්රඃ්ඓණවන්දනම් තදාදාය කරෛරන්දුර්-ලිම්පතීව දිගංගනාඃ

    (සමුද්රරය තෙම තරංගාග්රවයන් කරණ කොට ගෙන පෙණ නැමති චන්දනය මඩින්නාක් මෙන් විය. චන්ද්රනතෙම රශ්මි නමැති හස්තයන්ගෙන් ඒ ගෙන දිශා නැමති කාන්තාවන් ආලිප්ත කරන්නාක් මෙන් විය.)

(2) හෙත්වාත්මක- ත්වත්ප්ර)තාපමහාදීප-ශිඛාවිපුලකජ්ජලෛඃ නූනං නහස්තලේ නිත්යංප-නිලිමා නූතනායතෙ

    (තොපගේ ප්රහතාප නැමති මහා ප්රනදිපයාගේ සිළුයෙහි දැලියෙන් නිතර නඟස්තලයෙහි නීලවර්ණ්යත අභනව වන්නේ යයි හඟිම්.)

(3) ඵලාත්මක-

           	ත්වදානනෙන සාදෘශ්යං -ප්රා ප්තුකාමො නිශාකරඃ

කලංකපංකා’භාවාය-නූනං මජ්ජති සාගරෙ

   (තොපගේ වකත්රවය හා සදෘශ භාවයට පැමිණියටි වූ චන්ද්රප තෙමේ ලාඤජන පංකයාගේ අභාවය පිණිස සාගරයෙහි ගිලෙන්නේ යයි හැගේ.)

තවත් නිදසුන් : මුවදෙව්දා කවෙහි- මහතෙහි ලෙළලිය-වමියෝ කුසුම් නෙන්නෙන් සරාසිසිබිඹු සොමියා-නැරඹු ලෝහිමියා

    මෙහි ‘එව්’ ‘මෙන්’ යනාදි සාදෘශ්ය් වාචිපදයක් නොමැති බව ද සලකන්න. උත්ප්රෙබක්ෂාවෙහි ද එය කිසි විටෙක ආවශ්යනක නො වන හෙයිනි.

97 xcvi

කව්සේක‍රයෙහි- සුලකළ මිණි මෙවු ල් - රතසක ලෙසින් සුවිපු ල් පුළුලුකුළ මනක ල් - යොවුන් මිණි ගඟ වැලිතාලා තු ල්

  මෙහි යෞවනයෙහි ආරොපිත වූ මණිනදිය හා එහි වැලිතලා ද කවිහුගේ සම්භාවනයෙන් ම උපපන්න බැව් සැලකිය යුතු.

කොකිල සන්දෙශයෙහි- ප ව ර දිනිඳු පිය වෙන් වෙමිනි යන නි සා ල ක ර තඹුරුමුව හකුළමිනි එවිග සා ත ස ර කුඳුඵ නිලුපුල් නෙතිනි ඉස ඉ සා එ ව ර විලඹු බිඟු නදිනඬනු දිගො සා

පරවි සන්දේශයෙහි- ති ල ක ට තිලකවත් මොහු දිය ඉසුරු ප තා නි ල ක ට ගෙන කොපුල් ඇඳි ගජ සමින් යු තා ව ල ක ට වැද විසල් ගෙන උමයඟන අ තා සොල ක ට නැඟී තව රකිනෙව් පටන් ග තා

     කිසි විටෙක යම් අලංකාරයක් තෙම උපමාවක් ද උත්ප්රෙවක්ෂාවක් ද යනු සංශය සහිත වේ. ගුත්තිල කාව්යංයෙහි 94 වැනි 296 වැනි කවි සම්බන්ධ ව අප විසින් උපමාව යයි කී තැන් මෙසේ අවිනිශ්චිත බැව් සැලකිය යුතුයි. 96 වැන්නෙහි කියන ලද උපමාව වෙනුවට වස්තූතෙප්රචක්ෂාව යයි නියත වශයෙන් ම ගත යුතු. මේ සම්බන්ධයෙන් තවත් නැන් විමසිය යුතු වේ.

ශ්රී චක්රතවර්තීන්ගේ නිර්දෙශය මෙසේයි: යදායමුපමානාංශො-ලොකතඃසිද්ධිමෘච්ඡති ත‍දොපමෛව යෙනෙ’ව-ශබ්දඃසාධර්ම්යෙවාවකඃ යදාපුනරයං ලොකාද්-අසිද්ධඃකවිකල්පිතඃ තදො’ත්ප්රෙෙක්ෂෛව යෙනෙ’ව-ශබ්දඃසම්භාවනාපරඃ

   (යම් කලෙක්හි මේ උපමානාංශය තෙම ලොකයෙන් සිද්ධිය ලබා ද එකල්හි යම් හෙයකින් ඉව1 ශබ්දය තෙම සාධර්ම්යො වාචක ද එහෙයින් උපමා තොමෝ වන්නිය. යළිදු ‍යම් කලෙක්හි යථොක්ත උපමානාංශය ලොකයෙන් සිද්ධ නු වූයේ කවිහුගේ කල්පනාවෙන් උපදවන ලද ද එකල්හි යම් හෙයකින් ඉව1 ශබ්දය තෙම සම්භාවනා පරායණ වන්නේ ද එහෙයින් උත්ප්රෙයක්ෂා තොමෝ වන්නී මැයි.) මී ළග අංකය ද බැලිය යුතු.

තව ද මේ උත්ප්රෙනක්ෂාලංකාරය පිණිස ‘මෙනි’ ‘වැනි’ ‘හහිම්’ ‘සිතම්’ යනාදියෙන් ව්යංෙග්යාමාන වූ ශංකිතිය වනාහි කාය්ය්වැන ධර්මයෙන් උත්පන්න 1.සස්න්කෘත ‘ඉව’ සිංහල ‘වැනි,මෙනි’ යනාදියයි. xcvii

වූවක් නො ව විචිත්රො ක්තිය පිණිස කවිහු විසින් ම උපදවා ගන්නා ලද්දකි විය යුතුයි. එහෙයිනන්- සැළලිහිණි සන්දේශයෙහි- සු නි ලේ පැහැය හැර සුදුවනුය ගතවෙ ලේ වි දු ලේ එයින් වියොවට පැමිණි වියවු ලේ නි ය ලේ එමේ සිරිගත් සුරුඳු හැම ක ලේ උ දු ලේ දොහෝ රන් පට මෙන් නළල් ත ලේ

යයි කියූ තන්හි අලංකාරය තෙමෙ සසන්දෙහය නො වේ; උත්ප්රේක්ෂා මැයි. ශංකිතිය කවිහු විසින් ම උපදවා ගන්නා ලද්දක් හෙයිනි.

කලපිතොපමා

31.වණ්යාදවර්ණ්ය්යන්ගේ සාදෘශ්යයය ඇති කල්හි වර්ණ්යමයාගේ අතිරෙක ධර්මයක් අවර්ණ්යමයාහට නො යෙදෙන නමුත් උපමාව පිණිස පමණක් එහි ද පිහිටුවා සලකනු ලැබේ නම ඒ වනාහි කල්පිතොපමායි. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ: අසම්භූතොපමානස්ය වර්ණනං කල්පිතොපමා

(අසම්භුත වූ හෙවත් ස්වභාවයෙන් අනුත්පන්න වූ උපමානයාගේ වර්ණනය තෙම කල්පිතොපමායි.) නිදසුන් මෙසේයි: ත්වයි කොපො’යමා’හාති සුධාංශාවිව පාවකඃ

 (තොප කෙරෙහි මේ කොපය තෙම චන්ද්රංයා කෙරෙහි වහ්නිය මෙන් දිලේ.)
    මෙහි නායක තෙමේ සෞම්යත ගුණයෙන් චන්ද්රනයාට සමානය. කොපය තෙම රෞද්රි ගුණයෙන් වහ්නියට සමානය. සෞම්ය්යෝ පවා කිසි විටෙක කිපෙති. චන්ද්රාියමාණ වූ නායකයා එසේ කිපුණු කල ඔහු කෙරෙහි දිලෙන්නා වූ කොපය තෙම චන්ද්රටයා කෙරෙහි දිලෙන්නා වූ වහ්නියක් මෙන් වී. මෙය අසම්භූත වී නමුදු කවිහුගේ සම්භාවනයක් ‍නො වේ. වස්තුන්ගේ සාදෘශ්ය ය ම අනුව සිටි කල්පනයකි. එයින් මෙහි ද උත්ප්රෙේක්ෂායෙහි ද භෙදය දත යුතු.

තවත් නිදසුන්: බුදුගුණ අලංකාරයෙහි- ස ව න කිරණදුල මුනි මෙර වැ න් නේ ව ඩ න එසඟගණ කුලගිරි වැ න් නේ ප න න තුරඟ පෙළ සිදුරළ වැ න් නේ එ ය න සෙනඟ ගොඩ යන සිඳු වැ න්නේ 99 xcviii

මෙහි ගොඩ යන සමුද්රෙය කල්පියත කව්සේකරයෙහි- තොලතුල් පතුල් ප ලු-හසමල් කැනින් සිත්ක ලු පියයුරු පල ඉසි ලු-ලියෝ ලිය වැනි පුරසරණසු ලු මෙහි වරණ සුලු වූ ලතාවෝ කල්පිතයහ.

ගුත්තිල කාව්ය යෙහි- මුනිරද පුදට වන්-සුරබඹ ගිනි මැදට ව න් විලසින් රතැට වන්-කෙරෙමි නැඹරිණි රැස් මදට ව න්

යයි කියූ තන්හි ගිනිමැදට වන් රක්තිකාස්ථිහු කල්පිත යයි ගතහොත් එහි දෘශ්යයමාන වූ උපමාව ද කල්පිතොපමා වෙයි. 240 වෙනි කවෙහි ඉන්ද්රාචාපශතයන් ද සම්භාව්යොත්වයෙන් නො ව කල්පිතත්වයෙන් ගතහොත් කල්පිතොපමාව ලැබේ. 395 වෙනි කවෙහි රන්සිරිවස ගැන ද එසේ ම ය. අතිශයොක්ති 32. වර්ණ්යලයාගේ උත්කර්ෂය අසම්භාව්යා මුඛයෙන් දක්වනු ලැබේ ද ඒ වනාහි අතිශයොක්ත්ය ලංකාර යයි. අසම්භාව්ය ය නම් විය නො හැකි බවයි.මුඪ වූ අයකු ගැන ‘මූ ගොනා’ යයි කී තන්හි අසම්භාව්ය්ය වේ. මනුෂ්ය යෙක් ගොනෙකු විය නො හැකි හෙයිනි. මානවිකාවක් ගැන ‘ඇගේ සෞන්දය්ය්ාව්ය තෙම හෞමික නො වේ’ යයි කියූ තන්හි ද එසේ ම ය. ඈට අන්යි සෞන්දය්ය්ය යක් තිබිය නො හැකි හෙයිනි. ‘අත දිග ඇත්නම් ඔහුගේ යස පුන්සදේ අඳීම්’ යයි කී තන්හි ද එසේ ම ය. මුළු කල්පනය අසම්භව්යහ හෙයිනි. ‘ඔහුට ආහාරය ලැබෙන්ටත් ප්රසථම කාලා ඉවරය’යි ‘ඒ නගරයෙහි ගෙමදුන් අහසේ වදිත්’ යයි කී තන්හි ද එසේ ම ය. අසම්භාව්යු යෙහිනි. මෙසේ අතිශයොක්තිය නම් ඇති වු දෙය කථාවෛචිත්රඅයය පිණිස ඉකුත් සීමාවෙහි පිහිටුවා කීම වේ. එහි ලක්ෂණ මෙසේ දැක්වූහු : වස්තුනො වක්කුමුත්කර්ෂ-මසම්භාව්යංැ යදුව්ය තෙ වදන්ත්ය ’තිශයාඛ්යංා තම්-අලංකාරං බුධා යථා

 (වස්තුහුගේ උත්කර්ෂය කියනු පිණිස යම් අසම්භාව්යතයක් කියනු ලැබේ ද එය අතිශය නම් අලංකාර යයි පණ්ඩිතයෝ කියත්. නිදසුන් මෙසේයි.) මෙහි උත්කර්ෂ යන්නෙන් යහපත් ගුණයන්ගේ හෝ අයහපත් ගුණයන්ගේ හෝ ආධික්යිය එක සේ කියවෙන බැව් දත යුතු.

සංක්ෂෙපයෙන් යට දක්වන ලද ලක්ෂණය වඩා විස්තර ලෙස මෙසේ කියන ලදි, ප්ර්කාශයෙහි- 100

xcix

නිගිය්යා න් ධ්යකවසානන්තු-ප්රසකෘතස්යි පරෙණ යත් ප්රිස්තුතස්යප යදන්යෂත්වං-යද්යේර්ථොක්තෞ ව කල්පනම් කාය්ය්කාරණයෙයශ්ව-පෞර්වාපය්‍ර්‍යවිපය්‍ර්‍යයඃ විඥෙයාතිශයොක්තිඃසා-(ප්ර්තිවස්තූපමා තු සා-)

     (පරෙණ, උපමාණය විසින්; ප්රසකෘතස්යත, ප්රපකෘතයා හෙවත් උපමෙයයා; නිගිය්ය්‍්ර , නිගරණය කොට හෙවත් ගිල ඉන් වන්නා වූ‍; යත් අධ්යපවසානම්, යම් අධ්ය වසානයක් ඇත් ද; සා, ඕ තොමෝ; අතිශයොක්තිඃ අතිශයොක්ති යයි; විඥෙයා, දත යුත්තීය; ප්ර ස්තුතස්යඉ, ප්රනස්තුතයාගේ; යද්අන්යපතවම්. යම් අන්යු භාවයක් ඇත ද; සා, ඕ තොමෝ; අතිශයොක්තිඃ, අතිශයොක්ති යයි; විඥෙයා, දත යුත්තිය. ප්රපස්තුතස්යත ප්රයස්තුතයාගේ යද් අන්යයත්වම් යම් අන්යශ භාවයක් ඇත්ද සා, ඕ තොමෝ අතිශයොක්ති අතිශයොක්ති යයි වි‍ඥෙයා දත යුත්තිය. යදි අර්ථඋක්තෞව, යදි අර්ථයෙන් කියන ලද්දෙහි ද - යදි යනු ‘ඉදින්’ යන්නයි; යත් කල්පනම්, යම් කල්පනයක් ඇත් ද; සා, ඕ තොමෝ; අතිශයොක්තිඃ, අතිශයොක්තියයි; විඥෙයා, දත යුත්තීය. කාය්ය්ක් කාරණයොඃ,කාය්ය්්  කාරණ දෙදෙනාගේ; යඃ පෞර්වාපය්ය්විපය්‍ර්‍යයශ්ව, යම් පූර්වාපර විපය්යා,  යසයක් ඇත් ද; සා, ඕ තොමෝ; අතිශයොක්තිඃ අතිශයොක්ති යයි; විඥෙයා, දත යුත්තීය.)

නිදසුන් මෙසේයි : (1) ප්රෙකෘතයාගේ නිගරණයට- කමලමනම්හසි කමලෙ ව-කුවලයෙ තානි කනකලතිකායම් සා ව සුකුමාරසුහගෙ-ත්යුයත්පාතපරම්පරා කෙයම්

(අජල ස්ථානයෙක්හි පියුමෙක. පියුමෙහි ද උපුල් යුවලෙක. මොවුහු ස්වර්ණ ලතාවෙක්හි වෙත්. හොද සුකුමාරය සුහගය. මේ අස්භුත වූ පරම්පරා තොමෝ කවරී ද?) මෙහි ප්ර.ස්තුන වස්තුව නම් සුන්දර කාන්තාවකි. ස්වර්ණලතා නැමති උපමානයෙන් නිගිර්ණ්යව.මීට ‘භෙද අභෙදඃ’ යනු ලක්ෂණයි. භින්නත්වය ඇති කල්හි අභින්නත්වය දැක්වීම හෙයිනි. (2) ප්රනස්තුතයාගේ අන්යවත්වයට- සාමා සාමණ්ණ පආ-වඉණො රෙහව්විඅ ණ හොඉ (සාමා, ශ්යා-මා තොමෝ; සාමණ්ණ පආවඉණො, සාමාන්යු ප්රතජාපතිහුගේ; රෙහව්විඅ, රෙඛාවක් හෙවත් නිර්මිතියක් නම්; ණ හොඉ, නොවන්නේය.) ඒ සුන්දරි සාමාන්යණ ප්රෙජාපතිහුගේ නිර්මිතියක් නො වේ ය යන්නෙන් ප්රනස්තුත ය අන්යදත්වයෙන් දැක්වී. මීට ‘අභෙදෙ භෙදඃ’ යනු ලක්ෂණයි. අභින්නත්වය ඇති නැන භින්නත්වය දැක්වීම හෙයිනි. (3) යද්යකර්ථ කල්පනයට - යදි ස්යා)න්මණ්ඩලෙ ශක්තමින්දොරින්දිවරද්වයම් තදොසමීයතෙ තස්යාය වදනං චාරුලොවනම් 101 C

(ඉදින් චන්ද්ර‍යාගේ මණ්ඩලයෙහි ඇළුණා වු ඉන්දිවර යුග්මයක් ඇත් නම් එකල මනොඥ නෙත්රචයන් ඇති ඇගේ චක්ත්රිය තෙම උපමිත කරනු ලබන්නේයි.) මීට කාව්යාචදර්ශයෙහි අද්භුතොපමා යයි කියන ලදි. එහෙත් මේ වනාහි උපමාවක් නො වේ. යද්ය්ර්ථයෙන් ම සාධාරණ ධර්මයක් නොමැති බව ප්රවනීත හෙයිනි. ගුත්තිල කාව්යායෙහි 240 වෙන කවිය අද්භුතොපමාවක් යයි කී තන්හි අර්ථය මෙහි බහා තේරුම් ගත යුතුයි.

(4) කාය්ය්යෙ කාරණ විපය්ය්ක යට- ප්රා4ගෙව හරිණාක්ෂණං විවෙශ හෘදයං ස්මරඃ දෘග්ගොවරිභවන් පශ්වාද් භවාන් භුවනමොහනඃ

(පළමු කොට ම මුවැසියන්ගේ හෘදයට අනංග තෙම පැමිණියේය. භුවනාකර්ෂක වූ පින්වත් තෙමේ දෘෂ්ටිගොචර වනුයේ පස් ව පැමිණියේය.) මෙහි අර්ථය නම් නායකයා දකින්ටත් ප්රෂථම කාන්තාවන්ගේ සිත්හි රාගය උපන් බව වේ. එයින් මේ උක්තිභෙදය තෙම ‘සම්බන්ධෙ අසම්බන්ධඃ’ යන ලක්ෂණයෙන් කියනු ලැබේ. සම්බන්ධය ඇති කල්හි අසම්බන්ධය දැක්වීමය යනු එහි අර්ථයි. එසේ ම අසම්බන්ධයෙහි සම්බනධ දර්ශනය ද අතිශයොක්ති වේ. යද්ය ර්ථ කල්පනාය එබන්දකි. තවත් නිදසුන් මෙසේයි:

සෞධාග්රා ණි පුරස්යා:ස්ය් ස්පෘශන්ති විධුමණ්ඩලම්

(ඒ නගරයාගේ සෞධාග්රපයෝ තුමු චන්ද්රේමණ්ඩලය ස්පර්ශ කෙරෙත්.) අසම්බන්ධයෙහි සම්බන්ධයයි.

සැළලිහිණි සන්දෙශයෙහි-

සු නි ල් වලා නව සඳ නිලුපුල් පබ ළු වි ම ල් සක් ගිජිඳු කුඹු සිරිවැස බැබ ළු වි පු ල් පුලින රඹ සිකිගෙල මුතු ළද ළු ළ ක ල් රනලියන් සරනා බල යහ ළු භෙදෙ අභෙදඃ කව්සේකරයෙහි-

දෑවාන පහපෙ ළ-සරන පුහුදුනු සැගවැ ළ වඩිනා ගුවන් තු ළ-උතු රහතුන් වෙනස තැති ක ළ භෙ‍ෙද අභෙදඃ 102 Ci සැළලිහිණි සන්දෙශයෙහි- සි රි ස ර හිගුල් විලැසේ හස වැළෙව් ග න සු ර ව ර සලෙළ රතලවනත දල දුන න ම න හ ර සඳවලා පෙළ කෙළවර පෙනෙ න පැ හැ ස ර ළසද යුවළෙක් ඇත්නම් එමෙ න යද්යදර්ථ කල්පනම් කුසජාතකයෙහි- සව්සිරිපිරි එපු ර-වටකරැ රැදි ගැඹරත ර අගළ පිළමිණි උ ර-සිටිත් නා සුර දෙපුර හිමික ර අසම්බන්ධෙ සම්බන්ධඃ එහිම - පහග‍කොත් මිණි රැස - වැද රත් තරිඳු මැද ස ස බෝසත් සස දව ස - රැපැයි ගිනිරැස් මැදට පැනි ලෙ ස අසම්බන්ධෙ සම්බන්ධඃ

   අ.වර්ණ්ය්යාගේ උද්ගරණයෙන් ද යද්යරර්ථයොගයෙන් ද වන්නා වූ අතිශයොක්ති සම්බන්ධයෙන් මේ කිය යුතු. උපමාව දෘඪ වූ තැන උත්ප්රෙ ක්ෂා වෙයි. උත්ප්රෙනක්ෂාව අතිශයින් දෘඩ වූ තැන මෙකී අතිශයොක්තියක් ලැබේ.

   ආ. අලංකාර ශාස්ත්රකයෙහි වනාහි අතිශ‍යොක්ති යන්නෙහි විශෙෂාර්ථයක් ද,සාමාන්ය ර්ථයක් ද ඇති බව යට කියන ලදි. (Iviii වෙනි පිටේ අධො ලිපිය) විශෙෂාර්ථ වශයෙන් එයින් කියවෙන්නේ මෙහි දැක් වූ චතුර්විධ වූ අලංකාරයයි. එහෙත් සාමාන්යායර්ථ වශයෙන් මේ අලංකාරය පමණක් නො ව ස්වභාවොක්තිය හැර අනිකුත් සියලු ම අර්ථාලංකාරයෝ එයින් කියවෙත්. ඒ අර්ථයෙන් අතිශයොක්ති තොමෝ අත්යුර්ථයෙන් ප්රනසිද්ධය.මේ උභයාර්ථයන්ගේ අන්යොතන්යම සම්බන්ධය මෙසේ ව්යයක්තයැ, කාව්යධ දර්ශයෙහි-

අලංකාරාන්තරාණාම’-ප්යෙකකමාහුඃපරායණම් වාගිශමහිතාමුක්ති-මිමාමතිශයාහවයාම් (එක ම අලංකාරයක් අන්යර අලංකාරයන්හට ද පරමාශ්රගය කොට කීහු.එනම් වාක්පතීන් විසින් පුදන ලද මේ අතිශය නම් උක්තියයි.)

මෙසේ උපමාරූපකාදි අන්ය් අලංකාරයන්ගේ ද වෛචිත්රියයට පරම හෙතුව ‍නම් අතිශයොක්තිය බව පෙනේ. එහෙත් එක් විශෙෂයක් ඇති. එසේ සහාය ව සිටින්නා වූ අතිශයොක්ති තොමෝ සෑම තන්හි අසම්භාව්යත නො වේ. ආශ්රිසත වූ අලංකාරය සම්භාව්යම කල්හි එහි සහාය ධර්මයක් වූ හොද සම්භාව්යය හෙවත් ලෞකික වන්නි මැයි. නිදසුන්- 103 Cii ස රා ලකළ කිරුළ’ග මිණිරැස් වැ ද ස රා උදය දිවයුරු බිඹු සිරි ල ද පු රා උදුළ සේසත් සිහසුන් මැ ද අ රා පවර නරනිඳු වැඩඋන් ස ඳ

මෙහි මාණික්යපයාගේ උජ්ජවලනය ඉකුත් සීමා ඇති හෙයින් අතිශයොක්ති බැව් ප්රිත්ය‍ක්ෂය. එහෙත් උජ්ජවලනය මාණික්යකයන්ගේ ප්ර්කෘති ධර්මයක් හෙයින් හෙයින් හේ වනාහි සම්භාව්යර ද වේ. එතුකුදු වුවත් සම්භාව්යන වු මේ අතිශයොක්ති තො‍මෝ විචිත්රිවාග්විෂයයෙහි නිත්යේධර්මතා හෙයින් විශෙෂ අලංකාරයක් වශයෙන් ගණිනු නො ලැබේ. සුබොධාලංකාරයෙහි ලෞකිකාතිශයොක්තිය කියා ඊට ලක්ෂ්යා ලක්ෂණ වශයෙන් කිසිවක් නො දක්වන ලද්දේ ඒ හෙතුවෙනි.

අප්රණසතුත ප්රසශංසා

  33.කථායෙහි දී නොයෙක් විට විවක්ෂිත වූ අර්ථය ඒ සම්බන්ධ වූ අන්යාලර්ථයකින් ගම්යණමාන කරනු ලැබේ. යමකුගෙන් ‘නුඹේ සැප කෙසේ දැ?’ යි ඇසූ කල ‘අපට දැන කෑමත් හිගය’යි කියයි. එහි අර්ථය නම් ඒ නිසා සැප අඩුය යනුයි. නිමිත්තෙන් කාය්ය්ැර්යය ගම්ය්මාන කළ නැති. එසේ ම ‘නුඹලාගේ පළාතෙහි වැසි කෙසේ දැ?’ යි ඇසූ කල ඇළ දොළවල් පිරිලා යයි කියයි. එහි අර්ථය නම් වැසි බහුල යනුයි. කාර්ය් ක යෙන් නිමිත්ත ගම්යලමාන කළ තැනි. එසේම ‘අබ කෑ මිනිසාගේ මොලේ දැයි’ යනු ප්රිස්තාව පිරුළකි. එහි අර්ථය නම් වැරදි කළා වූ අය නිතර ම ශංකා සහිත ව සිටිත්ය යනුයි. විශෙෂයෙන් සාමාන්යථය ගම්යදමාන වු තැනි.’රටක තිබෙන අවුල්’ යයි පඳුරේ දැවටුණු සිවල් තෙමේ කීවෙලු. එහි අර්ථය නම් ‘එයින් මටත් මේ අවුල විය’යනුයි. සාමාන්යරයෙන් විශෙෂය ගමිත් කළ තැනි. ‘මිගොන් බාන එළවා ආවෙමි’යි ධුර්තයා කියයි. මී ගොන් බානෙන් කීවේ දාදුකැට දෙක හෙයින් ඔහුගේ කීමෙහි අර්ථය නම දාදුකැට දෙක එළවා හෙවත් දාදු කෙළ ආවෙමි යනුයි. තුල්යුයෙන් තුල්ය්ය ගම්යනමාන කළ නැති. මේ සියලු ම තන්හි උක්තිතොමො අලංකාර මුඛයෙන් වේ. ඒ අලංකාරය නම් අප්ර්ස්තුත ප්රාශංසායි. මෙහි ප්රතශංසා යනු වර්ණනාර්ථයි. එයින් අප්රදස්තුතයාගේ වර්ණනයෙන් ප්රමස්තුතයා ගම්යාමාන කිරීම අප්රඅස්තුත ප්රනශංසා වේ. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ:

අප්රමස්තුතප්රතශංසා යා-සා සෛව ප්රිස්තුතාශ්රසයා කා‍ෙය්‍ර්‍ය නිමිත්තේ සාමාන්යෙත-විශිෂ්ටෙ ප්රුස්තුතේ සති තදන්ය ස්යය වචස්තුල්යෙ‍-තුල්යනස්යෙෙති ච පඤවධා

(ප්රපස්තුතයාගේ ප්රතතිපත්තියට හෙතු වූ හෙවත් ප්ර‍ස්තුතයා හඳුන්වාදෙන සුලු වූ අප්‍රස්තුතයාගේ යම් වර්ණනාවක් ඇත් ද ඕතොමෝ ‍හො ම වන්නීය හෙවත් අප්රපස්තුත ප්රයශංසා නම් වන්නීය. කාය්ය්මර්යො හෝ නිමිත්ත හෝ 104 Ciii සාමාන්යසය හෝ විශිෂ්ටය හෝ ප්රනස්තුත වූ කල්හි තදන්යමයාගේ උක්ති තොමෝ මේ අලංකාරයයි. තුල්ය ය ප්රයස්තුත කල්හි තුල්යතයාගේ උක්තිය ද එසේ ම යි. මෙසේ මේ අලංකාරය තෙමෙ පඤවිවීධ වේ.) නිදසුන් මෙසේයි : (1) ප්රිියාං සදාහාමහිධාය වාචං-නිපාය මද්වක්ත්රදසුධාමුදාරඃ විහාය මාං සුන්දරි නන්දසුනුඃ-ස වඤචලඃ කුත්රසගතො න ජානෙ

(උදාර වු නන්ද පුත්රල හෙවත් කෘෂ්ණ තෙමේ ප්රි්ය වූ මනා කාන්තියෙන් යුත් බස් කියා මාගේ වක්ත්ර යෙහි අමෘතය පානය කොට, සුන්දරිය! මා හැර ගියේය. කොහි ගියේ දැයි නො දනමි.) ‘ති දුකින් මෙන් පෙනෙන්නේ කිහෙයින් දැ?’ යි අසන ලද ප්රදශ්නයකට මේ උත්තරයයි. ‘මේ හෙතුවෙන් මම දුකින් සිටිමි’ යනු මෙහි ගම්යරමාන වු ප්රා.ස්තාවික වු අර්ථය වේ. මේ වනාහි නිමිත්තෙන් කාය්ය් අ ය ගමිත කළ තැනි.

(2) අස්තාචලං චුම්බති භානුබිම්බ ගෘහෙ ගෘහෙ ගෙකුලසුන්දරීණාම් දිව්යාෘනුලෙපා’හරණාම්බරාණි කෘෂ්ණා’හ්රි’යන්තෙ පරතඃ සඛීහිඃ

(සූය්ය්ණා බිම්බය අස්තාචලය සිඹිනා කල්හි ගොකුලයෙහි ගෘහයෙන් ගෘහයෙහි සුන්දරීන්ගේ දිව්ය් වූ ආලෙප වස්තූන් ද ආභරණයන් ද දූකුලයන් ද හේ! පින්වත් කෘෂ්ණය! යෙහෙළින් විසින් හාත්පසැ ගෙනෙනු ලැබෙත්.) මෙහි ප්ර!ස්තුතය නම් කෘෂ්ණහු වෙත සුන්දරිගේ ගමනයයි. ඔවුනගේ සැරසීම ඒ නිමිත්ත කොට ඇති හෙයින් මෙහි කාය්ය් යෙන් නිමිත්ති ගමිතය. (3) රණ්නාඋ තණං රණ්ණාඋ - පාණිඅං සව්වඅං සඅං ගාහම් තහවි මආණං මඊණං - ආමරණන්තාඉං පෙම්මාඉං

  (අරණ්යංයෙන් තෘණය ද අරණ්ය යෙන් පානියය ද සර්වථායෙන් තමන් විසින් ම සපයා ගත යුත්තේය. එතකුදු වුවත් මෘගයන්ගේ ද මෘගීන්ගේ ද ප්රෙයමය තෙම මරණය කෙළවර කොට ඇත්තේයි.)

නිසර්ග ප්රෙඊමය තෙම උපාධි රහිතය යන සාමාන්ය ය මෙහි අන්යොයන්යත ප්රරතිෂ්ඨා රහිත වූ මෘගයන්ගේ ප්රොමය නැමති විශෙෂයෙන් ප්ර‍තීතය.

(4) නිද්දං ලභත්ති කහිඅං - සුණත්ති ඛලිඅ’ක්ඛරං ණ ජම්පත්ති ජාහි ණ දිට්ඨොසි තුමං - තාඹ චවිඅ සුහඅ සුහිඅඹ (යම් ඇත්තියන් විසින් තෙපි නො දක්නා ලද්දො ද ඔවුහු නිද්රා ලබත්, කථිතය අසත්, ස්ඛලිත වූ අක්ෂරය ජල්පිත නො කෙරෙත්. තව ද ඔවුහු 105 Civ සුහග ද සුඛිත ද වෙති.) මෙහි නායකයා වූ දුටුවා වූ ස්ත්රිීන්ගේ සුහගත්වය නැමති සාමාන්යවයෙන් ඔහු දුටුවා වූ නායිකාව විසින් ඇගේ රාගාතුර භාවය නිර්දිෂ්ට හෙයින් මේ වනාහි සාමාන්යයයෙන් විශෙෂය නිර්දිෂ්ට තැනි. (5) අ. එකඃකපොතපොතඃ ශතශඃ ශ්යොනාඃ ක්ෂුධාහිධාවන්ති

            අම්බරමාවෘතිශුන්යංෙ හරිහරශරණං විධෙඃකරුණා

(එක ම පරවී පැටියෙකි. සියගණන් උකුස්සෝ ක්ෂුධාවෙන් පරිධාවනය කෙරෙත්, ආකාශය ආවරණ රහිතය. විෂ්ණුමහෙශ්වර ශරණයි! බ්රෙහ්මයාගේ කරුණාවයි!) මෙහි බොහෝ සතුරන් විසින් වට කරන ලද අහිංසක වූ පුරුෂයකුගේ ප්ර වෘත්තිය සූචිය හෙයින් මේ වනාහි තුල්යසයෙන් තුල්යිය ගමිත කළ තැනි.

ආ. කොකිලො’හං භවාන් කාකඃ සමානඃ කාලිමාවයොඃ අන්තරං කථයිෂ්යින්ති-කාකලීකොවිදාඃපුනඃ (මම කොවුල්මි. පින්වත් තෙම කවුඩුය. අප දෙදෙනාගේ ම කාල වර්ණය සමානය. එතකුදු වූවත් මධුර නාදය දන්නෝ වෙනස කියත්.) මෙහි කොකිල කාකයන්ගේ අන්තරයෙන් සජ්ජනාසජ්ජනයන්ගේ අත්තරය සූචිතය. මෙද තුල්යලයෙන් තුල්යමය ගමිත කළ තැනි. මේ අන්තිම දැක්වු අප්රළස්තුත.ප්රයශංසා භෙදයට කාව්යුදර්ශයෙහි සමා සොත්ති යයි ද සරස්වතී කණ්ඨාහරණයෙහි සමාසොක්ති භෙදයක් වූ අන්යො ක්ති යයි ද කියා තිබේ. අන්යා්ලාප යන්නෙන් සිදත් සඟරාවෙහි පෙනෙන්නේත් මේ අලංකාර භෙදයයි. තවත් නිදසුන් : කියග මගිය එනු කොයි සිට දද සමනල ගොසි නා ක‍ිමෙක අමුතු එදිග බමුණ සුමන සුරිඳු විසි නා ගිය කල දෙදහස් පන්සිය රජෙක් එතියි දිය නා නියමිත් ගම්වැසිය එනම් පැරකුම් රජ මෙදි නා

දෙදෙහස් පන්සියෙන් පසු සකල ලොකයට අධිපත් වූ රජෙක් එන්නේ යයි සමන් දෙවිඳු විසින් කියන ලදි. පරාක්ර්මබාහු රාජයා දැනට ම එසේ යයි මෙහි බමුණු කීය. ඊට හෙතුව නම් පරාක්රිමබාහු රාජ්ය්ගේ සර්වලොකාධිපත්යමය විය යුතුයි. එහෙයින් එම ආධිපත්යවය මෙහි සුචිතය. කාය්ය්්ර්යෙකන් නිමිත්ත ගමිත් වූ තැනි.

පිය සකිඳ ඔබ ගේ - සිහපොව්වන්ට නිස ගේ නිය පෙළ නැති ර ගේ - කිමෙක් දැයි ඒ අපට නො හැ ගේ

මේ වනාහි එක්තරා පොහොසතකු විසින් වෙදදුරකු වෙත ඔහුගේ අබිමන් යුත් පුතුන්හට සරදම් වශයෙන් ලියා යවන ලද ලියමනකි. වෙදරාළ සහ ඔහුගේ පුතුන් විසින් පින්කම්පළෙහි සැරසිලි පිණිස කරන ලද සිංහරූපයන් 106 Cv

බලා මේ ලියන ලදි. එම පින්කම්පළෙහි පෙහොසතා හා ඔහුගේ පුතුන් විසින් ද නානාවිධ සතුන්ගේ රූපවලින් සැරසිලි කරවා තිබුණේය. එයින් සමහර රූප වෘෂභරූප වූහ. ඒ බලා වෙදරාළ විසින් පොහොසතා වෙත ලියා යවන ලද ප්ර ත්යුපත්තරය මෙසේය :

මැතිසඳුනි නියව ත - ම සිහ පොව්නට නිය නැ ත ඔබ නහඹ ගොන් ම ත - තව ම අං තැනි මෙනැ යි කිය යු ත

මේ පද්යග යුග්මයෙහි ම අන්යොවක්තිය ප්රිත්ය ක්ෂය. තුල්යරයෙන් තුල්යදය ගමිත කළ තැනි.

මෙබඳු තන්හි කථාවට ප්ර්ත්ය්ක්ෂ නිමිත්ත කරගත් වසතුව ද ප්ර ස්තුතයක, එයින් අභිප්රෙනත වු වස්තුව ද ප්ර‍ස්තුතයක: එහෙයින් මේ වනාහි ප්ර‍ස්තුතයෙන් ප්ර්ස්තුතයක් ගම්ය වු තැන්ය. එබඳු තන්හි ප්රසස්තුතාංකුර නම් අලංකාරය වන්නේ යයි මෙය විශෙෂාලංකාරයක් කොට චන්ද්රාහලොකයෙහි උගන්වා තිබේ. එහි විශෙෂය නම් සම්මුඛීභූත වස්තුවත් ප්රටස්තුතයෙකැයි සැලකීම වේ. මීට විර්ද්ධ ව යමක් කීම ද අපහසු බව පෙනේ. කිසි විටෙක ප්ර්ත්ය ක්ෂ නිමිත්ත ද ගුප්ත නිමිත්ත ද එක සේ ම ප්රාහස්තාවික හෙයිනි.යට දැක් වූ ‘පිය සකිඳ’ යනාදි කව් දෙක්හි මෙනි. කරුණු මෙසේ හෙයින් අන්යොික්ති යයි දන්නා ලද මේ අලංකාර භෙදයට සමාසොක්තිය, අප්ර ස්තුත ප්රාශංසාය, ප්රයස්තුතාංකුර යයි තවත් නම් තුනක් ද ලැබෙන බැව් දත යුතුයි.

අ. කාන්තාවන් ස්වර්ණලතාවන්ගෙන් නිර්දිෂ්ට වූ කල්හි අතිශයොක්ති යයි යට කියන ලදි (අංක 32). සජ්ජනයකු කොකිලයකුගෙන් නිර්දිෂ්ට වූ කල්හි අන්යොපක්ති යයි මෙහි කියන ලදි.මේ දෙකේ විශෙෂය කුමක් ද යන ප්රකශ්නය දැන් උපදි. ඊට උත්තරය මෙසේය: අතිශයොක්තිය නම් උපමෙය වස්තුව උත්කෘෂ්ට භාවයෙන් උපමාන වස්තුව ම යයි ආහාය්ය්ාන් කොට කීම වේ. පරම කොටියෙහි පිහිටුවන ලද වර්ණනාදිප්තිය එහි අදහස් වේ. අන්යොමක්තියෙහි වූකලි අදහස නම් වර්ණනාදිප්තිය නො ව යම් ඡායා මාත්ර යකින් වස්තුවක් ඇඟවීම වේ. මේ පිණිස වැඩි සාදෘශ්යියක් ඔනෑ නො කෙරෙයි. අක්ෂ යුග්මය මීගොන් බානෙන් සංඥත කර වු තැන්හි මෙනි. මෙසේ අතිශයොක්තිය නම් දෘඪ සාදෘශ්යොයෙහි ප්ර කාශනය වේ. එහි අර්ථය ප්රතත්‍යක්ෂය, උද්දීප්තය. අන්යොසක්තිය නම් සිතෙහි පවත්නා අදහසක් ඡායා මාත්රකයෙන් සංඥත කරවීම වේ. එහි අර්ථය ගුප්තය, ගවෙෂණියය.

ආ. කාව්ය දර්ශයෙහි ද අප්රරස්තුන ප්ර ශංසාවක් කියන ලදි. හෝ වනාහි මෙහි දක්වන ලද පස් වැදෑරුම් වූ විශාල වූ මේ අලංකාරය නො ව ඉතා සුඵ වූ අන්යසතර අලංකාරයකි. ‘වනයේ සිව්පාවෝ පවා සැපතින් වෙසෙත්’යයි කී තැනහි මෙනි. ‘අපට එ පමණවත් සැපතක් නැත’ යනු මෙහි අභිප්රේත වූ පය්ය්වූ වසානයයි. 107 Cvi

සමාසොක්ති

34.ප්ර ස්තුත වස්තුවෙහි වර්ණනයෙන් ම අප්ර්ස්තුත වස්තුවකු දු ප්රයතීත වන්නේ ද එකල අලංකාරය තෙම සමාසොක්තියි. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කීය-

සමාසොක්තිඃපරිස්ඵුර්තිඃ-ප්රුස්තුතෙ’ප්රඅස්තුතස්යු වෙත් (ඉදින් ප්රසස්තුතයා වර්ණ්යුමාන කල්හි අප්රකස්තුතයාගේ පරිස්ඵුර්තිය වන්නේ ද ඒ වනාහි සමාසොක්තියි.) නිදසුන් මෙසේයි: අථොපගූඪෙ ශරදා ශශාංකෙ ප්රාගවෘඩ් යයෞ ශාන්තතඩිත්කටාක්ෂා කාසාං න සෞහාග්යාඩගුණො’ංගනානාං නෂ්ටඃ පරහ්රාෂ්ටපයොධරාණාම

(ඉන්පසු ශරද් සෘතුව විසින් ශශාංකයා වැලඳ ගත් කල්හි වර්ෂර්තු තොමෝ ශාන්ත වූ විද්යුවත් නොත්රොලපොත්ත බැලුම් ඇත්තී අපගත වූවා. වැටුණා වූ පියයුරු ඇති-පියයුරු යනු මෙඝාර්ථයෙහි ද වේ-කවර කාන්තාවන්ගේ වනාහි සෞබාග්යඅය තෙම නෂ්ට නො වන්නේද?) මෙහි ප්රතස්තුත වූ චන්ද්ර‍යාගෙන් අප්රටස්තුත වූ නායකයෙක් ද එසේ ම වර්ෂර්තුවෙන් නායිකාවක් ද ශරදෘතුවෙන් අනුනායිකාවක් ද වර්ණනයෙන් ම ප්රරතීතය. මේ පද්යනය අර්ථාන්තරන්යානසයෙන් ද සංකීර්ණ බවට මීළඟ අංකය බලන්න.

අර්ථානතරන්යාරස

35. ප්රතතිඥත වූ යම් අර්ථයක් සමර්ථනය කරනු පිණිස හෙවත් සාක්ෂ්යණයෙන් ස්ථිර කරනු පිණිස අර්ථාන්තරයක් හෙවත් අන්යථ වූ අර්ථයක් ගෙන හැර පානු ලැබේ ද එකල අලංකාරය තෙම අර්ථාන්තරන්යාතසයයි. අර්ථාන්තරයක්හුගේ උපන්යාබස හෙතුයෙනි. ඒ වනාහි සාමාන්ය ය විශෙෂයෙන් හෝ, විශෙෂය සාමාන්යදයෙන් හෝ සමර්ථන වශයෙන් වන්නේයි. තව ද මේ සමර්ථනය සාධර්ම්යඅයෙන් හෝ වෛධර්ම්යශයෙන් හෝ වන්නේයි. එයින් කීහ: සාමාන්යංශ වා විශෙෂො වා-තදන්යෙින සමර්ථ්යථතෙ යත්රන සො’ර්ථාන්තරන්යා-සඃ-සාධාර්ම්යේණෙ’තරෙණ වා

(යම් තැනෙක්හි සාමාන්යරය හෝ විශෙෂය හෝ එහි අන්යසයෙන් සමර්ථනය කරනු ලැබේ ද ඒ වනාහි අර්ථාන්තරන්යාවසයයි. සාධර්ම්යරයෙන් හෝ වෛධර්ම්ය යෙන් හෝ වන්නේයි.) නිදසුන් මෙසේයි: 108 Cvii

(1) අ. තාදෘශාං තාදෘශෛරෙව සම්බන්ධො භුවි ශොහතෙ විෂානනපරිෂ්වංගො විෂකණ්ඪස්යද භූසණම්

  (ලොකයෙහි එබඳු දේවල් එබඳු දේවල් ම හා සම්බන්ධය තෙම හොබනේය. විෂ වක්ත්රපයකුගේ ‘හෙවත් සර්පයකුගේ පරිරම්භණය තෙම විෂකණ්ඨයා හෙවත් ඊශ්වරයාහට භූෂණයකි.) මේ වනාහි සාමාන්යය ප්රණතිඥවක් විශෙෂ අර්ථාන්තරයකින් සමර්ථනය කළ තැනි.

ආ. අර්ථං සප්රනතිබන්ධං-ප්රගභුරධිගන්තුං සහායවානෙ’ව දෘශ්යංය තමසි න පශ්යේති-දිපෙන වීනා සවක්ෂුරපි

(ප්ර තිබන්ධ හෙවත් බාධා සහිත වූ අර්ථය අධිගමනය පිණිස සහාය ඇත්තේ ම පොහොසත් වේ. ඒ එසේ මැ යි. ඇස් ඇත්තේ පවා අන්ධකාරයහි දි ප්රඇදීපයෙන් විනා දැක්ක යුතු වූ දෙය නො දක්නේයි.) මේ වනාහි සාමාන්යේය වෛධර්ම්ය වු විශෙෂයෙන් සමර්ථනය කළ තැනි. (2) අ. හනුමානබ්ධිමතරද්-දුෂ්කරං කිං මහාත්මනාම්

(හනුමන් තෙමේ සාගරය තරණ්යි කළේයි. මහාත්මයන්හට දුෂ්කර වූ දේ කිම?) ‘මහාත්මයාන් හට දුෂ්කර වූ දෙයක් නොමැත්තේය. එයින් හනුමත්හුගේ සාගර තරණය ආශ්වය්ය්්මයයක් නො වේ’ යනු මෙහි භාවයයි. සාමාන්යරයෙන් විශෙෂය සමර්ථනය කළ තැනි.

ආ. ප්රාරණාඃප්ර යාත්තු මේ සද්ය ස් න්යනක්තායා නන්දසුනුනා සත්යං තා එව ජිවන්තු යාසාං එලවතී කෘතිඃ

   (නන්දගේ පුත්රනයා හෙවත් කෘෂ්ණහු විසින් අත්හරින ලද මාගේ ප්රාුණ වාතයෝ වහා ම යෙ ත් වා! ඒ එසේ මැ යි. යම් කාන්තාවන්ගේ කෘති තොමෝ සඵල ද ඔවුහු ම ජිවත් වෙත්වා යනු සත්යදයකි.) ජිවත්වීමට සුදුසු වූ කාන්තාවෝ නම් කාය්ය්ජිව සඵල වූවෝ පමණකි. මම එසේ නොවෙමි. එහෙයින් මම නසිමවා යනු මෙහි භාවයයි. විශෙෂය වෛධර්ම්ය. සාමාන්යවයෙන් සමර්ථනය කළ තැනි.

I.වෛධර්ම්යයය නම් ප්රෙතිඥව යම් ධර්මයෙක්හි පිහිටියේද අර්ථාන්තරය ඊට ප්රරතිවිර්දධ වූ ධර්මයෙහි පිහිටි භාවයයි. අන්තිම නිදසුනෙහි මැරෙම්වා යන්නට හෙතුව කාලකණ්ණි භාවය විය. අර්ථානතරයෙහි අන්යියන්ගේ ජිවත්වීමේ යොග්ය්තාවට හෙතුව කාය්ය්ය ව සඵලත්වය විය. මේ අන්යොවන්යම ප්රුතිවිර්ද්ධ වූ ධර්මයි. තව ද ප්ර‍තිඥවෙහි මැරෙම්වා යන්නෙහි යොග්ය තාව පෙන්වා අර්ථාන්තරයෙහි අන්යයයන්ගේ ජිවත්වීමෙහි යොග්ය්තාවෙන් එය සමර්ථනය කරන ලදි. මෙ ද ප්ර්තිවිර්ද්ධ වූ ධර්මයි. මෙසේ වෛධර්ම්ය‍ය දත යුතු. (පූර්ව 24 ද බලන්න.) 109 Cviii

    II  . ප්රුස්තුත වස්තුවෙහි ප්ර2වෘත්ත වූ යම් ධර්මයක් ඇත් ද එය ශබ්දයෙන් භින්න ව අර්ථයෙන් අභින්න ව අප්ර‍ස්තුත වස්තුවෙහි ද පිහිටි කල්හි අලංකාරය තෙම ප්රථතිවස්තුපමා වෙයි. ප්රවස්තුත වස්තුවෙහි පිහිටි ධර්මය ශබ්දයෙන් හා අර්ථයෙන් ද භින්න වූව ද ප්රඅතිබිම්බ වශයෙන් අප්රරස්තුත වස්තුවෙහි පිහිටි කල්හි අලංකාරය තෙම දෘෂ්ටාන්ත වෙයි. එයින් ඒ අලංකාර දෙක ම උපමාව මුල් කොට ‍ඇත්තාහු වෙත්. මේ අර්ථාන්තරන්යාතසය වනාහි එසේ නො වේ. මෙහි අදහස නම් කරන ලද ප්රවතිඥව ඊට සදෘශ වූ යමකින් පැහැදිලි කරලීම නොව ඒ අනුව පවත්නා වූ ධර්මයකින් ස්ථිර කොට ලීම වේ. මෙසේ මේ අලංකාරත්රනයෙහි අන්යොයන්යර භෙදය දත යුතු. අර්ථාන්තරන්යා සය මෙහි දක්වන ලද්දේත් මේ විශෙෂය හඳුන්වා දීම ප්රඅයොජන කොට ගෙනය.  

අර්ථාන්තරන්යා්ස අලංකාරයට තවත් නිදසුන් : පරකුම්බා සිරිතෙහි- මෙනිරිඳු විකුමෙන් සිතුවොත් වැරසැ ර මහමෙර තුඹසෙකි කිඳලෙකි සමුදු ර සියදොර වැලිමළුවෙකි දඹදිව් ත ර සෙසු රජ නරපණුවන් කිම බැඳ වෙ ර

   මෙහි අන්තිම පාදයෙහි පෙනෙන්නා වූ සාමාන්ය:ය පූර්වපාදත්රෙයෙහි එකි එකී විශෙෂ ධර්මයකින් සමර්ථිතය. එයින් මේ වනාහි විශෙෂයෙන් සාමාන්යූය සමර්ථනය කළ තැනි.

සුභාෂිතයෙහි- ප ර සි දු පබුදනන් සෙවු පමණින් මහ රු බෙ ලෙනි දු මඳ වූවත් නො කෙරෙති රුපුන් ස රු බ ර ණිඳු ගෙල වසන නාරද වෙමින් ග රු ගු රු ළි ඳු අතින් ඇසි කිම යහඵ තොරතු රු මේ ද විශෙෂයෙන් සාමාන්යාය සමර්ථනය කළ තැනි.

විශෙෂක 36. ප්රනස්තුත වසතුවෙහි ද අප්රෙස්තුත වස්තුවෙහි ද දෘඩ සාදෘශ්යඑ හෙතු‍යෙන් ඔවුන්ගේ විවෙකය දුෂ්කර කල්හි එම විවෙකයට ඉවහල් වූ යම් ලක්ෂණයෙක් දෘශ්යතමාන වේ ද එකල අලංකාරය තෙම විශෙෂකයි. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ:

සදෘශානාඤව වස්තූනාං-යෙන කෙනාපි හෙතුනා ව්යාාවර්තකවිශෙෂස්යක-සඵුරණෙ ස්යාෘද් විශෙෂකඃ

(යම්කිසි හෙතුවකින් සදෘශ වූ වස්තූන්ගේ ව්යායවර්තක හෙවත් හෙද අඤඥපක වූ විශෙෂයාගේ ස්ඵ්ර රණයෙහි හෙවත් ප්රහකටි භාවයෙහි වනාහි විශෙසක නම් අලංකාරය වන්නෙයි.) 110 Cix

නිදසුන් මෙසේයි: වෙත්රනත්වචා තුල්ය රුවං වධුනාං කර්ණාග්ර‍තො ගණඩතලා’ගතානි හෘංගාඃසහෙලං යදි නාපතිෂ්යලන් කො’වෙදයිෂ්යින නවචම්පකානි

    (වෙත්රෂච්ඡවියට සම වූ ශොභා ඇති. කාන්ත්වන්ගේ කර්ණාග්රකයෙන් කපොල තලයට පැමිණියා වූ අභිනව චම්පක පුෂ්පයන්හි හෘංගයෝ ලීලා සහිත ව පතිත නු වු නම් එම පුෂ්පයන් කවරෙක් දනිත් ද?) අන්ය ථායෙන් චම්පක පුෂ්පයෙහි ද කපොල තලයෙහි ද වෙනසක් නොමැති හෙයිනි.

පරවි සන්දෙශයෙහි- සොබමන් උවත් නෙත් පියයුරු බැම සස ල අගනන් දිය කෙළිනු දැක මෙහි ගෙදිගුවි ල ගන රත් පියුම් නිලපුල් තිසර බිගුකැ ල දනකැන් දනිති තොරතුරු ඇසුමෙන් තෙපු ල

සැළලිහිණි සන්දෙශයෙහි- සි සි වන උවන ඉගසුඟ ගත හැකි මිටි න නි සි පළුලුකුළ රියසකයුරු තිසර ත න දි සි රනලියෙව් රූසිරි මෙ පුරඟ න ඇ සි පිය හෙළන පමණින් නො වෙති දෙවඟ න

කාව්යිශෙඛරයෙහි- නිලුපුල් වෙනෙහි බැස-පැලඹෙන පැය එකලෙ ස එහි විල්ලිහිණි රැ ස-වෙනස නොදැනේ අඬන්නෙන් මි ස

    ගුත්තිල කාව්ය යෙහි ද 236 වෙනි කවෙහි 3 වැනි සංලක්ෂ්යයයෙහි විනොක්ති යයි කී තන්හි මේ විශෙෂකය යොදා ගත යුතු.

අපහ්නුති 37.යම් වස්තුවක් තෙම එම වස්තුව නො වන්නේය අන්යකයක් ‍වන්නේ යයි කථාවෛචිත්රියය පිණිස කියනු ලැබේ ද එකල අලංකාරය තෙම අපහ්නුති වේ. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ: ප්රෂකෘතං යන්නිෂිධ්යා න්යැත් සාධ්යයතෙ සාත්වපහ්නුතිඃ

       (යම් ප්රෂකෘතියක් නිෂිද්ධ කොට හෙවත් වළක්වා අන්යතයක් සිද්ධ කරනු ලැබේ ද හෝ වනාහි අපහ්නුතියි.) නිදසුන් මෙසේයි:

111 Cx

1. ස්මිතං නෛතත් කිංතු ප්රසකෘතිරමණියං විකසිතං

  	මුඛං බ්රෑතතෙ මූඪඃ කුසුමමිදමුද්යතත්පරිමලම්
 	 ස්තනද්වන්දවං මිථ්යාඪ කනකනිහමෙතත් ඵලයුගං
  	ලතා සෙයං රම්යාව භ්රකමරකුලනම්යාඵ න රමණි
   (මේ වනාහි ස්මිතයක් නො වේ, වැළිදු ප්ර කෘතියෙන් රම්යක වූ විකාසයකි හෙවත් දීප්තියකි. මෙය මුඛයකැයි මෝඩයෙක් කියා; මේ වනාහි විහිදෙන්නා වූ සුවඳ ඇති කුසුමයකි. මෙය ස්තනයුග්මයක යනු බොරුය. මේ වනාහි කනකාහාසයුත් ඵලයුගලයකි. ඕ මෝ තොමෝ භ්ර මර සමූහයාගෙන් නම්යව වූ රම්ය  වූ ලතාවකි; කාන්තාවක් නම් නො වේ.) මෙහි අන්තිම පාදයෙහි කාමුකයන්ගේ නෙත්රනයන් භ්රයමර සමුහයෙන් කී හෙයින් මෙය අතිශයොක්තියෙන් ද සංකීර්ණ බැව් දත යුතු.

2. මේ අලංකාරය කිසි විටෙක ප්රයතීතයෙන් ද ලැබේ. එ නම් ශබ්දයෙන් නොව අර්ථයෙන් පමණකි. නිදසුන්- බත සඛි කියදෙතත් පශ්ය. වෛරං ස්මරස්ය ප්රිඛයවිරහකෘශෙ’ස්මින් රාගිලොකෙ තථාහි උපවනසහකාරොද්හාසිහෘංගව්ඡලෙන ප්රනතිවිශිඛමනෙනො’ට්ටඩ්කිතං කාලකූටම්

       (අහෝ යෙහෙළිය, බල! ප්රි යයාගේ විරහයෙන් මේ තරම් කෘශ වූ මේ රාගිජනයා හෙවත් මා කෙරෙහි අනඞගයාගේ වෛරය කොපමණ ද! උපවනයෙහි සහකාරපුෂපයන් කෙරෙහි දිලෙන්නා වූ හෘංගයන්ගේ ව්යාහජයෙන් මොහු විසින් හීමුණ පිණිස කාලකූට නම් ඝොර වූ විෂය ආචිර්භූත කරන ලදි.) මෙහි හෘඬ්ගයන්ගේ අසත්ය  භාවය වචනයෙන් නො කියා අර්ථයෙන් පමණක් අඟවන ලදි.

තවත් නිදසුන්-

 (1)	උ	ව	න	ක්	නොවෙයි පුන්සඳමයි පෙනෙ	න්නේ

සි රු ර ක් නොවෙයි රන්කඳමය දිලෙ න්නේ අ ඟ න ක් ඇත්ද මෙවිලස දිසි නර න්නේ සි හි න ක් මයයි සිතෙනුය මේ පෙනෙ න්නේ

(2) සි ය ල් සිරින් පිරි මෙහි පහකැරලි අ ග තු මු ල් සුනිල් මිණිපැහැ පැතිර සුරම ඟ අ ස ල් වෙමින් රිවිසඳුහට පරඟ ර ඟ සොවෙල් ලෙසින් දිසිවිය ගොස් අහස් ග ඟ

තද්ගුණ. 38. යම් වස්තුවකට අන්යහ වස්තුවක් අභමුඛ වු කල ඒ ද්විතිය වස්තුවෙහි වර්ණාදි ගුණ‍යන් පූර්ව වස්තුව කෙරෙහි ද ව්යාවප්ත වී සිටිය හැකි. එකල 112 Cxi කිසි විටෙක පූර්ව වස්තුවෙහි ගුණයන් අන්තර්හිත වී එම වස්තුව ද ද්විතීය වස්තුවෙහි ගුණයන්ගෙන් දෘශ්ය මාන විය හැකි. එසේ කල අලංකාරය තෙම තද්ගුණ වේ. කියන ලද මැයි : තද්ගුණඃ ස්වගුණත්යාසගා-දන්ය.දියගුණග්රකහඃ (ස්වකීය ගුණයාගේ ත්යාෙගයෙන් අන්ය.යාගේ ගුණ්යර ග්රණහණය කිරිම තද්ගුණ වේ.) නිදසුන් මෙසේයි:

නිතො නාසාන්තකං තත්ව්යය-මාලත්යාඃ කුසුමොත්කරඃ බන්ධුකහාවමාතින්යේ-රාගෙණාධරවර්තිනා

   (තුනු වූ ශරීර ඇත්තයගේ නාසිකාවට ළං කරන ලද දැසමන් මල් පොකුර තෙම අධරයෙහි හෙවත් තොලෙහි ප්රගවෘත්ත වූ වර්ණ්යන විසින් බන්ධුක පුෂ්ප භාවයට පමුණුවන ලදි.) බන්ධුක පුෂ්ප නම් වදමල් නොහොත් ඊට සමාන වු මල් වර්ගයකි.

පරවි සන්දෙශයෙහි- කි කි ණි දැලින් ලෙළදෙන මුතුළැල් සම ඟ ගි හි ණි ලකුළු තුඟුපහ මුදුනැ මනර ඟ කි ර ණි නොවැදි රැඳි රතමිණි කැරළි අ ඟ පැ මි ණි මෙපුර නුබමැද හිරු ළහිරු ර ඟ

  යයි කියූ තන්හි ප්රැධානාලංකාරය තෙම උපමාව නො ව මේ තද්ගුණ්යඅ වේ. ඒ හා සංකර ව දෘශ්ය්මාන වූ උපමා තොමෝ මෙහි අතිශයින් අප්රවධාන හෙයින් උපෙක්ෂ්යපයැ.

සංසෘෂ්ටි 39. එක ම කටයෙහි හෙවත් පැදුරෙහි වනන ලද වී ද තල ද එක් අර්ථයකින් මිශ්ර් නමුදු වී ඇට ද තල ඇට ද වෙන් වෙන් ව සිටිත්. එ‍සේ ම එක ම පද්යියෙහි අලංකාර කිහිපයක් අර්ථයෙන් සම්බන්ධ නමුත් වෙන් වෙන් ව සිටිය හැකි. එකල ඊට අලංකාර සංසෘෂ්ටි යයි කියනු ලැබේ. ලක්ෂණය මෙසේ කීහු:

සංසෘෂ්ටිර් මිශ්ර තෛ’තෙෂං-තිලතණ්ඩුලවත් තු යා

      (ඔවුන්ගේ එ නම් අලංකාරයන්ගේ තිලතණ්ඩුල සේ යම් මිශ්රඊ භාවයක් ඇත ද හෝ වනාහි සංසෘස්ටියි.) නිදසුන් මෙසේයි:

දෙවඃපායාද’පායාන්නඃ-ස්මෙරෙන්දිවරලොවනඃ සංසාරධවාන්තවිධවංස-හංසඃ කංසනිසූදනඃ 113 Cxii

    (විකසිත වූ ඉන්දීවරයන්ට බඳු නෙත් ඇති සංසාර තිමිර විධවංසනයෙහි සූය්ය්ෂ්  වූ කංස ශත්රැධ වූ දෙව්තෙමේ හෙවත් කෘෂ්ණ තෙමේ අප අපායෙන් රකීවා.) මෙහි ප්ර‍ථම පාදයෙහි ‘පායාද පායාත්’ යනු යමක නැමති ශබ්දාලංකාරයයි. තෘතිය පාදයෙහි වී පූර්ව වූ ධ්වංස යනු ද චතුර්ථපාදයෙහි හංස කංස යනු අනුප්රාබසයි. මේ ශබ්දාලංකාරයෝ අන්යො න්යාිපෙක්ෂා රහිත ව සිටි හෙයින් ඔවුනොවුන් අතුරෙහි සංසෘෂ්ටය. එසේ ම ද්විතීය පාදයෙහි විකසිත වූ ඉන්දිවරයන්ට බඳු නෙත් ඇති යනු උපමා නැමති අර්ථාලංකාර යයි. ද්විතීය භාගයෙහි සංසාර ධ්වාන්ත විධ්වංසනයෙහි සූය්ය්    වූ යනු රූපකයි. අවසාන ක්රිවයාශ්රිසත වූ ප්රවථම පාදයෙහි අපායෙන් රකීවා යනු ආශිරලංකාරයි. මේ අර්ථාලංකාරයෝ ද අන්යොඅන්යීපෙක්ෂා රහිත ව සිටි හෙයින් ඔවුනොවුන් අතුරෙහි සංසෘෂ්ටයහ.

තවත් නිදසුන්: කව්සේකරයෙහි- රුසිරු ගුණ සි තා-සුරතුරු දිනූ දෑ තා විලසින් වීනි තා-ලොවට කුලුණෙන් සදිසි මා තා

  මෙහි ප්ර ථමපාදය ව්යනස්තරූපකයි. ද්විතිය පාදය ප්රුතීපයි. තෘතීය පාදය ස්වහාවොක්තියි. චතුර්ථ පාදය උපමාලංකාරයි. මේ එක් එක් අලංකාරය අන්යො න්යායපෙක්ෂා රහිත ව සිටි හෙයින් මුඵ පද්ය‍ය මේ සියල්ලෙන් සංසෘෂ්ටය.

සංකර 40. කිසි විටෙක පද්යපයෙක්හි අලංකාර කිහිපයක් එකකින් එකක් වෙන් කොට ගත නො හැකි සේ අභින්න ශබ්දයන් ම ආශ්රිමත ව සිටිත්, ඊට අලංකාර සංකර යයි කියනු ලැබේ. ලක්ෂණ මෙසේයි: අවිශ්රාෙන්තිජුෂාමාත්ම-න්යි’ඬ්ගා’ඬ්ගිත්වංතු සංකරඃ එකස්යර ව ග්රුහෙ න්යානය-දොෂාභාවාද’නිශ්චයඃ ස්ඵුටමෙකත්රිවිෂයෙ-ශබ්දාර්ථාලංකෘතිද්වයම් ව්යුවස්ථිකඤව තෙනා’සෞ-ත්රි්රූපඃපරිකිර්තිතඃ

  (1.)අවිශ්රා න්තිය භජනය කරන්නා වූ ඔවුන්ගේ හෙවත් අලංකාරයන්ගේ ආත්මයා කෙරෙහි හෙවත් අන්යොකන්යරයා කෙරෙහි අඬ්ගාඞගිභාවය තෙම සංකර වේ.2.එක ම අලංකාරයක්හුගේ ග්රොහණයෙහි න්යායය දොෂයක් නොමැති හෙයින් අවිනිශ්චිත භාවය ද; 3. එක ම විෂයහෙයි ස්ඵුට වූ ශබ්දාර්ථාලංකාරද්වය ද-එසේ ම සංකර යයි ව්යකවස්ථිතය. එයින් මේ වනාහි ත්රියප්ර්කාර යයි පරිකිර්තිතය.) මෙහි අර්ථය මෙසේය:

(1) යම් පද්ය.යෙක්හි එක් අලංකාරයක් තවත් අලංකාරයක්හුගේ විද්යාතමානත්වයට උපකාරි ව සිටී නම් ඒ දෙදෙනා ම සංකරය. 114 Cxiii

(2) යම් පද්යදයක්හුගේ අලංකාරය එකක් යයි ගැනිමට සේ ම තවත් එකක් යයි ගැනීමට ද යුතුකම් තිබේ නම් එහි ද ඒ අලංකාරයන්ගේ සංකරය වේ.

(3) යම් පද්යේයක් තෙම ශබ්දලංකාරයෙන් හා අර්ථාලංකාරයෙන් යුක්ත ද හෙද ඔවුන්ගෙන් සංකීර්ණ වේ. මේ සියලු ලක්ෂණයන්ගේ සංක්ෂෙප සන්දර්ශනය මෙසේයි: ක්ෂිිරනිරසමො නානා-ලංකාරාණාං ස සරකරඃ

(ක්ෂි ර නිරය නම වූ හෙවත් කිරි පැන් සේ මිශ්රක වූ නානාලංකාරයන්ගේ එය හෙවත් සංඝය තෙම සංකරයි.)

ක්රයමයෙන් නිදසුන් මෙසේයි: (1) අ. ආත්තේ සීමන්තරන‍ෙතන මරකතිනි හෘතෙ හෙමතාටංකයුග්මෙ ලුප්තායාං මෙඛලායං ඣටිති මණිතුලාකොටියුග්මෙ ගෘහිතෙ ශොණං බිමබොෂ්ඨකාන්ත්යාත ත්වදරිමෘගදෘහාමිත්වරිණාමරණ්යෙ රාජන ගුඤජාඵලානාං සුජ ඉති ශඛරා නෛව හාරං කරන්ති

     (පින්වත් රාජය! වැද්දෝ වනාහි අරණ්යායෙහි ගමනශිල වූ ඔබ ශත්රැව වනිතාවන්ගේ ශිරොභුෂණය ආදානය කළ කල්හි. මරාමිණින් ඔබ්බන ලද රන්තෝඩු යුවල හරණය කළ කල්හි, මෙඛලාදාමය උදුරාගත් කල්හි රුවනින් හෙබි නුපුර යුග්මය ග්රතහණය කළ කල්හි බිමබොපම වූ ඔෂ්ඨයන්ගේ කාන්තියෙන් ලොහිත වර්ණ වූ මුක්තාහාරය හුණිඳැටදාම යයි සිතා පැහැර නො ගනිත්.) මෙහි තද්ගුණය,භ්රාවන්තිමත්ය යි අලංකාර යුග්මයක් ලැබේ. එයින් තද්ගුණය තෙම හ්රාරන්තිමත් අලංකාරයෙන් උද්දීප්ත වේ. භ්රාමන්තිමත් අලංකාරයෙහි විද්යතමානත්වය තෙම තද්ගුණය හෙතුකොට වේ. එහෙයින් මොවුහු අන්යොරන්යක අංගාංගිහු වෙත්. එයින් සංකරය.

ආ. සෞධාග්රායණි පුරස්යාිස්ය -ස්පෘශන්ති විධුමණ්ඩලම්

  (ඒ නගරයෙහි සෞධාග්රායෝ තුමු චන්ද්ර් මණ්ඩලය ස්පර්ශ කෙරෙත්.) මෙහි සෞධාග්රඅයන්ගේ උස්හාවය ඉකුත් සීමාවෙන් කියන ලදින් අතිශයොක්තියි. එයින් ම නගරයෙහි විභූති මහිමය දර්ශිත හෙයින් උදාත්තයි. මේ විභූති මහිමය වාච්යාරර්ථයෙන් නො ව හංගියෙන් දක්වන ලදි. එයින් පය්ය්්  යොක්තයි. (සංලක්ෂ්ය  දර්ශනය බලන්න.) මෙසේ අලංකර කිහිපයක් අංගාංගි ව සිටි හෙයින් සංකරය වේ.

   (2) අ. නයනානන්දදායීන්දොර්-බිම්බමෙතත් ප්රයසිදති
   (නෙත්රා්නන්දදායක වූ මේ චන්ද්ර්යාගේ බිම්බය තෙම ප්ර‍කටීභූත වේ.)

115 Cxiv

     මෙහි ප්ර‍කෘති චන්ද්ර යාගේ ප්රේකාශය අභිප්රෙපත නම් මේ වනාහි ස්වභාවොක්තියි. චන්ද්රෙංදයෙන් අනංගොද්දිපක කාලය අභිප්රෙ‍ත නම් පය්ය්කාශයොක්තයි. චන්ද්රත යන්නෙන් කාන්තාවක්හුගේ මුඛය අභිප්රෙ ත නම් අතිශයොක්තියි. ‘ඉඳම්’ යන්නෙන් කාන්තාවක්හුගේ මුඛය පෙන්වා මෙය නැමති චන්ද්රය බිම්බය යනු අභිප්රෙ’ත නම් රූපකයි. ප්ර්කෘති චන්ද්රපයා ප්රිස්තුත වූ කල්හි ප්රඅසිදති යන්නෙන් ප්රපසන්න ව බබලා යනු ද එහි අර්ථයකි-කාන්තාවක්හුගේ මුඛය ද ප්රනතීත කරන ලද නම් මේ වනාහි සමාසොක්තියි. මෙසේ මෙයින් කවර අලංකාරය ගත යුතු ද යනු අවිනිශ්චිත හෙයින් සංකරය වේ.

ආ. මුඛෙන ගරලං මුඤවන්-මූලෙ වරති වෙත් ළුණි ළුලසන්දොහගුරුණා-තරුණා කිං ප්රනයොජනම්

  (මුඛයෙන් විෂ්යං මොචනය කරන්නා වූ සර්පයෙක් මූලයෙහි වෙසේ නම් ඵල සමූහයෙන් හරිත වූ වෘක්ෂයෙන් ප්රනයොජනය කිම?)

මේ වනාහි වාව්යාූර්ථයෙහි අභිප්රෙනත නම් ස්වාභාවොක්තියි. එයින් ම උපදෙශයක්හුගේ ප්ර‍තිතිය ද අභිප්රෙ‍ත නම් සමාසොක්තියි. කර්කශ වූ දොරටු පාලයකු ඇති ධන සම්පන්නයකු ප්රාස්තුත කොට ඔහු පිණිස ම මෙය කියන ලද්දේ නම් මේ වනාහි අප්රධස්තුත ප්රරශංසායි.මෙසේ ගත යුතු වූ අලංකාරය අවිනිශ්චික හෙයින් සංකරය වේ. (3) අ. ශෛවාලලක්ෂණවිලක්ෂණලක්ෂමලක්ෂමි-

             		රුද්දණ්ඩරශ්මිවිශවිශමණ්ඩලමණ්ඩ්යකමානඃ

මග්නශ්චරං හරිහරිත්සරසීරසෙහ්යඃශ ප්රනත්යු්න්මමජ්ජ ශනකෛරමෘතාංශුහංසඃ

  (ශෛවාල ලක්ෂණ වූ විශිෂ්ටාංග සම්පත්ති ඇති හෙවත් විශිෂ්ටාංක සම්පත්තිය නැමති ශරීර රඤජිත ශෛවාලය ඇති. සෘජු වූ රශ්මි නැමති විශ මණ්ඩලයෙන් හෙවත් ‍ඩැහැගන්නා ලද මෘණාල ඛණ්ඩයෙන් අලංක්රිහයමාණ වූ චන්ද්රම නැමති හංස තෙමේ විරකල් නිමග්න ව සිටියේ ඉන්ද්ර දිශා නැමති සරසියෙහි ජලයෙන් අතුරෙන් නැවත්ත් සෙමෙන් උද්ගත වී.) මෙහි ශබ්දාලංකාර වූ නානා අනුප්රා සයන් ද අර්ථාලංකාරය වූ රූපකය ද අභින්න ශබ්දාශ්රංයයෙන් සිටි හෙයින් අලංකාර සංකරය වේ.

ආ.සංසෘෂ්ටිය පිණිස දැක් වු- දෙවඃපායාද’පායාන් නඃ-ස්මෙරෙන්දීවරලොවනඃ සංසාරධවානතවිධවංස-හංසඃ කංසනිසූදනඃ යන මේ ශ්ලොකයෙහි ප්රාථම පාදය නම් ශබ්දලංකාරයෙන් හා ආශිඃ නම් අර්ථාලංකාරයෙන් ද(සංලක්ෂ්යප දර්ශනය බලන්න) සංකිර්ණය, මොවුන් නො වෙන ව සිටි හෙයිනි. එසේ ම ශ්ලොකයෙහි දිවිතිය භාගය අනුප්රා)ස නම් ශබ්දාලංකාරයෙන් හා රූපක නම් අර්ථාලංකාරයෙන් ද සංකීර්ණය. 116 Cxv

තවත් නිදසුන් : කව්සේකරයෙහි- මදටවන් රැස් ක ඳ-කෙළෙ මෙර රතිඳු ගොව් බ ඳ කුලගිරි මුරුනෙස ඳ-මදට දම් වන් කරන බුදු පු ඳ

 මෙහි ප්රරථම භාගය තද්ගුණ වේ.  ද්විතිය භාගය අන්යේන්ය් පොෂක වු තද්ගුණයෙන් හා උත්ප්රෙහක්ෂාවෙන් ද සංකීර්ණය. අන්යො න්යි පොෂකයෝ අංගංගිහු වෙත්.

කුස ජාතකයෙන් දක්වන ලද- පහග කොත් මිණි රැ ස-වැද රත්තරිඳු මාදස ස බෝසත් සස දව ස-රැපැයි ගිනිරැස් මැදට පැනි ලෙ ස

යන මෙහි අලංකාරය තෙම උපමායෙහි ගත හැකි වේ. එසේ ම න්යායය විරොඛ රිහිත ව තද්ගුණයෙහි ගත හැකි වේ. මේ දෙක මෙහි අන්යො න්ය පොෂක ය. එසේ ම අතිශයොක්තියෙහි ගත හැකි වේ. එසේ ම උදාත්තයෙහි ගත හැකි වේ. එයින් මෙහි අංගාංගි භාවය. අනිශචය භාවයයි කාරණ දෙකකින් ම අලංකාර සංකරය වේ. මයුර සන්දෙයෙහි- දිවි මිණිනිල් සැදලිය ලිය වත කම ල දැක නොමලන පුල් පියුමැයි කර කුහු ල සඳ පිළිබිඹු තුරුසෙන් සමඟන් සක ල උදුරන ලොබින් බව වැනි බට පියුම් අ ල

   මේ පද්ය ය වනාහි ප්රලථම පාදගත ලියලිය ශබ්දාලංකාරය වූ අනුප්රාෙසයෙන් ද මුඵ පද්යනගත අර්ථාලංකාරය වූ උත්ප්රෙකක්ෂාවෙන් ද සංකීර්ණය.

ප්රෙනයස් 41. ගුත්තිල කාව්යූයෙහි පළමුවෙනි පද්යිය ප්රෙයයොලංකාරය බව කියා අප විසින් ඊට නිදසුන් ද දක්වන ලද නමුත් එහි ලක්ෂණය වර්ණනාවෙහි නො කියන ලදි. එයෙයින් මෙහි කියනු ලැබේ: භාවස්යි චාපරාංගත්වෙ-ප්රෙහයොලංකාර ඊරිතඃ

      (භාවයාගේ ද අපරාංගත්වය ඇති කල්හි ප්රෙොයොලංකාර යයි කියන ලදි.) භාවයාගේ උද්දීපනයන පිණිස අන්යායක්හුගේ අංගත්වය හෙවත් උපකාරත්වය ඇති කල්හි හේ වනාහි ප්රෙපයොලංකාරය යැ යනු මෙහි අර්ථයයි. නිදසුන් මෙසේයි:

යඃප්ර සඵුරත්යල’විරතං පරිපූර්ණරූපඃ ශ්රෙරයඃ ස මෙ දිශතු ශාශ්වතිකං මුකුන්දඃ 117 Cxvi

      (යමෙක් තෙම නිරන්තරයෙන් පරිපූර්ණරූප ඇත්තේ ම ප්‍රස්ඵට වේ ද; ඒ මුකුන්ද හෙවත් විෂ්ණු තෙමේ මට ශාශ්වත වූ සුඛය දර්ශනය කෙරේවා හෙවත් දේවා.) මෙහි වක්තෘහුගේ ඉෂ්ට දෙවතා විෂයක වූ රති නැමති භාවයාගේ උද්දීපනය පිණිස තද්දෙවතා පරාංගත්වය විය. ‘සියපින්’ යනාදි අලංකාර ඇතුදු ප්රෙ යොලංකාරයද විද්යුමාන බැව් සලකන්න.

නිරුක්ති 42. ‘සව්සත කුලුණැසින්’ යනාදි 102 වැනි කවියට අප විසින් කියනලද අලංකාර ත්රි්කයක්හුගේ සංකරය වෙනුවට එක ම අලංකාරයක් කියහැකි බැව් පසු ව මන්දාර මරන්දයෙන් පෙනී ගියේය. හේ නම් නිරුක්ත්යිලංකාරයයි. එහි ලක්ෂණ මෙසේ දැක්වූහු: හෙතුනා යන කෙනාපි-යොගෙනා’න්වර්ථතා යදි නාම්නාං වෙත් කල්ප්යයතෙ යත්ර’-නිරුක්ති ස්තත්රක කීර්තිතා

     (යම්කිසි හෙතුවක් හා යොගයෙන් ඉදින් ‍යම් තැනෙක්හි නාමයන්ගේ අන්වර්ථතා තොමෝ කල්පිත කරනු ලැබේ ද එතන්හි නිර්ක්ති තොමෝ කීර්තිතය.) නිදසුන් මෙසේයි:

යද්ගර්හාත් කන්යබකාරත්නං-ලෙභෙ ජනකභූපතිඃ තස්මාදස්යාත භුවො නාම-රත්නගර්හෙති සාර්ථකම්

(යමක්හුගේ ගර්භයෙන් ජනක රජ තෙමේ දුහිතෘ රත්නයක් ලැබීද ඒ හෙතුයෙන් මේ ප්රෘ්ථිවය හට අර්ථ සහිති ව රත්නගර්හා යන නාමය විය.)

සම 43. ‘නුවණ නොසියුම්’ යනාදි 201 වැනි කවියට කියා තිබෙන්නා වූ අලංකාරය අර්ථසම්බන්ධාපෙක්ෂාවෙන් දත යුතුයි. එසේ නො ව ඒ කවිය කෙවල ව ගතහොත් එහි අලංකාරය තෙම ‘විෂම’ නො ව ‘සම’ නම් අලංකාරය වේ. ඊට යෙදෙන්නා වූ ලක්ෂණ මෙසේයි: සාරුප්ය මපි කාය්ය්ු ස්යස-කාරණෙන සමං විදුඃ (කාය්ය්ම යාගේ කාරණය හා අනුරූපභාවය ද සමයයි දනිත්.) නිදසුන් මෙසේයි: අබලාහනනං යුක්තං-ජාතිභ්රගෂ්ටස්යූ තෙ මධො

     (වසන්තය! ජාතිභ්රටෂ්ට වූ තොප හට අබලාවන් නැසීම යොග්ය  මැයි.) වසන්තයා අනංගයා හා එක්වීමෙන් ජාතිභ්රිෂටයෙක් විය. ඔයු විසින් අබලාවන්හට පීඩා කිරිම ඔහුගේ ඒ ජාතිභ්රමෂ්ට භාවය හා යෙදේ හෙවත් ඒ හා අනුරූප වෙයි.

118 Cxvii

උල්ලාස 44. ‘සතොස්කරණ’ යනාදි 301 වැනි කවියට අප විසින් කියන ලද අලංකාර ද්විකයක්හුගේ සංකරය වෙනුවට එක ම අලංකාරයක් කිය හැකි බැව් පසු ව චන්ද්රා්ලොකයෙන් පෙනී ගියේය. හේ නම් උල්ලාසාලංකාරය යි. එහි ලක්ෂණ 497 වැනි කවෙහි 3 වැනි සංලක්ෂ්ය යෙහි දක්වන ලදි. මෙහි යෙදෙන්නා වූ නිදසුන් මෙසේයි: කාධීන්යංහ කුචයොඃ ස්රසෂ්ටුං-වාඤජන්ත්යඃල පාදපද්මයොඃ නින්දන්ති ච විධාතාරං-ත්වද්ධාටීෂ්වරියොෂිතඃ

    (තොපගේ යුද්ධාවස්ථාවන්හි දී ශත්රැොවනිතාවෝ තුමු ස්වකීය පයොධරයන්හි වූ කඨිනභාවය පාදපද්මයන් කෙරෙහි පිහිටුවා ගැනිමට කැමැත්තාහු රළු භූමින්හි පලායනය පිණිසයි-මහා ‍බ්රටහ්මයාහට ද නින්දා කෙරෙති.

ග්රයන්ථභ විවෙචනය

    45. ග්‍රන්ථ කරණය වනාහි ලොකයාගේ ප්‍නියොජනය පිණිස වෙයි. යම් ග්ර න්ථයක් ලොකයා ඉදිරියට මෙහෙයු පසු එහි ගුණාගුණයන් මනා බුද්ධියෙන් පරීක්ෂණය කොට ලොකයාට ප්රිකාශ කිරිම ග්ර න්ථ විවෙචනය වේ.මෙය දැනට ලංකාවෙහි එක් අතකින් බොහෝ වැඩියෙන් ද එක් අතකින් බොහෝ අඩුවෙන් ද පවතී. වැඩි ප්රලසිද්ධියක් නොමැති කෙනකුන් විසින් පොතක් ප්ර සිද්ධ කරන්ට යෙදුණොත් එහි ගුණ කීමට හෝ අගුණ කිමට හෝ වැඩි දෙනෙක් නො වෙහෙසෙත්. ස්වල්ප දෙනකුන් විසින් මිත්රණධර්මය නිසා හෝ යම් විරුද්ධතාවක් නිසා හෝ ස්වල්ප වශයෙන් යමක් ලීයනු ලැබේ.එහෙත් සම්භාවනීය වූ පඬිවරකෙනකුන් විසින් පොතක් ප්රමසිද්ධ කරන්ට යෙදුණ හොත් කරුණු එසේ නො වේ. උසස් පඬකතියේ ශාස්ත්රොඥනය ගැන කිසි ම චෙතනාවක් නොමැත්තා වූ අල්පඥ වූ නොයෙක් නිවටෝ වහා ඉදිරියට පැමිණ පොතට පමණක් නො ව පොත ප්රපසිද්ධ කළ පණ්ඩිතයාට ද ඉතා ප්ර චණ්ඩ භාෂාවෙන් පහර දීමට පටන් ගනිත්. මොවුන් මෙසේ කරන්නේ නොයෙක් අදහස් මුල් කර ගෙනය. සමහරු ශිෂ්ටාචාරයෙන් විහීන වූ දුර්හාග්යනයන් තුළෙහි පමණක් පවත්නා අන්යොයන්ය් ජාතිද්වෙෂයක් ඉදිරි කර ගනිත්. සමහරු තමන්ගේ මන්දබුද්ධියෙන් බැද ගන්නා ලද ඊර්ෂ්යාරක්රොරධයන් පිරිමසා ගැනීමේ අදහස මුල් කර ගනිත්. තවත් සමහරු පණ්ඩිතයකු හා වාදයට පැමිණියේය යන රාවයක් ඇති කරවා ගැන්ම ඉෂ්ටාර්ථ කර ගනිත්. මෙසේ පැමිණෙන්නා වූ මොවුන් විසින් නොයෙක් විට බොහෝ කල් බොහෝ සේ උද්ඝොෂ පවත්වනු ලැබේ. මොවුහු සාමාන්යු වශයෙන් මන්දබුද්ධින් වූව ද පහල පඬකතියට හොබිනා සේ යමක් යමක් දන්නා වූ උදවිය වෙති. ඔවුන්ගෙන් සමහරු ප්රිසිද්ධ සිවුරළුවෝ වෙත්. සමහරු ප්රමසිද්ධ ඇදුරෝ වෙත්. සමහරු ප්රවසිද්ධ කවිකාරයෝ වෙත්. මොවුන් ශාස්ත්රොඥනයෙන් ලඝු වුව ද ප්ර්තිහානයෙන් හීන වූ බවක්

119

Cxviii

නො පැනේ.එහෙයින් විස්මයයක් නම් මෙවු‍න්ගේ ප්ර.තිහානය තරමට මොවුන්හට බුද්ධිය නොමැති බවයි. පණ්ඩිතයකුගේ පොතකට දොස් කියන්ට පැමිණෙන්නා වූ මොවුහු එ ම පොතේ එක ම කොළයක්වත් නෑර පිට කොළේ පිටු පැත්තේ පටන් අන්තිම කොලේ අන්තිම දක්වා දොස් කියති.තවද දොස් කියා නිම වූ පසු අපි අසවලාගේ පොතට අකුරක් අකුරක් පාසා දොස් කීවෙමු යයි මහත් ගර්වයෙන් කියති. මෙහි ආශ්වය්ය්නර්ය නම් අංග කීපයකින් යුක්ත වේ. පළමුවෙනු ව පණ්ඩිතයකුහට ඔය තරම් අකුරක් අකුරක් පාසා වැරදුණු බවයි. දෙවනු ව පණ්ඩිතයාට වරුදුණු තැන් මේ බඳු අයවලුන්හට පෙනෙන බවයි. තුන්වෙනු ව මොවුන්ගේ කල්පනාව ලොකයා පිළිගනිත් යයි මොවුන් අදහන බවයි. දොස්කීම උගතුන්ට සේ මොවුන්හට කිසි සේත් අපහසු ද නො වේ. පණ්ඩිතයකු නම් දොෂයක් කියත් හොත් ලොකානුකම්පාවෙනි. තමාගේ කීම ස්ථිර නූව හොත් තමා ට මොඩයා වන්නේය යන භය ඔහුගේ සිතෙහි පවති. එයින් ඔහුගේ දොෂදර්ශනය තෙම පණ්ඩිත ලොකයාගේ සාවබොධ ප්රෙතිග්රිහණය පිණිස ශාස්ත්රිෂය හෙතූන් දැක්වීමෙන් ම කරනු ලැබේ. චණ්ඩයාගේ සිරිත වූකලි එසේ නො වේ. ඔහුගේ ව්යාරපාරය නම් දොස්කීම පමණකි. එහි පිළිගැන්ම හෝ නො පිළිගැනම් හෝ අන්යේයන්ගේ කර්තව්ය යක් හෙයින් ඒ ඔහුට කිසි සේත් බරක් නො වේ. එහෙයින් කාව්ය ශෙඛරය. කව්සිඵමිණ, මුවදෙව්දාවත යනාදි කවක් ගැන වුවත් ඔහුට ඕනෑ නම් ඕනෑ පමණ දොස් සිතූ විට කියා ලිය හැකි වෙයි. එහෙත් මෙබඳු චණ්ඩයන්ගෙන් ද එක්තරා ප්රරයොජනයක් ලැබේ. ඔවුන්ගේ අල්ප වූ දැනුම ඉක්ම පවත්නා වූ සියලු ම ශාස්ත්රී්ය කරුණු දොස් යයි සලකා මොවුහු ලොකයාහට ගෙන හැර පාති. ඒ කරුණු දක්නා ලොකයා එහි උත්කෘෂ්ටභාවය දැක බොහෝ සේ පැහැදෙති. එයින් මොවුන් විසින් හන්ය්මාන වූ ග්රාන්ථය මොවුන්ගේ ඒ ප්ර.යත්නයෙන් ම අතිශය ප්රකසිද්ධියට පැමිණ එහි කර්තෘහුගේ කීර්තිය ද පූර්ණචන්ද්රා‍ලොකය මෙන් සර්වදිශාවන්හි පැතිර යයි.

46. අනික් අතට පණ්ඩිතයකුගේ කෘතයෙක්හි අතරින් පතර කිය යුතු වූ දොෂයක් ඇතත් තද් විවෙකයෙහි ක්ෂම වූ පණ්ඩිතයෝ එය ශාස්ත්‍ාය ලයෙන් පෙන්වා නො දි උපෙක්ෂාව භජනය කෙරෙත්. ඊට හෙතුව නම් බොහෝ විට එම කෘතියෙහි කර්තෘ වූ පඩිවරයා හා ඔහුගේ සම්භක්ත පිරිස ද උරණ වෙත්ය යන භීතිය වේ. එසේ උරණ වීම ද ඇත්තකි. මෙය තද අයුක්තක් බව කියමු. බටහිර දෙශයන්හි පඬිවරයන්ගේ සිරිත නම් මෙසේ නො වේ. ඔහු වනාහි තමන්ගේ කෘතීන් ගැන පණ්ඩිත ලොකයාගේ කල්පනාව කෙසේ දැයි දැනගනීමට බොහෝ සාහිලාෂි වෙත්. ඒ අන්ය පණ්ඩිතයෝ ද කෘතියෙහි ගුණපක්ෂය නො මසුරු ව පිළිගෙන ඊට ස්තුති කරෙමින් එම කෘතියෙහි තමන්ට අංගි කළ නො හැකි වූ යමක් ඇත් නම් එ ද ගෞරවයෙන් නො පිරිහුණා වු සන්සුන් වු මනොඥ වූ භාෂාවෙන් පෙන්වා දෙති. පොත කළා වූ පණ්ඩිතයා ද මෙය තමන්ට කරන්නා වූ ආදර සංග්රනහයක් වශයෙන් පිළිගෙන ඒ වයස්යතයන්ගේ මතයන් ද බොහෝ ගෞරවයෙන් සලකා 120 Cxix

බලයි . ලංකාවේ සිංහල පණ්ඩිතයන් අතරේ ද මේ යහපත් චාරිත්රමය ඇති වී නම් ඒ වනාහි ශාස්ත්ර්යාගේ දිවුණුවට මහත් උපකාරයක් වන්නේ ම ය. පණ්ඩිතයෝ වූවත් නො වරදිනා සුල්ලෝ නො වෙති. තමන්ට වැරදුණු තැන තමන්ට ම නො පෙනේ. එහෙයින් එය ස්වකිය වයස්යංයකු විසින් පෙන්වා දීම අනුග්ර හයක් වශයෙන් අපගේ පණ්ඩිතයන් විසින් සැලකීම යුතු වේ. කවර යෙහින් ද යත්, පණ්ඩිතයන්ගේ හ්රතම ප්ර මාදාදියෙන් ආධුනික ලොකයා මහත් මුළාවට පැමිණෙන බැවින් මෙය ඒ වළක්වාලමින් පණ්ඩිතයාගේ පරොපකාරය පිණිස වූ ප්ර යත්නය සාර්ථකරලීමට සහායවන හෙයිනි. පණඩිතයාගේ උසස් භාවය වැඩි වූ තරමට ඔහුගේ දොෂයන්ගෙන් ලොකයාගේ මුළාව ද වැඩි වන බව ප්රාත්යතක්ෂය. ඊට නිදසුනෙක් නම් සිදත් සඟරාව කළ ආචාය්ය වර තෙමේ පණ්ඩිතාධිපණ්ඩිත වූ ශ්රෙිෂ්ඨයාණකෙනෙකි. ඊට පුරාණ සන්නය කළ ආචාය්ය්ය යා ද තද්ග්රාන්ථ කර්තෘහට දෙවැනි නො වන්නේය යනු පණ්ඩිත ලොකයාගේ පිළිගැන්ම වේ. ඉතින් මේ උතුම් ආචාය්ය්හර්යොන්හට යමක් වැරදුණු බව පෙනී යේ නම් උන් වහන්සේ ලා විසින් දෙන ලද දායාදය උරුමක්කාරයන් ව සිටින්නා වූ අපගේ යුතුකම නම් ඒ සුළු දොෂයන් ඉදිරියටත් පවත්වා ගැන්ම නො ව ශුද්ධ කර ගැන්ම යනු සුබුධයන්හට ප්රයත්ය ක්ෂ විය යුතු වූ කරුණකි. පුරාණාචාය්ය්ඒ සයන් ගැන ධර්මය මෙසේ නම් වර්තමානාචාය්ය්්ය යන් ගැන ද එසේ ම විය යුතුයි. ඒ හෙයින් සුධින්ගේ කෘතින් සුධින් විසින් ම පණ්ඩිත ගොචර ලිලාවෙන් විමර්ශනය කිරිම නිෂ්ඵල නො වන බවට හෙතුසන්දර්ශක වූ නිදසුන් ස්වල්පයක් දැන් දක්වනු ලැබෙත්

47. සිදත් සඟරා පුරාණ යන්නයෙහි- සඳවන සිඳු කිය කුඹුයොන නම සත රා කිවී සෙවත තොද වැලිනී යළ තොගො රා අරුණු කියෙනි වී කෙරළන් ලැබැ හුරි රා පැටී වනෙ දෙස යුද පතිරජ දිය ඉසු රා

මෙහි අර්ථය කියා තිබෙන්නේ මෙසේය : සඳවන සිඳු, වාලුකා නදි චන්ද්රි්කාව! කුඹුයොන කිය, කුම්භයොනිය කථනය කර යනාදි වශයෙනි. විමර්ශනය: චන්ද්රි්කා යන්නෙහි අර්ථය නම් චන්ද්රාරලොකය වේ. එහෙත් මෙහි එය යොදන ලද්දේ ඒ අර්ථයෙහි නො ව චන්ද්රන යන්නෙහි ස්ත්රී‍ ලිංගික ශබ්දය වශයෙන් උත්තමාර්ථයෙහි යයි පිළිගත යුතු බව පෙනේ. කාන්තාර්ථයෙහි යයි සමහරු සිතත්. සඳ යනු කාන්තාවාවක නමුත් චන්ද්රිවකා යනු එසේ නො වේ. තව ද පද්ය යාගේ තෘතිය පාදයෙහි නදි ජලය කෙරලයන්ගේ රුධිරය හා මිශ්රය වූ බව දර්ශිත හෙයින් ද අන්තිම පාදයෙහි ‘එදෙස’ යන්නෙන් නදී දෙශය දර්ශිත හෙයින් ද මෙහි චන්ද්රි කා යනු කාන්තාර්ථයෙක්හි නො ව නදී සම්බන්ධයෙන් උත්තමාර්ථයෙහි ම බව ප්රචත්ය‍ක්ෂය. එයින් ‘වාලුකා නදී චන්ද්රිබකාව!’ යයි කීවේ ‘වාලුකා නදී උත්තමාව’ යන අර්ථයෙහි බව පෙනේ. එකල මෙහි කිය යුතු වු කරුණු දෙකක් ලැබෙත්. එනම්- 121 Cxx

(1) සඳ ශබ්දය උත්තමාර්ථවාචි වීම පිණිස නම් පදයාගේ මුලට නොව අන්තිමට සමාසයෙන් යෙදිය යුතු වේ. ‘වනිසිඳු සඳ’ යයි කීවා නම් යොගයා නිරවද්යි වෙති.එසේ යෙදිමට බාධාවකුත් නො පෙනේ. (2) වාලුකාර්ථ වාචි වූ ‘වන’ ශබ්දයක් සිය බසෙහි හෝ ඊට ප්‍රභව වූ පාලි, සංස්කෘත, දෙමළ යන කිසි ම භාෂාවක හෝ දක්නා නො ලැබේ.

මෙසේ ‘වාලුකා නදි චන්ද්රිසකාව !’ යන ව්යා ඛ්යාටනය කරුණු දෙකකින් ම පිළිගත නො හැකි බව පෙනේ. එහි නිසි ව්යාිඛ්යා නය පසුව දක්වනු ලැබේ (අපර 51). මෙතැන්හි වනාහි මේ ආවාය්යා. නක්තියෙන් ලංකාවෙහි සියලු ම පණ්ඩිත පරම්පරාවන් මුළාවට පැමිණ තිබෙන බැව් කීම පමණක් සෑහේ. 48. භක්තිශතකයෙහි ව්යා්ඛ්යාානය කරන්නා වූ සුධිර ශ්රීණ සුමංගල ස්ථිවිරපාදයන් වහන්සේ විසින්- නෘපඃපරාක්රානන්ති භුජො මහීභුජාං ශිරොමණිඃ පණ්ඩිතමණඩලී සඛඃ ස රාමචන්ද්රංඩ කවිභාරතිද්විජං වකාර බෞද්ධාගමචක්රකවර්තිනම්

   මෙහි පණ්ඩිත මණ්ඩල සඛඃයනු වෘත්තය පිණිස ‘පණ්ඩිත මණ්ඩලී සඛඃ යයි යෙදු බව පෙනේ. එහෙත් ඡන්දොහෙතුයෙන් එබඳු විපය්යා‘හි සයක් කිරිමට සංසිකෘතයෙහි අවසර‍යක් ඇති බව ‍නො දනිමු. තව ද ‘සරාමචන්ද්රංය’ යයි කී තැන ‘සඃ’ යන්න සම්බන්ධ වන්නේ ‘රාමචන්ද්ර ම්’ යන්න හා නො ව ප්ර්ථම පාදයෙහි වූ ‘නෘපඃ’ යන්න හා බව ද පෙනේ. මේ වනාහි ආකංක්ෂිත නූ වු ස්ථානයෙක්හි අකස්මාද් වශයෙන් ලැබෙන්නා වූ කෙවල වූ පදයකි. අකස්මාද් භාවය නම් පූර්ව ‘යද්’ යොගයක්නොමැති හෙයිනි. මෙසේ යම් කෙවල පදයක් අර්ථයෙන් පද්යමයාගේ එකාර්ධයක් හා සම්බන්ධ ව ශබ්දයෙන් අන්‍යාර්ධයෙහි ලැබේ නම් ඒ වනාහි ප්ර තිතිවිලම්බන හෙතුයෙන් ‘අර්ද්ධාන්ත රෛකවාචකත්ව’ නම් දොෂය වන්නේ යයි ශාස්ත්රරයෙහි කීහ. ඊට නිදසුන් මෙසේ දැක්වූහු කාව්යර ප්රමකාශයෙහි-

මසෘණවරණපාතං ගම්ය‍තාං ශූඃසදර්හා විරවය සිවයාත්තං මූර්ධනි ඝර්මඃකඨොරඃ තදිති ජනකපුත්රී ලොවනෛරශ්රැහපුර්ණෛඃ පථි පථිකවුධුහිර් වික්ෂිතා ශික්ෂිතා ව

(මාසෘණවරණ පාතම්, සෞම්යා වූ පා තැබීමෙන් යුක්ත ව; ගම්යදතාම්, යනු ලැබේවා; භූඃභූමිතොමෝ;සදර්හා,කුශතණ සිහිතයර්ණ; සිවයාන්තම්, සළු කෙළවර; මූර්ධනි, සිරසෙහි;විරවය, යොදව; ඝර්මඃ, ආතපය තෙම; කඨොර, රෞද්රහය.තද්,එහෙයිනි;ඉති,මෙසේ; 122 Cxxi

ජනකපුත්රීම, සීතා තොමෝ; පථි, මාර්ගයෙහි; අශ්රැූපූර්ණෛඃ, කඳුඵ පිරුණා වූ; ලොවනෛඃ,නෙනින්; පථිකවධුහිඃ ,පථිකාංගනාවන් විසින්; වික්ෂිතා, දක්නා ලද්දි; ශික්ෂිතාව, අනුශාසනා කරන ලද්දී ද විය.) මෙහි ප්රාථමාර්ධය සම්බන්ධ වූ ‘තද්’ යන පදය ද්විතියාර්ධයෙහි කෙවල ව සිටීමෙන් දොෂය විය. 49. වුත්තමාලායෙහි- ජනෙන්තී සුමීත්තව්හදෙවී පතීවි දිසා ‍පාතුභූතො කමාවඩ්ඪමානො සදා තෙජවන්තො අයං භූපතිසො විරාජති බාලංසුමාලිව නිච්වං

(මාතෘ වූ සුමිත්රාන නම් දෙවි නමැති පශ්චිම දිශායෙන් පහළ වූ ක්රධමයෙන් වැඩෙන්නා වූ හැම කල් දීප්තිමත් වූ මේ රාජයා නැමති බාලසූය්ය්හ ය තෙමේ නිතර බැබළේ.) එහෙත් මෙහි ව්යාවඛ්යාචන කර්තෘ වු ආචා්ය් න් විසින් ‘පතිවී’ යන්නට පූර්වදීශා යයි අර්ථ කියා තිබේ. පශ්චිම දිශායෙන් සූයෙද්වු යක් නොමැති යෙහිනි. ‘අපතීවී’ යයි ගන්නා ලද්දේ නම් ඒ අර්ථය පිණිස පිරිමැසෙයි. එහෙත් එයින් ද කාය්ය්රර්යන නො පිරිමැසේ. සූය්ය්්න යාගේ වනාහි උද්ගමයෙන් පසු ක්රැමයෙන් අඩුවීම මිස වැඩීමක් නොමැති හෙයිනි.චන්ද්රියා නම් පළමුවෙන් රෙඛා වශයෙන් පශ්චිම දික්හි පෙනී ක්රඅමයෙන් වැඩෙයි. එහෙයින් මෙහි රාජයා උපමිත කරන ලද්දේ චන්ද්රදයාට බව පෙනේ. එයින් ‘බාලංසුමාලි’ යයී කී නැත්හි ‘බාලාමතංසූ’ යයි කිවහොත් අභිප්රෙ තාර්ථය ලැබේ. මෙහි දොෂය කර්තෘහුගේ නො ව ශොද්ධෘහුගේ විය . කර්තෘහුගේ යොගය විමර්ශනියයි.

50.(1) බටුවන්තුඩාවේ ශ්රීම දෙවරක්ෂිතාවාය්ය්ස යන් විසින් ශොධිත වූ සූය්ය්පූ ශතක ව්යාධඛ්යා්ත මුඛඛන්ධයෙහි- නත්වාර්ඛන්ධුමාදිත්යා - ශතකං නිජභාෂයා විවර්ණොමි මයුරොක්තම් - පාඨශොධනපුර්වකම්

යන මේ ශ්ලොකය පෙනේ. සුර්ය්ඨශ බන්ධුහු නමා මයුරන් විසින් කියන ලද සූර්ය්ො ව ශතකය පාඨ ශොධනය පූර්වකොට සිය බසින් විවරණය කෙරෙම් යනු මෙහි අභිප්රෙමතාර්ථය බව ද පෙනේ. එහෙත් මෙහි ‘විවර්ණොමි’ යන්නාට වගකිය යුත්තේ මේ විවරණය කළා වූ බටුවන්තුඩාවේ පඬිතුමා දැයි නො දැනේ. ශ්ලොකය පඬිතුමා විසින් විරවිත හෝ වේවා අංගිකෘත හෝ වේවා මෙහි පෙනෙන්නා වූ ‘විවර්ණොමි’ යනු සංස්කෘත නම් නො වේ. ‘විවෘණොමි’ විය යුතුයි. (2) මේ පඬිතුමා විසින් ම ශූද්ධ කරන ලද වෘත්තමාලාඛ්යාුවෙහි ‘ලිකුව’යන්නට දෙසි ගස යයි අර්ථ කියා තිබේ. සංස්කෘත කොෂශාස්ත්රඛයෙහි පෙනෙන්නේ ක්ෂුද්රක පනස හෙවත් කුඩා කොස් වර්ගයක් බවයි . ඵලය ද 123 Cxxii

ඉදුණු කල මධුර වූ අඹුල් රසයකින් යුත් බව පෙනේ. වෘක්ෂයෙහි පංක්තියෙන් ද ඵලයෙහි ලක්ෂණයෙන් ද පෙනෙන්නේ ගොන්න බවයි. දෙසිය යන මුළා මතය විරකල් ආගත හෙයින් ද බහුව්යාෙප්ත ව පවත්නා යෙහින් ද සමහර වෛද්යුයෝ ද ගොන්න ඇඹුලෙන් දිය යුතු තැන්හි දෙසි ඇඹුලෙන් දි කාය්ය්ින විප්ර තිපත්තිය කෙරෙත් යයි කියත්.

(3) ඒ පොතෙහි ම තවත් තැනක ශ්ලොක පාඨයක් දි තිබෙන්නේ මෙසේය:		   

ස තතාන මුදං පිත්රෝ-විර්ධර්මානො දිනෙ දිනේ තනයශ් ශරජන්මෙව-පාර්වතීවන්ද්රැමූර්ධනොඃ

(ඒ කුමාර තෙම දවසක් දවසක් පාසා වැඩෙන්නේ මවුපිය දෙදෙනාට සන්තොෂ්යම කෙළේයි. කව‍රක්හු මෙන් ද? උමා මහෙශ්වර දෙදෙනාට ස්කන්ද කුමාරයා මෙනි.) මෙහි ‘මූර්ධනොඃ’ යනු සංස්කෘතයෙහි නො පෙනෙන්නා වූ පද රූපයෙන් හෙයින් ඒ ‘මෞලයොඃ විය යුතු නො වේ දැයි පඬිතුමා විසින් අධො ලිපියකින් හඳුන්වා දී තිබේ. චන්ද්රවමෞලි යනු ඊශ්වරයාහට නමකි. එහෙත් එහි ෂෂ්ධී ද්විවචනය ‘චන්ද්රරමෞල්යෙඃ ’යනුයි. චන්ද්රධමෞලයොඃ වීම පිණිස නම් ප්ර්කෘතිය චන්ද්රරමෞල විය යුතුයි. එබඳු නාමයක් ඊශ්වරයාහට නොමැත්තේය. එහෙයින් පඬිතුමා විසින් උපන්යිස්ත වු ශුද්ධියෙහි ද තිබුණ.අශුද්ධ පාඨයෙහි ද ගුණවිශෙෂයක් නො පැනේ. ‘මූර්ධෙයනාඃ’ යයි,පසු සංස්කරණයක් වෙනස් කර තිබේ. මෙයින් ද කාය්ය්ොර්ය නො පිරිමැසෙයි. වෘත්ත ඝාතනය වන හෙයිනි. ශුද්ධපාඨය නම් ‘මෞලිනොඃ විය යුතු බව පෙනේ. පාර්වතීචන්ද්රනමෞලිනොඃ, උමාමහෙශ්වර දෙදෙනාගේ හෙවත් දෙදෙනාට යනු අර්ථයි.

 	(4)තව ද එම පඬිතුමා වසින් කරන ලද අමරකොෂව්යාදඛයාන මුඛබන්ධයෙහි-

ඝනශ්රි යෛ ස භවතු වඃශ්රිියා ඝනො මුනිර්මහාන් මිහිරකුලාහිසම්බවඃ

යනු මංගලාවරණ පාඨයකි. ලක්ෂිමියෙන් ඝන වූ සූය්ය්්යාකුලයෙහි අභිසම්භවය ඇති මහාමුනි වූ උන්වහන්සේ තොපගේ ඝන වූ ලක්ෂමිය පිණිස වේවා යනු මෙහි අර්ථය සේ පෙනේ.’අභිසම්භව’ යන්නෙන් කියන ලද්දේ උත්පත්තිය යයි සිතමු. එහෙත් උත්පත්තියට ‘සම්භව’ ශබ්දය මිස ‘අභිසම්භව’ ශබ්දයක් සංස්කෘතයෙහි නො පෙනේ. වෘත්තය පිණිස අපසර්ගයන් යෙදීමට අවසරයක් නොමැත්තේය. 124 Cxxiii

(5) ඒ මුඛඛන්ධයෙහි ම- උත්තංසායන්ති විද්වාංසො-ව්යා හෘතෞ සංස්කෘතස්ය් යාම්

 සංස්කෘතයාගේ ව්යාිහෘතියෙහි යම් නාමලිංග සමාහෘතියක් විද්වජ්ජනයෝ උත්තංසයක් මෙන් සලකත් ද යනු මෙහි අර්ථය සේ පෙනේ. ව්යාතහෘති යයි මෙහි කීවේ ව්යතවහෘති හෙවත් ව්යෙවහාරය පිණිස යයි සිතමු. එට එමේ වේවා. එහෙත් ‘උත්තංසායන්ති’ යන නාම ක්රිායා පදය කෙසේ සෑදුණේ දැයි නො දනිමු. පාණිනි සූත්ර් නම් ‘උපමානාදාවාරෙ’ ‘ක්යපවිව’ යනුයි. ඒ සූත්රයයන්හි ප්රනකාර නම් පදරූපය උත්තංසීයන්ති’ විය යුතුයි. ‘අත්තංසායත්ති’ යනු සංස්කෘත නො වේ.

51 . (1) ශ්රී‘ ධර්මාරාම නායක ස්ථවිරයන් වහස්සේගේ සිදත් සඟරා විස්තර යන්නයෙහි- සඳ වන සිඳු කිය කුඹුයොන නම සත රා කිවි සෙවෙත තොද වැලිනි යළ තොගො රා අරුණු කිහෙනි වී කෙරළින් ලැබැ හුරි රා පැටිවනෙසෙස යුද පතිරජ දිය ඉසු රා

  මෙහි අර්ථාව්යාිඛ්යාබනය කර තිබෙන්නේ මෙසේය;

(1) වනසිඳුසඳ,වාලුකා සින්ධු චන්ද්රියකාව; (2) කුඹුයොන,කුම්භයොනිය; කිය,කථනය කර; (3) සතරානම්, ශත්රැයහුගේ නාමය; කිවී, (කුමට) කථනය කෙළෙහි ද; (4) තොද, යුෂ්මත් තෙමේ ද; සෙවෙත, සපත්තියගේ (නාමය කී යෙහිය); (5) වැලිනී, එම්බා වාලුකා නදිය; තො, භවතිතොමෝ; ගොරා, ගෞරියෙහි; යළ, නැවත; කිහෙනි, කවර හෙයකින්; අරුණුවි, අරුණවර්ණ විහි ද; (6) කෙරළන්, කෙරලයන්ගේ ; හුරිරාලැබැ, රුධිරය ලදින් (අරුණ වර්ණ වීමි); එදෙසැ, ඒ දිශාවෙහි; පතිරජ දිය ඉසුරා, ප්රීතිරාජ ජගදීශ්වරතෙම; යුදපැටිවන, යුද්ධාරම්භ කෙළේ වි.

     මේ ව්යාිඛ්යාෂනයෙහි ප්රිකාර මෙහි සම්භාෂණ්ය් නම් අගස්තියා ද වාලුකා නදිය ද, අතරේ වූවකි. අගස්තියා විසින් තම සැතිරි වූ නදියට නම කියා ආමන්ත්රයණය කරන ලද්දෙලු. සාමාන්ය් ව්යරවහාරයෙහි ප්රනකාර නම් ‘ඈයි බාං මහවැලි ගඟ!’ කියායි. ඊට නදිය විසින් ‘ඇයි බාං අගස්තියෝ?’කියා ප්රයතිවදන් දෙන ලද්දෙලු. එකල අගස්ති තෙමේ ‘මම උඹේ සතුරෙක්මි.මගේ නම කිවේ ඇයි දැ?’යි ඇසිලු. මෙය ලොකානුකූල නො වේ. ඔහුගේ

125 Cxxiv

ආමන්ත්රූණයට ඒ ප්රමතිවචනය ම මිස වෙන දිමට උත්තරයක් නොමැති හෙයිනි. එහෙයින් මෙහි අර්ථය අනිකක් විය යුතුයි. නුඹ මගේ සතුරාගේ නමින් මට සමබොධනය කළේ මන්දැ?’ යි අසන ලද්දේ නම් එහි අර්ථයක් ලැබේ. ඒ අර්ථය අනුව සම්භාෂණයෙහි ප්රදථම පක්ෂය නම් අගස්තියා නො ව ඔහු සතුරු කොට ඇත්තා වූ අයකු විය යුතුයි. අගස්තියා සතුරු කොට ඇත්තේ යයි ප්රයසිද්ධ වූ අය නම් සාගරය වේ. එක් කලෙක්හි අගස්තුහු විසින් සාගරය පානය කරන ලද හෙයිනි. තව ද සියලු ම නදීහු සාගරය නැමති වල්ලභයාගේ වනිතාවෝ යයි කවිසමයෙහි සලකනු ලැබෙත්. එක ම වල්ලභයාගේ වනිතාවෝ අන්යොතන්යස සපත්තිහු වෙත්. එයින් එක් නදියක් අන්යි නදියකට ද්වෙෂිණි වෙයි. තව ද ජම්බුද්විපයෙහි සන්ධ්යාව නමින් නදියක් විය. තඹුවතුරු වූ එහි ජලය හැම කල් සන්ධ්යායවර්ණ වූ හෙයින් එ නම් විය. එයින් ම ඊට සන්ධ්යාකවර්ණ නදී යයි නම් වූ බව ද සුගම වේ. මෙහි ප්ර.ස්තුත වූ කාලයෙහි කෙරල දෙශයෙන් සතුරු සෙනාවක් විසින් ලංකාවතරණය වූ කාලයෙහි කෙරල දෙශයෙන් සතුරු සෙනාවක් විසින් ලංකාවතරණය කරන ලදින් ප්රවතිරාජදෙව තෙමේ මහවැලිගඟ සමීපයෙහි දි ඔවුන් හා සටන් කොට ඔවුන්ගේ සංහාරය කළේය. සිඳින ලද කෙරලයන්ගේ ලෙයින් මහැවලිගඟ ගලා ගොස් ඒ නදිය ද ජම්බුද්වීපයෙහි පැවති සන්ධ්යාල වර්ණ නදිය මෙන් දෘශ්යාමාන විය. එයින් භ්රා න්තියට පැමිණි සාගර තෙමේ මෝ වනාහි සන්ධ්යාණවර්ණ නදිය වනැයි සිතා ඒ නමින් වාලුකා නදියට ආමන්ත්රැණය කළේය. නදී තොමෝ ‘මගේ ප්රිවයතමයා ලීලා පිණිස මට මේ සැතිරියක්ගේ නමින් කථා කරන්නනේය’ යි සිතා ‘මමත් මොහුට ලීලායෙන් ම කථා කෙරෙමි’යි ඔහුට සතුරු වූ අගස්තියා ගේ නම ඔහු කෙරෙහි යොදා පිළිවදන් දුන. එසේ පිළිවදන් ලත් සාගරය තෙම විස්මයට පැමිණ ‘මගේ සතුරාගේ නමින් මට සම්බොධනය කළේ කවර හෙයින් දැ?’යි ඇසී. එකල නදී තොමෝ ද ‘මගේ සැතිරියකගේ නමින් මට කථා කළේ ඇයි දැ?’යි ඇසී. එයින් භ්රැමයෙන් මිදුණා වූ සාගර තෙමේ ‘මෝ වනාහි වාලුකා නදී’ යයි දැන ඒ දක්වනු සඳහා ‘වැලිනී’(වැලුකානදිය!’) යී පුනරාමන්ත්රනණය කොට ඔහුගේ භ්රාමන්තියට හෙතු වූ කාරණය ගැන ප්රීශ්න කළේය. එයින් මේ පද්යෝයෙහි අර්ථය මෙසේ විය යුතු:

සාගරය - භවති සන්ධ්යා්වර්ණ නදිය! (‘සඳවණසිඳු’) වාලුකානදි - භවත් අගස්තිය! කිය. සාගරය - කවර හෙයින් (මගේ) සතුරාගේ නමින් (මට) ආමන්ත්රුණය කළෙහිද? වා.න - තොද(මගේ) සැතිරියගේ නමිත් (මට) කථා ‍කළෙහිය. සාගරය - (වේවා). වාලුකානදිය! තෝ (ප්රැකෘතියෙන්) ගෞරය, කවර හෙයකින් අරුණවර්ණ වූයේහි ද? වා.න - කෙරලයන්ගේ රුධිරය ලැබය. සාගරය - (සැබව). පතිරජදෙව් තෙමේ ඔය දික්හි යුද ඇරඹිම ද? 126 Cxxv

          අපගේ මේ ව්යා)ඛ්යදනය මතිමාත්ර යක් නොව සහෙතුක වු නිගමනයක් බැව් දක්වනු පිණිස දැන් යථොක්ත පද්යේයෙහි මාතෘකායයි පිළිගත යුතු වු ශ්ලොකය මෙහි ගෙනහැර දක්වනු ලැබේ:

කාලින්දි බ්රෑොහි කුම්භොද්භව ජලධිරහං නාම ගෘහ්ණාසි කස්මා- වඡත්රොදර්මේ නර්මදාහං ත්වමපි වදසි මේ නාම කස්මාත් සපත්න්යාඃ මාලින්යං‍ තර්හි කස්මාදනුභවසි මිලත් කජ්ජලෛර්මාලවිනාං නෙත්රායම්හොහිඃ කිමාසං සමජානි කුපතඃ කුන්තලක්ෂොණිපාලඃ

සාගරය කියයි : ‘කාලින්දි නදිය!’ නර්මාදා නදිතොමෝ කියයි : ‘කුම්භයොනිය! කිය.’ සාගරය : ‘මම සමුද්ර යෙමි. මාගේ සතුරාගේ නම කවර යෙහින් ගනිහි ද?’ නර්මදා : ‘මම නර්මදා යෙමි. තො ද මාගේ සැතිරියගේ නම කවර හෙයින් කියහි ද?’ සාගරය : ‘එසේ නම් කවර හෙයකින් මලිනභාවයක් භජනය කෙරෙහි ද?’ නර්මදා : ‘මාලව වනිතාවන්ගේ නෙත්රාජලයන් හා මිශ්රි වූ අඳුන් කරණ කොට ගෙනය.’ සාගරය : ‘ඔවුන්ට කුමක් වී ද?’ නර්මදා : ‘කුන්තල ධරණිපාල තොමේ කොපිත විය.’ (එයින් මාලව

                             පුරුෂයෝ සිඳින ලද්දාහුය යනු ආශයයි.)

මෙහි තවත් විස්තර දැනුමෙහි අකාංක්ෂි න් විසින් අලංකාර චන්ද්රුකාව බැලිය යුතු. (2) ඒ පඬවරයාණන් වහන්සේ විසින් ම ශොධිත ව්යාංඛාත වූ හංස සන්දෙශයෙහ

		පැලහිඳු 	වත    සිසි සස්කර අහස් කෙ				ත

දුළසපු වත මිණිමුතුවන කොදවන ත නිලකර වත තුනුපැහැයෙන් ගිරිරග ත උණුකර වත දසසත කිරණින් දිග ත

 මීට දි තිබෙන්නා වූ ව්යාගඛ්යා නය මෙසේය : ‘සිසිසස්කර, චන්ද්ර නමැති කෘෂකයා; අහස්කෙත, ආකාශ නමැති ක්ෂෙත්රඛයෙහි; පැල, (තාරකා නමැති) අංකුරයන්; හිඳුවත, රොපණය කරන කල්හි; මිණිමුතුවන, කොෂයෙන් මක්තවන්නා වූ (ප්රකබොධ වන්නා වූ); කොඳවනත, කුන්දවනාභ්යින්තරයෙහි; දුළසපුවන, උජ්ජවලතාසම්පත්තිය ඇතිවන කල්හි; නිලකර, නීලග්රි්වයන්ගේ (මයූරයන්ගේ) ; වතතුනු පැහැයෙන් , වක්ත්ර දෙහ ප්රහහායෙන්; ගිරි, පර්වතයන්; රගත, නෘත්යතකරන කල්හි; හෙවත් පර්වත මස්තකයෙහි මයූර නෘත්යකය පවත්වන කල්හි; හෙවත් පර්වත මස්තකයෙහි මයුර නෘත්යිය පවත්වන කල්හි; දිගත, දශදිගන්තය; සසසත කිරණින්, සහසුරශ්මියෙන් හෙවත් සුය්ය්ල්  රශ්මියෙන්; උණුකරවන, උෂ්ණ කරවන කල්හි:						127

cxxvi

    විමර්ශනය :

(1) මෙහි වර්ණයට කරන ලද්දේ සූයෙර්යා්දය වෙලාව බව පද්යසයාගේ අන්තිම පාදද්වයෙන් ප්රනත්යහක්ෂය. චන්ද්රි නමැති කෘෂකයා විසින් කරන ලද තාරකා නැමති අංකුරයන්ගේ රොපණය නම් තාරකාවන් බැබළීමට සැලැස්වීම යයි සිතමු. ඒ රොපණය වන්නේ රාත්රිමයගේ ආරම්භයෙහි මිස අවසානයෙහි නො වේ. අවසානයෙහි වන්නේ නම් තාරකාවන්ගේ මැකී යෑමයි.

      (2)තව ද ‘පැල’ යනු මෙහි උපමාන වස්තුවයි. උපමෙය වස්තුව වු ‘තරු’ යන්න ශ්රො තෘහු විසින් ක්ලෙශයෙන් හෙවත් උත්සාහයෙන් සොයා ගැනීමට තබා තිබේ. එසේ තැමීම ක්ලෙශවත් නම් දොෂ යයි ශාස්ත්ර්යෙහි කීහ. ඊට නිදසුන් මෙසේ දැක්වූහු කාව්යැප්රකකාශයෙහි-

අත්රිැලොවනසම්භූත-ජ්යො-තිරුද්ගමඟාසිභිඃ සදෘශං ශොභතෙ’ත්යතර්ථ-භූපාල තව වෙෂ්ටිනම්

(පින්වත් භූපාලය! තොපගේ චරිත්රභය තෙම අත්රි හුගේ නෙත්රියෙන් සම්භූත වු ජ්යොපතිස්හුගේ උද්ගමයෙන් බබළන්නවුන්ට සදෘශ ව විරාජමාන වේ.) රාජයාගේ චාරිත්ර්ය තෙම චන්ද්රොනදයෙන් විකසිත වන්නවුන්හට හෙවත් කුමුදයන්හට සදෘශ ව බබළා යනු මෙහි ක්ලෙශයෙන් සොයා ගත යුතු වූ අර්ථයයි.

මීට කාව්‍යාදර්ශයෙහි නෙයිත්වයයි කීහ.

     (3). තව ද මෙහි තාරකා නමැති අංකුර යයි අර්ථ කී හෙයින් ‘තුරුපැළ’ යනු ඊට යෙදෙන්නා වූ රූපකය වේ. එය ‘පැළ’ යයි සිටියහොත් ඒ වනාහි උපමෙයයාගේ ලොපයෙනි. එහෙත් රූපකයෙහි එකදෙශ විවර්ති වශයෙන් උපමානයාගේ ලොපය ලැබෙන නමුත් උපමෙයයාගේ ලොපය විය හැකි බවක් ශාස්ත්රයයෙහි නො පෙනේ. පූර්ව 29 බලන්න.

    (4) ‘දුළසපු, උජ්ජවලතා සම්පත්තිය.’ දුළ යනු නාම විශෙෂණයෙහි මුත් භාවයෙහි ලැබෙන බවක් භාෂාවෙහි නො පෙනේ. ලැබෙතොත් ගාඨබන්ධයන්හි පමණක් විය යුතුයි. මේ එබන්දක් ද නො වේ.

    (5) ‘දුළසපුවත මිණිමතුවන කොඳවනත.’ කුන්දයන්ගේ උජ්ජවලතා සම්පත්තිය ඇතිවීම නම් ප්රාබොධ වීමයි; ප්රකබොධ වීම නම් උජ්ජවතා සම්පත්තිය ඇති වීමයි. එයින් මෙහි එක ම අර්ථය දෙවරක් නිදසුන් මෙසේ දැක්වූහු විද්යානභූෂණයෝ-

කෘෂ්ණස්යම ප්රෙ සසී රාධා-සෞන්දය්ය්ණර්‍ාද’ තිවල්ලහා

128 cxxvii

(රාධාතොමෝ කෘෂ්ණයාහට ප්රිුයතරය, සෞන්දය්ය්නම්යෙන් අතිශයින් වල්ලභය.) ප්රිරයතර නම් අතිශයින් වල්ලභ විය යුතුයි. අතිශයින් වල්ලභ නම් ප්රිතයතර විය යුතුයි. දෙක ම කියන ලදින් පුනරුක්තිය විය.

(6) ‘නීලග්රිිවයන්ගේ වක්ත්ර දෙහප්රයහායෙන් පර්වතයන් නෘත්යය කරන කල්හි.’ වක්ත්රකය දෙ දෙහයෙහි කොටසක් හෙයින් මෙහි ද පුනර්ක්තියක් පෙනේ. එහෙත් මෙහි දෙහයෙන් කියන ලද්දේ ස්කන්ධයයි සිතමු. මයුරයන්ගේ පූච්ඡයෙහි ද, ස්කන්ධයෙහි ද, ග්රිෙවායෙහි ද ප්රයභාව ඇතත්, වක්ත්රපයෙහි විශෙෂයෙන් කීමට යොග්ය තරමින් විද්යරමාන වූ ප්රිභාවක් නො දනිමු.

(7)තව ද මේ සතුන්ගේ ප්රතභායෙන් පර්වතයෝ නෘත්යහ කරත්ය යන ප්ර තිඥව මොවුන්ගේ නැටුමට පය්ය්තර්යභ වන්නේ යයි පිළිගැන්ම ද දුෂ්කර බව පෙනේ. එකක් නම් පර්වතයන්ගේ ම ජංගමතායෙන් වන්නා වූ වෙෂ්ටාවකි. අනික නම් පර්වතයන් ස්ථාවර ව තිබිය දි ඊ මතුයෙහි ස්වල්ප වශයෙන් වන්නා වූ බාය්ය වස්තූන්ගේ ක්රිනයාධිකාරයකි. මේ දෙක ම එකක් නො වෙති. තව ද මේ වනාහි උපචාරයක් ද නො වේ. උපචාරය නම් මුඛ්යා ර්ථ්යි වරා ගෞණාර්ථයෙක්හි ලැබෙන්නා වූ ලොකව්යොවහාරයකි.

‘එකසේසත් සෙවණ-කළේ සිරිලක තෙදින් අපමණ’

යයි කියූ තන්හි සේසතින් රාජ්යස ලක්ෂමිය ලක්ෂිත වූ මෙනි. එහෙත් යයි පර්වතයන් නැටීමක් හෝ පර්වතයන්ගෙන් මයුරයන් කියනු ලැබීමක් හෝ ගෞණාර්ථයෙන් පවා ලොකව්ය්වයාරයෙහි නොමැත්තේය. පර්වතයක් මුදුනෙහි සතුන් යනවා දැක පර්වතය යන්නේ යයි කිසිවෙක් නො කියා.

        (8)‘උණුකරවත දසසත කිරණින් දිගත.’ මෙහි උණුකර වන්නේ කවරෙක් දැයි අනිර්දිෂ්ටය.

(9) උණු කරවන්නේ කවරකු ලවා දැයි යන්න ද අනිර්දිෂ්ටය.

(10) තව ද පද්යවයාගේ පාදයන් සතර ම ‘හිඳුවත-වත-රඟත-තරවත’යයි කාලාර්ථයෙහි අසම්භාවනීය වු ක්රිරයා සතරකින් ම සිට ගත. දීපකයෙහි වූවත් මෙබඳු පද්යරය සාමාන්ය වශයෙන් සමාපක ක්රිටයාවකින් අවසාන වේ. අන්ය‍යන්හි කියනු ම කිම? මේ තිබෙන්නා වු ප්රාකාර නම් මේ පද්යනය අනවීකාර නම් දොෂයෙන් දූෂිතය. එහි නිදසුන් මෙසේ දැක්වූහු කාව්යන ප්රමකාශයෙහි: ප්රා ප්තඃශ්රි යාඃ සකලකාමදුඝාස්තතඃකිං දත්තං පදං ශිරසි විදවිෂතාං තතඃ කිම් සම්මානිතාඃ ප්රිණයිනො විභවෛස්තතඃකිං කල්පස්ථිතං තනුහෘතාං තනුහිස්තතඃකිම් 129 cxxviii

  (සකල කාමදායි වූ සම්පත්තීහු ලද්දාහු ද එයින් කිම? සතුරන්ගේ හිසෙහි පාදය තබන ලද්දේ ද එයින් කිම? ඓශ්වය්ය්ම්පයන් කරණ කොට ගෙන මිත්රාරදින් විසින් සම්මානිත වූවාහු ද එයින් කිම? ශාරීරකයන්ගේ ශරීරයෙන් යුක්ත ව කල්පයක් සිටියේ ද එයින් කිම?)  මෙහි ‘එයින් කිම?’ ‘එයින් කිම?’ ‘එයින් කිම?’ ‘එයින් කිම?’ යන්නවූන්ගේ අනවීකාරය හෙවත් එකධා ප්රිවෘත්තිය ප්ර?ත්ය‘ක්ෂය. මේ පොතෙහි ම 64 වෙනි කවියෙහි ද මේ දොෂය පෙනේ. ඊට හෙතුව නම් හතරවෙනි පාදයෙහි පෙනෙන්නා වූ නිරර්ථක වු ‘නොගොස්’ යන්නයි.මෙය ‘තොගොස්’ යයි ගත හොත් දොෂය දුරු වේ; අර්ථය ද ලැබේ. (තො, යුෂ්මතා; තරඟට , තාගේ නෘත්ය  පිණිස; නො සිට, ස්ථිතිය ‍නො කොට; දියපිට, ජල මතුයෙහි; නදව, සන්තුෂ්ටව; ගොස් , ගමනට කොට-).

මෙසේ මේ පද්ය,ය දැනට තිබෙන්නා වූ ප්ර කාර නම් දෙෂ දශයකින් දූෂිතය. එහි ශුද්ධිය මෙසේ විය යුතු සේ පෙනේ: පැ ළ සි ඳු ව න සසි සස්කර අහස් කෙ ත දු ළ ස පු ව න මිණිමුතු වන කොඳවන ත නි ල ක ර ව න තුනු පැහැයෙන් ගිරි රඟ ත උ ණු ක ර ව න දස සත කිරණින් දිග ත

     අහස්කෙත, ආකාශ ක්ෂෙත්ර යෙහි; සස්කර, කෘෂකායමාන වූ (වාවක ලුප්තොපමායි); සසි, චන්ද්ර යා; පැළසිඳු, පශ්චිම සාගරයට; වන, ප්රසවිෂ්ට වූ කල්හි (හෙවත් චන්ද්ර;යා බව වූ කල්හි); දුළ, උජ්ජවල වූ; සපු, ෂට්පදීන්; මිණිමුතුවන, මණිමුක්ත වන්නා වූ; කොඳ වනත, කුන්දවනාභ්යින්තරයට වන; ප්රෂවිෂ්ට වූ කල්හි; නිලකර, නීලකණ්ඨයන්; තුනුපැහැයෙන්, ශරීර ප්ර‍භායෙන් යුක්ත ව; ගිරි රඟත, පර්වත නෘත්යු මණ්ඩලයන්ට; වන, ප්ර්විෂ්ට වූ කල්හි; උණුකර, උෂ්ණාංශු (සූය්ය්නෘ ) තෙමේ; දසසත කිරණින්, සහසුරශ්මියෙන් යුක්ත ව; දිගත, දිගන්තයට; වන, (උද්ගම වශයෙන්) ප්රයවිෂ්ට වී. එක් දෙසකින් චන්ද්රයයා බව කල්හි අනික් දෙසින් සූය්ය්්තයයා උද්ගත වී යනු මෙහි භාවයයි. උද්දිෂ්ට කාලයෙහි අතීත ක්රි යායි.

මේ පොතෙහි තවත් ප්රතමාද තැන් පැනෙත්. ප්රෂපඤව නො කරමු. එහෙත් කිසි තැනෙක සංස්කෘත පදයන් ද අනවධානත්වයෙන් යොදා තිබෙන බැව් කිය යිතුයි . 12 වැනි පිටේ ‘රශ්මි තොමෝ’ යන්නක් පෙනේ. රශ්මි ශබ්දය ස්ත්රිනලිංගික නො වේ. 13 වැනි පිටේ ‘විහිදෙන’ යන්නට ‘වීශීර්ණ වන්නා වූ’ යයි අර්ථ කියා තිබේ. මේ අර්ථකථනය ලංකාවේ අන්යන පඬිවරයන්ද කර තිබෙන බැව් පිළිගනිමු. එහෙත් අපට ඛෙදය නම් ශ්රි ධර්මාරාම නායක ස්වාමින් වහන්සේත් මෙහි දි ඔවුන් අනුව ගිය බවයි. විශිර්ණ යන්නෙහි අර්ථය නම් ‘ජරාහත’ යනු වේ. ජීර්ණ,ක්ෂි.ණ,ශුෂ්ක යනාදි වශයෙනි. 63 වැනි පිටේ කසමල් හා කල්හාර කුසුමයන් ද මිණිබරණ කොට නිර්දිෂ්ට වූ තන්හි මිණිබරණ යනු ‘මාණික්යාලභරණ’ යයි අර්ථ කියා 130 cxxix

තිබේ. මාණික්යිය නම් සාමාන්යි ව්යරවහාරයෙහි රතුකැටය යන නමින් ප්ර කට වූ රත්නයයි. කිසි විටෙක මේ රත්නය නීලවර්ණ ව ද සිටි. එයින් කසමල් හා උපමානය යම්තමකින් පිරිමැසිය හැකි. එහෙත් ශ්වෙතොත්පල වූ කල්හාරය හා අපමානය කෙසේ පිරිමැසේ දැයි නො පෙනේ. තවත් එක ම නිදසුනක් දක්වා මේ විමර්ශනය සමාප්ත කරමු. මේ පඬිවරයාණන් වහන්සේගේ සහායත්වය ද ඇති ව රත්මලානේ ධර්මලොක ස්ථවිර පාදයන් වහන්සේ විසින් කරන ලද ධර්මප්රයදීපිකා ශුද්ධි ප්රරස්තාවනායෙහි-

භවෙදමෘෂ්ටං යදි පාඨශොධනෙ-යදස්මදියෙ’නවධානතඃක්වවිත් ප්රදකාශ්යශතාං තත්ප්ර්සමික්ෂ්යතකාරිභඃ-ප්රාවීණවිභිඃ සදසද්විවෙචනෙ

මේ පාඨ ශොධනයෙහි කිසි තැනෙක්හි අපගේ අනවධානයෙන් ශුද්ධ නූ වු යමක් ඇත්නම් යහපත් අයහපත් (දේ) විවෙචනය කරැගැන්මෙහි පුරුදු වූ බුද්ධිය ඇති පණ්ඩිතයන් විසින් එය බලා ප්රහකාශ කරනු ලැබේවා යනු මෙහි භාවයයි සිතමු. මෙහි පණ්ඩිතයන්ට ‘කාරිහිඃ’ යයි කියන ලද්දේ යම් භ්රිමදොෂයකින් ‘කෘතිහිඃ’ යන්න වෙනුවට දොහොයි සිතුමු. ‘කාරි’ ‘කාරින්’ ශබ්දයෝ ශිල්පීන් කෙරෙහි මුත් විද්වජ්ජනයන් කෙරෙහි වැටෙන බවක් නො දනිමු. එසේ වූවත් මෙහි කරන ලද මේ සාධාරණ වූ උතුම් වූ අභ්යොර්ථනාව උදාර පාණ්ඩිත්යමයෙහි ලක්ෂණයක් බව ගෞරවයෙන් මෙනෙහි කරමු. නියත පඬුවෝ අභිමානය නො ව පරාර්ථය ම අර්ථ කෙරෙත්. මෙසේ මෙහි කාය්ය් ර්සභමාසය පිණිස උසස් පඩිවරයන් ස්වල්ප දෙනකුන්ගේ කෘතීන්ගෙන් පමණක් ස්වල්පයක් ගෙන විවෙචනය කළෙමු. උදාර ප්රාලඥයන් නිදසුන් කළ පසු සාමාන්යන පඬිවරයන් ගැන යමක් කීම උවමනා නො වේ. දණ්ඩාපුපන්යාුසයෙන් ප්රීතීයමාන හෙයිනි. ඇරත් මොවුන් සමග ඔවුන්ගේ නම් සඳහන් කිරිම ඔවුන්ට අයිති තැනි ගෞරවයක් ගෙන දීම ද වෙති. සියලු පඬිවරයන්ගේ ම කෘතීන් පැනවතා විසින් මනා බුද්ධියෙන් ආලොචනය කටයුතුය යනු මෙහි නිගමනය වේ. ඒ මුත් මෙයින් යථොක්ත උදාර පඬිවරයන්ගේ කීර්තිදෙහට අබමල් රේණුවක් පමණින්වත් හානියක් වන්නේ යයි යමෙක් සිතත් නම් ඒ අමනොඥ කල්පනාවක් බව කියමු. චන්ද්රයමණ්ඩලයෙහි ලප ඇත යනු කවි සමයයි. එහෙත් එයින් චන්ද්රොමලොකය අඩු වේ ද?

      52. දැන් මේ විමර්ශනය අලංකාර දර්ශනයක ඇතුළත් කරන ලද්දේ කවර හෙතුවකින් ද යන ප්රයශ්නය උපදි. ඊට උත්තරය නම් මෙසේය: දැනට ලංකාවෙහි පාණ්ඩිත්ය යට ඉවහල් වූ ශාස්ත්රයයන් අතුරෙන් එකක නම් කාව්යණ ශාස්ත්ර යයි. එහි ගුණදොස් මනා සේ අවබොධ කරගැන්ම පිණිස ශබ්දශාස්ත්රලය උපකාර වත් හොත් වාක්යසයොජනාව සම්බන්ධ ව පමණක් හෙයින් ඉතා ස්වල්ප වශයෙනි. අතිශයින් උපකාර වන්නේ නම් අලංකාර ශාස්ත්රියයි. ඒ බව මේ විමර්ශනයෙන් ද ප්ර මාණ කොට දක්වනු පිණිස මෙසේ මේ ග්රාන්ථ විවෙචනය මේ අලංකාර දර්ශනයෙහි යෙදිමු.

131 cxxx

     53, මේ දර්ශනය කරන ලද්දේ ගුත්තිල කාව්යෙ වර්ණනාවෙහි කී අලංකාරයන්ගේ සුඛාවබොධයට සහාය වන පිණිසය. මෙහි නො දක්වන ලද යම් යම් අලංකාරයෝ වර්ණනාවෙහි පෙනෙත් ද එහි විස්තර ඒ ඒ තන්හි ම ලක්ෂ්යන ලක්ෂණ වශයෙන් දක්වා ඇත. අධුනාකෘතියෙහි අප විසින් ආශ්රි්ත වූ අලංකාර ග්රඅන්ථයෝ මෙසේයි:

අලංකාර ග්ර න්ථයෝ (1) අලංකාරකෞස්තුභය. මේ වනාහි ශ්රීූ විශ්වෙශ්වර පණ්ඩිකාවාය්ය්ුඛායන් විසින් අර්ථාලංකාරයන් උගන්වනු පිණිස නිපදවන ලද විශාල වූ ග්රඅන්ථයකි. මෙහි සුත්රඛ බන්ධනයෙහි දී බොහෝ සේ කාව්යස ප්ර කාශය අනුව ගොස් තිබේ යයි සිතිය යුතු බව පෙනේ. මේ ග්රාන්ථ්යප කෘස්ණනන්දිනි නම් සංක්ෂෙප ටීකාවකින් ද යුක්තය.

(2) අලංකාරශෙඛරය. මේ වනාහි කෙශවමිශ්ර යන් විසින් කරන ලද කුඩා ග්රේන්ථයකි. මෙහි මුළු අලංකාර ශාස්ත්රාය ඉතා සංක්ෂෙප වශයෙන් සංග්රිහ කොට දක්වා තිබේ. කාව්යරදර්ශයෙන් ගන්නා ලද නොයෙක් නිදසුන් මෙහි තැනින් තැන දක්නා ලැබෙත්. අර්ථාලංකාරයන් දස සතරක් කියා එයින් අපර වූ කිසිවෙක් නොමැත් යයි මෙහි කර්තෘ වූ ආචාය්ය්රර්‍ තෙමේ කීය. එයින් සියලු ම අර්ථාලංකාරයන් එකී දසසතරෙහි සංගෘහ්යාමාණ යයි කීය. එයින් සියලු ම අර්ථාලංකාරයන් එකී දසසතරෙහි සංගෘහ්යිමාණ යයි කී සේ පෙනේ.

(3) අලංකාරසර්වස්ව. රුය්යෙකාවාය්ය් අරයන් විසින් කරන ලද මේ වනාහි ඉතා ගෞරවයෙන් සලකනු ලබන්නා වූ ගුරුපොතකි. සම්පූර්ණ පොතෙහි ම වාගේ උගන්වා තිබෙන්නේ අර්ථාලංකාර යයි. මෙහි සූත්රා බැඳ තිබෙන්නේ ගද්යව වාක්ය යෙනි. ජයරථයන් විසින් කරන ලද අලංකාර විමර්ශිනි නම් විස්තර ටීකාවකින් මෙය සමුපෙතය.

  	(4) කර්ණාභුෂණය. මේ වනාහි ජම්බුද්විපයෙහි බිකානෙරි පුරයෙහි ශ්රී  කර්ණ නම් රාජයාගේ ආඥයෙන් ගංගානන්ද නම් කවිවරයා විසින් කරන ලද ග්රනන්ථයකි. අලංකාර ශාස්ත්රලයෙහි ඉතා වැදගත් කොටසක් වූ රස, භාව, විභාවාදිය මෙහි ප්රකකඤවයෙන් වස්තර කර තිබේ. කර්ණ රාජයාගේ නාමය මුල් කොට මීට කර්ණ භූෂණ යයි රාජයාහට ස්තුති වශයෙන් නම් තැබු සේ පෙනේ.

(5) කාව්යතදීපිකා. මේ වනාහි කාන්තිවන්ද්ර විද්යාණරත්න නම් ආචාය්ය්ණ කෙනෙකුත් විසින් උසස් ග්රටන්ථයන්ගෙන් සූත්රා දිය උපුටා මෑත දී කරන ලද සංග්රකහයකි. ශාස්ත්ර ය මෙහි සංක්ෂෙප වශයෙන් උගන්වා තිබේ. කාව්යාද දර්ශය ආශ්රනය කළවුන් විසින් මුඵ ශාස්ත්ර යෙහි ස්වභාවය කංක්ෂෙපයෙන් දැනගැන්ම පිණිස මේ පොත ආශ්රළය කළ යුතුයි. මේ වනාහි විද්යාෙසාගර පඬිතුමාගේ ටීකාවකින් ද සමුපෙතය. 132 cxxxi

 	 (6) කාව්යේප්ර්කාශය. ශ්රීාමත් මම්මටාවය්ය්  නයන් විසින් කරනලද මේ පොත අලංකාර ශාස්ත්රතයෙහි කොටිප්රා ප්ති යයි සලකනු ලැබේ. ව්යා‍කරණයට පාණිනිහුගේ ශාස්ත්රශය යම් සේ ද අලංකාරයට මේ ශාස්ත්රසයද එසේ ම ය. පාණිනියෙහි අර්ථොද්දිපනය පිණිස පතඤජලි ආදි යම් යම් ආචාය්ය්ාරයයෝ ප්රොරත්සාහි වූහ. එහෙත් මේ පොතෙහි අර්ථොද්දීපනය පිණිස ප්රෝත්සාහි වූවන්ගේ ලියන ලද ටීකාවෙහි ඊට පූර්ව ටීකාවන් සතළිස් සයක් ම නම් වශයෙන් දක්වා තිබේ. මෙහි සූත්රෙයන් බැඳ තිබෙන්නේ ශ්ලොකයෙනි. දොෂ දර්ශනය පිණිස ද අලංකාර දර්ශනය පිණිස ද බොහෝ සේ නිදසුන් ගෙන තිබෙන්නේ අන්ය  පඬිවරයන්ගේ රචනාවන්ගෙන් බව පෙනේ. මේ පොතෙහි වනාහි අලංකාර ශාස්ත්ර‍ය සම්පූර්ණ වශයෙන් උගන්වා තිබේ. එහෙත් මෙහි භාෂාව අතිශයින් කඨොර හෙයින් ද දුර්බොධ හෙයින් ද මෙහි ප්රියොජනය සංස්කෘතයෙහි ප්රශවීණයන්හටමුත් අන්ය යන්හට ගත හැකි බවක් නො පෙනේ. කියන ලද මැයි ;

කාව්යිප්රයකාශය්යහ කෘතා ගෘහෙ ගෘහෙ ටීකාස්තථාප්යෙපෂ තථෛව දුර්ගමඃ

(කාව්යප ප්රවකාශයට ගෙයෙක්හි ගෙයෙක්හි ටීකා කරන ලද්දාහ. එයිදු එය එසේ ම දුර්බොධයැ.) මේ ග්රරන්ථය නිපදවීමේ උද්යගමයෙන් දෝහෝ එය නිමවන්ට ප්රිථම මම්මටාචාය්ය්ග්රයන්ගේ ජිවිතක්ෂය විය. එයින් එහි අවසාන උල්ලාසයෙහි අවසාන භාගය කරන ලද්දේ මොවුන්ගේ පුත්රර වූ අල්ලටාචාය්ය්වියයන් විසනැයි කියති.

(7) කාව්යතප්රරදිපය. මේ වනාහි කාව්යනප්ර කාශයෙහි සූත්රකයන් ගෙන ඊට විස්තර වශයෙන් අර්ථ දක්වා ශ්රි් ගොවින්දාවාය්ය්ිය යන් විසින් කරන ලද ග්රාන්ථයකි. කව්චායනයට මහාරූපසිද්ධිය යම් සේ ද කාව්යර ප්ර්කාශයට මෙ ද එසේ ම ය. මීට ද ටීකා ඇත්තාහ. එයින් ඉතා සාර වූ ටීකාවක් නම් නාගොජිහට්ටයන් විසින් කරන ලද උද්යො තය වේ. අනිකක් නම් වෛද්ය නාථතත්සත් විසින් කරන ලද ප්රනභා වේ. ප්ර භාවට උදාහරණ චන්ද්රිනකා යයි අනුටීකාවක් ද ඇත්.

(8) කාව්යඅදර්ශය. මේ වනාහි ශ්රීභ දණ්ඩ්යා්චාය්ය්රභායන් විසින් කරන ලද ප්රදසිද්ධ අලංකාර ග්රින්ථය වේ. මෙහි භාෂාව මධුරය, මනොහරය, සුගමය, එයින් මේ ග්රදන්ථය කෙරෙහි එය ආශ්රාය කරන්නවුන්ගේ මහත් ආදරයක් පවතී. දැනට විද්යොමාන වූ අලංකාර ග්රථන්ථයන් අතුරෙන් මෙය පුරාණත්වයෙන් දෙ‍වැනි වූ ග්රයන්ථය බව පෙනේ. ලංකාවෙහි ශිලාමෙඝවර්ණ රජු විසින් මෙහි අදහස් සිංහලට නැගීමෙන් සියබස්ලකර කරන ලදි. සුබොධාලංකාරයට සිංහල සන්නය ලියන්නා වූ ආචාය්ය්ල්රයන් විසින් ද මේ ග්ර න්ථය 133

cxxxii

බොහො සේ ආශ්ර ය කර තිබේ. එසේ ම මීට ලියන ලද පුරාණ සිංහල සන්නයක් ද තිබේ. අද දක්වා ද ලංකාවෙහි ආශ්රි ත වූ අලංකාර ග්ර න්ථය මේ වේ. මීට ප්රෙරමචන්ද්රාූචාය්ය් මේයන් විසින් කරන ලද මාලින්යශප්රොිඤජනීයයි විස්තර ටීකාවක් ද ඇත්. නූතනාලංකාරිකයන්ගේි වඩා සම්පූර්ණ පොත් ඉදිරියට පැමිණි පසු ජම්බුද්විපයෙහි මේ පොත ගෞරවයෙන් මෙනෙහි කරනු ලබන නමුත් බොහෝ සේ අනහ්යාොසයට ගොස් තිබෙන බව පෙනේ. මෑත කාලයෙහි මීට විද්යා්සාගර පඬිවරයා විසින් කරනලද විවෘතියක් හෙවත් සුමග වූ ටීකාවක් ද තිබේ. (9) කාව්යාූනුශාසනය. මේ වනාහි හෙමචන්ද්ර නමින් ප්රෘසිද්ධ වූ මහා ව්යේක්ත ජෛනාවාය්ය්හෙ යන් විසින් කරන ලද අධ්යාමය අටකින් යුක්ත වූ ග්රකන්ථයකි. මෙහි මුඵ අලංකාර ශාස්ත්ර්ය අනතිසංක්ෂෙපයෙන් ද අනති ප්රනපඤවයෙන් ද උගන්වා තිබේ. මෙහි සූත්රර ගද්යව වාක්යෂයෙනි. භාෂාව දුර්ගම නො වේ. මේ ආචාය්ය්්ථ යන් විසින් අර්ථාලංකාරයන් දි තිබෙන්නේ විසිනවයකි. අනික් අර්ථාලංකාරයන් මෙහි ඇතුළත් වන සැටි ඒ ඒ තන්හි පෙන්වා දී තිබේ. (10) කාව්යාීනුශාසනය. මේ වනාහි වාග්හට නම් ප්ර සිද්ධ ජෛනාචාය්ය්කිහයන් විසින් කරන ලද කුඩා ග්රේන්ථයකි. මෙහි සූත්ර් ගද්ය යෙනි. භාෂාව සුගමය. එහෙත් මීට අනුවෘත්ති නොමැත්තාහ. සෑම සුත්රනයෙන් ම පසු උදාහරණයන්ගෙන් කාය්‍ය්ර්යන ස්ඵුට කර තිබේ. බොහෝ ප්ර.යොජනවත් ග්ර‍න්ථයකි. (11) කාව්යාීලංකාරය. මේ වනාහි ශ්රීණ රුය්ය්ටාචාය්ය් ර්යරන් විසින් කරන ලද ග්රේන්ථයකි. මෙය ගුරුපොතක් වශයෙන් සලකනු ලැබේ. මෙහි සුත්රි ගීයෙනි. නිදුසුන් ද එසේ ම ය. ටීකාවෙහි අර්ථ ව්යාරඛ්යානනය සුගම සේ කර තිබේ. මේ ග්රගන්ථයෙහි චිත්ර කාව්යිය ද තරමක් විස්තරයෙන් දක්වා තිබේ.

       (12) කාව්යසලංකාරසූත්රේ. වාමනාචාය්ය්ද  යන් විසින් කරන ලද මේ ග්රනන්ථය වනාහි දැනට තිබෙන්නා වූ ඉතා පුරාණ අලංකාර ග්රසන්ථය වේ. සියබස්ලකරෙහි ප්රයකාර නම් මේ ශාස්ත්රබය සම්බන්ධ ව භූතලයෙහි කරන ලද ආදි ග්රයන්ථය මේ යයි සැලකිය යුතු බව පෙනේ. එහෙත් වාමනාවාය්ය්යෙහයන්ටත් පෙර නාට්යන ශාස්ත්රියෙහි කර්තෘ වූ හරතාචාය්ය්්න යන් විසින් අලංකාරයක් නිපදවන ලද බව ද එසේ ම ශෞද්ධොදනි නම් ආචාය්ය්්   කෙනකුත් විසින් අලංකාරයක් නිපදවන ලද බව ද පිළිගත යුතු බවට ජම්බුද්විපයෙහි නොයෙක් ග්‍රන්ථයන්හි නොයෙක් විට කරුණු දක්නා ලැබේ. කාව්යදදර්ශය කරන ලද්දේ මේ වාමනසුත්රෙයන්ට පසු ව ය. එහෙත් මේ සූත්රවයන්ගෙන් උගන්වනු ලබන ශාස්ත්රකය වඩා සම්පූර්ණය, වඩා පැහැදිලිය. ග්රේන්ථය තෙම සූත්රන, අනුවෘත්ති, උදාහරණ යන මෙයින් සමුපෙතය, කාව්ය ප්රගකාශය හා එහි පරිවාරග්ර න්ථයෝ ද මේ ග්රින්ථයෙහි ද දරුමුනුබුරු පරම්පරාව වෙත්.

134

cxxxiii (13) කුවලයානන්ද. මෙ වනාහි ශ්රි ජයදෙවයන් විසින් කරන ලද චන්ද්රාඑ ලොකය ආශ්ර1ය කොට ගෙන ඊට ව්යාමඛ්යා්න වශයෙන් ශ්රිැමත් අප්පයාදික්ෂිතාවාය්ය්්ර යන් විසින් කරන ලද ග්රනන්ථයයි. මෙය අලංකාරසර්වස්ව පක්ෂයෙහි විශාල ග්ර්න්ථ යයි සලකනු ලැබේ. එහෙත් සර්වස්වයෙහි පෙන්වා තිබෙන්නේ අර්ථාලංකාරයන් හැත්තෑ තුනක් නමුත් මෙහි සංඛ්යාහව ඊට වඩා බොහො අධිකය. චන්ද්රා ලොකයෙහි පෙනෙන පඤව මයුඛයන් අතුරෙන් අන්තිම මයුඛය වූ අර්ථාලංකාරයන් පමණක් විස්තර කිරිමෙන් මෙය කරන ලදි. මීට වෛද්යරනාථසූරින් විසින් කරන ලද අලංකාරචන්ද්රිපකා නම් සවිස්තර ටීකාවක් ද ඇත්.

(14) කුවලයානන්දකාරිකා. මේ වනාහි කුවලයානන්දයෙහි පෙනෙන්නා වු සියලු ම කාරිකාවන් හෙවත් ලක්ෂ්යකලක්ෂණ ශ්ලොකයන් ගෙන ඊට සුගම වූ අර්ථව්යාකඛ්යාහනයක් යෙදීමෙන් ආශාධර භට්ටයන් විසින් කරන ලද ග්රමන්ථයයි. චන්ද්රා‍ලොකයෙහි වනාහි ලක්ෂණයෙන් කීවේ අර්ථාලංකාර සියයකි. අතිරෙක වශයෙන් තවත පසළොසක් නාමමාත්රහයෙන් දක්වන ලදි. මේ පසළොස හා තවත් අතිරෙකාලංකාර ස්වල්පයක් කුවලයානන්දයෙහි නිදසුනෙන් සඵුට කරන ලදි. එකී අතිරෙකාලංකාර සියල්ලට ද මෙහි ලක්ෂණ දක්වා තිබේ. මේ ග්රොන්ථ්යත ආධුනිකයන්ගේ පරිශිලනයට ඉතා යොග්යට බැව් පෙනේ.

(15) චිත්රහමීමාංසා. ශ්රි.මත් අප්පයාදික්ෂිතයන් විසින් කරන ලද කුඩා ග්රේන්ථයකි. මෙය අර්ථාලංකාරයන්ගේ අන්යොහන්යං ප්රේභෙද දැනගැනීම පිණිස බොහෝ ප්ර යොජනවති. මෙහි ඇතම් මතයන්ගේ ජිද්රි සොයමින් රාජජගන්නාථ පණ්ඩිතයන් විසින් කරන ලද චිත්රයමීමාංසාඛණ්ඩ නම් ඉතා කුඩා ග්රදන්ථයක් ද තිබේ.

(16) ධවන්යාිලොකය. මේ වනාහි ශබ්දයාගේ අර්ථශකතිය උගන්වනු පිණිස ආනන්දවර්ධනාචාය්ය්වතියන් විසින් කරන ලද්දකි. අභිනවගුප්තාචාය්ය්ිණියන් විසින් කරන ලද ලොචනා නම් ටීකාවකින් ද සමුපෙතය. ප්ර වීණායන්ට ප්ර යොජනවති.

(17) මන්දාරමරන්දවම්පු. ශ්රීර කෘෂ්ණ කවීන් විසින් ගද්ය් පද්යනයෙන් විරචිතයි. මෙහි ජන්දොලංකාර උභයශාස්ත්රදය සම්පූර්ණයෙන් උගන්වා තිබේ. මාධුය්ය්කවීරඤජනී නම් ටීකාවකින් ද සමූපෙතය.

(18) රසගංගාධර. රාජජගන්නාථ කවීන්ද්රණයන් විසින් කරන ලද විශාල වූ අලංකාර ශාස්ත්රදයයි. මෙහි සූත්රක ගද්ය යෙන් බැඳි අනුවෘත්තියෙහි දී ප්රශවඤවයෙන් විස්තර කර තිබේ. විස්තරය බොහෝ උදාහරණයන්ගෙන් ස්ඵුට ද කර තිබේ. පුර්වාචාය්ය්. දයන්ගේ මතයන්හි යම්කිසි ඌනාතිරෙකයක් දකින්නට තිබේ නම් ඒ සියල්ල ද පෙන්වා දී තිබේ. ග්රෝන්ථය ඉතා උසස්ය. ඉතා සාරය, ඉතා සම්පූර්ණය. මෙහි භාෂාව න්යානය ශාස්ත්ර්යෙහි පිහිටුවා 135 cxxxiv ලියන ලදින් අර්ථය බොහෝ විට දුර්බොධ බව කිය යුතුයි. මීට නාගෙශහට්ටයන් විසින් කරන ලද ගුරුමර්මප්රොකාශ නම් ටිකාවක් ද තිබේ. ටිකාව ද ඇතැම් විට පාඨය සේ ම දුර්ගමය. (19) වාග්භටාලංකාරය,වාග්හට නම් ජෛනාචාය්ය්ිකායන් විසින් ශ්ලොකයෙන් කරන ලද කුඩා ග්රපන්ථයකි. මෙහි අලංකාර ශාස්ත්රාය ලක්ෂ්යය ලක්ෂණ වශයෙන් සංක්ෂෙපයෙන් උගන්වා තිබේ.

(20) වෘතතිවාර්තික. ශ්රී මත් අප්පයාදික්ෂිතයන් විසින් කරන ලද ඉතා කුඩා ග්ර්න්ථයකි. ශබ්දයාගේ අර්ථශක්තිය ගැන මෙහි උගන්වා තිබේ.

(21) සරස්වති කණ්ඨාභරණ. භොජ රාජයන් විසින් කරන ලද විශාල වු අලංකාර ග්ර්න්ථයකි. මොග්ගල්ලායන ව්යාගකරණයට පයොගසිද්ධිය යම් සේ ද කාව්යරදර්ශයට මෙ ද එසේමය. මෙහි සියලු දේ ම ඉතා විස්තර වශයෙන් හෙයින් චිත්රරකාව්යටයෙහි ලක්ෂණ ද ඉතා විස්තර ලෙස දක්වා තිබේ. කාව්ය ශාස්ත්රයයෙහි ලැබෙන්නා වූ නොයෙක් ශබ්දයන්ගේ අර්ථ ද මෙහි උදාහරණ සහිත ව විස්තර කර තිබේ. කාව්ය්ප්රඅකාශයෙහි මෙන් මෙහි ද බොහෝ උදාහරණ ශ්ලොකයන් ගෙන තිබෙන්නේ අන්යො පඬිවරයන්ගේ රචනාවන්ගෙනි. මෙහි ශබ්දාලංකාරය, අර්ථාලංකාරය, උභයාලංකාර යයි අලංකාරයන් සම ත්රිෙභෙදයක් දැක්වූහු.

(22) සාහිත්යාකෞමුදි. විද්යාභභූෂණ පණ්ඩිතයන් විසින් විරචිතයි. වෘත්තරත්නාකර පඤවිකාව සවැනි පැරකුම්බා රජුට ස්තුති වශයෙන් කළාක් මෙන් මෙ ද කෘෂ්ණදෙවයාහට ස්තොත්රව වශයෙන් කරන ලද්දක් බව පෙනේ.කාව්ය ප්ර කාශයෙන් කාරිකාවන් ගෙන ඉතා රම්යව වූ ශ්ලොකයන් උදාහරණ වශයෙන් යොදා කර තිබේ. මේ ශ්ලොකයන්හි නොයෙක් විට කෘෂ්ණාහුගේ හා රාධාදි තත් ප්රිඋයතමාවන්ගේ ද නම් ස්තුති මුඛයෙන් සඳහන් වෙති.

(23) සාහිත්යා දර්පණය. විශ්වනාථ කවිරාජයන් විසින් කරන ලද විශාල ග්රයන්ථයකි. සම්පූර්ණ අලංකාර ශාස්ත්රාය මෙහි විස්තර වශයෙන් උගන්වා තිබේ. දෘශ්ය3කාව්යියෙහි ලක්ෂන ප්රණපඤවයෙන් දක්වා තිබේ. මෙහි භාෂාව ද කඨින නො වේ. මේ වනාහි බොහෝ ගෞරවයෙන් සලකනු ලබන්නා වූ ශ්රෙයෂ්ඨ ග්රයන්ථයකි.

(24) සාහිත්යුසාර. ශ්රි‍මත් අච්යු තරායයන් විසින් කරන ලදි. මේ වනාහි සියලු ම උසස් ආලංකාරිකයන්ගේ ග්රහන්ථයන්හි සාරාංශය ගෙන ශ්ලොකයෙන් සූත්රි බන්ධනය කොට ප්රංපඤවයෙන් කරන ලද්දකි. ව්යාලඛ්යාමනයෙන් හා අන්යි ග්රින්ථයන්හි දක්වන ලද උදාහරණයන්ගෙන් ද යුක්ත වූ විස්තර ටීකාවකින් සමුපෙතය. ශ්ලොක බන්ධනය ඉතා කටුක වූ භාෂාවෙන් කර තිබේ. මේ පොත ද කෘෂ්ණදෙවයාට හා රාධාවට ද ස්තොත්ර වශයෙන් කරන ලද්දකි. ගුරුස්මරණය ද නොයෙක් විට දක්නා ලැබේ. 136 cxxxv

  (25) සුබොධාලංකාරය. ශ්රීබ සංඝරක්ෂිත මහාස්වාමින් විසින් විරචිත වු මාගධි ග්රxන්ථයයි. මෙය පරිච්ඡෙද පසකින් යුක්තය. මුළු අලංකාර ශාස්ත්ර්ය මෙහි ඉතා සංක්ෂෙප වශයෙන් උගන්වනු ලැබේ. සංක්ෂෙප ග්රදන්ථයක් වශයෙන් මෙය සම්පූර්ණය, පැහැදිලිය. මීට පුරාණාවාය්ය්ෂෙප	කෙනෙකුන් විසින් ලියන ලද සිංහල සන්නයක් ද තිබේ. එහි බොහෝ සෙයින් ආශ්රමය කර තිබෙන්නේ කාව්යනදර්ශයයි. එහෙත් ග්රරන්ථ කර්තෘහු‍ෙග් ආශ්ර‍ය ඒ පක්ෂයෙහි නො වන බව පෙනේ. මේ වනාහි ආධුනිකයන් විසින් බොහො ප්ර යොජනවත් ලෙස සෙවනය කළ හැකි වූ පොතකි.

ශිෂ්යපනුශාසනය

 ඥනාභිවෘද්ධිය පිණිස ශාස්ත්රරයන්ගේ ග්රතහණධාරණය අතිශයින් ප්රධයොජනවත් නමුදු එයින් ම ඉෂ්ටාර්ථසිද්ධිය කරගත නො හේ. නියම පාණ්ඩිත්යණයෙහි මූලය නම් වඩනා ලද විවෙකබුද්ධියයි. විවෙකබුද්ධිය නම් මේ මේ දේ මෙසේ මෙසේ යයි වෙන් වෙන් කොට තඵ්යාබර්ථ වශයෙන් දර්ශනය කිරිමේ ශක්තිය ගෙන දෙන්නා වූ බුද්ධිය වේ. මේ බුද්ධියට ගොචර ව පැමිණි උද්ග්ර්හණධාරණයෙන් පොෂිත ව මෙය ම ආත්මකොට වෘද්ධිප්රාඩප්ත වූ ඥනය තෙම නියම පාණ්ඩිත්යර වේ. එහෙයින් පොතේ පතේ කියා තිබුණු පමණින්ම යමක් නො ගෙන එය තමාගේ ඥානය ද මෙහෙයා පරීක්ෂණය කොට බුද්ධිගොචර කරගැන්ම මේ පාණ්ඩිත්ය යට එක ම මාර්ගය වේ. සෛවරිඥනය සෑම තැන්හි පූජනීය මැයි. උගත් දෙය මේ ඥනයට ගොචර නො කරගත් තැනැත්තන්හට-

යථා බරශ්චන්දනභාරවාහි-භාරස්යො වෙත්තා න තු චන්දනස්යව එවං හි ශාස්ත්රාරණි බහුන්යසධිත්යත-චාර්ථෙෂු මූඪාඃඛරවද් වහන්ති”1

   යනාදි වශයෙන් සුශ්රැුතාවාය්ය්ිත යෝ අවඥ කළහ. එහෙයින් දියුණුවෙහි අභිලාෂි වූ ශිෂ්යියා විසින් විමර්ශනය පූර්වක වු සෛවරිඥනය දියුණු කර ගැන්මෙහි ප්රොනත්සාහි විය යුතුයි.

මෙසේ සෛවරිඥනය අනගි සම්පත්තියක් නමුදු ඒ හා අභිමාන ද සම්බන්ධ කර ගැන්ම අයොග්යි වේ. අනුන්ගේ මතයන් පරික්ෂා කටයුතු වන්නේ කාටත් ඇතම් විට වැරදිය හැකි හෙයිනි. අනුන්ට ඇතම් විට වැරදිය හැකි නම් තමන්ට නොයෙක් විට වැරදිය හැකියයි සලකන්න. තව ද ශාස්ත්රවයෙන් දියුණු වන්නාවූ කිසිවකුහට ඊෂ්යා නො කරන්න. ලංකාවෙහි ප්රා වීන පාණ්ඩිත්යදය පිණිස ප්ර ව්රෂජ්යාාව ආවශ්ය කම යයි නො සලකන්න. ප්රිතීවින විද්යා්වෙදීන්හට ප්රාසවීන පාණ්ඩිත්යාය අගොචර යයි ද නො සලකන්න. පෙර කල නම් මොවුන්ගේ එබඳු පාණ්ඩිත්යීය සාමාන්යව වශයෙන් ප්ර‍ව්ර ජිත උතුමන් 1.යම් සේ වන්දනභාරය වහනය කරන්නා වූ ගරදභතෙමේ භාරය ගැන දන්නේ වේ ද වන්දනය ගැන නො දන්නේ වේ ද, එසේ ම බොහේ ශාස්ත්රනයන් ඉගනෙ ද අර්ථයන්හි මුළාවූවෝ ගරදහයන් මෙන් වහනය කෙරෙත්. 137 cxxxvi

ගෙන් ඒ ඒ වෙලාවට ණයට ගන්නා ලද්දකි. එහෙත් දැන් එසේ නො වේ. බුද්ධිමතා ගිහි වුව ද පැවිදි වුව ද පාණ්ඩිත්ය මාරගය දැන් කාටත් එකසමාන ව විද්යෝමාන වේ.

ශාස්ත්රිවය වාද විවාදයෝ නොයෙක් අතින් අර්ථදායක වෙති. එයින් ඒවා උතුම් සාකච්ඡා පඬකතියකි. එහෙත් පුරුෂ වාදය ද ඊට ඇතුළත්කර ගත හොත් ඒවායේ උතුම්භාවය සම්පුර්ණයෙන් විනෂ්ට වී අර්ථදායකත්වය ද පහ ව ගොස් එම සාකච්ඡාවවෝ ඉතා අනර්ථදායක වූ හීන වූ කාථා භාවයකට පැමිණෙති. සිංහල පත්රතවල නිතර දක්නට ලැබෙන්නා වූ වාදයන්හි පුද්ගලාපෙක්ෂ වු ගර්හා වචනවලින් ද ඇනුම් පදවලින් ද බැණුම් පදවලින් ද මුක්ත වූ පිරිසිදු වූ ලියමනක් දකින්ට ලැබෙත් නම් බොහෝ කලාතුරකිනි. නොයෙක් විට වාදය පටන් ගන්නේ ශාන්ත ලීලාවෙනි. එහෙත් ලියුම් දෙකක් තුනක් හුවමාරු වෙනකොට කෙරෙන්නට පටන් ගන්නා වාදය නො ව දෙගෙල්ලන්ගේ කුලමල කියා ගැන්මයි. මෙය ඉතා අශොභන වු අතිශයින් නින්ද්යම වූ සිරිතකි. වාදයන් මෙබඳු මලිනත්වයෙන් මුදවා තර්ක මාරගයෙහි ම පිහිටුවා ශිෂ්ට වූ සාරවත් වු සාකච්ඡාවන් කර ගැන්ම පත්රලකරතෲන්ගේ යුතුකමකි. ඒ අතර ම වාදයෙහි පවා ආත්ම ගෞරවයට අයොග්යර නො වන සේ ද සහාවට යොග්යත වන සේ ද ශික්ෂිත වූ කාන්තිමත් වු භාෂාවෙන් ලියුම් ලිවීම වාදින්ගේ යුතුකමකි.

යමකු වාදයක් පිණිස ලියුමක් ලිවීමෙ දි ඔහුගේ අදහස නම් ජනතාභිවෘද්ධි යයි කියයි, නැතහොත් අඟවයි. එහෙත් එම ලියුමෙහි ම අසවලා මිස වෙන යමකු මීට උත්තර ලීවොත් අපි ඒ ගැන නො සලකමු යයි කියා. අසවලා උත්තර ලිවිය යුතු යයි කියන්නේ උපදෙශ කථාවෙහි හීන සිව්පාවකු සිංහයාහට යුද්ධය පිණිස ආමන්ත්රිණ්යය කළ න්යාාසයෙනි. චණ්ඩ වූ හෝ ප්රආචණ්ඩ වූ හෝ නිවටයකු සමග පණ්ඩිතයකු වාදයට නො එළඹන බව නිවටයා දනී.ආවොත් තමාගේ හිතුහැටියට බැණගන්ට පුළුවන් බව ද හේ දනී. එහෙයින් නිමන්ත්රතණය පිළිගත්තත් විජය ඔහුටය, නො පිළි ගත්තත් විජය ඔහුටය. මෙසේ චණ්ඩ නිවටයාට කොයි පැත්තෙන් ගියත් වාසිය නිසා හේතෙමේ පණ්ඩිතයාම ඕහා වාදයට ඉය යුතු බවට යථොක්ත ප්ර තිඥාව කරයි. එහෙත් එයින් ඔහු තමාගේ චණ්ඩභාවය සමග ම මෝඩකමක් ප්ර කාශ කර ගන්නා බව ඒ තෙමේ නො දනී. තමාගේ අදහස ලොකාභිවෘද්ධිය කිරිම නම් උත්තර ලිවීම කවුරුන් කළත් දොෂය කිම? එහෙත් මෙසේ තර්කණයක් කරගන්ට ප්රරචණ්ඩ නිවටුන්හට බුද්ධිය නො මැත්තේය.

යමකු විසින් යම් ශාස්ත්රි්ය ප්ර්ශ්නයක් උපදවා ලියුමක් ලියූ කල අන්යෙ පක්ෂය එම ප්රුශ්නය විසඳීමට බැස එම ලියමනෙහි වාක්යී රචනාදිය ගැන නොයෙක් දොස් කියමින් ශාඛා වාදයන් ඇති කරවයි. මෙයින් වාද කීපයක් අවුල් වීම කරණ කොට ගෙන පළමු උපදවන ලද ප්රඇශ්නය ගැන කිසි ම විනිශ්චයකට පැමිණිම නො හැකි වී යෙයි. මෙහි ද දොෂය බොහෝ දුරට 138 cxxxvii පත්රv කර්තෲන් අතෙහි වේ. බුද්ධිමත් කර්තෘ තෙමේ ප්රා ස්තාවික ප්රෙශ්නයෙන් පිට අයාලේ යෑමට ලියුම් කරුවන්හට ඉඩ නොදේ. වාදින් විසින් ද මේ මොඩ සිරිතෙන් වැලකී එක ප්රටශ්නයක් නිශ්චය කර ගත් පසු අන්ය ප්රේශ්නයකට බැසීමේ සිරිත පුරුදු කර ගත යුතුයි.

    නියත පාණ්ඩිත්යශයෙන් රටේ ‍තොටේ ප්රරසිද්ධ ව සිටින්නෝ නම් ඉතා ස්වල්ප දෙනෙකි. මොවුහු ද විශාල බුද්ධි සම්පත්තියෙන් යුක්ත වූ උතුමෝ වෙති. ඒ අතරෙහි ම අඥන ලොකයා අතරේ ප්රිසිද්ධවෙමින් ඔවුන්ගෙන් ගෞරව ලබන්නා වූ කවිකාරයෝ ද තැනන් තැන ඇත්. යථොක්ත මහෙශාඛ්යු පඬවරයන් ඉදිරයෙහි මොවුහු වනාහි ඉතා දීන වු පංක්තියකි. එහෙත් එම උත්කෘෂ්ට පඬිවරයකු විසින් ස්වකීය ප්රහඥලොකයෙන් ශාස්ත්රතය උද්දීප්ත කරමින් මේ ග්ර න්ථයක් ප්ර්සිද්ධ කරවන්ට යෙදුණොත් වහා එක්තරා ආශ්වය්ය්ියකයක් සිදු වන්නේය. ඒ නම් මේ අල්ප වු කවිකාරයෝ එකෙණෙහි ම සකල විද්යායවෙදි වූ විශාරද වු පඬිවරයෝ වෙති. යථොක්ත මහෙශාඛ්ය් පඬිවරයා ශාස්ත්රකයෙහි කිසි හසරක් නො දන්නා වූ අබ ඇටයක් පමණවත් බුද්ධිය නො මැත්තා වූ ස්ථුල වූ මොඩයෙක් වෙයි. මෙසේ මේ නිවටුන් විසින් වඩ කර ගන්නා ලද ඒ පඬිවරයා නැමති ස්වර්ණ පර්වතය කිලුටු කරන අදහසින් මොවුහු තමන්ගේ ගර්හා නැමති මඩ හොඳටම එහි උලත්, ඔවුන්ගේ වෙෂ්ටාව අවසාන වෙන කොට පර්වතයෙහි බබළීම ද ද්විගුණ ත්රිඋගුණ වී ඇත්තේය.

යමකු විසින් ස්වකීය නාමයෙන් යම් කෘතියක් කළ කල්හි ඇතැම් කෙනෙක් නිර්නාමික ව හෝ ආරූඪ නාමයකට මුවා වී සිට ගෙන හෝ ඊට ගර්භා කෙරෙයි. මේ ද අමනොඥ වූ සිරිතකි. සිය නාමයෙන් පෙනී නො සිටීමට හෙතුව තමාගේ ක්රිෙයාවෙහි ගර්භ්යව භාවය තමා ම දන්නා බව විය යුතුයි.

තවත් අය තමන්ගේ බුද්ධියෙන් යමක් උපදවා කිරිමට තුමු නො පොහොසත් නමුදු සෑහෙන ශක්තියක් ඇත්තා වූ යමකු විසින් යමකු නිපද වූ කල එහි දොස් දැක්වීමට මහත් සමර්ථයෝ වෙති. තමන්ට කළ නො හැකි දෙය අනුන් කළ කල්හි ඊට පටහැනි නො වන්න. තවත් අනිකුදු අය පුරාණ සිට පැවත එන්නා වූ යම්කිසි සාවද්යක වු සම්ප්ර දායයක් දැක යම් ශස්ත්රයඥයකු විසින් එය පෙන්වා දෙන්ට යෙදුණොත් ඒ ශාස්ත්රුඥයා කෙරෙහි කිපී ඔහුට බොහෝ සේ නින්දාපරිභව කෙරෙත්, මේ අඥනකමිකි.යමක් සම්ප්ර දායයෙන් ලැබුණු පමණින් ම නිරවද්යි යයි පිළිගැන්ම ප්රදඥනකමකි. යමක් සම්ප්රයදායයෙන් ලැබුණු පමණින් ම නිරවද්යන යයි පිළිගැන්ම ප්රැඥගොචර නො වේ. කොයි දේත් ඥනයෙන් පරික්ෂ කොට ගත යුතුයි. පණ්ඩිතයන්ට ගරහා ඔවුන්ගේ ඥනාලොකයෙහි පැතිරිම නවත්වනු පිණිස කරන්නා වූ උත්සාහය කෙබඳු ද යත් දැල්වෙන්නා වූ ගින්නක් නිවීම පිණිස භූමිතල් නොයෙක් කළ ගණන් ගෙන එහි ගසන්නාක් මෙනි. කාව්යීශාස්ත්රරය, වෛද්ය ශාස්ත්රකය ආදි කොයි ශාස්ත්ර යෙහි වුවත් විවෙකබුද්ධින්ගේ නිරූපණයන් මුල දී ම ගෞරවයෙන් විමසන්න. එකල 139 cxxxviii

ආත්ම ගෞරවයක් තබාගෙන ම ඔවුන් ගේ විශුද්ධි මතයන් හොරෙන් නො ව කලඑළියේ ම පිළිගැනිම හැකි වේ. ඇත්තට පිටිපෑම මොඩකමකි. ඇත්ත ප්රසත්යමක්ෂ තැන පිළිගැනීම නැණවත්කමයි. දියුණුවෙහි මාරගය ද ඒ වේ.

       තව ද ආධුනිකයන්හට කිය යුතු වූ එක් කරුණක් ඇති. ඔවුන් අතරේ ස්වෛරිඥනය වැඩෙනවාට බොරු පණ්ඩිතයන් තදින් විරුද්ධ බව ඔවුන් විසින් දත යුතුයි. ශාස්ත්රාිලොකය බහුල ව නොමැති කාලයෙහි බණ  පොත්වල යම් ආශ්රශයක් ඇත්තා වූ අයවල් පණ්ඩිතයන් මෙන් සලකනු ලැබුහ. නොයෙක් අන්දමින් එය ඔවුන්ගේ බහුමානයට හා ලාභ සත්කාරයට ද හෙතුභූත විය. ශාස්ත්රදය ගැන මොවුහු කිසිවක් නො දනිති.එහෙත් ඒ ඌනත්වය ද පිරිමැසෙන සේ යම්කිසි ධර්මක්ර මයෙක්හි ප්රිගුණත්වයක් පෙත්වති. මොවුන්ගේ ඒ ධර්මවිද්යමව අනගි වස්තුවකි. ගමරාළගේ වන්ගෙඩිය සේ කොයි කොයි ප්රතස්තාවයෙහිත් ප්රනයොජනවත් වෙයි. තව ද වන්ගෙඩිය වෘත්තාකාර ද හෙයින් ඔනෑ අතකට පෙරළිය හැකි වෙයි. මොවුන්ගේ ධර්මය ද එසේ ම ය. මේ හෙතුකොට ගෙන මොවුහු මේ ධර්මයෙන් බොහෝ ප්ර යොජන ලබති. යම් පක්ෂයක් විසින් ස්වල්ප ලාභයක් කරන ලද්දේ නම් ඒ පක්ෂයට රුචි වූ සේ ධර්මය පෙරළත්,අනික් පක්ෂය විසින් ලාභයක් කළ කලිහි ඔවුන්ට රුචි ‍වු සේ අනික් අතකට පෙරළත්. මෙසේ මොවුහු ස්වකීය සම්භක්තාදීන්හට ධර්මයේ යම් යම් කරුණු තේරුම් පැහැදුම් කරදීම ආදි වශයෙන් යම් යම් ප්රභයොජන ලබත් නම් එය ඔවුනොවුන්ගේ ම ව්යාදපාරයකි. සාමාන්යක ලොකයාහට එයින් වැඩක් හෝ අවැඩක් හෝ නො වන්නේය. එහෙත් මොවුහු එපමණකින් නො නවතිත්. සමහර විට ශාස්ත්රාවාදයන් ද උපදවති. සුළු අයවලුන්ගෙන් කප්පම් කා පුරුදු හෙයින් ප්රකබල සිංහ මහිමයන්ගෙන් ද කප්පම් ලැබීමට මොවුන්ගේ තිබෙන්නා වූ නිවටකම නිසා මොවුහු ප්රා ර්ථනය කෙරෙත්. ඒ ප්රාොර්ථනාව මුල් කොට ගෙන ශාස්ත්රාඥනයෙන් විහීන වූ මොවුන් විසින් එසේ වාද උපදවා කරනු ලැබන අඥන කථාවන් කථොක්ත ප්රදබලයන්ගේ අනන්ත හාස්ය්යට කරුණු වනු මිස එයින් බුද්දිමත් කිසි කෙනෙකුන්හට නම් කිසි ම අවැඩක් නො වේ. එබන්දන්හට මොවුන්ගේ ඒ කථාවන්හි මොඝ භාවය ප්රනත්යවකෂ හෙයිනි. එතකුදු වුවත් මොවුන් කෙරෙහි පැහැදුණා වූ නූගත් අය ද තැනින් තැන ඇති හෙයින් එබඳු අය මොවුන්ගේ මතයන් පිළිගෙන මුළාවට පැමිණෙති. එවැන්නන්ට මොවුන් කරන්නේ අවැඩකි. තමන්ට ද කරගන්නේ අවැඩකි. මක්නිසා ද යත්, මොවුන්ගේ මේ නිගෘහ්යු ක්රිදයාවන් දැකීමෙන් බාලාපරම්පරාවේ විවක්ෂණයෝ මොවුන් ඉතා ලඝු කොට සලකත්. එයින් මොවුන්ගේ ගරු සම්මානාදිය හා ලාභසත්කාර ද දැන් මාර්ගයෙන් සෛවරිඥනය පැතිරි යාමට ද මේ කූට පණ්ඩිතයන්ගේ ඇත්තා වූ මහත් විරද්ධතාව මේ හෙතු කොට ගෙන වේ. ඒ බව හිතෙහි ධාරණය කොට ගෙන ආධුනිකයන් විසින් මොවුන්ගේ  ස්වභාවය ඇඳින ක්රි යා කළ යුතුයි.

140 cxxxix

අතිරෙක ලිපි සංඥපනයෙහිxxiii-xxiv වෙනි පිටුවල ඉතා සංක්ෂෙපයෙන් පෙන්වන ලද වැලිගම ශ්රී සුමංගල නායක ස්ථිවිරයන් වහන්සේගේ ශිෂ්යප පරම්පරාව හා මෙද සම්බන්ධකර ගත යුතු: දැනට මාගම්පුර යටාල මැණික් විහාරයන්ට අධිපති වූ තංගල්ලේ සිරිසුනන්දාසහ මහාස්ථවිරයන් වහන්සේ ශාස්ත්රාරගමයෙහි දියුණුවට පැමිණි පසු වැලිගම ස්වාමින් වහන්සේ වෙත පැමිණ තමන්ගේ දැනගැන්ම තවත් සම්පූර්ණ කරගන්නා පිණිස අධ්යසයන යෙහි යෙදි සිටියේය. මුන් වහන්සේගේ අත් පොතක ආධාරයෙන් පරවා සන්දේශයෙහි ඉතා මාහැඟි සංස්කරණයකින් යුක්ත වු අර්ත ව්ය්ඛ්යාතනයන් ප්රසසිද්ධ කර තිබේ. මුන්වහන්සේගේ ප්රයව්ර ජ්යාඛවාය්ය්න් වූ තංගල්ලේ සිරි ජිනරතනතිස්ස මහා ස්ථවිරයන් වහන්සේ ද වැලිගම ස්වාමින් වහන්සේගේ ගෝළ නමකි. උන්වහන්සේ වනාහි යටාල මැණික් විහාරයන් ආණ්ඩුවෙන් ලැබගෙන ශිෂ්යග සංඝ පිරසක් සමග ලොකානුග්රලහකය්ය්ය යෙහි යෙදි බොහෝ කීර්තියෙන් විසූ පඬිවරයාණ කෙනෙකි.

එසේ ම අම්බලන්ගොඩ සුනන්දාරාම මහා විහාරාධිපති ව වැඩ විසූ සිරිසොහිත මහාස්ථවරයන්වහන්සේ ද වැලිගම ස්වාමින් වහන්සේගේ ගෝළ නමක් විය. මුන්වහන්සේ ස්වකීය විහාරස්ථානයෙහි විද්යාිලොකවිද්යාෝලය නමින් ශාස්ත්රපශාලාවක් පිහිටුවා ගිහි පැවැදි මහත් ශිෂ්යි සමුහයකට ශාස්ත්ර දානය කළේ ය. දැනට යථොක්ත විහාරාධිපති වු විලේගොඩ ධම්මානන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේ මුන්වහන්සේගේ ගොළ නමය. ධම්මනන්ද ස්වාමින් වහන්සේ වයසින් බාල නමුදු දැනට ම ප්රශසිද්ධ ශාස්ත්රක ඥායෙකි. මුන් වහන්සේ විසින් අංගුත්තර නිකායයෙහි ගාථාවන්ට ප්රමශස්ත ව්යාාඛ්යධනයක් කරන ලදි. පාවවනොපායනි නමින් පාලි සඟරාවක් ද මුන්වහන්සේ විසින් පවත්වනු ලැබේ.

තව ද වැලිගම ස්වාමීන් වහන්සේගේ ගිහි ශිෂ්යලයන් අතුරෙහි මේ විද්වතුහු ද සඳහන් කළ යුත්තෝ වෙති. බේරුවල කුරුකුලසූරිය වෛධ්යාිචාය්ය් ද මහත්මයා; කළුතර ආරොන් පෙරේරා වෛද්යනචාය්ය්ක මහත්මයා.

අලංකාර දර්ශණයෙහි civ වැනි පිටේ පැරකුම්බා සිරිතෙන් ගෙන හැර පෙන්වා තිබෙන්නා වූ කවියෙහි භාවය ගැන අපගේ තවත් විතර්කයක් නම් මෙසේ ය: දෙදහස් පන්සියෙන් පසු සකල ලොකයට අධිපති වූ රජෙක් එන්නේ යයි සමන්දෙවිඳු විසින් කියන ලදී. ඒ තැනැත්තේ නම් ඒකාන්තයෙන් ම මේ පරාක්රිමබාහු රාජයාය: කාලය නම් මේ වර්තමාන කාලයය (දෙදහස් පන්සියයකින් නො වේ) යයි බමුණු කී

මේ ද උක්තස්ථානයෙහි දැක් වු සේ අප්රසස්තුත ප්ර ශංසායි. 141