අමාවතුර-ගැටපද විවරණය-iii

104, 105

   කදෙපැණියන් --කණමැදිරියන් ,අන් සේ --අතික් ලෙස කින්;සබා --සත්යක;භොත --ශයවය කෙළේය; නො හදහා -විශවාස නො කොට  ;තුන්් වටෙක -තුන් විටක්; එක් දා--පළමු දවසෙහි ;හුරු -ඌරු;සබා වත් මැනැව-- සැබැ වුවත් යහපති (කමක් නැත) මළ තැන් --මැරිම තිථයෝ --තිත්ව කයෝ ;එක් හෙල--එක ම එළිමහනක් ;පැසුළු --පසු ව; පිළිමුස්වා--ආවෙශ කරවා,’අධිමොචෙත්වන’යනු පාලියි. මෙහි යෙදුනු ‘පිළිසමුස්’ දස සඳහා කසුල්රහු ‘අභි’ පුව් ‘මුඬ’ධාතුවෙන් ආ ‘බුමුස්’දය ධම්පියාඅටුවාගටෙපදයෙහි මේ අත්වමයෙහි යෙදුහ.
  (105) සත් වුතපදයක් --ව්රධත හෝ ව්රෙත කොඨාසාත්ව‘යෙහි යි. සමාදන් කොට වැටෙයි-සමාදානය -මෙය මෙසේ ම කරමැයි දැඩි සේ සිතා ගැනිම--කොට පවතියි. දිවිපමණින් --පණ. තිබෙනතෙක්; මෙවුන්ධම් -- මෛළුුනධම්ය. සන්රිිසංසගීය; නො යෙවෙමි--සෙවනය නො කරමි; රහ මස් මුස් --රා සහ මස් හැර; ‘සුරාමංසෙනෙව යාපෙය්යංි න ඔදනකුමමාසං බඤෙජයයං’යනු පලියි. තුන් ලකුනෙන් --අතිත්යංා න ඔදනකුමමා සං භුකෙඤජය්යංම’යනු පාලියි. තුන් ලකුණෙන්-අනිත්යම.දු:ඛ. අතානම යන පක්ෂණ තුණින්; දුදුළු තන්හි --ජජිර (දුගීම-විෂම) සථානයෙකිහි ;ම්-මෙහි; දැහැවි ය- කුපිතවි ය. ගැහැවිනි- හැපුනේ ය; කුපිත කරවිමවිය. උළුල්ලේන් --උක්කුටිකයෙන්  කම්මි --ක්ෂයමා කරමි
    
                            

106:107 පිටු

    කලත්ර --භාය්ය්කර්‍ාව; අරහයා --ඇරැබ; නිබිති කොට; තෙමෙහෙ--තෙමේ; පුනා පුුනා --නැවත නැවත තුවට්යෙන් --තුවටුයෙන්,නටුවෙන්; වගුළ --ගිලිහුනු .සිහ වග් --සිංහ ව්යා ඝ්ර- සගගල් -ශෛලපපිත; උඩුහෝ + ඌර්ධවස්රො-තස; ගගෙහි උඩ අත ;ඉපිර--ඉගිළි ‘සවෙ පවාතො’සලගල්”යනාදින් දක්වන ලදි පැරුමිහිමා --පාරමිතාභමියෙහි; පාරමිතා පරණ අවසථා වෙහි; පහා --ප්රමහාරණය--(නැසිම) කොට; වැලැප්පැයි --වැලැ; පියැයි; බුද්මි --බුදු කෙනෙක් මි.

පිඬු සැරැ --පිණඩපාතයෙහි හැසිර ;පස්බනැ --බත් වැළඳි මෙසන් පසු ව; නන්තොටුවන් -නාතානිත්ව කයන්; අගපුඟුල් -- අග්රනපුද්ගල ;සතතැ --සනතානයෙහි. චිනතයෙහි; මලල යුද්ධ -- මලලයෝ නම් පොර බදන්තෝ යි ඔවුන් තරග සඳහා කරණ පොර බැදිම් මල්ලයුදධ යි. දඩුපණ්න් --දඬුවලින් හා ගල්වලින් ; සිපති --සපශී කරති. ගසති. අරම්පසතැ --ගහනයක් --ලැහැබක් ; අකුලක් ;පහණක් --ගලක්; බාල--අඥනයා ;මහඅඳුබඳනෙක්හි -මහත් වු අන්දුසබන්ධලනයෙක්හි; හැකිලි- මාංචු-බැම්මක, මැසුවාක්හු -බඳනා ලද්දෙකු; සුන්නාක්හු --පාදයන් කැපුවෙකු.

109 ,110 111.පිටු

   හිද්ම ;-හිදුම තට්ටම; හිඳිමට උපකාර වන්නේ ‘හිඳුම්’නමි. (හිඳුම් +අ=හිඳුම= ‘හිද්ම’) මෙය ‘ඇලුනේ’ යන්නෙහි උක.කතෘයි. නටියෙහි --තැසුනෙහි; වරබානෙන්-- සම්වලින් කළ රැහැතින්, ගොනුන් සියක් වියෙන් --ගොනුන් බැඳි විය ගස් රැහැතින් .ගොනුන් සියක් වියෙන්- ගොනුන් බැඳි විය ගස් සියයකින් ;’ගොනුන් දෙසියයක් ලවා’යනු අදහසයි වර -සම්මුවා රැහැ.; පරිභත-පරිභවයට හෝ පරාජයට පැමිණි.
      වනලුවකට-වනලැහැබකට තන් කොට --පිළියෙල කොට; වජඹමි-- විජාමහණය කරමි. කිලි පොළමි. මුළු --සමුහයා .බඳු කැණහිලකු --කාණසිගාල බල්ලෙකු; හිවලෙකු; හිවලා (එකැස්) කණ වුවුවත් ‘කාණසිගාල’යයි කියනු ලැබේ. සිට- සිටුව; නො දුවව; සැමිවට නට -උපසථාන(රාජකාය්ය්ිර්‍) කරන්නට මස්කඩ  -මස් කැබැලි ;කඳටය --බෙල්ල; වොරජ --විරාජමාන වව. දිලිසෙව; පරසිගල් --ජර හිවලා ;තරුණ හිවලා ද’ජරසිගාල’ යි කියනු ලැබෙි කෙමෙක --ගලෙක්හි වු පොකුණක; වල්පතෙකැ-- වලගක් ය.  හුදෙක් කෙයරුබර මහත්ත තට නැත්තේ යයි-- තට නැත්තේ හුදු (එක ම) කෙසරභාරය පමණක් නො වේද? ‘කෙස	රු’ යනු සිංහයාගේ බෙල්ල දෙපසෙහි එල්බෙන දික්  ලොම් වලට නමකි .මන්දෙසින්--මාතයෙහි වරදින් ;මුවරජ-- මෘගරාජයා සිංහයා ; හරසර --ගෞරවය; අධිගම-- නිවාණ අවබොධ ;තෙජොධ‍ාතුසමාපතති --තෙජොකසිණය අරමුනු කොට උපදවා ගත් චතුන්වධධ්යාානසමාපතනියට. ගිනිදැල් පිට කිරිමට මේ සමවතට සමවැදිම අවශ්යධයි තමා පින් නැති වන බැවින් -තමා -හෙතු සමපත් -නැත්තෙකු වන හෙයින් .

11පරිචෙජදය ‘සුනාපරනත’--ඉන්දියාවේ බටහිර වෙරළදිගට පිහිටි දෙශයකි . ‘අපරානත’ නාමයෙන් ප්රහසිඩ ය. වතිමාන සුරත් ප්රයදෙශ යට ‘අපරානත ‘නාමයෙන් ප්රහසිඩ ය. වතිමාන සුරත් ප්රයදෙශයට දකුණෙන් පිහිටියේය. සුප්පාරකත (සොපාරා) බාරුකචජ යන තිත්වයයෝ ද මෙහි පිහිටියහ. ජනපදනනරයට -අනික් ජනපදයටන්ට පුනු නම් - වැඩිමහලු සඓා්දරයා පුණු (පුණණ) නම් වු බ ව මෙයින් පෙණේ.කෙළෙබි -‘කුටුම්බික’ යන්නෙන් හින්නයි. ‘කුටුම්බික නම් පවුලක් ඇති පුරුෂයායි. සමහර නැත ‘සිටු’ යන අරුත්හි ද මේ සද යොදා තිබේ; ‘කුටුමබ’ ශබදය සමපතතිඅත්වඅයෙහි ද වැටේ. කඳවුරුබැඳ --ගැල් සමුහය නවත්වා; ‘කඳවුර’ යනු සෙනාවක් සමුහයක් නැවැත් මම හෝ නවත්වන සථානයයි. එක තැන රැස් විම හෝ කඳවුරු බැඳිමයි.

112. පිටුව

     කොයට --කවර සථානයකට; ‘කො’ සදින් ‘අට’ ප්ර ත්ය යව සිදධ යි. නො දන්නා වන් --නොදන්නකු වැනියහු ය. ‘ව’ යනු ආඛ්යාකපදයකි. එයවු ‘ (ව) -විමෙහි ‘ දයින් සිදධයි. යෙති=යෙති+යි යෙති =යෙති. ඔවුගට -ඔහුහට භකාරයට වකාරාදෙශයි. සිවිසම් ආදි සිඳ --සිවිය සම ආදිය විනිනිද ගොස්  ‘සිවිය’නම් සම මතුපිට තිබෙන්නකි. එය කලු සුදු ආදි වණයෙන් යුකත ය. මුළු සිරුරෙහි ම තිබෙන සිවිය එකතු කළොත් ඩෙබරඇටයකට වඩා මහත් නො වේ. සම වනාහි සුදුස පරිජවයන් --පිරිවර වු ජනයන් ;පැවිජි වියටි-- පැවිදි (මහණ) වන්නට කැමැති කල් බලා සුදුසු අවසථාව සලකා; පිරිස්  වැස්සනට --පිරිසෙහි වුවන්හට යමු --අවසර ;සෙට දවසට නිමන්ත්රවණය කොට --සෙට දවසට දානය පිණිස ආරාධනා කර; බුදුපාමොක් -බුදධපමුඛ; බුදුන් ප්රථධාන කොට ඇති විකිණියේ-  ‘විකුණ’ දයින් අතිතකම්කාර ‘ඉ’ප්රධත්යණය ව සිදධ කාදනන යෙන් පර ව. ප්රනථමා විභාකති ‘ඒ’ ප්රිත්යනය සිදධ යි. ‘විකුණනලදදේ’ යනු අන්න.යි. ‘බඩු’ යනු උකතයි .ඒ නපුංසකලිඩග බහු වචනයි. නපුංසකලිඩග ප්රයථමාබහුවචනය හා යෙදෙන ක්රිියාවාචි පදය එකවචනයෙන් සිටි. එහෙත් ඊට තෙතස් ලෙස යෙදුනු තැන්ද මේ ග්රාන්ව‍යෙහි ම පෙණේ ‘අළු ...........චගුළෝ’ “වැලි..............ගියෝ’ යනාදිය නිදශින යි.
        මනස්කාර --මෙතෙහි (සිහි) කිරිම; මනසට --සිතට; නො වට්හයි--නො වැට්හේ; යොගානුකුල --යෝගයට සුදුසු ; භාවනාවෙහි යෙදිමට යොග්යෙ; යෙමි--යෙමි යි. නුවර -නුවරෙහි දි;පිළිසලනෙන් නැගි --පටිසල්ලානයෙන් එකිබාවයෙන්- හුදකලා ව හිදිමෙන් -නැගිට. එකළා ව- එකසථන ව, තනි ව වාස කටටියෙමි -- විසිම කරන්නට කැමැත්තෙමි. යනිද විසින් -යනආදි වශයෙන්; දුක්සස් සමුදහසස් විසින් --දුංයනාදි විසින් -යන ආදි වශයෙන්; ‘දුක්සස්’ නම්  “නිවණින් මොබ වු සියලු භවය දුකින් ම පිරි තිබේ. දුක අඩු තැන. ‘සුවය’ යන බුදධි විපාය්ය්බර්සසය මිස ලොකයෙහි සුඛයක් නම් තැත’ යන සත්ය යය්. ‘සමුදසස්’නම් ඒ දුක තෘෂණාව නිසා ම උපදි’යන සත්යසයයි. වට මුදුන් පමුණුවා --සංසාරය මසතකයට  පමුණුවා සංසාර යෙහි සවභාවය නිරවශෙෂ කොට වදාරා; සංසරයෙහි තිබෙන්නේ දුක්ක දුක ඉපදිමට හෙතුත් පමණකි.එහෙයින් දුක්සස් සමුදසස් දෙසුවිට සසර තතු මුදුනට ම පමුණුවා වදාළේ  වෙයි. නිරොවසස් -- නිරොධසත්යෙය; දුක්ගොඩක් ම වු සසරින් මිදි මෙන් ලබන නිවාණය මඑ කානතසුඛය යන සත්යනය මගසස්මෙන් ලබන නිවාණය මඑ කානතසුඛය  යන සත්යනය; මහසස් මාගීසත්ය ය; මධ්යුමප්ර තිපදාව වු සම්යලග්දාෂටි ආදි අෂටාංගික මාගීය පැබෙීමෙන් මඒ නිරොධය අවබොධ කර ගත හැකිය යන සත්යපය; විවට-- චිවට්ටය; නිවාණය; රාන් බැවැ එවැ --රහත්බවෙහි බහා .යොදා ‘චතුරාය්‍්ර්සනත්ය;ය ප්ර්කාශ කොට. රහත්බව ලබනු පිනිස කමටහන් වදාළහ. යනු භාව යි. ‘එවැ’ යනු ‘ඕ -එවුම්හි’ දයින් නිපන් පෙරකිරියපදයයි. පුණ -පුණිය; ආමනත්රනණපදයි. වාසිති--ාසීහු; ප්‍ුව්ඉකාරය නිසා පර උකාරය ද ඉකාර විය. උහු -ඔහු ‘ඔ’ යන්නට උ ආදෙශයි. ආක්රො ශ --බැණිම නින්දි සිතේ --සිත-සිතුම්හි”දයින් කම්කාරආඛ්යාකතයි. ‘කිමෙක්’ යනු උකතකම්යි. නො දෙන සේ--නො දෙන බව කැටින් --ගල්කැටවලින් ;දඬියෙන්--දඩුයෙන්; පොල්ලෙන් සැතින් -ආයුධයෙන්;
                                     

113.පිටුව

තිහිණි --තිබිණ; තියුණු .ඉතා කැපෙන; මා දිවි නො ගලවන සේ -මාගෙ ජිවිතය තොර නො කරණ (මා නො මරණ) බව;බුදුසවු --බුදධශ්රාමවක බුදුන්වහන්සේගේ ශිෂ්යු; සිරිරුහි ශරිරයෙහි;පිරියෙස්ති; ‘පිරියෙස්’දයින් ‘පිරියෙස් ‘පිරියෙති’යි සිදධ ආඛ්යා තයාගේ සකාරසථ ඉකාරය ලොල් විමෙන් සිදධ ආඛ්යාආතයාගේ සකාරය ලොප්විමෙන් සිරුර පිළිකුල් කොට ජිවිතයෙහි ආශභකතා අසා සිරුර පිළිකුල් කොට ජිවිතයෙහි ආශා තැති ව තමන් මරණුවන් සෙවුවන් උදෙසා මේ කියන ලදි. නො පිරියෙසැ-- නො සොයා; කල් දනැයි--ගමනට සුදුසු කාලය දනු යැයි; සත් සිංහනාදයක් --අභිත(ශ්රෙ-ෂඨ) වාද සතක්; “මොහු මනා මිනිස් කෙනෙකැ”යනාදින් යට දක්වන ලද්දේ ඒ සතයි අඹටපවියෙහි --‘අමබඨ’ නම් පවිතයෙහි; (පවුයෙහි= ‘පවියෙහි’ ගිවිස්වා ගෙණ --පොරොන්දු කරවා ගෙණ; වෙහෙරකට --විහාරයකට; වාසය කරණ සථානය විහාර නමි. යකත්පහණින් බද වඩක්රසමණයෙක්; --අයසකානතපාෂණයෙවන් (කාන්දම් ගලින්) බැඳි වඩක්රුමණයෙක්; යම් තැනෙක්හි සක්මන් කෙරේද, ඒ තැන ‘සක්මණ’නමි. ඒ කාබද්ධ ය- එකට බැඳුනේය. නො කඩ ව පවත්තේ ය. ගමනාගමනසමනත යැ -යැම් ඊම් දෙක සමෘද්ධය. යන එන කලට සුව ය. සුදුසු පහසු මාගී තිබෙන බව මෙයින් කියවේ. විවික්ත ය-- විවේකයෙන් යුකතය. ජනයාගෙන් තොර ය. වස් වුසුහු --‘වස්කාලයෙහ් මෙහි වෙසෙමි”යි අධිෂඨාන කොට වාසය කළහ. වස්කාලය නම් ඇසළ මස පුර පසළොස්වකින් පසු ව ලබන සාර මාසයයි. පිළිසිමියාත්රාත් වුහු -ප්රුතිසංවිද්රසවන්ට පැමිණි රහන් කෙනෙක් වුහ. ‘ප්ර්තිසංවිද්රර’ නම් ප්රිත්යකයොතපනත. නිවාණ, භාෂිතාත්වි විපාක. ක්රි යා සඩඛ්යාිත පඤචවිධ අත්ව යද. හෙතු, ආය්ය්වර්මාවගි. බිෂිත. කුශල. අකුශල යන පඤචවිධ අත්වියයච. හෙතු. ආස්ය්වර්මාවගී භාෂිත . කුශල. අකුශල යන පඤචවිධමිය ද, ඒ අත්වරධම්යන් ප්ර‍කාහ කිරිමට ඉවහල් වන භාෂා සඩඛ්යා ත නිරුකතිද. ඒ අත්ව්ධමිනිරුකතින් වටහා ගන්නා ප්රසතිභානය ද යන මේ කරුනු සතර සමබඣ ඥන සතරයි. අතැවසැ --වස්කාලය ඇතුළත.; පරමුහුඳු- පරසමුද්ර්ා පයට අන් මුහුදට හෝ මුහුදෙන් එතෙරට; නැගුහු --පැටවුහ. ‘මල්’ යනු ‘නැංගැ’ යන්නෙහි උකතකතෘයි .නො හැදහිය හැක්කැ -- විශවාස කළ නො හැකි ය. සදහන් කරන්නැ -- සිහි කරුනුබ මැනව. සම්ප්රාරප්ත- පැමිණියේ “එහි ැරත්රදන් වනයක් මිස අනෙක් දෙයෙක් ඇත්තේ නො වෙයි” යනු අත්ව යයි. වැහැය- වැය; කුඩා පිහිය ද මෙ නමින් දන්නා ලදි. ලාබ --(ධනය ) ලැබිම; සඳනෙන් චන්දායෙන්; ‘නැව පුරම්හ’යි -“නැව”යනු අධ්යා හාය්යිනයි. හල මනා --අත් හැරිට සුදුසු ; නො වටිනා ; දිරුහැ- පිර්හු + යැ.

114 පිටුව

     මඳක් සැඳින්- සවලප  වේලාවකින්; මෙහි  ‘සදා’ ශබදය කාලාත්ව යෙහි ය. උපැ රළගල කොට --උතපායෙන් තරඩග  ඝටාවන් (රැළ සමුහ) කොට. ‘උගපාත’ හබදය  ‘උඩට නැගිම, උල්පතච,අපද්රොවය යන අත්වපයන්හි හාබ එසිසියෙන් ඇති වන ජල ගැලිම් භුම්කමපා චන්ඩවාත ආදියෙහි ද වැාට් .මෙහි ච්තාහි ‘හදිසියෙන් මුහුදෙහි දිය තැගීම’ යන අත්වහයෙහි ය තුමහුදු - අමනුෂ්යනයෝ තතුමු ද; අයාචනා කෙරෙති; ම බැනෝ -මාගේ සහෝදරයානෝ අවජනාහු -ආවජින‍ො (කලපනා) කරන්නාහු; වසන් පත් බව් --ව්යචසනයට  පරමිණි බව; අස්වසා- සතසා ;’අස්වස’ දාතුයි. යා ‘විහු -යන්නට කැමැත්තහු; යා + අටි= යා ‘ටි ;  නැවහි පල ඇක්මැ --නැවෙහි පලුපත  (හබල) පාගා ‘නාවාං පනෙ  අකකමිත්වා;’ යනු පාලි යි.  මා  ගමුන් --සන්රිාන්; බහා-ගොඩ බා ;වෙන -- අතික්; ගඳකිළි --බුදුරජනන් පවහන්සේ වැඩ වසන විහාරය; ‘සුවඳින් යුත් කුටිය”යනු බඅත්වජයි. එසේ වන්නා හා --එසේ ගදකිළියක් කරවු කල්හි මා බුදුරස් --බුද්ධ රශ්මි; බුදුරජානන්වහන්සේ ගේ ශරිරයෙන් නික්මෙන කානතිය; සෙනස්න- සෙනාසනය; පන්සල; ඉවසු --මෙහි ‘දැ’ යන්න ගෞරවාත්වි්යෙහි යෙදෙන ප්ර;ත්යලයකි. ඒ ප්රෙත්යදය යෙදුනු පදයන් ගෙන් උකත වන පදය බහුවචනයෙන් ම සිටි. උනු පත් කුසපත්; සිට්ටු ඇවිදුන් --යන්නන්; ගන්නේ මැනැවැ-- ගණමැනව; මෙහි ‘ගන්නේ’ යනු භාවයෙහි නිපන් ‘ගණු සදෙහි ප්ර්ථමාවිබතිඵකවචකයි. ‘ඇවිදුනන්’ යනු එහි අනුකත කතෘයි. කොඩධාන මහතෙරුහු  පළමු ලහා ගත්හ-අහසින් කතෘයි. කොඩධාන මහතෙරහු පළමු ලහා  ගත්හ- අහසින් ගමන් කළ හැකි තෙරුන් ම ලහා ගත යුතුය.  කොණ්ඩධාන තෙරුන්ට  අහසින් ගමන් කළ හැකි බවක් මිට පෙර සාමාන්ය භිෂිුන් අතර ප්ර්කට නො වි ය. මේ දවසෙහි ඒ තෙරහු ම ‘මම අහසින් යන්නෙමි” යි පළමුවැනි සලාකාව (අතික් තෙරුන්ට පෙරටු වම) ගත්හ. විසතර මනොරථපුරණි යෙහි එතදග්රෙපාලිවනිනායෙන් දත යුතු මහාරහ -- මහාහි; (බෝහෝ) අගනා. සිරිරුපිළිදැගිනි කොට- සරිරපටිජග් ගනය කොට; සරිරපටිජග්ගනය නම් ශරිරය සමබඣවු මුඛ

ධොවනාදි ක්රි]යායි. පලසමවත් සමවැද- එලසමාපතතියට පැමිණ; මෙහි ‘එලසමාපතතිය’නම් අහිත්එලය පාදක කොට උප දවා ගණුලබන විනෛතකාග්ර‘තාවයි.

115 .පිටුව

           සල අස්න --ශෛලාසනය; ගල්අස්න; හුනු --උණුසුම් කුළුගෙවල් --කුටාගාර; සතර දිගට විහිදුනු මුලු පරාල සතරෙහි මුදුන් කොන් එක්පියෙහි වද්ද පියයි. සතර සිටින සේ කළ ගෙවල් ‘කුළුගෙවල්’ නම්. සරා --සරහා; පිළියෙල කොට; අවුදු --අවුත්; ‘ආගත්ය ’ යන්නෙන් හින්නයි. සිංහලයෙහි පද  සිදධි දක්වන්නාහු මෙය නිපාතනවිධියෙන් සිද්ධ කෙරෙති. රුවන් මුවා --රුවතින් කළ; ‘මුවා’ යනු ප්ර්ත්ය.යයි. ඒ ‘කාරණ ලද’ යන අත්වාය ඇත්තේ ය. ‘බුදුනට’ යනු සමබඣාන්වරයෙහි ය. සතරමුහුණැ -- මුහුණු සතරක් ආත්තේ ය; සතර දෙසට ම දෙරටු ඇත්තේ ය. ‘බුදුනට’ යනු යශස්හි -- ක්ර්තියෙහි නො හොත් පරිවාරසම්පතතියෙහි; අග්රහප්රා ප්තව --අගතැන් පත්ව; ඇතුළු සැළ පහනක්--සැලියක් ඇතුලෙහි ප්රවදිපයක්; වන --‘වද -වැදිමෙහි’ දයින් තිපන් අතිතාබ්යා්තයි. 
            කුටාගාර ගත-- කුටාගාරයනට පැමිණ. අතුරුධන්--අනනධාන අනතඨාන කිරිම් නම් නො පෙනෙන්ට සැලැස්වීමයි. සසරින් -සංසරයෙන්; ව්යු.තිප්ර්තිසඣිවශයෙන් නො සිදි පවත්නා වු සකඣපරමපරාව “සංසාර’ නම්. මිදුහ--මුද’ධාතුයි. බුදධකොලාහල-බුදුන් වහන්සේ තිමිති කොට උපන් කථා ශබදය; “බුදුහු මෙසේ රුපසම්පනතයහ. මෙබඳු මධුරකථා  ඇතියහ. ගැඹුරුදහම් ඇතියහ” යනාදි කථාශබද; අරුණු ..............  ...........මහ ගද කිළියැ නැගුග  --බුදුහු සුනැපරනතයෙහි සෙසු කාපය ගෙවමින් කවර හෙයින් අරුණු පමණක් ජෙතවනාරාමයෙහි මහගදකිලියෙහි දි  නැංවු සේක් ද? වස්  කාඏය හෙයිති. යම් වෙහෙරක “මේ වස් තුන් මස වෙසෙමි’යි ඉටා වාසයකෙරේද,අවශ්යං කාරණයක් නැති ව ඒ වොහෙරින් බැහැර යා හැකි නො වේ. බැහැර ගිය ද අරුණට පළමු ව එහි පැමිණ අරුණ නැ‍ඟෙන තෙක් සිටිය යුතුය. අවශ්යණකාරණයක් ඇති ව ගිය ද සත් දවසකට වැඩි කාලයක් බැහැර සිටිය යුතු නො වේ. බැහැර සිටියොත් ‘තුන්

මස වෙසෙමි්යි යන අධිෂඨානය බි‍ඳේ ‘අරුණ නම් ඉර පායන්ට මත්තෙන් පෙරදිග අහසෙහි පෙණෙත රන්වන් ආලොකයයි. නම්දා හෝ --අපරානත දෙශය සමිපයෙන් ගලා බස්නා තදියකි. දැනුදු මේ නමින් ප්ර සිද්ධයි. මිණි ඇසිනාරජ --මණි අකකික නාගරාජයා ; මහාවංශයෙහි මොහු සමබඣ විසතර එයි. නාග භවනයට වඩා ඇරැ --නාගලොකයට වැඩම් කරවා ගෙණ ගොස් ; මා ලුදන දෙයක්-- ම විසින් පුදනු ලබන (පිදිය යුතු ) වසතුවක් ;පදලස් --පාදලඤජනය; පියවර සටහන; විහිදවා --දුරු කොට; අළුත් මැටිකඩෙකහි -- තෙත් මැටිපිඩක; එබු හසක් සෙයින් --ඔබන ලද ලාඤජනයක් (මුද්රාතවක් -සීල් සටහනක්) මෙන්; පුරාතන සිල්වල බෙහෙවින් කොටන ලද්දේ හංසරුපය යි. එහෙයින් ඊට ‘හස්’යන නම ම ව්යිවහාරයට පැමිණියේය. උරුවෙල් කසුබු පිළිබඳ තොරතුරු අමාවතුරෙහි මුල දි දක්වන ලදි. පුණු මහ තෙරුන්ගේ කථාව මිට වඩා විසතර ලෙස දිව්යාදවදානයෙහි පෙනේ

116;පිටුව

       රුක්බඩියෙක් --ලි ඉරිම් ආදිය කරණ වඩුවෙක්; වඩු+ එක් =-වඩුයෙක් =වඩියෙක්; වාසතුවිද්යාියෙහි --‘වාසතු ‘ යනු හෙබිම්  වලට නමෙකි ඒ පිළිබද ශාසත්රකය වාසතුවිද්රවය යි. මෙයින් ගෙවල් පාද බෙදුම් . සැපදුම් ඇදිම් ,ගෙවල් සැදිම් ආදි ශිලපශාසත්රව ගණු ලැබේ .’මයමතය’ යන ත්රවත්ව ය වාසතුවිද්යාතව උගන්වන සංසකෘත පුසතකයකි.ජිවිකාව --භික්මුනේ,උගත්තේ ; වැටෙන් නාහු--පවත්නාහු , ජිවිකාව කරන්නාහු ;සැහැ --‘සැස්’ දයින් යනු සමහර තැන් මුඨජ ළකාරවන් වද පෙණෙ. දසවැනි පරිචෙජදයෙහි කිප පලක ම “වන ලැවක්’ යි යෙවදින ‘වනලු වක්’ යි ද සමහර තැන පෙළේ. මෙය ‘දැව’ යන්නෙන් භිනනයි.එක්බුමු කොටින් හෝ -එක භඵුමක (එක් මහල් ඇති) කොට හෝ ; යාවත් සත්බුමු කොටින් හෝ --සප්තභගුමක තෙක් කොට හෝ ; මෙහි ‘යාවත්’ යනන් ‘යම් තාක් ‘ යන අත්වද ඇත්තේය. එහෙයින් දෙමහල් තෙමහල් ආදිය ද ගත යුතු. සප්තභුමකය අනතිමපරිචෙජදයයි. පහා යොදා දක්වා දෙති --ප්රාතසාද කොට රජහට පෙන්වා භාර දෙත් විකුට --විකුණා; ‘විකුණ’ දයන් සිදධපුවක්රිභයා යි. ‘ණ’ කාරයට තිපාතන විධියෙන් ටකාරාදෙශයි.

කොට-කොටින්,ගොස් -ගොසින්, අවුත් -අවුදු -අවුදින් ,ලද- ලදින්, යනාදිය ‘කත්ව--කත්වා න. ගත්වා -ගන්ත්වාාන. ආගත්යඩ-ආගන්ත්වා,ත. ලදධා-ලදධාන’ යනාදියෙන් බිදි එයි. එහෙයින් ඒ පද සිංහලයෙහි දි තවත් වරක් සිදධ කිරිම අනවශ්යදය. සිංහලයෙහි නිපාතනවිධියෙන් සිදධ වන පුව්කුියා නම් අතුට විකුට . වබුට යනාදියයි. පුසිත් --පොෂණය කරත් ; ‘පුස්’ ධාතුයි. වැටෙන්නට දුක --ජිවිකාව කරන්නට අපහසු ය.දුඹුල් ඇ හර නැති රුක් --දිඹුල් (අත්තික්කා) ආදි අරටුව නැති ගස් ;අලහ-- ගෙණ ආහ; ‘අර’ දයින් තිපන් අතතාඛ්යා තයි; දඩියෙන් --දඬුවෙන්; ‘යන්ත්රනය පිරිය’ යනු කියන ලද නමුදු කුමකින් පිරිවි දැයි අවිනිශ්චිතය. පාලියෙහි ද ‘තසසබිභනතරං පව්සිත්වාි යනතං පුරෙමසි”යනු පඹණකුත් ම කියන ලදි ‘පිරි’ යනු ‘පුර’ දයෙහි අතිතඛ්යා තයි බට --බැස්සේ ය. කාෂ්ඨ ව‍ාහන -- කාෂඨයෙන් (ලියෙන්) කළ වාහන. ගන්මග --හැකි +ය; වඩුකැමින් --වඩු කමින්; වඩු කමානතයෙන්; ගන්මග-- ගණුමග හේ --ඒ බරණැස්රජ නො රිසියෙයි --රුවි නො වේ. දැ --දේ. ‘වඩුරජ’ යනාදි වචන; හිමවුදටට --හිමාලයදිසාවට; හිමවියෙහි --හිමවුයෙහි; ‘හිමටු’ සද ‘ටු’ කාරානත ය. ‘ව්’ කාරානත නො වේ තමේ සදවර නැගෙන්නේ ‘හිම්ව්ව’ හිමවු ‘ යනිදි වශයෙනි ‘ අත්ත, අතු; මල්ල. මලු ;පච්ච’ පවු ‘ යනාදිය ද හා හා සසදනු .පාළ--ප්රගට. ප්ර සිදධ; ගත් වන බැවින් --තන්නා පද්දක් වන බැවින් ;ධැම්ව්--ධර්මිෂඨ ; සතර සහාවතින් සගරා කරණ ලද --සඩ්ග්රමහ වසතුවෙන් සංග්රෂහ කරණ ලද; සතර සගාවත් නම් දාන. ප්රිෙය වචන, අත්වතචයය්්රාම (භිත වැඩෙහි හැසිරිම) .සමාතාන්මතා යන මේයි. නිරුපද්රදව--උපද්රනව රහිත; භද්රහ--යහපත්; මමත්වි-- ‘මම’ යන භාවය; ‘මාගේ යන අදහස; ‘මම’ යනු ‘මාගේ ‘ යන අත්ව් ඇති පදයෙකි. එයින් භාවාත්වතයෙහි ‘ත්වේ’ ප්ර ත්යයයයි.

117 .පිටුව

      මධ්ය දෙශය--නැගෙතහිරින් කජඩගලා නම් නිගම ද ගිනි කොණින් සරලවති ගගද, බටහිරින් ළුුත නම් බමුණුගම ද, උතුරෙන් උශිරධවජ පවිතය ද අතර පිහිටියේය. දුට්හ--දුටහ; ආව--ආහ. හකාරයට වකාරාදෙශයි. බඬු පෙරළා --භාණඩ

පරිචතිනය කොට; බඩු පෙරළිම මුදලට ද බඩුවලට දැයි දෙ අයුර කින් කළ හැකිය. වෙණෙඳනට --වෙළෙඳුන්ගේ ;සුංවත් හළටි --සුංකම් (පිටරවින් ගෙණෙන බඩු සඳහා අය කරන බද්ද) අත්හැරියෙමියි.බෙරපියෙවි--හෙරි පයොග;අණබෙර ගැස්විම; පත් දෙන්නේ --ලියුමක් යවනුයේ;දනවියැ ංනපදයෙහි ව්ය;වසළුා කොට වැටෙන කල්හි --නියම් කොට ලවතින කල්හි ; ලහිරු රස් කලබන් --අළුත් සුය්ය්ත්ර‍රශ්මිකලාපයක්; මල්කල බක් --මල් මිටියක්; හිරුරැස් මුරුත මල් වැනි වහන්නේ වණියෙනි. ම ස ඳ --මාගේ යහළු; සුවරුවන් --ඇත්දළ වඩුවන්; ඇත් දතින් කමානත කරන්නන් ;කරඬියෙහි --කරඩුවෙහි ; ලාවට--ලාකඩ ගුළි; සුමු‍ඟෙක --සමුද්ගයක; පෙට්ටියක; පිළින් --වසත්රනයෙන්; රජමුඳ්නෙන් හස් කොට --රාජමුද්රාෙවෙන් සිල් තබා ;බලන්; නේය- මෙහි ‘මැනයි’ යන්නක් අධ්යා‍භාර කටයුතු; රාජාඩගණ. යෙහි --රජ මැඳුරෙහි මිදුලෙහි; හස් හැරැ --මුද්රාත ගලවා ; වසුන් හැරැ --වහුන් ඇර, වැසුම් (වටේ එතු වසත්රල) ඉවත් කොට; ලා වටින් කෙළනා --ලාකඩගුළිවලින් ක්රිරඩා කරණ; රැහැන්ව -- කුපිතව; අසන්තුෂට ව; පහල --ගැසි ය. ‘පහර’ දයින් නිපන් අතිතාඛ්යා තයි. ලා නැගී ගියේ --ලාකඩ ඉවත් විය; තුබුවා ද-- සෙසු කරඬු ද; දිග සොලොස් හත --දිඝිත්වඩය දහසය රියනකි. ‘හත්’ යනු ‘හත්වත’ යන්නෙන් බිනත යි. විජහාපිකළ --විදහු (දිග හැරි) යනු අක්කැමියන් --බඩුවල අගය (මිල) තියමි කරන්නන් තක්සේරුකාරයන් ; ්අක්කැ මියන්’ යන්න් සදහා පෙළෙහි ආයේ ‘පාවාරිකෙ’ යන්නයි එහි අත්වනය ‘උතුරුසළුවෙළෙන් දන්’ නොහොත් ‘උතුරුසළු වියන්නන්’යනු යි. රෙදි වෙළෙන්දෝ රෙදිවෙසෙසක් වු පලස්වල අස දකිති . එහෙයින් ඔවුන් විවැරිම සුදුසු මය. අමුල්ය --අනගි; මිල තියම නො කල හැකි; විගුණ --දියුණු ;ළුසමාහි --එකලිහි.

118. පිටුව

  පින්කෙත් --පින් නමැති ඵලයන් ඉපදිමට කුඹුරු වැනි ; දානවසතු පිත්බිජුවට ය. එය සඩඝරත්තය නමැති කෙතෙහි වපුළ විට පින් නමැති විපුලඵල ඇති වේ. රන්පතැ --සවනි පත්ර යෙහි; දැහිගුලෙන්--ජාතිහිඩ්ගුලයෙන්; සාදිලිංගම්වලින් ; සතුරුවන්ඹුවා --සත්රුවනින් කළ; සත්රුවන් නම් රත් , රිදි;

මුතු.මැණික්(=රතුකැට) .වෛඩුය්යී  (වෛරෝඩි) වජ්රස (=දිය මනති), පබලු (කොරල්) යන මේයි මැණික්මුවා --මැණික් චලින් කළ;මරාමිනණි -මරකන මාණික්ය . පච්ච ; පියුමිරා --පද්ම රාග; දළමුවා --ඇත් දනින් කළ ;සව්බරණින් සදා -සවාභරණ යෙන් සරහා; පළක් පන්වා -පය්යියඬරණින් සදැ -සවාභරණයෙන් සරහා; පලක් පන්වා -පය්ය් ්ර ඩකයක් (පුටුවක්) පණවා; සේසත් නගා -ශෙච්තචජත්රදය ඔසොවා ; සේසන වනාහි පුරාතනයෙහි රජුන්ට ම අයත් ලක්ෂ්ණසයක් විය. පසග තුරුරැවින් --පඤ්දාඩගික තුය්ය්.ර්රා වයෙන් පඤ්චඩගතුය්ය්ුර්‍ නම් -ආතන ; විනත, ආතන විතත ඝන සුසිර යන මේ පසයි . ‘ආතත’ නම් එක් මුහුණක් ඇති රබන් තම්මැට ආදියයි. ‘විතත’ නම් දෙමුහුණක් ඇති බෙර  ආදියයි. ‘ආතත විතත’ නම් හාත්පසින් සමින් වැසු හෙවත් සතර මුහුණක් ඇති පණාබෙර ආදිය යි. මෙකල්හි මේ තුය්ය්රර්යි මේ රටෙහි නැත. පනාබෙර අතර සතර මුහුණක් ඇති බෙර වෙසෙසක් නම් තිබේ. ‘ඝන’ නම් කයිතාලමි . විණා ආදියයි. ‘සුසිර’ නම් සිදුරු සහිත නළා ජාතියි තියු ගි-සතුති ගීතයන් ;නියාායන්-ආකාරයෙන්; ‘මේ පඩුරු’ යන්නෙන් මඟුලැත්ු පිට තැබු . තුණුරුවන් උපන් බව සඳහන් ලියුම  ඇතුළත’ . කරඬ	ුවම අදහස් කරණු ලැබේ අසුන් --ශාසනය. පතිවිඩය. ලියුම; කප්සුවහස්හි දු දිලුබි --කල්ප ශතසස්රටය (-ලක්ෂිය) කිනුත් දුලිහ; ‘කලප’ යනු ඉතා දඝි කාලපරිචෙජදයකි. බුදුරුවන් පඩුරු -බුදධරත්තනය නමැති පණනාකාරය; ප්රාබභාතය; පත්හ--පැමිණියහ; නො වදනා තුරු ම- නො පැමිණි කල්හි ම; පැමිණෙන්නට මත්තෙන් ම; ‘අපපතෙසු එව’ යනු පාලියි පිරිහුනුම්හ-- පිරිහුනෙමු . ‘”වහන්සේ, බුදුන් දුන් ඔවා කිම?”-යනු අත්ව‘ යයි. පෙහෙවස් විසිය යුත්තේ ය--උපොසථවාසය (-අවෙලායෙහි අභර නො ගෙණ නිසිය යුත්තේ ය--උපොසථවාසය කල යුතු ය. පැවිජි --පැවිදි ; ගත-‘ගන්’ ධාත්වෙහි අතිතාඛ්යා් තයි. එකවචන බහුවචන දෙක්හි ම ඒ  රුපය සමාන ව යෙදේ .පරිභොග ධාතු -බුදුන්වහන්සේ පරිභොග (පාවිච්චි) කළ ද්රඛව්යය යි. මේ වනාහි --රජුගේ බැනා වනාහි ; මහබෝපල දු-- මහාබොධි වෘක්ෂ යෙහි ාගඩිත්; වනදහමි දරු සිටි --විනයපිටකය හා (සෙසු) ධම් ද ඉගෙණ සිටි
                           

119; පිටුව

        තුන් ශරණද් --තිසරණයෙහින් ; සිලද් --සීලයෙහින් ; ආ- ආයුෂ; ජිවත් විය හැකි කාලය ‘ආයුෂ’ නමි. පැවිජියෝ- ප්ර ව්ර ජිතයෝ ; භික්ෂුාහු; පුහුචුන් --පුථුජජන ; මාගීඵලයකට නො පැමිණියෝ පුහුදුන් නම් වෙත් බුදතුරක් --බුදධානතරයක්;

එක් බුදු කෙතෙකුන් ගේ ශාසනය අතුරුදහන් වීමෙන් පසු තවත් බුදු කනෙකුන් උපදනා තෙක් ඇති කාලය‍; එය ඉතා දිඝි ය. “බුදතුරක්”යනු ‘ගෙවා යන පෙරකිරියෙහි නම් යි උපදනා පෙරට --උපදින්නට මත්ටතෙන්; සැවැ --වයුත ව;’සව’ සුවු’ යනාදි විසින් අයුහි ද ඒ දය වරනැගිය හැකිය. පෙරෙවි බමුණු --පුරොහිතබ්රා්ග්මණයා ; රජුන්ගේ යාගහොමාදිය කරන්නාවු ද. නක්ෂ‍ර්ථ ශාසත්රීේය ක්රිායාවන්හි යෙදෙන්නා වු ද බමුණා පෙරෙවි බමුණායි. තුන්මහාපුරුෂලක්ෂමණයෙකින් --මහා (ශ්රොලෂඨ)පුරුෂයන්ට පිහිටන පක්ෂෂණ තුණකිත් ;ඒ ලක්ෂාණ මෙහි ම මතු පැවසේ.උපෙත -යුකත ;පෙරවිතන් පත -පෙරෙවි තනතුරු රට පැඹිනියේය. දෙට -ාජ්යිසඨ .ප්රතධාන; බාවරිහ්ි -බාවරිහු; පුව් ඉකාර හේතුවෙන් පර හකාරසත උලකාරයට ද ඉකාර වි ලය. පුන දු - නැවතත් . පියා -මහකොසොල් රජ පසේනදිරජහු - ප්රතසෙනජිත් රජු ; මෙතුා බුදුන් පිරිනිවන් පාන්ට අවුරුද්දකට මත්තෙන් කලුරිය කෙලේය. කොශලදෙහධිලති වු මෙතුමා ඉතා බලසමිපනන විම. හොග -ධනය, වතු කුමුරු යාන වාහන ආදිය ‘ආවාය්ය්ාර්‍. තොප සිටි කල” යනාදිය රජුගේ වචනයි. ම බපානෝ -මාගේ පියානෝ; රජඋයන්හි -රාජොද්යා නයෙහි; ඒ වනහි තිතර පැමිණ දක්නට නිසි තැන ය. ‘වන්නේ’ ‘මැනවි’ යි යොදන්නේ ය. බමුණු දරු -- බ්රා හ්මණතරුණයන් ; මහාපරිරොධය --මහත් හිරිහැර සහිතය. නිරිකුල- අවුලක් නැති; ගැඹුරු වල් --ගමින් දුර වු ඝන කැගැ දෙලක්ෂරයක් දි- මෙය දු‍න්නේ රජතුමා විසිනි. ඉඩම් ගනු සදහා ය. යෙදි-- දෙ ඇමැත්තන් ඒ කාය්යෟ්යෙහි තියුකත කෙලේය. පස් පස් යන --පසු පස්සෙන් යන ; අසසකරජ --නම්දා . ගොදාවරි යන ගංගාවය අතර පිහිටි (වත්මන් හිට්රලවැන්කෝර්) ප්රනදෙශය අශ්මක රාජ්යපයයි. ඇහ්මකදෙශය එනක් කාලයක කසිරජුට ද එක් කලෙක කොසොල් රජුට ද යටත් ව පැවැත්තේ ය. හුලක රජ --ගොදාවරි නදියෙන් දක්ෂිදණපාශිවයෙහි මුලකදෙශය පිහිටියේය. මේ තෙලිඟු රජුන්ට අයත් විය. ලෝදාවරිහොය-- දකුණුඉන්දියාවේ නැගෙනහිර වෙරලින් මුහුදට වැටෙන නදියකි ඒ මැද දිවයිනක් වෙයි. ඒ දිවයින තවුසන්ට සුදුසු තැන විය. ගිවුළු --ජුලි; වුසු පියසෙක් වන් --වාසය කල ප්රුදෙශයක් වැනි ය. උහු එයින් දුන්හ

-ඒ අස්සක මුලක වන දෙ රජහු එ ප්රිදෙශයක් වැනි ය. උහු එයින් දුන්හ- ඒ අස්සක. මුලක වන  දෙ රජහු ඒ ප්රවදෙශයත් දුන්හ.

120 .පිටුව

     වැළි දු --තවත් ; ගොනා දෙලක්ෂුය බිම ගන්නට ම දුන් හෙයින් සෙසු වැඩට සැවැත්නුවරින් තමන් ධනය ගෙන්වුහ. ගොදුරුගම් --ගොවරග්රාමම; යම් ගමකින් අහර සැපයේ ද. එ ගම ගොදුරුගමයි-- ගොචරග්රා‍ම; යම් ගමකින් අහර සැපයේ ද. එගම ගොදුරුගමයි. කඳුමුළුළුලයෙන්--කන්දහමුලඵලයෙන්; අල .මුල්. ගෙඩි වින් .’කන්දයමුල’ යනු රාබවු වලට ද නමකි. බදුකරවුව රින් --අයබදුවලින් හා සුංකම්වලින් ;”බත් කරබ් නරින්” යනු ද පාඨානතරයි. නගා -උපදවා ; ‘දින්’ –‘දිනන’ යන්නෙන් හිනනයි.  සිංහලව්යා කරණරයෝ ‘දා (=දෙ) දයින් නිපදවති.  ගැමින් --ගමන් ; ගම් සදින් ‘ඉන්’ පසයි .  දන් අවජමින්-- දානය ගැණ (දන මනා සේ දෙන ලදැයි යනාදින්) කල්පනා කර මින් ; ලදරි--තරුනියක් වු; තිත්තෙන් --තිතරු; (නිත+එන්) නො කට හෙයි--නො කළ හැක්කෙමි. ‘හෙමි’ යනු ‘හෙ -හැකි බැව්හි ‘ දයින් නිපන් වතිමානාඛ්යා්තයි. දැසක --දාසියක; ඒ -- එව; ‘එ’ ධාතුයි. විධික්රි යා යි. හදහා  --අදහව; විශවාස කර; කියතුද් --කියතත් ; වනමල් --වනයෙහි වු මල්; මඩුල්ලක්- මණඩයක් අතට --අතුර දයින් තිපන් පෙරකිරියපදයි. කමඩලායෙහි --කෙණ්ඩියෙහි; දෙවැ -සෝදා-- සෝදා; ‘දො’ දයින් නිපන් පෙරකිරියයි. ‘දෙනා’ යනාදින්හි මේ ධාතුප්ර කාතිය පිරිසිදු ව පෙණේ. වන් වැ --වැනි ව. දුක් දෙම්නස් --කයෙහි  උපදනා අනිෂටවෙදනාව ‘දුක්’ නමි. සිතෙහි උලදවනා දුක. ‘දෙම්නස්’ නම් .දොම්නසට අනතුරු දුකද ඇතිවෙ .නොද දන්නි-නො දනි. මෙහි ‘ද’ කාරය සමුච්චයාත්වනයෙහි නිපාතයි. එය  මුදුන් හා මුදුන් හා මුදුන් පළන  ආකාරය; කුහකයෙක්--තමන් තුළ  නැති ගුණ ;නැති ශක්තිය. ඇතැයි අගවන්නෙක්; කි-‘කිය’ දයෙහි අතිතාඛ්යා්ත බහුවචනයි .’දේවතා’ යන සල්රිකලිංගික පදය උකතයි. ‘කි’ යනු එක වචනයෙහි ද යෙදේ “තෝ මුදුනුදු” යනාදිය බමුණාගේ වචනයි.
              ඔකාරජහු ගැණ විසතර පුජාවලියෙහි 7වැනි  පරිචෙජද යෙහි එයි. මුනුබුරෙක් සිද්ධත්කුමර --‘මුනුබුරෙක්’ යනන ‘සිදධත් කුමර’ යන්නට තුල්යාමධිකරණ විශෙෂණයි. පුරාණ භාෂා වෙහි ඇතැම් තැන තුල්යා ධිකරණවිශෙෂණයි. පුරාණ භාෂා වෙහි ඇතැම් තැන තුල්යාභධිකරණවිශෙෂණන්ගේ පර වද විභකති යොදන ලද බව මෙබදු තැන් වලින් පෙණේ. වත්මන්

වහර අනුව නම් ‘මුනුබුරු’ යි කියා හෝ ‘මුනුබුරෙක් වු’යි යි කියා හෝ යෙදේ .උහු පුළුවුස-ඔහු (=ඒ උතුමා) විචාරව; අසත් ම- අසන කල්හි ම; සතුටු සොම්නස් වැ --සතුටට හා සොම්තසට පැමිණ නො සතුටට පැමිණ ;දක්මහ --දකුමිහ; වුව--වුහ=වුව=වුව; ‘වුව’ යන බහුවචනය යෙදුනේ ‘දේවතා ‘ යන සත්රි- ලිංගික පදය උක්ත වු විට එය එකවචනානත වුවද, ඒ හා යෙදෙන අතිතාඛ්යාිතය බහුවචනානතවම සිටී.

121.පිටුව

   දෙතිස් මහපුරිස්ලකුණු --බුත්සරණෙහි  අවසාතභාගයෙහි ද. ධම්ප්රුදිලිකාවෙහි මුල ද විසතර දැක්ක හැක්ක. උගත් ගතුද් --උගත් ග්රිත්වදන් ; දළමඩුලු -ජටාමනඩල; උ.ුරුදස --උතුරු දිසාව; මුලක නුවර --මුලක රටෙහි අගනුවර එනමින් ම ප්‍රසිදධ ය. අසසක නුවර --අශ්මක රටෙහි අගනුවර යි. මාහිසසති නුවර එක්කලෙක අවනති ජනපදය මාලවදෙශය නමින් ද ව්යවවහාතයි. තමද්රතනදිතිරයෙහි ජබිබල්පුරයට පහළින් විඣාතාපුර” යයි ද ප්රවසිදධ යි. ‘මාභිෂමති’ යනු සංසකෘතරුපය යි. උජජයිනි නුවර --සම්බුඩකාලයෙහි අවන්තිදේශයේ ප්රරධානතගරය “උජජයිනී” නම් කච්චායන මහරහතන් වහන්සේ හා මිහිදු මාහිමියන් වහන්සේ ද උපන් නගරය මෙයියිවම්න්වති තදි තීරයෙහි පිහිටියේය. වතිමානජේයාවතිශ්ශාසත්රෙඥයන් එංගලන්තයේ ග්රිානිවි නගරය මුල් කොට මධ්යානහ්න රොඛා (Longitudes).ගණිත්තාක් මෙන් පුරාණ දඹදිව සිටි ජොතිශ්ශාසත්රහඥයෝ මේ නගර ය මුල් කොට ගිනුහ ගොධිපුර-ගොධපුර . ගොනදධ යන නාමයන්ගෙන් ද ප්රොසිදධ වු නගරයකි විදිසා නුවර මාහිසසති නුවර පටන් සැවැත් නුවරට යන මාගීයෙහි වෙත්රවවති (බෙත්වා) තදිතිරයෙහි පිහිටියේය. දැන් නාමය ‘හිල්සා ‘ යනු යි.මාලවදෙශයෙහි නැගෙනහිර භාගයෙහි අගනුවර මෙය යි. අග්රබශ්රාෙවක දෙදෙනා වහන්සේගේ ධාතු නිධාන කොට කරවු වෛත්යෙවය මේ සමිපයෙහි පිහිටියේය. මිහිදු මහරහතන් වහන්සේගේ මව්බිසොව මේ නගරයෙහි උපන් කුමරියකි

වල්සැවැත්නුවර --‘තුවබවනගර’ නාමයෙන් ද ප්ර සිදධ විය කොසඹැ නුවර --අවන්ති --දෙශයට උතුරෙන් පිහිටි වත්ස (වංස) ජනපදයෙහි අගනුවර යි. යමුනා නදිතිරයෙහි පිහිටියේය. අලහබාද් නගරයට සැතපුම් 30 ක් පමණ උතුරෙන් පිහිටි කොසාම් නම් ග්රාරම්ය පුරාණ කොසමැ නුවැ නුවරින් දකුණුදිග සත් යොදුනෙකින් ඔබ්පාබෙහි පිහිටියේය. කොසොල් රජු විසින් ඉදි කරවන ලද්දෙකි සරසු නදිතිරයෙහි පිහිටි අයොධ්යි නග රය ද මේ නමින් දන්නා ලැබේ . “ජනස්ය සාකෙත නිවාසිනසෙත” යනු කාලිදාසොකකි යි. මගධරට -- වතිමාත ඩිහාර් ප්රාදෙශයෙහි දකුණු කොටසයි .මෙහි විහාර අධික වු හෙයින්මුළු රට ම ‘විහාර’ (-බිහාර්) දෙශයයි ප්රඩසිද්ධ විය. වඩගයෝ ‘විහාර’ යයි ලියතත් ‘බිහාර්’ යයි උසුරුවති .බුද්ධ කාලයෙහි එහි රාජධාතිය වුයේ රාජගාහනගරයයි.පසු ව පැළ ලුප් (පැවකා) නුවර රාජධානිය විය. රජගහනුවර --මගධරට අගනුවර යි. ගිරිව්රජජ යනු මෙයට ම නමෙකි .වෙහාර , වෙපුල්ල, ගිජජකුට . ඉසිගිලි , පණඩව යන පඤච පවතයො මෙනුවර ප්‍රාකාරයක් මෙන් පිහිටිා තිබෙත් .වතිමාන ව්යවවහාරයෙහි, ‘රාජගිරි’ නමි. සෙතව්යාම නුවර --කොශලදෙහයෙහි පිහිටි මෙනුවර බ්රාගහ් මණයන්ගේ වාසභුමියකි. කිඹුල්වත් නුවර -කපිලවාසතුනගරය යි. ශාක්යු ජනපදයෙහි අගනුවර යි රෝහිණි නදිතිරයෙහි පිහිටි ාය්ය. බෝදිසත්වග කපිලතස්වින් පෙර මෙහි .වාසය කළ හෙයින් කපිලවාසතු නම් විය. කපිල තවුස් තෙම ජයභුමීයක් වු මෙ පෙදෙස ශාක්ය්යන්ට පරිත්යා ග කළේය. සිඩාත්වමකුමාරයන් වහන්සේ‍ගේ ජන්මබුමියවු මෙය වතිමානයෙහි “පදරියා” නමින් හඳුන්වනු ලැබේ. රොහිණි නදිය “කොහානා”නමි. කුසිනාරා නුවර --මල්ල ජතපදයෙහි පිහිටි නගරයකි. එක් කලෙක කුසාවති නමින්ද ව්යරවහාර විය. හිරණ්යරවති (අවිරවති) ගණඩකි යන නදින් එක්වු තන්හි පිහිටියේය. භාග්යාවතුන් වහන්සේගේ පරි නිවාණය වුයේ මෙනුවරප උපවතතන නම් සල්වනයෙහි දිය. වතිමාමාන නෙපාලදෙහයට අයත් මෙය ගොරක්පුර් අසල පිහිටියේ කුශිනගර් නමින් දන්නා ලැබෙි. පරිනිවාණ වෛත්යයය ද මෙහි දක්නට ලැබේ. පාව‍ානුවර --බුඬකාලයෙහි මල්ලරාජ්යටයේ අගනුවර විය. නිගනඨනාතපුත්තගේ මරණය වුයේ මෙහි දිය. මෙ නුවර පිහිටි චුන්දනකමාරපුතුයාගේ අඹවනයෙහි භාග්යේවතුන්

වහන්සේ කලින් කල  විසුහ. හොග නුවර --පාවානුවර අසල පිහිටියේ ය. විශාලා නුවර --වජ්ජ  ජනපදයේ අගනුවර යි. ගංගානදියෙන් උතුරු දිග පිහිටියේය. දිචජවීරජවරු 77707 දෙනෙක් මේ නගරයෙහි විසුහ. වතිමානයෙහි “බෙසාර්”පුරය මෙයයි .පාණසැ වෙහෙර --රජගහ නුවර පිහිටි පාසාණ යයිා. තව-මේ තාක් ;තවමත්ි ;ඉදුරෝ -ශ්රිද්ධා. විය්ය්ර ,ස්මාති , සදාධි ප්ර ඥයන ඉන්දියයයෝ පස් දෙන ; නො පිරිපැසුනග --නො මෙරුහ. දියුණු නො වුහ. පහන--පාෂනය. ගල්තලාව; උනට -උන්හට ;සැපය- සත්ප්රාැයයි; ඉතා හොද ය; අභිසම ය- අවබොදය . එනු වෙති --එන්නහු වෙතියි. බුදුහු කොහිය ජනය. පා සටහන ;සවිනේි දන්නා බුදුන් පරිදි- සියලු දතයුතු දෙය දන්නා බුදුන් බව. එකල සමහර තිත්වදඩකරයෝ “අපි සවඥයම්හ”යි කියමින් ඇවිද්දහ. එහෙත් ඔහු දත යුතු සියලු දෙය නො දත්හ. බුදුන්වහන්සේ වනාහි එබඳු නො වුහ. අඩග ලක්ෂසණ හාසත්ර්ය ුනු ව ඒ ඒ පුද්ගලයන්ගේ තත්ත්වසය ප්රගකාශ කල හැකිය. බුදුන්ගේ පා සටහන දැකිමෙන් සිරිපතුලෙහි රෙඛා පිහිටි ආකාරය ඔවුන්ට පෙනින. ඒ රෙකාවන්ගෙන් ම බුදුන් සවිනේ දන්නා බව  විශචය කළහ ගල් පිටෙක්හි -- ගල් තලාවක් මත්තෙහි; දෙවොලෙක-දෙවාලයෙකි. දෙවසථා වයකි. එම නම් --බුද්ධවිහාරය වීමෙන් පසුත් ප්ර.ථම වු ‘පාසානවෙතිය’ යන නාමය  ම විය. එමස විගස-- එකණෙහි ම පුථවුස්මින් --විචාරමින්; පස්වරු වැඩි මග ගෙණ පෙරවරු යන්නාහු -- මෙයින් බුදුන් අනු ව ගිය පරිදි දැක්වුහ. බුදුන් පළමු දවස්හි පස්වරුකාලයෙහි වැඩි මග තවුසෝ දෙවෙනි දින පෙරවරු කාලයෙහි ගෙණ ගමන් කළහ. පාණසා- -පාෂාණ වෛත්යහසථානයට; වෛත්යන යනු පුජානීය සථානය යන  අත්වා ඇති නමකි. දාගබිවලට දැන් මෙය ව්යරවහාර කරන්නත්, පුරාතන යෙහි දාගබි නොවද, පුජ්යර යයි සමමත වෘක්ෂා දියට ද ව්යාවහාර කළහ. 

122 .පිටුව

මිහි ය-මෙහි ය; ලද්--පද; පිපාසිත-පිපාසා ඇති ගිමින්--ග්රී ෂමයෙන්; කලකිරි-වෙහෙසුනු; “සිහිල් පැන්” යනාදිය “තසිතොව”යනාදි ගාථාවෙහි අත්ව-යි. එහි ‘තුරිතා’ යන්නෙහි අත්ව]ය නම් “වෙගවත් වුවාහු” යනු යි . මේ සිංහල පරිවතිනයෙහි ද අත්ව කථාවෙහි ද ඒ අත්ව්ය නොදක්වන ලදි. “සොම්නස් වැ’යනු සිංහල පරිවතිතය. “අති විය පිතිපාමොජජ ජාතා”යනු යනු අත්විකථාය. ඒ අත්වය ලැබෙන්නේ “තුසිතා”යන් නෙති. පෙළෙහි නම් ‘තුරිතා’ යි ම ආයේය. සක්දෙව් රජහු- යනාදින් සුරරජු විසින් රත්තමණඩපයක් මැවු බව අටුවාවෙහි කියන ලද නමුත් පෙළෙහි එබන්දක් නො පෙණේ. සවණක්රස් -නිල පිත .ලොහිත. අවදාත. මාඤ්ජිෂඨ. ප්ර භාසවර යන ෂඬිවණි රශ්මින්; අයම් විතරෙහි -දිහින් හා පළලින්; වටා -අවට; අජිත මාණම-බාවරිහුගේ ප්රවධාන ශිෂ්යහයායිා. සොළොසට බෙදු විට එයින් එක් කොටසක් එක් කලාවකි. පිරිහුන් -පිරිපුන් , සමිපුණ;පකාරයට හකාරාදෙශ විමෙන් ‘පිරිහුන්’ යි සිද්ධයි. පැරණි පිටපත්හි ‘පිරිපුන්’ යනු ‘පිරිහුන් ‘යි පෙනේ. මෙයින් අන් තන්හි ද මෙය දක්නා ලැබේ. මනසින් -සිතින් ; එක්සිාය විසි හැවිරිද්ද -උත්පත්තියෙන් එක්සියවිසි අවුරුද්දක් ඇත්තේ ය. ‘හවුරුදු’ සදින් අසත්යඇත්වි ඉප්රරත්යනය විමෙන් හා සවරවිපය්ය්්ර්‍ාස යෙන් ද ‘හැවිඑරිදි’ යි සිද්ධ යි . ප්රෙවරයා -බාවරිහුගේ ගොත්ර යෙහි ආදිම පුරුෂයා ය. ‘පවර’ යනු පාළියි. පවරයාගේ දරු තෙමේ හෝ මුනුබුරු‍තෙමේ පාවරි නමි. පකාරයට බකාරය විමෙන් ‘බාවරි’ යි වේ. පිඨොවින් -ප්ර්කාතියෙන්; සවභාවයෙන්; වෙද කියයි- වෙද උගන්වයි. තමා -තමාගේ .

          ‘දිවින් මුහුණු වසයි’යනුවෙන් ‘පහුතජිවහතා’ යන ලක්‍ෂණය ද. “නලළ උණු ලොම් ඇකි’යනුවෙන් ඌණිාරොමලකෂණයද  “අඩගජාතය”යනාදින් කොසොහිත්වෂගුයහතා යන ලක්ෂණණයද ප්රකකාහිතයි .විසතර ධම්ප්රතදිපිකාවෙන් දත යුත් . උණුලොම් -‘ඌණා’ නම් ලොම ධාතුව; ඒ ලොම නලළ මැද වුයේය. දවත්තරු සේ ඉතා සුදු ය. පහන් ගිතෙල  ගලා තුබු සියක් වට පෙළුැ පුන්පෙඳක් සෙයින් මෙළෙක. ඒ රොසයෝ කෙළවර ගෙණ අදනා පද්දහු අඩබාහුප්ර.මාණ වෙති. විහිදුනා ලද්දහු ආවර්තිතව ඌර්ධ්වාග්රාව සිටිති. බුදුන්ගේ දක්ෂිනනාවති වෙති සෙසු මහාපුරුෂයන්ගේ වාමාවති වෙති.

අඩගජාතය-පුරුෂව්ය ඤජනය; සැගවේ -‘සගව-සැගවිමෙහි’ ධාතුයි. පුළුවුන් -විචාරණ පද’ වචසින් -වචනයෙන්; “කවර” යනාදියෙහි අත්වස නම් “මෙසේ (ප්රවශන) විසඳන කිනමි දෙවියෙක් බඹෙක් වි” යනු යි.

            ගුගුරා --මත් කොට මුදුනෙහි ඇඳිලි බන්හු -දෙඅත් හිස මත තබා වැන්දහ. එකතු කළ දෙ අතුල් ‘ඇදිලි’ නම්.’බන්හු’ යනු ‘බැඳිමෙහි’ දයින් සිද්ධ අකිතාකඛ්යාිත  බහු වචනයයි. ‘පැනයක්’ යනු ‘පැනක්’යි ද පෙණෙ. පුරාතන භාෂාවෙහි අක්ප්රදත්යකටය පර වු විට නිත්යියෙන් යකාරාගම වුයේ තන්සමි හබදයන් කෙරෙනි. ‘වාක්ෂ යක්. ධම්යක්’ යනාදිය නිදහිතයි. එයින් අන්යයයන් කෙරෙන් ව්යකවසටර්තග විභාෂා වශයෙන් යකාරාගම විය. “රටක්. කටක්, වැඩක්. සියක්. බෙරයක් ,කලයක්, යතාදිය විභාෂාවිධි හෙවත් සිද්ධියි. ආච‍ාය්ය්යර්‍--ඇදුරු තෙම; ‘පුථවුස්සි’--පුළුවුස්’ ධාතුයි.  වතිමානාඛ්යානත ප්ර්ථමපුරුෂ එක වචනයි. පුළුවුස්+ඊ-පුළුවුස්ස +ඉ=පුළුවුස්සි.

අවිජජා-- චතුරාය්ය්ු්ර.සත්යරය නොදැනීම; සංසාරයා හිස් වන බැවින් --අචිච්ජිනතව පවත්තා සකඣපරිපාටියයි. කියන ලද සංසාරයාගේ ශිෂිය වන හෙයින් ; නාමරුපධම්යයි. කියනු ලබන සත්ව යන්ගේ උත්පත්තිය ප්රරතිසඣිචිඥනය නිසා ම වේ. ඒ විඥනය කුශලාකුශලකම්යන් කිසා ම වේ කුශලාකුශලකම් අවිද්යාවව නිසා ම වේ එහෙයින් අවිද්යා ව සත්වවයන්ගේ හටගැන්මෙහි දුල වේ. විසතර පටිච්චසමුපපාදයෙන් දතප යුතු එම අවිද්යාහව මුළුමතින් කැඩෙන්නේ අභින් මාගීඥනයෙකි. ඇය -- ඒ අවිද්යානව ‘අවිජජා’ ශබදය පාළියෙහි දි සත්රිදලිංගිකය. ඒ බව සලකා මෙහි ‘ඇය’ යි යොදන ලදි විද්යාෙ-රහත් මග නුවණ; පැථම් --‘පළ’ දයින් කරණකාරකයෙහි උම් ප්රිත්ය ය ව සිද්ධයි. එයින් පළා නු යි -පැළුම්; උම් ප්රවත්යයය භාවයෙහි මිස කරණ කාරකයෙහි යෙදුනු තැන් විරලය. විසජුන් -විසසඣිනය; විසදම; කොට ලා එකාංශ ලා -එකාංශ කොට ගෙණ.

123..පිටුව

ආචාය්ය් ර්යා වැඳමෙන් -ආචාය්ය් ර්යා ගේ වැඳුමෙන්; පාපිට ;පාමත; වැන්ද -වැඳි’ යන්ු ‘වඳ’ දයන් සිදධ අතිතාඛ්යාෙතයි. “බාවරිබමුණු තෙමේ ශිෂ්ය යන් සමග සුව පත් වේවා. තෝ ද සුවලත් වා මාණවකය. සැරදෙව”යනු ගාථාවෙහි අත්වද යි. ‘ඉලවු’-‘ඉල්ව’ ධාතුයි. මේ ධාතුවෙහි ‘ඉලිය’ ඉල්ල’ යන රුපයෝ ද පෙණෙත් වුව මැනැ මය -වුවද මැනව “බාවරි හු‍ෙග් වුවත් තොප හැම දෙනාගේ වුවත් කමක් නැත”යනු භාවයි. සංසයක් 0-සැකයක්; ‘සංසය’ ශබදයෙන් අක්ප්රඅත්ය‍ය හා යකාරාගම ද වි සිදධ “සංසයයක්’ යන්තෙහි යකාරය ලුප්තව සිද්ධයි. පැවරුහු -‘පැවරුම’ වම් කිසි ක්රිකයාවක් කිරිමට සතුටු කරවිමයි. දහසත් -දහස+ දු=දහසද් =දහසත්. ගුරුතගෝමි කාලයෙහි ද පදානත’ද්’ යන්නට ංත්’ යන්නවු බවමින් පෙණේ’දහසුන්’ යිද පාඨ යි. දහස් ආදි සඩබ්යා වාචක ශබද බහුයචනානත ‘දහසුන්’ යි ද පාටයි. දහස් ආදි සඩබ්යාාවාචක ශබද බහුවචනානත වන්නේ රාශිහෙදය ඇති තන්හි ය. එහෙයින් ‘දහස්ගනන්’ යන අත්වහයෙහි ‘දහසුන්’ යි විය හැකිය. ාමහි වනාහි අජිතමාණවකයාහට අතැවැසියන් දහස් ගණනක් නො ව එක දහසක් ම -වන කල්හි ද සෘදධිමය -(පුණ්යය) සෘදධියෙන් උපන් ;බදදිලි වැ -බදනා ලද අඤජලි ඇති ව වන -‘වද’ උයිත් නිපත් අතිතාඛ්යාිතයි. ඉදුරන් පරිපාකයට නො ගිය බව -ශුද්ධාදිඉන්දියයයන් මෙරිමට නො පත් බව. මණෙවු -මාණවක (තරුණ0 තෙමේ; එම සුතිත -එ ම පාරා යන සුත්රදයෙන්; මෙයිදු -මෙ දු මධ්ය යෙහි ‘යි’ ආගම යන පුව යට හ්ර සව ද වි දිද්ධයි. ‘හැමදෙනේ ‘ –‘හැමදෙන’ යන තන්හි නකාරසථ ආකාරයට ඒ කාරය වි සිද්ධයි. පිළිබැහු කලිහි-පටිබාහනය (ප්රඒතිබාධනය) කළ කල්හි ; වැළකු කල්හි ;’පිලිබැහු ‘ යනු ‘පිළි”උපසගි පුව ‘බහ-බැහුම්හි’ දයින් සිද්ධ කාදනන නාම යකි. දහසුන් =දහස් + දු -දහසුද් -දහසුගත්

124, 125.පිටු

          දෙයලක් -දෙවරක්.පිළිවිස්සැ ටි -(පිලිවිසියැ+අවි) ප්ර ශන විචාරන්නට කැමැති; ප්රුතික්ෂ ප්ත විම -ප්රිතික්ෂෙ ප කරණ පද් දෙමි. තිරයෙහි ලා ම-තිරයෙහි දිම ;දැන් කලි -දන් වනාහි.
          අනගැමි-අනාගාමි ඵලයට පැමිණි අතාගාමි වු විට සකක‍ායදිට ආදි ඔරමභාගියසංයෝ ජනයෝ ප්රටහිණ වෙති. එහෙයින් අනා ගාමි පුද්ගල‍තෙමේ මරණින් මතු කාමභවයෙහි නො ඉපදි ශුදධාවාස බ්රසහ්මලොකයෙහි උපදි එහි දි රහත් ව පිරිනිවන් පානු විනා ප්රෙතිසඣිවශයෙන් කාමභවයට ‘ නො එන සුලු’යනු යි මයිල් - මාතුල ; මවුගේ සොහොයුරු ;මාමා; වික්ෂිප්තව -වික්ෂෙතප්තව -විාක්ෂෙිපයට පැමිණ විසිර ගිය -එක් අරමුණක නො පිහිටි -සිත් ඇති ව; පිඩගියබමුනණා රහත් නො වුයේ මේ වික්ෂෙනපය හෙයිනි. සෝවාන් -සොතාපන්න; ‘සොත’ යනු ලැබේ. මේ මාගීයද එබඳු ය. මිට පැමිණියෙක් නිවන වෙත ම පමුණුවනු ලැබේ. එහෙයින් මිට ‘සොතාපතති’ යයි කයනු ලැබේ. සෙදගැමි -සකෘචාගාමි; මේ මාගියට පැමිනියෙක් මේ ලොකයට එක් වරකට වඩා ප්ර;තිසඣිවශයෙන් නො පැමිණේ. එක් වරක් පැමින රහත් ව නිවන් දකි . සොළොස් දහසුන් -මෙහි දහස් සොළොසක් හෙයින් ‘දහසුන්’යි බහුවචන වි ය. පිළිණ -ප්රොතිඥ පොරොන්දුව ;අනුදත්හ මැනැවැයි අනුමත කළහ. ‘අනු’ පුව ‘දන් ‘ ධාතුයි. චිඤඤ-ගතින් =සිතින් කරණ ගමනින් ; සෘදධියෙන්; පාදගතීන්- පා ගමනින් ;අපාර වු -පරතෙරක් නැති; නිවාන පිාරයට-නිවණ නමැති පරතෙරට; මදුර ඵග හරිත  -මිහිරි ඵලයෙන් බර වු අනුතත් දහතළයට -‘අතොතතතදහ’ නම් විලට; නම් විලට ; හස්රජක්හු - හංසරාජයක්හු; වියෝ -වියෝ ග ;වෙන් ;වෙන් ;වුහුට්හ-විහිදුහ. ‘විහිදු’ දයින් සිදධ අතිතාඛ්‍ වාතයි. සිවුපැද්ිගයක් -පාද සතරක් ඇති ගාථාවක් ;බමුණුදරුවෝ -බ්රාසහ්මණතරුණයෝ .අගගිදතත බමුණා පිලිබද විසතරය ධම්මපදඨථාවෙහි බුදධවගිණිනාවෙන් දතයුතු.

125. 126 .පිටු

13.පරිචෙජදය

                එක් අවුණෙන් -එක ම ආවරණයෙන්; අමුණෙන් හොවිහි -- ගොවිහු; එක දියවරින් -එක් වාරයක ජලගයෙන් එයි -සමාද්ධ වෙයි. දින් -කැපුම් . මැඩුම් -පැගුම් ; කහවුනු -රුපියල් 16 ක් පමන වටිනා රන් කාසියකි; පැස් -කුඩා පෙට්ට

  ඇවිදුනට -ඇවිදින්නය; ඔවුදු -ඔහුද; “මෙසේ කලහ” යනු යනු “මෙසේ කථා”යි විය යුතු සේ අටුවාවෙහි පෙණෙ.  රජකුලන් ගේ -රාජකුලයන්ගේ ;ජන්ම ඝටා බිණුහ -ජාතාපරාමශිනය කොට කථා කළහ; කුලමල  කිහ. ‘බිණුහ’ යනු ‘බණ ‘ දයින් නිපන් අතිතාකයාත පද යි. ජාති ඝටා බිණු පරිදි “තෙපි කිඹුල් වත් වැසි’ යනාදින්ද “තෙපි කුෂ්ට්න්” යනාදින් ද දැක්වේ සිගල් -හිවල් ;තමන් හොත් කුස හොත් අඟනන් -කතමන් උපන් කුසයෙහි ස අපන් සත්රිාන් සිය සොහොයුරියන් ඵලකායුධයෝ -පලිහ ආයුධයෝ ; තමන්ගේ අවිපහරට ඔවුන් ගේ පලිහ සමබාධක නො වෙකැයිද. ඔවුන්ගේ අවියෙන් තමන් ට කට හැක්කක් නැතැයිද මෙයින් හගවති . කුෂ්ට්න් -කුෂඨ රොග ඇතියන්ගේ ; නිවහලු ව- වහලක් -උපකාරයක් - පිහිටක් නැතිව; ඉඅනාථය; තිරිසන් ගතියැ -තිරිසන් ජාතියෙහි. බුහුරු රුන්හි -සිදුරු සහිාත ගස්හි; ‘බුහුරු ‘ යනු සදිදුරට නමක්. රුවන්මල්හි ද- “බුහුරු -සිදුරු -සිල් -සුසුරු -විවර- සිදුම් වෙ සම අත් “යි කියනලදි .මේ’බුහුරු රුක්එි ‘ යන්න යොදන ල‍ද්දේ අටුවාවෙහි ආ‍ෙ “කොලරුකෙඛ”යන්න සඳහා ය. ‘කොල’ යනු ඩෙබර (මසත්) ගසට නමකි. මේ වංහයෙහි පුවපුරුෂයා කෝලරුක් සඅදුරෙක්හි විසි ය. මේ දෙකුලයන්ගේ උත්තති කථා බුජාවලියෙහි 7 වැනි පරිචෙජදයෙන් හෝ සදධම්රත්තනාවලි යෙහි විඩුඩභවසතුවෙන් හෝ (343) දත යුතු. එකමත් යුතුඒ - කමානතයෙහි යොදනලද ;කාෂිකමාධ්ය ක්ෂද; සැහැ-ශාක්යි; සනනදධව - සනනාභ (යුද ඇඳුම්) වලින් සැරහි ; මහ කුළුණු සමවතින් නැඟී -- බුදුන් වහන්සේගේප කරුනාව වනාහි මුවලොව සියලු සතුන් කෙරෙහි පැතිර  වති. එසේ විෂය මහත් හෙයින් ඒ කරැණා‍ ව ‘මහා කරනා’ නම් වේ .ඒ මහාකරුණාව අරමුනු නොට උපදවා ගත් ධ්යාිනය මහාකරුණා සමාපතතියයි. නොහොත් කරුණා‍ධ්යා නපුවක අභිත්ඵලසමාපතතිය මහා කරුණා‍සමාපතතියයි. ඒ සමවතට සමවැද එයින් වෙන් ව සන්සිදි- සව්සිදේ ;’සන්සිඳු් ධාතුයි. මේ ධාතුව ‘සන්සිදි.  සන්දිඳිති, සක්සිඳේ, සන්සි‍ඳෙති’යි දෙඅයුරකින් -රැස් විම.  සිලි මිණක් -වුඩාමාණික්යතයක්; ඔටුන්ත මුදුනෙහි ම බදිනු බලන මැණික මෙනම් වේ. දුටු බන්දහ- දුටුවා වැන්නහ. දැන් චුකලි-දැන් වනාහි; අප -අප නිසින් ; අනුන් වෙර සැත්

නො පැහැරැවිය හැක්ක -අන්ය යන්ගේ හරිරයන්ට ශසත්ර (=ආයුධ) යන්ගෙන් ) පහර දෙවිය නො හැකි ය. අන්යැයන්ගේ සිරිරු කැපිය නොහැකිය. මරත් මැනැමය, පියන් මැනැ මය -මරතන් මැතව. (මරා කපා) පිසතත් මැනව; වැලි පිටු මත්තේ -වැලිතලාමතුවෙහි; නිරුපම -උපමාරහිත; මෙවැනි යයි සමාන කළ හැක්කක් නැති; වොරජමින් බබලමින් .

127 .පිටුව

දනනුදු හොන් -දනිතත්; ආව -ආහ රජිනි -රජවරුනි; ගගකෙළනට -ගඩගාවෙහි ක්රි ඩා කිරිම පිණිස; යහපතක් ; පස්දාවක් -ජාතක කථා පසක්.

         1. “මහරජිනි.කලහ විසින් නො තන්හි වෛර කොට එක් රුක්දෙවියකු විසින් වලසකු හා බැදි ආඝාතය මේ කල මුථල්ලෙහි විසින් වලසකු හා බැදි ආඝාතය මේ කල මුළුල්ලෙහි පවත්ති”යි එන්ද නජාතකය (ජාතක පොතෙහි 884 පිටුව) වදාළේ.
         2; “මහරජනි, අනුන් කථා නො හැදහිය යුත්තේය. පෙර තුන්දහසක් යොදුන් විතර ඇති හිමවියෙහි සිවුපාගණා එක් සාවකුගේ බස් හදහා මුහුදු වදින්නට වන්හ”යි පඨවිඋද්රිගයන (දදදහ) ජාතකය (ජාතක පොතේ 563 පිටුව) වදාලෝ 
        3; “මහරජින්’ ඇතැම් කල්හි දුබල පුගුල් තෙමේ ද මහබල ඇතියහුගේ සිදුරු දක්කි. පෙර එක් කැටකිරිලි ලිහිණියක් උපායෙන් ඇත් රජකු මැරුය” යි ලටුකික ජාතකය (ජාතක පොතෙහි 609 පිටුව) වදාළෝ.
       මෙසේ කලහ සන්සිදුවනු සඳහා තුන් ද්රදවක් වදාරා සමඟ බව්හි අනුසස් දක්වනු පිණිස දෙ දාවක් වදාළෝ.
        4. “මහරජිනි. සමඟ වුවන්ගේ සිදුරෙක් කිසිවකු විසිනුදු දැක්ක නො හැක්කැ”යි රුකබ ධමම ජාතකය (ජාතක ලොතෙහි 172 පිටුව) වදාළෝ.
       5. “මහරජිනි සමගව සිටි තෙක් වටුවන්ට යම් කවර හානියක් කරන්ට කිසිවෙක් පොහොසක් නො විය. යම් දවසෙකැ ඔහු විවාද කොළෝද, එදා වැදිපුත්  තෙමේ සියලු වටුවන් මරා ගෙණ ගියේය”යි සමෙමාදමාන ජාතකය(ජාතක පොතෙහි 83 පිටුව ) වදාළෝ.

මේ ජාතකකථා ජාතක පොතෙන් උගතයුතු.

       එක් සුතක් --එක් සුතුයක්; සුත්ර නිපාතයෙහි අතතදණඩ සුත්ර යයි. කොදිම් -කුඩා දිවයින්; ලඳු -‘ලබ’ දයින් අතිත කතෘකාරක උප්රරත්ය ය ව සිදධ කෘදනතයි .මේ ම ‘ලද’ ලද්’ලත්’ යි ද සිටි. සතරමහදිව්හි -මහාවිප සතරෙහි; විස්තර බුත් සරණෙහි ලොකවිවරණකථාවෙන් දතයුතු සක්විති ඉසුරු - චක්රලනර්තති ඓශවය්යිිය; මහාවනය වනාහි හිමාලය හා එකාබදධ වු සවයඤජාතවනයකි; හරසරින් -ගෞරවයෙන්; මේ කුමරුන්  පැවිදි  වුයේ.  රුවියකින් -පැවිද්දෙහි ඇල්මකින්-නො වේ. වැඩිහිටි තැයන්ගේ කිමට ගෞරවයෙති. උකටලි --අනහිරතිය; නො ඇල්ම ;;රජවරොඩිහු --බිසෝවරු; අනතාපුරසත්රීලහු. ‘රාජාවරොධ’ යන්නෙන් බිනත යි. හසුන් -ලියුම් ;පනිවුඩ . අහිරති -ඇලුම්; උකටලිහ-කලකිරුණහ; ඇරැ --පමුණුවා; ‘අර -ඇරිමෙහි; ධාතුයි. කුණාල්ද -කුණාල ජාතකය; මේ ජාතකය බුදධහාෂිත යකැයි භාෂාවිලාසයෙන් ඔප්පු නො වේ. මුල දි සංසකෘතයෙන් ලියා තුබුනු කථාවක් පාලියට ගැණිමෙන් මේ ජාතකය ලියු සේ සිතිය හැකිය. ඝත ජාතක, නලිනි ජාතක ද  සංසකෘත පොත් වලින් ගත් බව අප අදහස යි. මාගමුන්ගේ -සන්රිතන්ගේ . (මාතුගාම =මාගම්)

128. පිටුව

     රුවන්කුළු -රත්ත (පවත) කුට; රුවන්කඳු මුදුන් ; ගිරි තලා-පව්තයන්ගේ තැනිතලා; ‘තළා’ යි ගතොත් ‘විල්’ යන අත්ව ය කිය හැකියි. සදත්දහතළා -‘ජදදනතදහ’ නම් තඩාගය, විල ‘සත්දහතළා’යි ගතොත් ‘විල් හත’ යනු අත්ව’යි. එය යට දක්වන ලදි.පස්මහ ගග-හිමාලයපව්තයෙන් ගලා බසිතැ යි සැල කොන ගඬගා, යමුනා, අව්රවතී. සරඟු, මිහි යන මහාගඩ්ගා පස; පුප්නා --පිපෙන; දසකුලෙහි -කාලාවක. ගඩෙගය්යා, පණඩර, තමබ. පිඩගල. ගඣ, මඬගල, හෙම. උපොසථ, ජදදනත යන ඇතුන්ගේ කුල දසයෙහි; වගනුදු -ව්යාථහුයන්ද, කිරිරිගණ -කින්තර සමුහයා; අශවශරිරය වැනි සිරුරක් ද මිනිස් මුහුණක්ද නොහොත් මනුෂ්යණශරිරය වැනි ශරිරයක් හා අශවමුඛයක් ද ඇති සත්ත්වමවිශෙෂයකි.  මොහු ගායනාවෙහි අති දක්ෂකයෝයි.  යොජන --යාර 16000 කි. එහෙත් හිමාලය පවතය මැනිමේ දි ගන්නා ලද යොදුන එතරම් දිග නුවු බව හැගේ රක් -මනාහිලා; හිඟුල්ගල් -සාදිලිඩගම් කදු; අඳුන් --අඤජන; මේ

වනාහි නිලවණි ද්ර ව්ය යෙකි. සතුරුවන් -සප්තරත්ත; පිළිමිණි-ස්ථටික (පළිගු) මාණික්යක; වට යෙළ සිය යෙජුන් -හාත්පසින් යොදුන් 150 ක් ඇති ; මිණිවන්පහන්දිය --ඉන්ද්නීලමාණික්යන වණි වු ප්රණසන්න (පැහැදි)යදි; පස්පියුමෙන් සසුන් -ඇඹුල. උපුල, හෙල්මැලි, රත්පියුම් යන පස්වැදැරුම් පියුම් වලින් සඤජන්ත වු. ගැවසුනු; පුවඟු -‘රුක්ගස්’ යි කියනු ලැබේ. පනා -කොස් ; සළල-සරල; හොර; අගරු-අගිල්; දෙව්දුරු - දේවද්ර රු; නඳුන් -තැඳුන්? ; මල් පල්ලෙන් -මල් වලින් හා කොළවලින්; රුක්රදුන් -වෘක්ෂැරාජයන් ;මහාවාක්ෂ’; එකවට- එකවිට ; ජන;දරාග -දැඩි ආගය; කුණාල්දහ තළාවට -‘කුණාල දහ’ නම් වු තඩාගයට; පැළ දෙසෙහි -බස්නාහිර දිසාවෙහි; සිලාතලයෙහි -ගල්ත‍ලාවෙහි; කල්පසථාසි -කලපය මුථල්ලෙහි පවත්තා; කුලපවත වලින් එකකි. සරාහිරක් -ශරත් අහස වලා රහත ය. නිම්ලය. නුදුට්විරිදැ-අදාට්රිදැ -අදෂට පුව (=පෙර නො දුටු) දේ; වික්රව කොකිලයෝ -විසිතුරු (=නාතාවණියෙන් යුත්) කොවුලෝ ; කෙවිලිරජු -කොවුල් ම =කෙවිලි; සවාත්ව යෙහි ඉප්රවත්යකයයි. කෙවිල්ලන්ගේ රජ=කෙවිල්ලන්ගේ රජ =කෙවිලි රජ; එළවමින් -ගෙණවුත් දෙමින්; පරිචය්යාල- මෙහෙය; ඇසියටි ව-අසන්නට කැමැත්තහු ද

129. පිටුව

       ප්ර තිමණඩිත-අලජකාත වු; ජාතකයෙන් -මුදිත ජාතක පොතෙහි 1272 පිටෙයහි පටන් මේ ජාතකය පෙණේ. මහනුවර --සොතාපත්තිමග්ගඤණය; ගල් බෙයදැ -පවතහෙදයන්හි ; ගල්ගුහාවල ; ‘පබ්භාර’ යනු ගුහායි.  පිළිවුදු --පටිවෙධ කළ; අවබොධ කොට ගත්; ‘පිළිපුව ‘විද’ දයින් කමාකාරකයෙහි උප්රිත්ය;යයි. සක්වළ -එක් සුය්ය්කර්යෙඋකුගේ ආලොකය පැතිරෙණ හැම තැන් ම එක් සක් වළෙකි. පුබුදු -ප්රයබුදධ; මාගීඵලයන්ට පැමිණියෝ. පලග විදහා --පය්යීෙඬකය දුරු කොට; යම් වත බැස -මාගීයට අවතිණි ව; තිසදුර සිවුර -නිසිදනවීවරය; යම් තැනෙක්හි හිඳිද,ඒ නිසිදනයය. හිඳගැණිමට ගණු ලබන රෙදිකඩ මෙනම් වේ,

අතුට ලා -අතුරා, ‘අතුට’ යනු ‘අතුර’ දයින් නිපාතන විධියෙන් සිද්ධ පුවකුියා යි. ‘ල’ යනුද ‘ලා -ලිමෙහි’ දයින් සිද්ධ පුව කුියායි.  එයින් විශෙෂාත්වටයක් නො ලැබේ. පෙරළි -හැරී; ප්රිතිවෙධ -අවබොධ; නිධියක්-නිධාතයක්; අරිගණන් මුථ දුන් විගස -ආය්යීෙ සමුහයා රැස්වු කෙණෙහි ම; සෝවාන් ආදි මාගීඵලයන්ට පැමිණියෝ ආය්ය්ීර්යෝහ යි. බුද්ධොත්පාදයෙහි -බුදුන් උපන් සමයෙහි; නිම්වළල්ලෙහි ගෙණපෙරළනලද -රෝදයක් අවට ඇති පටටම නිම් වළල්ලයි. එය අල්ලාගෙණ කරකවන ලද; රිදි සකක් -රජතචක්රනයක්; රිදිමුවා රෝදයක්; නුඔ යනු ‘නුබ’යි විය යුතු.  නුබතලට -නබසතලයට; අහසට ; පිළිලත -ප්රණතිපත්තවිය. පැමිණියෝ ය. ‘පිලි’ පුව ‘පද’ දයින් සිද්ධ අතිතා බ්යාධතයි .උපසගීපලයෙන් ධාතුන්ගේ අත්වි වෙනස් වේ. එ වෙනෙහි -ඒ වනයෙහි; මහාසමමතරජ -ආදිකල්පික මිනිසුන් විසින් රජු වශයෙන් සමමත කරගත් මෙතුමා ලොකයෙහි ආදි ම රජතුමා යි.සුය්ය්හර්වංුශයෙහි ප්රවථමයාත් මේ තුමා යි. හොත්හ- ශයනය කළහ; උපන්හ; ‘හෝ -හෙවුම්හි’ දයින් වු අතිතාඛ්යාමතයි.
                                   

පිටුව 130

            චලිත-කම්පිතවීකලබල ව; අඬසන්පියෙනි-හඩසන හෙවත් ශබදය ඇසෙන දුර හා අඩශවු ; “සදදනතර අවඩඪගාවුත ගාවුත අඩඪයොජත යොජනාදි වසෙන” යනු අටුවා පාඨයි. මේහි ‘පියෙති’ යන්න ‘අඩඪගාවුත’ යන්නට සමානාත්වඨ කොට යෙදුනකැයි හැගේ .මේ අත්වඅයෙහි ‘පියෙති’ යන්න යෙදුනු අත් තැනක් නො දුටුමු . මෙය ලෙඛකප්ර මාද සෙකැයිද කිය නො හැකිය. ඉතා පැරණි පිටපත්හි ද මේ වචනය ම පෙණේ. පරික්ෂා  කළ යුතුයි. යොජුන් -යොදුනක පමණ ගවු සතරකි. ධම්ප්රාදිපිකාවෙහි 209 වැනි පිටෙහි ද විසතර පෙණේ. ද්රෝණමුත-මහානගරවලට අයබදු ලැබෙන කුඩා නගර නොහොත් ගම් හාරසියකට ප්ර‍ධාක ගම; කෙළ -කෝටි; පටනෙහි පටුන්ගම්හ; නොයෙක් දෙසිත් වෙළෙදම් ආදිය මිනිසුන් පැමිණෙන රුවන් උපදනා තැන්; දඹදිව් තල -ආදි යෙහි විසතර බුත්සරණෙහි 85 වැනි අංශයෙහි පෙණේ.අරුතල අසඤඤතල

රුපයක් නැති. ධ්යා නචිතතය හා තත්සහජාතධම්යන් ද පමණක් පවත්තා අාකාසානඤවායතනාදි බ්ර5හ්මලොක සතර අරුතලයි. ච්තනය හා චෛතසික නැති, රුපය පමණක් පවත්තා බ්රතහ්මලොකය අසඤඤතලයි. ඒ බ්රතහමලෝකයෙහි වැසියන්ට රුපයක් නැති හෙයින්ද. අතික් තැනකට මන් කළ නො හැකිය. වුහුට -දැම්මොත්, විසි කළොත් උඩ සිට පෙළොව දෙසට දමු මහ ගලක් එක් දවසක් තුළ යොදුන් හතලිස් අටදහසක් දුර බසි. එසේ බස්නා ගලක් සියල්ලට ම වඩා පහතින් පිහිටි බඹලොව සිට පොළොවට පැමිණිමට සාරමසක් ගතවේ. එහෙයින් ඉතා ම කිජ්ජු බ්රසහ්මලොකය හා පොළොවත් අතර දුර යොදුන් (30×/×48000=) 57,60,000ක් බව මෙයින් හැගේ . අතුරු -අතර, ඉඩ සක්වල ගල් -එක් සක්වළක් අවට පවතයක් නොහොත් පවතයක් වැන්නක් තිබේලු. තන් -තැන් ; හක නොවෙයි-සමබාධ සහිත (ඉඩ නැති) නොවේද; අසමබාධ වේද; මහෙශා‍ඛ්යහ- (මහා+ ඊශ +ආඛ්යද) ‘මහා ඊශ’ යන නම් ඇති ; ‘ඊශ’ යනු ප්රතධාන, අධිපති, ශ්රොෂඨ යන අත්ව’යන්හි වැටේ. මහා‍ෙශ්රාෙෂඨ, මහානුභාව සමපනන යනු අත්ව යි. ලැබෙති-‘ පබ’ ධාතු කති සමානාත්ව යි. වැළැත- සමිපය; කෙසගක් -කෙස් ගසක අගක්; අත්බව් -ශර්ර. සුද්ධාවාසයෙහි -අනාගාමි වුද රහත්වු ද බ්රතහ්මයන් වසන හෙයින් ශුදධාවාශයයි නම් ලද බ්ර්හමපොකයෙහි; පරිසුන් වේලෙහි- පිරිසිදින ලද අවසථාවෙහි; සමවතට සම වදින්නෝ “මෙ පමණ කලකින් සමාපතතියෙන් නැගෙම්හ”යි සමාපතතියෙන් යුකත ව වසන කාලය නියම කර ගෙණ ම සමවත් සමවදිති.ඒ තියම කාලයගෙවෙනු සමගම සමාපත් තිය අවසන් වේ; සහාපත්තියෙන් තැගිම නන්නේ එකල්හි ය. පස්බන -බතින් පසු; බොජුන්හල්ගෙකක්- භොජනහාලා ගෘහයක්; ‘පසු වුවන්’ යනු ‘ලැබෙන්නේ’ යන කමාකාරක කෘදනතයෙහි අනුකතකතෘයි. මුවවිටියෙහි -මෝවිටෙහි ;බට බැස්සේය.

131.පිටුව

             නීලකිසුණුසමවත් -නිලකසිණය භාවනා කෙටෙ උපදවා ගත් ධ්යාැනයට ; කසිණ. කසිණ බාවිනාදිය සමබඣ විසතර විසුදධි මග්ගයෙහි 3.4.5වැනි  පරිචෙජදයන්හි පෙණේ නිල්

රස් විහිද - නීලකසිණසමාපත්තියට සමවත් පමණින් නිල්රැස් විහිදිම් ආදිය කළ නො හැකි යි. සමවත් සමවැද හයින් නැගී පූර්විකෘත්යො කොට අභිඥ උපදවා ඒ අභිඥචිතතයෙන් “නිල්රැස් විහිදේවා”යි අධිෂඨාන කළ යුතු ය. නිල් රස් විහිදෙන්නේ එවිට ය. සෙසු පීතකිසුණුමවත් ආදියෙහි ද මේ ක්ර්ම මැ යි. විසතරාරිත්ථී.න් විශුදධිමාර්ග්යෙහි සෘදධිවිධනි‍ෙදීශයෙන් උගත යුතු. කවජ - කචච; යුද ඇදුම්; බුද්ධවිථීය - බුදුරජානන් වහන්සේට වෙන් ව තිබෙන විථීයෙහි; බුදුන්වහන්සේ වැඩ හිඳිනා තන්හි සතර දෙසිත් සක්වළගල දක්වා වීථි සතරක් වැනි අවකාශරේඛා සතරක් වෙයි. බුදධවීථිය නම් එයයි. එහි කිසි දෙවියෙක් බඹෙක් නො සිටි. ගමනාගමනය සඳහා ම වෙන් ව තිබේ. පාළමඟක් - පහළ වූ - ප්රහකට වූ - මාගීයක්; රන්පට - රන්මුවා රෙදි; සමන් මල්පට - සමන්පිචිචමලින් යුත් වසත්ර ; පය්ය්ොර්න ත - කෙළවර; අකනිටා - සියල්ලට ම ශ්රෙ ෂඨ වූ බ්රිහ්ම ලොකය; මෙය ශුදවාසයන්ගෙන් එකකි. දෙවතා සන්නි පාතය - දෙවසඬගමය; දෙවියන්ගේ රැස් විම, නො දන්නි - නොදනිති; ‘යම් සේ මට දෙවතා සන්නිපාත වි ද, අතීතයෙහි වූ තාක් බුදුනට මෙ ම පමණ දෙවතා සන්නිපාත වි ය’. යනාදින් අන්වය දත යුතුයි. අලෙපශාඛ්යප - ‘අලෙපශ’ (=අප්රයධාන) යන නම් ඇති, වැඩි බලවත් නුවූ; කුම් කියත් ද? - කිම, වදාරත් ද? කෙසේ වදාරද් ද?

182. පිටුව

        නො පැකිල - නො පටලැවි; ‘ලකුලු - පැකිලීමෙහි දයින් වූ පෙරකිරියපදයි. අනාවරණ - ආවරණයක් (වැසීමක්) නැති; අනාවරණඥනය තිබෙන්නේ බුදුවරයන්ට පමණකි. භව්ය් අභව්යව විසින් - මාර්ගවඵල අවබොධ කිරීමට සුදුස්සන් නුසුදුස්සන් වශයෙන්; අභව්යදයන් - නුසුදුස්සන් අත්හැර; අතනතය්ය්සර්‍ාදිඅකුශලකම් යන්ගෙන් යුක්තයෝ ද, නියතමිත්යා්දෘෂටි ගත්තාහු ද, උභතො ව්යතඤජනකාදීහු ද, ත්රිමහෙතුක ප්ර තිසන්ධීය නැත්නාහු ද ශ්රාද්ධා නැත්තාහු ද, කත්තුකම්යාතාකුශලචජන්ද‍ය නැත්තාහුද අභව්ය්යෝයි. චය්ය්කර්නුාකූලධම්දෙසුන් ව්ය්වසථා කොට - චරිතයට සුදුසු වූ ධර්ම් දෙශනා නියම කොට; “මෙතෙක් දෙන රාගචරිතයෝ ය; බඔවුන්ට සමමාපරිපබ්බාජාතීයසුන දෙසමි. මෙ තෙක් දෙන

දොසචරිතයෝ ය; ඔවුන්ට කලහච්චාදසුත දෙසමි. මොහචරිත ඇතියන්ට මහාව්යු හසුත ද, විතකකචරිතඇතියන්ට චුලල ව්යුුහසුත ද, සද්ධාචරිත ඇතියන්ට තුවටක සුත ද, බුදධිචරිත ඇතියන්ට පුරාහෙදසුත ද දෙසමියි නියම කොට; මේ චරිත සම්බන්ධත විසතරය විශුද්ධිමාර්ගකයෙහි නකමමඨානගහනනිදෙදසයෙහි ද, මේ සූත්රි සය සුතතනිපාතයෙහි ද ඇතුළත් වේ. ආත්මධ්යාසශය විසින් දෙසූකල - තමන් වහන්සේගේ අදහස් වශයෙන් දෙශනා කළ කල්හි; පරාබ්යා්ශය විසින් - අන්යකයන්ගේ අදහස් වශයෙන්; සියලු සූත්රතයෝ උත්පත්ති වශයෙන් සිව්වැදෑරුම් වෙත් :- අනුන්ගේ ආරාධනාවක් නැති ව තමන්ගේම අදහස් පරිදි දෙසන ලද සූත්රා ය, අනුන්ගේ අදහස් හා අවබොධය ද සලකා දෙසන ලද සූත්රන ය, යම යම් කරුණු නිසා දෙසන ලද (අත්ථු පපතනික) සූත්රම ය, අනුන් විසින් අසන ලද ප්රූශනයන්ට පිළිතුරු වශයෙන් දෙසනලද පුචජාවසික සූත්රතය යි. “චය්ය්වර්‍ානුකුල කොට” - මෙහි චය්ය්වර්‍ා නම් දෙවියන්ගේ චය්ය්යර්‍ා යි. අසූමහසවිවන් - බුත්සරණෙහි නාලාගිරිදම‍නයෙහි අසූමහසව්වන්ගේ නම් ආයේ ය.දෙඅගසව්වන් - අග්රව ශ්රාේවක දෙන ම; සැරියුත්, මුගලන්දෙනමයි. උනුදු - (උන් + දු=උන් + උ + දු) උන්වහන්සේලා ද; පසේබුදු - පරෝපදෙශ වීරහිත ච සිව්සස්දහම් අවබොධ කළ, තමන් දත් දහම් අනුන්ට අවබොධ නො කරවිය හැකි උතුමෝ; බුදෙධාතපාදයෙහි පසේබුදුවරු නූපදනාහ. ශක්රධසුයාමාදි - ‘ශක්රස’ නම් චාතුමමහාරාජික, තාවතිංස යන දෙදෙව්ලොවට අධිපති යි. ‘සුයාම’ නම්යාම’ දිව්ය ලොකයෙහි දෙවියෝ යි. ‘ආදි’ ශබදයෙන් තුසිත නිමමාණරති, පරනිම්මිතවසවතති යන දිව්යනලොකයන්හි දෙවියෝ ද, රූපිබ්ර හ්මයෝ ද ගැණෙත්. අනනතාපරිමාණ ලොකධාතුව - කෙළවරක් නැති - ප්රතමාණයක් නැති - ලොකය; අහසෙහි තන්හි තන්හි පිහිටා තිබෙන ලොකධාතු මෙතෙකැයි කිය නො හැක්ක. ලොකධාතු අනනත වන පරිදි රොහිතස්ස සූත්රලයෙන් දතයුතු. අභිඥපාදකධ්යා න සමවැද - අභිඥවට පාදක (-මුල් - අත්තිවාරම) වන ධ්යාැනයට පැමිණ; ඒ නම් චතුත්ථිුධ්යාරනය යි. රූප මැවීමට පෘථිවීකෘත්සන චතුත්ථී ධ්යා නයට සමවැදිය යුතුයි.ඒ තැති ව රූප මැවිය හැකි නො වේ. ‘අභිඥ’ නම් සෘදධිවිධාදි කරුණු පසෙක් හී පවත්නා නුවණ පසකි.

              පාසිවුරු ගැන්මුදු - පාත්ර විචර ගැණිමත්; ආලොකන විලොකන - ඉදිරිපස බැලීම ආලොකනයයි. අනුදිශාවන් බැලීම විලොකනය යි. (යට බැලීම ඔලොකනය යි. උඩ බැලීම උල්ලො කනය යි‍. පසු බැලීම් අපලොකණය යි) පර්වැයන්ගේ - පුරුක්වල; ශරීරාවයවයන්ගේ සන්ධිත දෙකක් අතර වූ කොටස පථියකි.සංකොචන - හැකිළීම්, ප්රරසාරණ - දිගු කිරීම; මා මැ වැනි - මාගේ පාසිවුරු ගැනුම් ආදිය මෙන් ම; කම්වැජරිසිතින් පිරියම කොට - කාමාච්චැචිතතයෙන් පරිකම් කොට, ‘කාමාවචර සිත’ නම් කාම්ලොකය යි කියන ලද දිව්යොමනුෂ්යිලොක, සතර අපාය යන තන්හි විපාකාදිවශයෙන් පවත්නා චිතතයි. සත්ථ’යන්හට උපදනා විනත වනාහි කාමාවචර , රූපාවචර, අරූපාවචර, ලොකොතතරය යි සිව්වැදෑරුම් වේ. දානාදි කුශලයන්හි ද, ප්රාතණ ඝාතාදිඅකුශලයන්හි ද, රූපදශිනාදියෙහි ද උපදනා සිත් කාමා වචරයි. ‘රූපාවචර’නම් ධ්යාශන හා තද්විපාකයි. අරූපාවචර නම් ආකාසානඤචායතනාදිය යි. ලොකොතතර නම් සෝවාන් මිාර්ගානදිය යි. පිරියම් කිරිම නම් මවන්නට  කැමැති දෙය ගැණ සිතීම යි. මෙහි “පා සිවුරු ගැන්මුදුද වේව”යි යනුවෙන් පිරියම් කළ පරිදි දැක්වූහ. පිරියම් කරණ ඒ සිත් කාමාවචරලක්ෂවණ යෙන් යුකත ය. පැදුම්යුගදුරුමුදුනෙන් - නැඟෙනහිර යුගන්ධ ර පර්වමතමසතකයෙන්; ‘යුගන්ධුර පර්වරතය, නම් මහමෙර අවට පිහිටි, උසින් මහමෙරට පමණක් දෙවෙනි වූ, කුලපර්වරතය යි. බිඳ - පළාගෙණ’ නික්මෙන වන් - නික්මෙන්නාක් වැනි; රූපාවචර සිතුන් ඉටුහු - රූපාවචර චිතතයෙන් අධිෂ්ඨාන කළහ. යට කී සේ පිරියම් කොට නැවත අභිඥපාදකධ්යානකයට සමවැද එයින් නැඟි තමන් මවන්නට බලාපොරොත්තු වන දෙය ආවජිනා කොට ඉන් පසු පවත්නා ජවන්සිත් තුණට හෝ සතරට අනතුරු ව උපදනා අභිඥවිතතයෙන් අධිෂඨාන කර යි. අධිෂඨාන සිත හා සමඟ ම මවන්නට බලාපොරොත්තු වූ දෙය මැවේ. අධිෂඨාන කරණ අභිඥචිතතය රූපාවචචරලක්ෂයණයෙන් යුකත ය්. සඳ පායා - චන්ර්රලකමණ්ඩලය හැර; එක් එක් - එන කල්හි; ලං වන කල්හි; ආය්ය්රර්‍ දෙවියෝ - මාර්ගකඵලයන්ට පැමිණි දෙවියෝ; වූ කලැ - වනාහි.

188. පිටුව

         දන්නා සේ ම - බලාසිටිය දීම; බුදුනුදුගේ - බුදුන්ගේ ද; සිදතෙහි සමබන්ධ  විභකතිප්රසත්ය;ය යයි දක්වන ලද ‘අනිගේ’ යනා දිය එලෙසින් ගුරුළුගෝමීහු නො පිළිගත්හ. පිළිගත්හු නම්

“බුදුන්ගේ දු” යි යොදති. ‘උන්ගේ’ යන්නෙහි ‘උන් යන්න ම ප්රුත්ය ය ලෙස සලකා එය ම ශබදප්ර කෘතියෙන් පර ව යෙදුහ. එසේ සිදධ වු ‘බුදුන්’ යන පදයෙන් පර ව ‘දු’ යන නිපාතය ද යොදා එයාන් පර ව ‘ගේ’ යන්න යෙදුහ. ‘උනිගේ’ යන්න එක ම ප්රේත්ය යයක් නම්, ඒ මැද නිපාතයක් යෙදීම වැරදි ය. ‘උහු මැ ගේ’ තමා මැ ගේ’ යනාදි තන්හි ද මෙය දක්නා ලැබේ. ‘ගේ යන්න සමබන්ධා ත්ථ්නර්යොාද තක නිපාතයක් ලෙස ගුරුළුගෝමීහු සිතූහ. සිරරින් - ශරීරයෙන්, රස්හු - රශ්මීහු; බව අග මැඩ - භවාග්රනය යට කොට; ‘භවාග්රෙය’ නම් අකනිටාබඹලොව යි. එහි ද බුදුරස් පැතිරගිය බව මෙයින් දැක්වුහ. සළා දී - සුළි උපදවා; පහයමින් වඩිත් - පහදමින් (ප්රිසන්න කරමින්) ගමන් කරත්, රුවන්මුවා වක්ගෝනැස් ඔත් දා ගෙකක් - රුවනින් කළ ඇද වූ පරාල ගැසූ ධාතු ගෘහයක්; ‘ඔත්’ යනු ‘ඕ - බහාලීමෙහි’ දයින් සිදධ කෘදතත යි. ‘දාගෙය’ යනු දාගැබට සෙවන ලැබෙන සේ ඒ උඩින් කරණු ලලන ගෘහය යි. ‘චෙතියඝර’ යනු ද නමෙකි. දිලියේ - ‘දිලිය - දිලිසීමෙහි’ ධාතුවෙහි වර්තයමාන ප්රකථම පුරුෂ එක වචනයි. මෙහි ප්ර-වෘත්තිකථනය හෙයින් වර්ගිමාන ප්රෂයොගය නිවරද්යියි. රශ්මිගඟි - රශ්මියෙන් වූ ගර්හියන්; ‘ගර්හව’යනු ඇතුළුගෙය, සිදුර, උදරය, කුසෙහි වසන දරුවා යනාදි අත්ථිපයන්හි වැටේ. මෙහි ‘ඇතුළුගෙය’ සිදුර’ යන අත්ථ්පර්‍ යොග්යෙ ය. බෝපලග්හි - බොධිප්ය්යර්ඬුකයෙහි; සෙයට - බවට; ජන වනු - උපදවනු; දිව ඇසින් - දිව්ය ක්ෂුිසිත්; මේ වනාහි අභිඥවකි හෙවත් ඈත සිටියා වූ ද අරමුණු දැකීමෙහි සමත්ථ්ිර්‍ ඥනයකි.දෙවියන්ගේ ඇස වැනි හෙයින් ‘දිවැස ය’යි කියනු ලැබේ. දිලි - ‘දල - දිලිසිමෙහි’ ධාතුවෙන් වූ පූර්වසක්රිියාප‍දයි. භූම දෙවියන් - භූමිය ඇසුරු කොට වසන දෙවියන්: තෙලෙහි - ගොඩ; ‘තල’ යනු ශබ්දප්රසකෘති යි. ගලැ - පර්ව:තයෙහි; දියරටි - ධතරට්ඨ, ධෘතරාෂට්රර; වරම් රජහු - චාතුර්මවහාරාජික දිව්යූලොකයෙහි දෙව්රජහු; මොහු එ දෙව්ලෙව්හි දී ශක්ර්යාට දෙවෙනි වෙති. එහෙයින් ‘අවරමහරජ’ යන නාමය ලබති. ඒ ‘අවසර’ යන්න ‘වරම්’ යි වී ය යි සිතිය හැකි ය. අමාවතුරෙහි 17 වැනි පරිචෙජදයෙහි මොවුන් පිළිබඳ විසතර එයි. ගදබ් - ගන්ධ බ්බ; ‘ගන්ධවර්ව යෝ’ නම් නැටුම් ගැයුම් වැයුම් කරන්නෝ යි. සුපර්ණ්යෝ; ‘සිප’ යනු ‘සිප - වැලද ගැණිමෙහි’ දයින් වූ පෙර කිරිය යි. දසරියෙහි අත් නඟා තබා - උරහිසෙහි අත ඔසොවා තබ.

184. පිටුව

එක ඇඟිල්ලක්’ යනාදිත් බ්රරහ්මයන්ගේ බලමහත්ත්ව ය දක්වති. එක ඇඟිල්ලකින් නික්මෙන ආලොකය සක්වළ දහසක අඳුර විහිදන්නට සමත්වීල ය. දුත්යජඣනතල - විතියධ්යා න තලය; විතියධ්යාකනය ලැබුවන් උපදින බ්රිහ්මලෝක; සියුතජඣන් - චතුත්ව්්ර්යාති න; බ්ර්හ්මපාරිසජජ, බ්රිහ්මපුරොහිත, මහාබ්‍රහ්ම යන ලොක තණ ප්රපථමධ්යායන තල යි. පරිතනාභ, අපපමාණාභ, ආහසසර යන තුණ විතීයධ්යා නතල යි. පරිතතසුභ, අපපමාණ සුභ, සුභකිණහ යන තුණ තෘතියධ්යායනතල යි. චෙහපඵල, අසඤඤ සනත, සුදධාවාස යන තුණ චතුත්ව්ිර්යායු නතල යි. සුදධාවාස භූමිය ද අවිහ, අතපප, සුදසස, අකනිඪය යි පස් වැදෑරුම් වේ. ධ්යාානභාවයෙහි ලැබෙන හීණප්රසර්ණඅතත‍ාදියෙදය වැදෑරුම් වේ. ධ්යාහනභාවනාවෙහි ලැබෙන හීණප්රයර්ණ‍තාදිහෙදය නිසා බ්රාහ්මලොකයන්ගේ ද භෙදය වේ. මරදෙව්පිත් - පරනිර් මත වශවර්ති දෙවලොකයෙහි වසන එක්තරා දාමරික දෙවියෙක්; මෙතෙම සත්ත්වොයා සසර දුකින් ගැලවෙනු දක්නට රිසිනැත්තෙකි. එහෙයින් බුදුවරයන්ට විරුද්ධ ය. ‘මාර’ යනු සංකෘතයෙහි නම් අනඩ්ගයාට නමකි. ‘අනඬගයා’ නම් දෙවියකු වශයෙන් සලකන ලද රාගය යි. අභිසමයානතරාය - ධර්මා්වබොධයට හානි; අනෙක ප්රතකාර විහිෂිකා - නානාප්ර කාර භයජනක අරමුණු. ඔහුගේ රූප - ඒ මාරයාගේ රූප; සඟහු ඵලසමවත් සමවත්හු - මේ සඟහු මරබියෙන් පලසමවත් සමවන්හු ද? නැත. මේ රහත්හු ය. රහතුන්ට මරබියෙක් නැත. බුදුන්වහන්සේගේ නියමය හෙයින් සමවන්හ. රැස් වූවන් විසින් දැහැමි කථාව හෝ ආයිතුෂ් ර්ණෙම් භාවය හෝ කට යුතු ය යනු බුද්ධතියමයයි. මාරවිහීෂිකාවන් ගෙන් අනතරායයක් නොවන පිණිස හෝ සමවන්හ. සමවතට පැමිණියහුට මහමෙර ඔසොවා පහළ ද කිසි හානියක් නො වේ. කෙළපවුවෙහෙර - කෝටපබ්බතවිහාරයෙහි; මෙය ලක්දිව පිහිටියකි. දැන් කිනම් දැයි නො දනිමු. අව්කණවිහාරයයි සමහරු සිතත්. නාලෙනදොර නාරුක - නාගලෙනවාරයෙහි වු නාගසෙහි; මේ නාගස නිසා ම ලෙන ද ‘නාලෙන’ නම් විය. ඇගුළුලෙන - ලෙන ඇතුළෙහි; පිරිවහති - හදාරත්; පාඩම් කියත්; ‘පිරි’ පූර්වග ‘භව’ ධාතුයි. සමහරයෙහි - හමාරෙහි, අවසන්හි; දුන - ‘දා’ දයින් නිපන් අතීතාඛ්යාාත බහුවචන යි. ‘දෙවිදු’ යනු එයින් උක්තකර්තෘළයි. එය එකවචන වුව ද සත්රිචලිංගික හෙයින්

අතීතාඛ්යා්තය බහුවචනානත වි ය. පැවිජ්ජෝ - පැවිද්දෝ; තෝ කවර හො යි - තී කවරක් දැයි ‘දෙව්දුවක්මු’ යි යන්නෙහි ‘මු’ යන්න නො ව නාමයන්ගෙන් පර ව ද, ආඛ්යාහතප්රතත්ය ය යෙදෙන බව මේ ආදියෙන් පෙණේ. ‘මම’ යන්න උක්ගය වූ විට පුරුෂලිංගික එකවචනානතයන් කෙරෙන් ‘මි’ ප්‍රත්ය ය ගුරුළු ගෝමීහු යෙදුහ. ‘මිනිසෙක්මි’ ‘තවුසෙක්මි’ යනාදිය නිදසුනි. සත්රීයලිංගිකයන් කෙරෙන් ‘මු’ ප්රෙත්ය’ය යෙදුහ. ‘කැන් දුවක්මු, මිනිසක්මු’ යනු නිදශිතයි. විද්යාුචක්රපවර්තීහු ‘මහෙණින්නකිමි, මිඩියකිමි’ යන වශයෙන් සත්රීාලිංගිකයන් කෙරෙන් ද මිප්රයත්යකය යෙදුහ. මේ සථානයෙහි ද මතභෙදය පැවැති බව මෙයින් පෙණේ.

135. පිටුව

       ගත් දැ යැ යි - පාඩම් කරගත්සේකැයි; මෙසුත බුදුන් දෙසන්නා - බුදුන් විසින් මේ සූත්රකය දෙසනු; දෙසීම; (දෙසනු+ආ=දෙසන්නා) ‘තෝ දුන්හු, තෝ....................ඇසූහු, තෝ වුහු” යන තන්හි උකුතය ‘තෝ’ යි එකවචනානත වුව ද සත්රීරලිංගික හෙයින් අතීතාඛ්යා.තපද බහුවචනානත වී ය. තසද ලිඬගභජනය කරණ බව ‘තී’ යනාදීන් පෙණේ. දඹුල්තොට - ‘ජම්ඹුකෝල’ නම් පටුනෙහි, වරායෙහි; මෙය කන්කසන්තුරේට නුදුරින් පිහිටි ‘කොලම්බෝකාමම්’ නමින් ප්රකසිද්ධසථාන යයි සැලකේ. රුහුණු දනව්ව - ලඬකාවෙහි දක්ෂිනණභාගයයි. මහගම - රුහුනු දනව්වේ අගනුවර වශයෙන් පැවැත්තේ වෙයි. දුටුගැමුණු රජ උපන්නේ මෙහි ය. ගොළුමුහුද - ලක්දිව අවට පිහිටි මුහුදයි පාලියෙහි ‘ගොඨක සමුදද’ යි කියවේ. මේ නම් කවර හෙයින් වී දැයි නො කිය හැකි ය. ගල - කරවට; විළි - ලජ්ජා. තුන්මඟ - සෝවාන්, ාසදගැමි යන තුණයි. ඵල තුණ ද ඒ මැ යි. ගණනපථාතික්රාුනතයහ - ගණන් මාර්ඝිය ඉක්ම ගියහ; අසඬඛ්යතයහ; රහත් වූ දෙවියන්ගේ සංඛ්යා‍ව යට දක්වන ලදී. නුපුළුවන මනා - නො පිළිවිසිය (නො විචාළ) යුතු; ඇඟිලි පර්වළයක් - ඇඟිලි පුරුකක්; කෙසිවිදින් - යතුරු කඩුල්ලෙන්; (තුඤචිකාචජිදද=කෙසිසිද=කෙසිහිද-කෙසිවිද). පුස්කොළපොත්හි හා බුත්සර ණෙහි ද (තීත්වීදක දමනය) ‘කෙසිවිදින්’ යන පාඨය ම එයි.ඟිරිදහස් - දහස්ගණන්සූය්ය්හර්යෙන්; නො පමා වන්නේ යැ - විදශීනා භාවනාවෙහි අප්රහමාද වනු මැනැව; මන වඩයි - මනාප වෙයි. උත්කණ්ධිත - කලකිරුණු.

14. පරිචෙජදය

136. පිටුව

         වැඩ වසනු කල්හි - මෙහි ‘වසනු’ යන්න ‘වස’ දයින් ආධාරකාරකයෙහි නුප්රඩත්යහය ව සිද්ධ යි. වර්ත’මානයෙහි උකාර යට අකාරාදෙශව ‘වසන’ යි වහර යෙදේ. වඩුත් - වැඩියොත්; ‘වඩ’ දයිත් ‘තු’ ප්රනත්යරය ව සිද්ධ යි. තොර කරන්නට - මුදන්නට; දෙවචාරිකාවට - දෙව්ලොව සැරිසැරීමට; අවන්බිම් සැදුහ - ආපනභූමිය සැරසූහ. යම් තැනෙක හිඳ පාන භොජන කෘත්යඅය කෙරේ ද, එ තැන හැමද දිය ඉස භොජනොපකරණාදිය එළවා සැරසූහ. දිවසේසත් - දිව්යසශෙවතචජත්රළ, තුන් වැදෑරුම් නළු පිරිස් - වධු ය, කුමාරි ය, කත්යාච ය යන අවසථා ඇති ත්රිැවිධ තාටකසත්රී් පිරිස; දිවබජනෙන් එළවූ - දිව්යවභාජනයෙන් ගෙණෙනලද; පෙළෙහි ‘දිව්යර භාජනයන් එළවූ කල්හි” යනු යි. ‘දිබ්බබොජතෙසු’යි ගතොත් ‘දිව්බොජුන් එළවු කල්හි” යන අත්ව්ිර්යි වෙයි. “දිව්යවභාජනයෙන් ගෙණ අනනපාත පරීක්ෂාබ කර මින්” යනු බුත්සරණෙහි පාඨයි. අනනපානවිධි - ආහාරපාන විධිය; මේ මුඬු මහණ සියෝ - මේ හිස මුඬු කළ සිය ගණන් මහණහු; ‘සියො’ යනු ‘සිය’ සදින් ප්රහථමාවිභක්ති ඕපසයි. රාශිභෙදය හෙසීන් බහුවචනයි. විමන් මුදුනෙහි ගෙණ - විමාන මසනකයෙහි මාර්ගචය ගෙණ; විමන් මුදු‍ණෙන්; භවනයට - ලොකයට;
       පියපස් ඕමින් - පයෙහි පස් (අප හිසෙහි) දමමින්; නො සා - නො යන්නට; මෙරගල්පානට - මහමෙර අද්දරට; එවෙස්හැර - සුරාපණ උත්සවය සඳහා මවාගත් දිව්යනශරීරය හැර; සියවෙස් නම් නාවෙසයි. පැණයක් - පෙණයක්; සොයා - වසා; අදසුන් බවට - ආදර්ශශනීයභාවයට, දැක්ක නොහැකි බවට, සත්කුලපවු - යුගන්ධ ර, ඊශධර, කරවික, සුදර්ශ න, නෙමින්ධුර, විතතක, අශවකර්ණා යන පර්ථ ත සත, ‘සිනේරු පරිභණ්ඩ’යන් නට වුද්යාටචක්ර වර්තීහු හා ගුරුළුගෝමීහු ද “සත්කුලපවු’යි අත්ව්යර්‍ දැක්වූහ. එහෙත් අන්යළයෝ “මෙරුමෙඛලා” යි අත්ව්රර්‍ දක්වා “තව්තිසා භවනයට ආරක්ෂක වූ නාග සුපර්ණ් කුම්භාණ්ඩ යක්ෂ යන් විසින් අධිෂ්ඨ්ර්තා වූ දිගිනිදු පුළුලිනුදු පන්දහස් වන්නාහ”යි විසතර ද කෙරෙති. ලලන - ලෙලදෙන; පිළිසොයා; පටිචජාදනය කොට, වසා; ‘පිළි’ පූථ්ර්‍ ‘සොය’ දයින් වූ පූථ්ර්රිය කොයාපද යි.

187, 188, පිටු

          දුමයි - දුම් දමියි. ‘දුම්’ යන නමින් පර ව ‘දමයි, පිට කරයි’ යන අන්ථ්1ර්යෙමහි අ ප්රසත්යදය ව සිදධ ‘දුම’ යන නාමධාතුවෙන් සිදධ වර්ත්මාතාඛ්යාෙතපාද යි. මා තෙරහු - මහතෙරහු; තාගේ ශරීරයෙහි ම මතු - හුදක් තාගේ සිරුරෙහි පමණක්; මයිද් ගේ - මාගේ ද; (මා දු ගේ=මයිදුගේ=මයිද් ගේ) දල - ගිනි; පෙළාලා - තද කොට; මුව විවර කෙළේ - මුඛය විවෘත කෙළේ ය. මියෙන් - මුඛයෙන්; (මු+එන්=මුයෙන්=මියෙන්). වල්පත් - වලගය; සිහි එළවා - සිහි ඇති වේව; “නො රජ මහත් සෘද්ධි ඇත්තේ ය” යනු අත්ව ය යි. සතර සෘද්ධි පාදයෝ - අහසින් යෑම ආදි සෘද්ධි යට මුල් වන ජන්දිිඬිපාද, විත්තිඬිපාද, විරියිද්ධිපාද, වෘමංසිද්ධිපාද යන සතර දෙන; භවන ලදහ - භාවනා (වධ්ර්නප) කරණ ලදහ. හොවා - හෙළා; ‘හෝ’ දයින් වූ පෙරකිරියපද යි. මේ හේ යැ යි - මේ තෙම ඒ මහණැයි. “නාග රාජා ‘අයං සො’ ති දිසවා”යනු පාළියි. විහිට - විහිදි; ලොම්කුවකුදු - මහතෙරුන්ගේ රොමකූපයක් වත්; ආදිය - මුල ; පෙළහර - ප්රාපතිහාය්ය්ුර්‍ යි. සම වදනට - සමාපතියට පැමිණිමට.
          ගුරුළුවා - ගරුඬ වාතය; ගුරුළෝවනාහි මහා පක්ෂි විශෙෂයෙකි. පියාඹන විට රයින් නැඟෙන වාතය ගැණ විද්යා චක්රෂවර්තීන්ගේ ප්රයතිහානය බුත්සරණෙහි 89 වැනි පිටෙහි පෙණේ. ලුහු බන්හු - ‘ලුහුබඳ’ දයින් නිපන් අතීතාඛ්යාණතබහුවචන යි. නාරජ තෙමේ මෙසේ මහත් සෘද්ධි ඇති ශ්රයමණයා හා ස්පඬ්ර්‍ා කරනුවට නො පිළිවනැ යි භයින් පලා ගියේ ය. ලුහුබැන්දේ එහෙයිනි. එ - එව; ‘එ’ ධාතුයි. විධික්රි යා යි. නිර්විෂ -විෂ රහිත; සුවපත් වා - සුව වෙව; දාපියාට ද - ජාතක වු (ඉපදවු) පියාට ද? ඩහන්නට - අටවියෙහි (වනයෙහි) දී ඉදිරියට පැමිණි; ත්රා?ස උපයනු - නැති ගැණුම් - බිය - උපදවන්නේ; හැඳ පැලැඳද් සිටිය - වසත්රග හැඳ අබරණ පැලඳ සිටියත්; වීවණ - විවර්ණ්; විරූප; දල පහළ -පත්රඳ (පෙති) කඩා දැමු නොහොත් ගිනිදැල් වැදුනු, මලගත් - කිලිටු වු; ප්රවපාතයෙහි හී - කඳුපල්ලම්වල වැටි; මිනිස්පියක් - මනුෂ්යටපථයක්; මිනිස් ලොව උත්පත්තීයක්;

වකඛුරොග - ඇස් ලෙඩ; සොත රොග - කන් ලෙඩ; නැංගෝ - නැගිටියාහු, සුවපත් වූවාහු; හෙනි - වැටෙති; අනික් රොගයකින් දුක් වදිති. මෙත්සිත් - මෛත්රී චිතතය, “සියල්ලෝ සුව පත් වෙත්වා “යනාදින් පවත්තා සිත; දවවැ වැඩි දැ නො - දහවල් ව වැඩි සේක් නො වේ ද? නහට - කවරෙකුට (ජ ය ද).?

189. පිටුව

            මෙහෙසු - යොදන ලද; යන්ත්රට වේගයෙන් - යන්ත්ර යක බල යෙන්; ‘වුහුටහ’ යනු ‘විහිදු’ දයින් තිපන් අතීතාඛ්යා ත බහුවචනයි. දෙගල් කුළු කෙනෙක් - ගල්කුළු දෙකක්; පපටිකායෙක් - පතුරක්; සෙල්වි - ‘සො‍ලව’ ධාතුයි. දොස් ලේ - නරක් වූ ලෙය,රූපයෙහි අගපත් - රූපසම්පතතියෙහි අග (ශ්රෙ-ෂඨ) තැනට පැමිණි‍; උපක්රිම - බුදුන් දිවි තොර කරණු සඳහා කට යුතු ක්රිදයා; නො නිස්සැ - නො නිසිය; ඇතැජරා - හසත්යායචාය්ය්නර්යාප; ප්රිධාන හසතිපාලකයා; පිළිපන් - ප්රාතිපනත; පැමිණි; ගිවිස්සැ- ගිවිසි ය; ‘ගිවිසි’ යනු ‘ගිවිස්’ දයින් නිපන් අතීතාඛ්යා තයි. අතුරු වෙයට - විථීය මධ්යළයට; වවන්නට - වධ්ර්නනය කරන්නට; ‘වූ (=ව) - වීමෙහි’ දයින් හෙත්වපත්ථ්නර්‍ (=ප්රතයෝජ්ය ) වප්රබත්යරය හා භාවයෙහි නු ප්රරත්ය ය ද වී සිදධ ‘වවනු’ සදින් ‘අට’ ප්රැත්යරය යි. යසයෙන් - සම්පතින්; කම් - ප්රපයොජන, වැඩ; නිහිණි - තිබිණ; තියුණු; නොත්රම තොමර - ඇතුන්ගේ කන් මුලට අතිත කටුව ‘නොත්රි’ නම්. පාමුලට අනින කටුව ‘තෝමර’ නම්. මසතකට අනින හෙන්ඩුව අඬ්කුශ නම්. දහවා - කුප්පා; කොප කරවා; විදැ විදැ - අනිමින්;

147. පිටුව

        මිහි - මෙහි; මැඩ - මදීනය කොට; බිකුසඟුන් - භික්ෂු් සංඝයා; ඉවසූහ - ආරාධනාව පිළිගත්හ. පෙරයම්හි රාත්රි යතුන් කොටසකට බෙදනු ලැබේ. එයින් පළමුවන දසපැය පෙරයම යි. මැදියම්හි - මධ්යමමයාමයෙහි; විසජා - විසඳා; අලුයම්හහි - ආලොකය වන යාමයෙහි; අන්තිම දස පැයෙහි; යාමයක් පැය හත හමාරකැයි ගෙණ රාත්රිෙයෙහි ආදියෙන් තුන්පෑ විනාඩි හතලිස්පහක් ද,අගිනුත් එ පමණ ද හැර යාමත්රනය ගන්නා

ක්ර මයෙන් ද ඇත්තේ ය. සීංහශය්යා - සිංහරාජයක්හු ශය්යා්ව (=නිදිම) වැනි ශය්යාාව; දක්ෂිාණපාශිවයෙන් සිහි නුවණින් යුතු ව කරණ ශය්යාි ‘සිංහ ශය්යාර’ නමි. පිළිදැගැ - පටිජග්ගතය කොට ‘පිළිදැගැ’ යනු පිළිදග දයිත් වූ පූථ්ර්රිනමි යාපද යි. අටලොස් වෙහෙර - රජගහනුවර හාත්පස්හි විහාර දහඅටක් වි ය. ඒ විහාරයන්හි; මහානාගයන් දෙදෙනාගේ - බුදධ නාග හසනි නාග යන දෙදෙනාගේ; ‘ආගු’ යනු පවට නමකි. පව් නැතියේ (න + ආගු) ‘නාග’ නම් වේ. පව් නැත්තාහු නම් බුද්ධාදි උතුමෝ යි. එහෙයින් රබඳු උතුමන්ට ද ‘නාග’ යන නම යෙදේ. නිරූපම - උපමා රහිත; මෙ වැනි ය යි සමාන කළ හැක්කක් නැති;පහා සඳමඬුලු ගෙ සියන් - ප්රාැසාද, චන්රික්ක කාමණ්ඩල, ගෘහචජදන; උඩුමහල්හි සඳ රැස් වැටෙන සේ වහල නැති කොට සාදන ලද්දේ චන්රිලන් කාමණ්ඩල යි. ‘සඳලු’ යනු ද මීට ම නම්. ‘ගෘහචජදන’ නම් ගෙවල්හි වහලවල් ය. සතුරා පිටි දක්මහ යි - සතුරාගේ පිට දකුම්හයි; සතුරාගේ පරාජය බලම්හයි. පිට දක්නේ පැරදි පලා යන විට ය. බුදුන් එන්නන් - එන්නාවු බුදුන්; උත්ත්රා සකරවමින් - තැති ගන්වමින්; ගෙ විහිදහමින් - ගෘහය විධ්වංසනය කරමින්, ගේ කන් දෙක වැල් මෙන් එල්ලෙන හෙයින් ‘කන් වැල්’ නම් වේ. ‘හුවා’ යනු ‘හුව - එසවීමෙහි’ දයින් වු පෙර කිරිපයපද යි. දෙට - ජ්යෙලෂඨ, වැඩිමහලු; පමණ වෙයි - ‘පියාට උපන් කටයුත්ත වැඩිමහලු පුතාට භාර වේ’ යනු භාව යි. බුදුබල තොරැ - බුදධ බලය අනෙකකි. ‘බුදුබල, විසින් කළ යුත්ත සව්වන් විස්න් නො කට හැක්කැ’යි යු සේයි. මේ ඇතු දමනය කිරීම සැරියුත් මහතෙරුන් වහන්සේට බැරි නො වේ. එසේ වුව ද, තමන් වහන්සේ උදෙසා ඇතු මෙහෙයන ලද හෙයින් අන් කෙනෙකුන් ලවා ඇතු දැමවිම ඒ සා මහත් පිරිසෙහි ධර්මාකවබොධයට හානියෙකැයි සිතුහ. එහෙයින් සියලු මහසව්වන් වැළකූහ. අසූ මහ සව්වෝ - මුන්වහන්සේලාගේ නම් බුත්සරනෙහි නාලාගිරි දමනයෙහි පෙණෙයි. පිළිබැහු - වැළකූහ. පිළි පූවී ‘බහ’ ධාතුයි.අධිවාසනා නො කටු කී - ඉවසීම නො කළ හැකි ව; දිවි පියා - ජිවිතය හැර; දිවි පුදා.

පිටුව 141.

           යුගත්ගිනි - කලපානතයෙහි හටගන්නා ගින්න; කලපය යුග වශයෙන් සතරනට බෙදේ. ඒ යුග සතර අවසන්හි ලොව වැනසේ. ඇතැම් විට දියෙන් ද.ඇතැම් කලෙක්හි වාතයෙන් ද, ඇතැම් විට ගින්නෙන් ද ලොව විනැසේ. පිළිබහා - වළකා; මාගමක් - සත්රිියක්; පාළියෙහි ‘මාතුගාමි’ ශබදය පුල්ලිඬගික ය. එයින් බුන් ‘මාගම්’ සද සිංහලයෙහි දී සත්රීවලිංගික වේ. සිංහලයෙහි ලිඩගව්යතයහාරය අත්ථ්යර්යී ප්රගධාන කොට පවත්නා බව මෙයින් ද පෙණේ. මරණභය භීත ව - මරණ බයෙන් බිය පත් ව; මෙත් - මෛත්රී , ‘සුව පත් වේවා. දුක් පත් නො වේවා’ යන අදහස; බඹගොස් - බ්ර හ්මඝොෂය; “බුදුහු වු කල මහා බ්ර-හ්මයාගේ සවර සදාශ සවරයෙන් සමත්වාවගතයහ. බ්රාහ්මයාගේ සවර පිතතශ්ලෙෂමාදීන් අපරිරුදධ වන බැවින් විසුදධ වෙයි. බුදුන් විසින් කරණ ලද පින්කම් ඔවුන්ගේ වසතු සෝධයි. වසතුහු ශුදධ යන බැවින් නාභිය පටන් ගෙණ සමුත්ථ්දර්තස වෙයි. කුරටිකෙවිල්ලන් හඬ සෙයින් මධුර වේ මැ යි.” මෙසේ මධුර වූ, විසසඨභාව, මඤ්ජු, විඤෙඤය්ය , සවර්ණකය, විසාරි, බින්ර්තු , ගම්භිර, නීතනභාව යන අඬඟ අටින් යුත් ශබදය ප්ර්හ්මඝොෂ නම් වේ. කකුල් කලකුරුවා - පා නො වෙහෙසා; මොබ - මෙහි; පිළිලද - සිතෙහි හටයන්; ‘පිළි’ පුර්වක ‘ලබ’ දයින් නිපන් අතීත කර්ම කාරක කෘතදන යි. ‘පටිලදධ’ යන්නේ ද බිදිය හැකි ය. සංවෙග - තම බියෙන් චඤචල විම යි. හෙවත් කලකිරිමයි. අත බහා - සොඬය පහත් කොට; කන්පත් - කන්පෙති; හොති - ශසනය කෙළේ ය; තිරිසන්වරණයෙහි - තිරිසන් වු වාරණයෙහි ය; ‘වාරණ’ යනු සතුරන් වළකනුයෙන් ඇතුන්ට නමකි. බුදුහුදු කෙලෙස් සතුරන් වළකති. එහෙයින් බුදුන් වහන්සේද ‘වරණ’ නම් වන සේක. නො වා - නො වව්; සකොබ මුහුදු හඬ - සංක්ෂො භ වු (=කැලඹුනු) සමුද්ර්යෙහි ඝොෂාව; ඟුඟුළක - ගජිනා කළහ. ‘ගුගුර - ගිගිරීමෙහි’ ධාතුයි. ඉස පිහ - ‘ඉස’ යනු පූර්වස ක්රි්යා යි. ‘පීහ’ යනු ‘පිය’ දයින් නිපන් අතීතාඛ්යාසතයි. දෙක්හි ම අත්ථ්ළර්යස ‘ඉසියහ’ යනුයි. ‘පිය’ ධාතුවෙන් මෙහි විශෙෂාත්වයයක් නො ලැබේ. ‘කියාපු, වැඩ පු, යනාදියෙහා ද මෙසේ මැයි. අපොළාපීහ - ආස්ඵොටතය කළහ; අත් පිඬි ගැසූහ; ඇකුත් -

ආක්රතමණය කළ, පෑගු; ‘ඇකුත්’ යනු ‘අකකනත’ යන්නෙන් හිතන යි. නො හොත් ‘ඇකුම් - ඇක්මුම්හි, දයිත් නිපන් අතීත කෘතනත යි. පස් පස්සෙන් බස්මින් - පස්සට යමින්, පසු බසී මින්; බුදුන් දෙසට පිටිපස හරවා යෑම බුදුන්ට අගෞරවයක් වෙතැයි සිතීමෙන් ඇත් තෙමේ බුදුන් දෙස බලා ගෙණ ම පිටි පසට ගමන් කෙලේ ය. කොපුලන්හි - කපොලයෙහි, කම්මුලෙහි; කොපුල් මි=කොපුලත්; මෙහි ‘අත්’ යන්න සවාත්ව්හර්ර්් ත්යලය යකි. මද දැලි මුසු ව - (ඇතුගෙන් වැගිරෙණ) මද නමැති දැලි යෙන් මුශ්රපව; බමන - භ්ර්මණය කරණ; කර කෑවෙන; මත් බමර මඬුලු හඬ බෙර ඇති - මත් භ්රිමරමණඩල (මී මැසි සමූහ) යාගේ හඬ නමැති හෙරි (නාද) ඇති; කෝගිනින් - ක්රොමධ නමැති ගින්නෙන්; යුගන්ගිනිකඳ - යුගානත වහ්නි සකන්ධ්ය; ධනපලුවා - ධනපාල නම් හසතියා; ඔවුන් - ඒ බුදුන්ගේ; අකුසුසියෝ - අඩකුශ (ලක්ෂ ණ රෙඛා) සහිත වු; දෙපත්ලෙහි යන්නට විශෙෂණ යි. මඟුල්ලකුණු පිරිවර ලද් - සඬගල ලක්ෂ ණ පරිවාර ලැබු; සක්ලකුණෙන් - වක්ර-ලක්ෂලණ යෙන්; ‘පාදපඬකජසනව’ නම් සංසකෘතභාෂාවෙන් කළ බුදධ සෙතාත්රනග්රෂත්ථෙයකි. ‘පාපියුම්තුතිය’ යනු ඒ නමෙහි තේරුම යි. ශ්ලොකයෙහි අත්ථ්ාර්‍:--

             ගණ්ඩසථලි - ඹිණඩිමෙක = ගණඩසථලි - කොපුල් තෙලෙහි; ලුඨීත - පෙරළුනු; දානමසීනිෂෙක - මදජලනමැති  දැලිතැවරුම් ඇති; භ්රාපනන - කරකැවුනු; උන්නදත් - උස්හඩින් තද කරණ; භ්ර මරමණඩලඩිණඩිමෙන - බමර මඬුලු නමැති ඩිණ්ඩිම (=බෙර) ඇති; ක්රොමධොෂමාණා - ක්රොැධය නමැති උනුසුමින් (යුකත ව) අභිවදතා - ඉදිරියට එන ; ධනපාලකෙන - ධනපාලකය‍ා විසින්; ආය්ය් ර්‍ - උතතමයන් වහන්ස; (බුදුන්ට ආමණත්රයණයි); තෙ - ඔබ වහන්සේගේ, ධෘතාංකුශෙ - දරණ ලද අකුසු ලකුණු ඇති; පාදචයෙ - පාදෙක්හි; ප්ර‍ණතම් - වැදිම යි.
          අපලාල - විශුද්ධිමාර්ගණයෙන් - අන්ය. වූ සථවීරවාදයට අයත් ග්ර න්ථයක මේ නම වත් නො දක්නා ලදී. හිමාලයපර්ව තවාසිනාගයෙ කැයි විශුදධිමාර්ග්ටිකාවෙහි කියන ලදී. දිව්යානවදාන නම් සංසකෘත බෞ ධග්රටන්ථයයෙහි දෙ තැනක ම බුදුරජානන් වහන්සේ පරිනිර්වාාණ කාලසමයෙහි අපලාල නම් නාගයා දමනය කළ බව සඳහන් වතත් විසතරයක් නො පෙණේ. මහාප්රබඥාපාමිතාශාසත්ර් නමැති

සංසකෘතග්ර න්ථයෙහි ද සදහන් වන්නේත් එපමණකි. ‘සවන්’ නම් නදියගේ ප්ර භවය අසල ‘උදාන’නම් නගරයක හෝ රටක විසූවෙකැයි චිනග්රනත්ථයන්හි දසහන් වේ. චුලෝදර මහොදර යන් පිළිබඳ විසතර මහාවංශයෙන් දත හැකියි. අග්නිසිඛ, ධූමශිඛ දෙදෙනා සිංහලපචිපවාසීතැ යි ටිකාකාරයෝ කියති. විසතර අප්ර කටය. ආරවාල සමඛන්ධක තොරතුරු මහාවංශයෙහි 12 වැනි පරිචෙජදයෙන් දත හැකිය. ආරචාලනතාගමදමනය වුයේ බුද්ධකාලයෙන් පසු ව යි. එහෙත් සවිවන් විසින් දමනය කළද, බුදුන් විසින් දමනය කළ සේම සැලකේ.

15. වෙනි පරිචෙජදය.

148. පිටුව

            විඳුනා - විදුනු ලබන; ගදැව් - තූය්ය්මර්වාථදනය හා ගානය; පියා හැර; පිළිබහනු සඳහාද් - වළකනු පිනිසත්; ප්රයතිපක්ෂා - විරුද්ධ; මුව දඩ - මුවන් සිටින කැලයට; මුව දඩයමට; බැලයෙහි - බාල කායෙහි. සේනාවෙහි; මුවගොන් - මුවා; උහු ම - ඔහුව ම; පැලෑ ය - පලා ගියේය. ලිහිබැඳ - ලුහුබරද; ඉළුමුවා - එණි මෘගයා; හීගිය - පිරිහුනු; ‘බළුමුවා දියට වැද සිටියහු මරා’ – ‘දියට වැද සිටියා වු ඉළුමුවාමරා’ යනු සාමාන්යුව්ය වහාර යි. තුල්යා ධිකරණවිශෙෂණයන් විහකති ලොප් කොට විශෙෂ්යමයට මුලින් යෙදීම සාමාන්යත ව්යකවහාර යි. මුවා නො ගත හින - මුවා (මරා) ගන්ට හැකි නො වී ය; කදින් ගෙණ - කඳ ගෙණ; ගකබලහ පත් ඇ.ි - ඉතා ඝන වූ පත්රහ ඇති; පරිදාහ - පරිශ්රවම; වෙහෙස; ඩහදිය; නුගරුක - නුගරුකෙහි; ‘වෙසෙයි; යන් නෙහි ආදාරයයි. වෙසමුණු නම් යක්ෂ යන්ගේ අධිපතියා යි. භවනය - විමානය; සුතතනිපාතඨකථාව අනුව නම් මේ “භවනය ලදින්” යන්න ‘වර ලදින්’ යි විය යුතු යි. රහි “වරං ලභිත්ථාා” යි ද සංයුත් අටුවාවෙහි ‘භවනං ලහිත්ථාු’යි ද පෙණේ. මෙහි වරය නම් නුගගස යටට පැමිණියවුන් කෑමට ලද බලය යි. ඉරි මුදුනෙහි - ඉර මුදුන් වේලෙහි; මධ්යාාග්නසමයෙහි; රුක්සේ යෙන් පහළපියෙසට - වාක්ෂ චජායාවෙන් සපඝී කළ (සෙවනැල්ල වැුනු) ප්රේදේශයට; නො කා - නො කව; යක් - ආලවකයක්ෂඅ තෙමේ; රජ ඉසුරුයෙන් -- රාජෛශචය්ය් ර්යෙවන්; නො ගිවිස්සනුදු - ‘මා කනුමැතවැ’යි නො අනුදතුවන්ද; අනුමත නො කළවුන්ද නා නො යි දෙමි - තට යන්නට නො දෙමි.

148.පිටුව

            අයශස් බා - අපකීර්තියට බිය ව; වින්දැ යි - වින්දේ දැ යි, ‘වින්’ යනු ‘විදු - විදිමෙහි දයිත් සිදධ අතිතාඛ්යාදතයි. ‘භවත් තෙමේ’ යනු උකතකර්තෘය යි එය අධ්යාතහාය්ය් ර්‍ යි; නුවර ලද්ද - නගරගුතනිකයා; ‘නුවර රක්ෂාධවෙහිසිටි අමාත්ය යා’ යනු බුත්සර ණෙහි එන වචන යි. ‘ලද්දා’ යනු ‘ලබ’ දයින් නිපන් ‘ලදු’ සදින් අ’ ප්ර්ත්යලව සිදධ යි. කල් පිරිසුන්නේදැ යි - කාල පරිචෙජදයක් කෙළේ දැ යි; අසවල් දවස දක්වා මෙසේ කෙරෙමි යි නියම කළේ දැ යි. ‘පිරිසුන්නේ’ යනු ‘පිරි’ පූර්වි ‘සිඳු’ දයින් සිද්ධ කෘදනතපද යි පිරිකැපූ දැ - පරිකලපනය (නියම) කරණ ලදදේ;වැරදඬුව - වැරදවුහ. වත්මන්වහරෙහි “වැ‍ඬේ වරද්දපි” යන යෙදුම් හා සසදනු පිරිකැපු පමණක් නැති හෙයිනි එතැන සිතිවිලි නැතිව රජසුව අනුභව කරව - ඒ කාරණයෙහි (කල් පිරිසිඳින්නට නො හැකි වී ය යන්නෙහි) පසුතැවිලි නො කොට රාජ්යරසුබ වළදව. හේ වේලා ඇතිකල ම නැඟී - හෙතෙම කල් මත්තෙන්ම (උදාසනින්ම) නැඟිට; මර හුනුවාහු ද - මරණයෙහි වඅටුනාහු ද, මරණයට නියමිත ද, ඇරැ - කැඳවා ගෙණ ගොස්; බත්සැළ - බත් හැළිය; ‘ථාලිපාක’ යි අටුවායෙහි පෙණේ. ‘බත් තලිය’ යනු ඊට සමාන සිංහල වචනය යි ‘බත් සැළ’ යනු ලෙඛකයන්ගේ වරදකැයි සිතිය හැකි ය. දෙ - දෙව; මුලපලාකබක් - රාබු අලමිටියක්; මුලපලා කඬක්’ යනු ද පාඨයි. ‘රාබු අල කැබැලිලක්’ යනු එහි අත්ථ්ෙර්යිු. උතතර යෙහි - මෑත භාගයෙහි; අසලින් වදනා - අළුතෙන් පිවිසෙත; ගිය වන බැවින් - ඉවර ව ගිය හෙයින්; කෝවේ මාවේහි - කුඩා විථී මහා වීථීන්හි; ධනය වීථීන්හි තැබීමෙහි අභිප්රාමය ‘ලොබ යෙන්’ යනාදීන් කියති. මැනැ නො යි - යහපත් නො වේ දැ යි; පයිනුදු පහරණාහු - පයින් වත් ස්පර්ශ  කරන්නෝ; කුලපිළි වෙළින් - ගෘහපරිපාටියෙන්; ගිගිරි - උද්ඝොෂණ; කලබල; කරණ ලද නඩු තීන්දු වරද සහිත වු විට ඊට විරුද්ධ ව එය වෙනස් කරවා ගැණිමට කැණ බල්ලිම ආදියට ද ‘ගිගිරි’ ය යි ව්යකවහාර කල බව ශිලාලේඛනයකින් පැහැදිලිවේ. හේ මට නො රිස්සයි - එය මට රුචි නො වේ ය යි ‘රිස්සියි’ යනු ‘රිස්සේ’යි යන්නෙහි එකාරයට ඉකරෙය වීමෙන් සිද්ධයි. (රිසියේ යි=

රිස්සේ යි). පිටින් මිස නො හොත හෙන - උඩුකුරු ව මිස (අන් ලෙසකින්) ඹයනය නො කළ හැකි; ‘හොත’ යනු ‘හෝ - හෙවුම්හි’ සයාන් ‘ත’ ප්රකත්ය ය ව සිද්ධ අසම්භාව්යෙක්රි යානිපාත පදයකි. ගැබිලියෝ - ගභීය ඇති සත්රීාහු, ගැබිණියෝ; පරරට-අන් රටක දී; විය - වැඩි වයසට; උතතරයෙහි - පස්සෙහි; තමා අත්පෙම් හා සම පෙම් - තමාගේ ආත්මයට (ශරීරයට) ඇති ප්රෙෙමය හා සමාන ප්රෙේමයක්; අලව් කුමරහු මවු - ආලවක කුමාරයාගේ මවු තොමෝ, රජ බිසොව; පහයින් ගන්වා - සුවඳසුණු ගා නොහොත් ආභරණ පලඳවා; සරසා; ‘පහයින්’යනු ‘පසාධත’ යන්නෙන් හිතත යි. ශරීරයෙහි පඅහඅදීම ඇති කිරීමට උපකාර වන දෙය ‘පසාධන’ නම්. සුවඳසුණුවලට ද පහයින් යන්න යෙදෙන බව “හළු වැස්සෙන් පහන් ගන්ව පි නියාත් ඉතා මැ යහපත” යන බුත්සරණ පාඨයෙන්ද හැඟේ. දුහුල් සුමුළියෙන් - දකූලචුමබටකයෙන්; පට වසත්රලයෙන් කළ දරුණුවකින්; දරු වන් වඩාගන්නා විට, ඔවුන්ට නොරිදෙන පිණිස, සිහින් රෙද්දක් නමා එහි දරුවා තබා ගණිති. ඔර හොවා ගෙණ - උකුළෙහි ශයනය කරවා ගෙණ; ‘ඔර’ යනු ‘අ‍ඬෙක’යන්නට කළ පරිවතීතයි. ‘අඬක’ යනු උත්සඬඟයට (=උකුළට) නමකි. ගින්නිය - උන්නාය. ‘හීනිනී’ යනු ‘හිඳු’ දයින් සිද්ධ අතීතකාලික කෘදනතය වන ‘හුනු’ යන්න සත්රිි ලිඬගික වු පරිදි යි.

144. පිටුව

       යෙදමෙන් - යෙදුමෙන්, නියමයෙන්, ආඥවෙන්. බත් වෙ යි- ආහාර වේ ය යි කියා; පෙරබත් කිශ පසුබත් කිස - ධර්මිප්රආදිපිකාව බලා විසතර උගත යුතු. බතින් පෙරටුව, පෙරවරු කාලයෙහි කට යුතු දෙය පෙරබත් කිස යි. ගුනු පොහෝ දවස් - කෘෂණ පක්ෂ යෙහි වු; (මාසේ) පොහෝදවසෙහි; ‘ගුනු’ යන්න ගෙවීම් අත්ථ් ර්යෙපහි වැටෙන ‘ගෙ’ දයින් ‘නු’ පස වී සිදධ ය. එයින් සිද්ධ ‘ගිනි, ගෙනු, ගීම්, ගුන් යන වචන පමණක් පැරණි - පොත්හි  පෙණේ. ‘ගුනු පොහෝ’ යන්නෙහි අත්ථ්ුර්යග නම් ‘සඳ ගෙවුනු පොහොය’යනු යි.
            විමන්දොර - විමානයෙහි දොරකඩ; විකාලයෙහි - අවේලාවෙහි;වැඩි දැ නො යි - වැඩි සේ ක් නො වේ දැයි; නොබර වී නම් - බරක් - අමාරුවක් තැන් නම්; අනෙකක් මත්ත - අන්

එක්කරුණක් වෙයි, මේ ‘යලිදු’ යන අත්ථ්[ර්ය් ඇති ‘අපිව’ යන නිපාතසිංහලයට පෙරළූ පරිදියි. එ යක් කැකුළ - ඒ ආලවක යක්ෂතය; කිසි කවර අනනරායයෙක් - කිසි යම් උව දුරක්; ආවන් සිතට විබෙවුද් - පැමිණියන්ගේ චිතතයට වික්ෂෙනප ද; ‘වික්ෂෙවප’ නම් සිත එක්අරමුණක නො පිහිටා තානාමමණයන්හි විසිර පවත්තා බව යි. ච්තතවික්ෂෙිපයට පැමිණියෝ උමතු වෙති. පරසක්වළ - මේ සක්වළින් පිට සක්වළ;දෙවනවටද් - දෙවෙනි වරත්; වනැ - (වනු+යැ) වන්නේ ය; මොබ ම -නුඹ ම - නුඹ වහන්සේ ම; ‘දන්නේ’ යන තන්හි ‘මැනැවි’ යන්නක් යොදා අත්ථ්නර්‍ ගත යුතු. දොර තෙමේ ම මෙහි ‘තෙමේ ම’ යනු යෙදීමෙන් පරප්රඹයෝගරහිත ව ඉබේම දොර ඇරුණු බව හඟවත් මඟුල් දවස් - මඬගලදිනයන්හි; සිරී -- සම්පත්; රන් වන රස් වුහුටුන - සවර්ණිවර්ණ රශ්මි විහිදුහ. කානනාවෝ - සත්රීහහු.

146. පිටුව

           පත්ව - පත්හ, පැමිණියහ. සාදුකාර දහස් - දහස් ගණන් සාධුකාර; අභිමානයෙන්ලජ්ජිත ව - ‘මම් වීර පුරුෂයෙක්මි’යි යන අහඬකාරයෙන් හටගත් ලජ්ජා ඇති ව; සිය විමනට මහණ  බමුණන් පැමිණෙනු මහත් නින්දා වක් කොට මේ යක් සිතයි. ලජජා ඇති වුයේ එහෙයින. කිසි කෙනෙක් අසනුවහ - යම් කිසි කෙනෙක් අසන්නාහ; ආලවකයාගේ භවනයෙහි බුදුන් වැඩ සිටින බව පිරිස්වැසියන් ඇසුවොත් එයින් ඔහුට මහත් මද්කමක් වෙතැ යි ද හේ සිත යි. එහෙයින් මෙ‍සේ කිය යි. සාතාගිර, හෙමවත - අටවිසි යක්නෙවියන් අතුරෙන් දෙදෙනෙකි. සතාගිරි ‘සතගිරි’ පර්වුතයේද හෙමවත ‘හිමවත්’ පර්ව,තයේද විසුයේ ය. මේ තාමයෝ එහෙයින් වූහ. දම්සක් පැවැත්මෙහි දී සිදුවූ පෘර්ථමවිකම්පනාදිප්රාවතිහාය්ය්ැර්යසන් යකුන් අතුරෙන් පළමු ව දුටුයේ සාතාගිරියි. එහෙත් සියමිතුරු හෙම වතයා නො සිටි හෙයින් බුදුන්ගෙන් දහම් ඇසුවද මාර්ගසඵල නො ලැබී. සාතාගිර සිය මිතුරා සොයා යද්දි හෙමවතද ඔහු වෙත ආයේය. දෙදෙනඑක්ව බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙත පැමිණ දහම් අසා සොතාපන්න වුහ. සර්ව ඥයන් වහන්සේගේ දෙ වැනි ධර්මසදෙශනාව මෙයයි. සහ පිරිවරින් ටනන් නන් යානා යෙන් - පිරිවර සහිත ව නොයෙක් නොයෙක් යාතාවෙන්;

විමන් පීරා - විමානයක් පරිහරණය කොට; විමන් හැර; අහස්හිද විමානයෝ වෙත්. ඒ විමන් තිපෙන තැන්හි යක්ෂ යන්ට යා හැකි නොවේ. විමන් නැති තැනින් ම යක්ෂ යන්ගේ ගමනමාර්ගහය වේ. ‘පීරා’ යනු ‘පිහිර’ දයින් වු පෙරකිරියපදයි.මඟතැන් - මාර්ග යට යොග්යය සථාන. සුරැකි ය - මනා කොට රක්නා ලද්දේය; පවුරෙන් පිරිබෙව් ලද්දේ ය - තාප්පයෙන් වට කරණ ලදී; සුසංවිහිත දොරටු අටලු - මොනවට පිහිටුවන ලද දොරටු හා අටලු; අහස් පියෙස් - ආකාශප්රිදෙශය; රන්දැලින් වසන ලද්දේ අහසින් එන සතුරන් වළකනු පිණිස ය. ඔහු - ඒ සාතාගිර හෙමවත දෙදෙන; කුමට ය? යත් - කවර හෙයින් දැ යි යත හොත්; “පියෙසක ද වඅඩ හුන” යන තන්හි ද කාරය ‘වැඩ හුන’ යන්නෙන් පර ව යොදා ‘එතැන’ යන්න අධ්යා හාර කොට අත්ථ්නර්‍ සලකනු. ‘යම් කෙනෙකුද්’ - මෙහි ‘යම්’ සද ‘කිසි’ යන්නට සමාතාත්ථ්්ර්‍ ඇත්තේය. වත්මන්වහර අනු ව ‘යම්’ සඳ යෙදිය යුතු තැන ‘කිසි’සද ද, ‘කිසි’ සද යෙදිය යුතු තැන ‘යම්’ සද ද යෙදුනු තැන් ගුරුළුගෝමින්ගේ භාෂායෙහි දුර්ලඅභ නො වේ. අවජනා - ආවජිනා, කල්පනා; වුහුටු කැටක් - දඅමු ගල් කැටයක්; ‘කැරුණේ’ – ‘කර’ දයින් නිපන් අතීත නර්මඳ කාරකකෘදනත යි. ප්රදථමාවිභකති එකවචන යි. මෙහි කර්තෘෘ ‘බුදුන් විසින්’ යි අධ්යා.හාර කටයුතු ය. බුදුන් විසින් ආලවකයාට කෙරුණු මහත් ලාභ නම් ඔහුගේ ගෙට පැමිණ වැඩ හිදුම ය. තටතටායමානහෘදය - “තට,තට” යන අනුකැණ ශබ්ද පවත් වන ලය; “කවර බුදුනම් මාගේ ගෙට වන්නේ” - මාගේ ගෙට වන්නේ කවර නම් බුදු (ද)?; තා විසින් කිම දැක නො දැකැ - තා එය දැක්කත් නො දැක්කත් එයින් (කිම;) කවර ප්රැයෝජන ද? බුදුන් පිණිස - බුදුන් සඳහා; කියබර - කකුධහාර (=මොල්ලි බර) ඇති; ‘කිය’ යනු මොල්ලියට නමකි. උසබරජක්හු - වෘෂභ රාජයක්හුගේ සමීපයෙහි; සෙන පහර සියදහසකිනි දු බියපත් නොවන, ඉතා ශක්තිමත්, හැම දුක් ඉවසිය හැකි ගවදෙටු තෙමේ ‘වෘෂභරාජ’ නම්. කෙසරුසෙළෙන් - සිංහයාගේ බෙල් ලෙහි දික් ව වැඩුනු ලොම් ‘කෙසරු’ නම්. ඒ ලොම් සුළි සෑදි කරකැවී ගිය විට ‘කෙසරු සළා’ යයි කියනු ලැබේ . ඒ කෙසර චඡටාවන්ගෙන්, යෙළසියක් - එකසිය පණසක්; පියාබුන් - බිඳි ගිය පියාපත් ඇති.

146. පිටුව

           කෙලෙස් කුළුයෙහි - කෛලාසපර්ව තමසතකය; ඇක්මිි - ආක්රුමණය කෙළේ ය. පය ගෑවේ ය. ‘කුළුයෙහි’ යන්න කමාත්ව්-ර්‍ යෙහි ආධාර විභකති යි. යකුළකින් - යකඩ කුළුගෙඩියකින්; පහළ - ගැසූ; යපල්ලක් - යකඩ පිඬක්; පපටිකා විහිට - පතුරු විහිද්දේ ය. හැඩි - ශබ්දනෙළේ ය. පතුළේ - ‘පතුරු’ දයින් වූ අතීත කෘතදන පද යි. පුණුයක් - (විධුර ජාතකයෙහි) පූර්ණෙකයක්ෂත තෙමේ; දු කෙළැ දැනැ - සුදු කෙළ දිනා; ‘දැනැ’ යනු ‘දන’ දයින් වූ පෙරකිරිය පදයි” ‘හඬක් හැඬි’ යනු පුනරුත. නො වේ ද? නො වේ. සියලු සකර්මඬකධාතුවල ‘කර’ ධාතු වෙහි අන්වය තිබේ. මෙ බදු තන්හි ධාතුවෙහි ප්රවසිද්ධාත්ථ්්ර්යා නො ව කරධාත්විත්ථ් ර්ය් ප්රුමුඛ වේ. එහෙයින් ‘හඬක් හැඬි’ යන් නෙහි අන්වය ‘හඬක් කෙළේ’ යනු යි. මෙසේ අන්වය ලැබෙන හෙයින් පුනරුකතත්වවයක් නො ලැබේ. විස්සම - විශවකර්ම්, සක් දෙව්රජ වැදිවෙස් ගෙණ ආ පුවත මහාකණ්හ ජාතකයෙහි එයි. පිරිකෙව වටා ගත් කල්හි - පරික්ෂෙ ප කොට වට කරගත් කල්හි; ‘පිරිකෙව’ යනු ‘පිරිකොව - වට කීරීමෙහි’ දයින් නිපන් පෙර කිරිය පදයි. දොර දොර සිට - දොරක් පාසා සිට; මේ හඬ දඹදිව හැම ගෙයකටම එක සේ ඇසින. වල්රුක් - වනයෙහි වෘක්ෂහ මුල දී උදුරා - සහ මුලින් උගුළා; සියනැ - පලයෙහි (=වහලෙහි) ; බමවමින් - භ්ර මණය කරවමින්; කරකවමින්; අලව්යකු විසින් මැවු සුළඟ කොතරම් ඡණ්ඩ ද? යත් :- එයින් ගෙවල්හි වහලවල උළු අහසට නැගි කරකැවෙමින් පැවැත්තේ ය. ‘වතුරෙන්’ යනු ‘වතුරෙහි’ යි විය යුතු. ‘වතුරු’ යනු ‘පත්ථානර’ ශබ්දයෙන් බිඳුනෙකි. දියෙහි වතුරු - ‘දියවතුරු’ නමි. පැතිර ගිය යනු අන්ව යි. චමත්මන්හි ‘වතුරු’ සඳ ජලානර්වාචි ය. මරාපුව - (මරා + පිය + උව) - මැරුව. සියක් පටල - පටවල් (තට්ටු) සියයක්; එක් වළාකුළක් මත්තෙහි තවත් වළාකුළෙක, ඒ මත් තෙහි අනෙක යනාදි වශයෙන් සිය ගණන් පටලවල් සෑදේ. ඈ හෙද - යන ආදි ප්ර භෙද; නැඟී - ඇති වී; වුටුහ - වැස්සහ. ‘වටහ’ යනු ‘වස්’ දයින් නිපන් අතීතාඛ්යාීත යි. වැසිධාරා - නො සිඳි වැඟිරෙණ දිය පහර ‘ධාරා’ නම්. මේ වැස්සෙහි පොද නො කැඩි දියවැල් වැටුනේ ය. නො නිසි - අයොග්ය , අසමත්ථ .

      දිවමල්ගුළා බවට -- දිව්ය ලොකයෙහි තිබෙන මල්වලින් කළ ගුළි (පන්දු) බවට; එකතොධාරා - එක පැත්තෙහි මුවාත් ඇති; උගතො - දෙපස; අඩියටි - පොලු; ලන්ස; පාරා - පාරා- වළලු; මෙය විසි කොට ගසන අවියකි. හී - ඊතල; දිටමල් දම් - දිව්යල මාලාදාම; කැහැල - කෑල; ‘කෑල’ යනු එරමුදු වෙසෙසකි. අඟුරුහු - ‘අඟුරු’ සඳෙහි පුංලිඬ්ගබහුවචනයි. සාමාන්ය යෙන් අප්රාාණවාචකශබ්ද නපුංසකලිංගික වන නමුදු සමහර තැන පුංලිංගින ද වේ. ආසින් - අහසින්; ගදකලල් - සුවඳ කල්ක 

147 පිටුව

           නෙරණට - නෙරපන්නට, පන්නන්නට; ‘නෙර - නෙරුම්හි’ ධාතුයි. යක්ෂ ගණන් - යක්ෂ; සමුහයන්; සමාකුල - ගැවසුනු; සෙනඟින් - සෙනාවෙන් යුක්ත ව; භූතගණයෝ - අමනුෂ්යි සමූහයෝ; හිස් - ශීෂ්ර්යන; බෝමඬහි ලා - බොධිමූලයෙහි දී. ආකුල පාකුල කළෝ - අවුල් පවුල් කළහ. ‘අක්කුල පක්කුල’යි උදානයෙහි පෙණේ. උදානඪකථාවෙහි 46 වැනි පිටුව බලනු. සමහරක් - කොටසක්; අඪ්ර්ය ක්; අධරැයක් - රැයින් අඪ්ර්ය ක්; විහිජමි - විහිදමි; දමමි. ගඳයුධය - අඩයටිය; නයනායුධය - නෙත්රදය නමැති ආයුධය; ආයුධයෙන් කරණු ලබන සේ ගන්නා ලදී. වෙලායුධ - උතුරුසළුව නමැති ආයුධය පහළුයේ - පහර දුන්නේ; විනිවිද -සිදුරු නර ගෙණ; පුහුදුන් කල වුහුට් - පෘථග්ජන කාලයෙහි හරණලද; වෙමුණු රජ දැන් සෝවාන් ය. එහෙයින් ලේඩිල්ලකට ද හිංසාවක් නො කෙරේ. යක්දහසුන් - යක්ෂට සහස්ර්යන්ගේ, දහස්ගණන් යක්ෂසයන්ගේ; අත්පස - තමන් වෙත; ශරීරයෙහි පටන් රියන් දෙකහමාරක දුර තෙක් අත් පසයි. තත් - තපත; රත් වු; කඬ කඬ වැ - කැබලි කැබලි වී; උතතරිය ව - උතුරු සළුව ව; නොහොත් ශ්රෙතෂඨ ව; අටුවාව පරිදි පළමු අත්ථ් ර්යව ම යොග්යො ය. “උතතරිය ව තුබූ වෙලායුධය හැරගති” යනු අන්වයයි, “අද  අසම්හයි බොහෝ සේ............. දෙවියෝ රැස් වූහ.” වනු අන්වය යි. සෙනමඬලක් - අශනිචක්රදයක්! වැනි හෙනක්.

148. පිටුව

        පා පිසිනා කඩක් - පය පිස දමන වසත්රපයක්; හඟබුන් - අල බුඳුනු; මද - විරහාවාදිය නිසා ඇති වන මත් බව; මන් - මාතය, අහඬකාර, පිරික්සනුයේ - පරීක්ෂා කරන්නේ; මෛත්රීත විහාරයෙන් - මෛත්රීාය සහිගව විසීමෙන්; රොස් - ක්රොමධය; තොර කොට පුව මැනැවැයි - වෙන් කලොත් සුදුසුය යි; අදනතා දානපරිභොග හා සක්රී-යංගිය= හිමියා විසින් නුදුන් දෙය පාවිච්චි කිරිම හා සත්රී්න් හා එක්වීම; “මහණ හට යුක්ත (=සුදුසු) නො වෙයි” යන්න හා සබඳ කරුණු නික්ම යා - නික්ම යව; විනය - හික්මවීම;  නාසායෙහි පිත් බුන් කල - නැහැ යෙහි වලසුන්ගේ හෝ මසුන්ගේ පිත දැමු කල; බල්ලන්ගේ නැහැයෙහි පිත තැබූ කල රෞද්රැ වෙතැයි කියති. සංයුත්අටුවා යෙහි (1-157) ‘භින්දෙගය්යූංු; යන්නට ‘පකඛීපෙය්යුංි’යි අත්ථි)්ර්යු්තු. කිකිරි - කීකරු, කියනලද්ද කරන්නේ; සුවයෙන් -සුව සේ,  පහසුවෙන්; අකාරණයෙහි - කරුණක් නැති ව; සුවචභාවයෙන් - අවවාදයට නැමෙන (කීකරු) බැවින්; පුන පුනා - නැවත නැවත පියොවින් ම - ප්රණකෘතියෙන් ම; සවභාවයෙන් ම; ධර්ම දෙසුන් ගන්නට - ධර්මකදෙශනාව අවබොධ කරන්නට; නොනිසි විය හෙයි - අසමත්ථ්රර්‍ විය හැකි වේ; වලප්නා - අඬන; කඅමඅත්තා කොටින් - කැමැති දෙය කොට; කෙලෙස් වැලැප්මෙන් - ක්ලෙශයන් නිසා වන වැලපීමෙන්; ‘ක්ලෙශ’ නම් සිත කිලිටු කරණ ලොභ , වෙෂ, මොහ ආදිය යි. යමක් පෙණේ ද - යක්ෂක තෙමේ යමක් කියයි ද, යක්බිලිඳුහු = යක්ෂ යා නමැති ලදරුවා ලවා ලොව්තුරා ධම්ර්‍අමා කිරි - ලොකොතතර ධර්මන නමැති අමෘත ක්ෂිුරය; ‘ලොව්තුරාධර්ම-’ යනු පඤචසකන්ධැ සංඛ්යාෂත ලොකයෙන් එතෙර වීමට උපකාර වන සොවාන් ආදි මාර්ගා සතර හා ලොක යෙන් එතෙර වූ සෝවාන් ආදි ඵල සතර ද නිර්වානය දැ යි යන මේ නවය යි. නළවා - සනහමින්; මෙහි පූර්වාක්රි යා මිශ්ර  ක්රිරයාත්ථ්ිර්‍යෙහි ය; “උපලාළෙනෙතා”යනු පාළි යි. කොළෝ - කළහ; (=කළ + ඕ) ලප්පෙක - ලබුගෙඩියක; මේරූ දියලබුගෙඩි ශුඬා කොට වියලා ගත් කල දිය ආදිය වැක්කිරීමට සුදුසු වේ.ලොවුතුරා සියුමියුරු - ලොකොතතර (ධර්මම කමැති) චතුමධුර, ක්රොලධමල - ක්රො;ධය නමැති කිලුටු; නික්මෙනුදු - නික්මීම ද; වැඳමුදු - පිවිසීම් ද; ‘ඔය’ - මෙය මෙහි “යන්නුන” යන්න සඳහා යොදන ලදී. ‘යන්නූන’ යන්නෙහි අත්ථ්නර්යි “මැනැව” යනුයි ලෙඩ - වෙහෙස, ක්ලානනි.

149. පිටුව

          ගඟ පර තෙර - මුහුදින් එතෙර; ඉල්වනුයේ - පය්යේ ර්ෂඟණය කරණුයේ, සොයනුයේ; (අධ්යාදහාය්ය්‍ර්‍) ‘යක්ෂන තෙම’ යන්නට විශෙෂණ යි. ‘ඉලිය’ ධාතු යි. ඉකාර ලොපයෙන් හා යකාරයට වකාරාදෙශයෙන් ද ‘ඉල්ව’ යනු වේ. ලකාරාදෙශ වීමෙන් ‘ඉල්ල’ යනු ද වේ. දොරැයි - වාරය යි; පැන පිළිවීසීම ධර්මවදෙශනාවට ඇතුල් වීමට වාරයක් වැනි වේ. පිරිවැජියන් - පරිබ්රාටජකයන්; මේ තාපසයෝත් පරිව්රා ජකයෝත් කළ කුශලාකුශලකර්ම යන්ට ශුභාශුභවිපාක ලැබෙයි යන කමමසසකතාසමමාදිටඨියෙන් යුකතයේ ය. එහෙයින් ඔහු ධ්යාතනසමාපතති ද සෘදධිවිධාදි අභිඥ ද ලැබුවාහු වෙත්. සම්යමග්දෘෂටියෙන් තොර වූවන්ට ධ්යා;නිදිය නො ලැබේ. ඔවුන්ගෙන් මෙතෙම පැන විචාරයි. ඔහු පැන විසඳන්නට නො පොහොසත් වෙත්. මෙතෙම ඔවුන් වෙහෙසෙයි. කිම? ඔහු සෘදධිමත් හෙයින් මොහුගෙන් ගැලවී යා නො හෙත් ද? සෘදධිය නිතර ඇත්තේ නො වේ. එය ධ්යාාන යන්ට සමවැදිම් ආදියෙන් ඇති කරගත යුත්තකි. එය වහා උපදවා ගැණිමට සියලු ම ඉධ්යායනලාභීහු එක සේ සමත්ථ් ර්‍ නො වෙති. යක්ෂ යාගේ ප්රයශ්නයන්ගෙන් සිත වික්ෂෙ පයට පැමිණිකල එය වඩා මත් අපහසු වේ. එහෙයින් ඔහු සෘදධිමත් වුව ද, යක්ෂ්යාගෙන් ගැලවී යා නො හෙත්. පත්ල ගෙණ - පතුලෙන් අල්ලා ගෙණ; නොසඳහන් - විස්මෘත, සිහි නැති, අමතක; විෂය - ගොචර වූ; දැනගත හැකි; විසඳිය හැකි; ලාභයට - සිට්පසට; බුදුරජානන් වහන්සේට පිළිගැන් වු ප්රහත්යණයකට හානියක් කිරීමට කිසිවෙක් සමත්ථ්්ර්‍ නො වේ. සවඤ්ඤණට - සර්ව ඥතාඥනයට; අසාධාරණ වූ - අසාමාන්ය  වූ; අනික් කෙනෙකුන්ට නැති; දෙවිමිනිසුන් සියෝ - දෙවමනුෂ්ය යන් නසහිත - සවුපයේ බුදුන් - ශ්රා-වක, ප්ර්ත්යෙෙකබුදධයන්; දුන් දන ඵල - දෙන ලද දාන යෙහි විපාක; දෙව්ගමින් - දෙවියන්ගේ ග්රාකමයෙන්; නියාර්ණිකය - තෛය්ය්ෂර්‍ාණි ක ය; නිර්වාුණයට පමුණුවන්නේ ය. සුපිළි පන්නාහ - මනා සේ පිළිපැදියහ. දහම්ගොසු වැ - ධර්ම.ඝොෂක ව; ධර්ම ය ඇසිය යුතු ය යනාදීන් හඬ ගා කියන්නෙක් ව; ඇවිදුම් - ඇවිදිමි.

150. පිටුව

            පහන් වනු දු - එලි වීම ද; “බුදුහු වැඩි වන්හ යි” මෙසේ අනුමාන කිරීමට හෙතු දෙකකි. එකකි. එකක් නම් අලවියකුගේ භවනයෙන් තැඟි සාධුකාරශබද ය. එබඳු කුරිරු තැනකින් එබදු මිහිරි කඬක් ඇති වීමට නම් බුදුරජානන් වහන්සේ වැඩිය යුතු ය. එහෙයින් රාජපුරුෂයෝ ‘බුදුහු වැඩි වන්හ’ යි අනුමාන කළහ. අනෙක නම් බුදු සිරුරෙන් නික්මි පැතුරුණු ෂඩිවර්ණයරශ්මිය යි. බිලියම් සඳහා - බලිකම් පිණිස; කත් - කතත්, ‘කත්’ යනු ‘කා’ දයින් සිදධ අසමභාව්යේක්රි යාපද යි. බුධානු භාවයෙන් සරණ පිහිටුවා - කවර හෙයින් බුඬානුභාවයෙන් සරණ පිහිටවූ ද? රජකුමරා ලදරු ය. “බුදධං සරණං ගචජාමි” යනු කිය නො හැකි ය. එහෙයිනි. ඇරැ දක්වා දෙව - ගෙණ අවුත් දෙව; හත්ථකකආලවක - හසතයෙන් හසනට ගිය බැවින් ‘හත්ථවක’ යන්න පසු ව ඇති වී ය. ‘ආලවක’ යනු කුමරා ගේ පුර්වරතාමය යි. නො ගිවි සි දැ යි - නො පිළිගත්තේ දැ යි; කැරුනු තාක් දැ හැම - කළ තාක් සියලු දෙය; එකකොලාහල ව - එක ම ශබදය ඇත්තක් ව; ‘සාධු, සාධු’ යන ශබදය හා ආලවක දමනය  සමබන්ධ- කථාව ද මස අනික් ශබ්දයක් නැති ව; මහ සමහරක් - මාර්ග යෙහි අර්ඪ යක්.

151. පිටුව

           වෙසවුණු මහරජහුගේ භවන - වෙසවුණු මහරජු උදෙසා කරවනලද දෙවොල; බිලිබත් - පුදබත්; පූජා පිණිස දෙනු ලබන බත්; වින්වන්බවට - විඥනවද්භාවයට; ඤණවනත භාවයට; බුදුනට සඟනට මේ කරා යි - බුදුන්වහන්සේටත් සංඝයා වහන්සේටත් මෙහෙ (=උපසථාන) කරවයි; නඟා යවූහු - පිටත් කොට හැරියාහ; බුදුවදන් - බුදුධවචන; බුදධ ධර්මවය; සූවි රොම -- හිදිකටු මෙන් තියුනු වූ රොමයෙන් යුත් යකෙකි. ගයා පොකුණ අසල මොහුගේ භවනය වී. එහි වැඩි බුදුහු මොහු දමනය කළහ. බරරොම - සූවිරොමයාගේ මිත්ර යෙකි. මොහුගේ අඟපසඟ විරූප ය. රැලි වැටුනු ලොම් සහිත සමින් වැසුනේ ය. බුදුන්ගේ බණ අසා සෝවාන් වි ය. සුවිරොම බරරොම දෙදෙන ම සෝවාන් වූ පසු සිරුරු මනහර වී ය. සංයුත් අටුවාවෙහි විසතර පණේ.

16. පරිචෙජදය.

151, 158. පිටු

         පුවරම් වෙහෙර - පූර්වා රාම් විහාරයෙහි; මුවරමාපායැ - මාගාරි මාතෘප්රාවසාදයෙහි; ‘මිගාරමාතු’ යනු විශාඛාවට නමකි. මිගාර සිටුහු විසින් මවුතන්හි තබන ලද  හෙයිනි. විසතර සිද්ධර්මරරත්නා චලියෙහි විශාඛාවසතුයෙන් දත යුතු. ලක්ෂරයක් කපින් මත්තෙහි - කල්ප ලක්ෂයයකට පූර්වෙයෙහි; ලෝධාහි - ලොක ධාතුන්හි; චක්ර වාටයන්හි; සැවැ - ව්යු-ත ව; ‘සව - ව්යුධත වීමෙහි’ දයින් වු පෙරකිරියපද යි. රජු පිණිස - රජු නිසා, රජුට ජාත ව; වලාගබෙකින් - වලාකුළක් ඇතුළෙන්; දස වා දහසක් - වර්ෂන දස දහසක්; අගමෙහෙස්න - අගමෙහෙසුන්; කිරිපිඬු - කිරිබත්; “මධුපායාසං” යනු පාළි යි. ‘මි පැණි මුසු කිරිබත්’ යනු අත්ථ් ර්‍ යි. ආජිවකයක්හු - ‘ආජිවික’ යනු නිඝණුඨනාතපුතතයාගේ පක්ෂ්යට අයත් තාපස විශෙෂයකි. සසළලමහබොයට - සරල (සොර). මහාබොධියට; තිස්හත්කෙසරු - රියන් තිසක් දිග කෙසර ඇති; කෙම් - කර්ණිකාව; මිට ‘නෙලුම්බට්ටා’ ය යි සමාන්යි ජනයෝ කියත්. නවකළක් - කළගෙඩි නවයක්; මුවරද -මකරඤ; මල්පැණි; දඬුපියුමෙක් - මහාපද්මයක් නොහොත් පියුම් ගසක් නැති, පද්මදණඩ හෙවත් තාළය පමණක් ඇති පියුමක්; අටපණස් හතැ- රියන් පණස් අට කි. ඇක්මෙත් මැ - ආක්රමමණය කරණ (=පා ගානා ලද) මසතකය; බුදුන්ගේ හිස් මුදුන කිසිවෙකුට නො පෙණේ. එහෙයින් ‘අනවලෝ මුදුන්’ යි කියන ලදී. ලාරස පරිසෙකයන් - ලතු (ලාකඩ) දියෙන් නැවිමක්; යතුරු නලින් වුහුටි -  යනත්රුයුක නාළයකින්; ‘යනත්රද’ නම් නළ කුස්හි පිරිවැටෙන (කරකැවෙන) දඬුයි. රන්රසධාරා - රන්දියදහර; රැසින් - රාත්රිුයෙහිත්; දෙවෙසිත් - දාවල්හිත්; එකලු - එකාලොක; ධම්සක් - ධම්චක්ර්ය; එනම්, ත්රි්පරිවති වාදශාකාරයෙන් සඬගෘහීතචතුසසත්ය  ධර්ම්ර්දෙවශනායි.සත්යසඥන, කෘත්යනඥන, කෘතඥන යන තුණ පරිවතී තුණයි. ‘කෘත්ය ඥන’ නම් දුඃඛාදි‍සත්යයයන් අවබොධ කරගන්නා නුවණයි. ‘කෘත්යෘඥන’ නම් ඒ ඒ සත්ය්නර්යයන්හි පිළිපැදිය යුතු ආකාරය අවබොධ කරගන්නා නුවණයි. ‘කෘතඥන’ නම් එසේ පිළිපැද

අවසන් වූ පසු ර් බව දැන ගන්නා නුවණයි. එක් එක් සත්ය්යෙහි මේ ඥන තුණ යෙදේ. සත්යඑ සතරක් හෙයින් ආකාර දො‍ළොසක් වේ. විසතර ධමමචකකපපවතතනසුතතයෙන් දතයුතු. ධර්මාචභිසමය - ධර්මාකවබොධය; අභිසමය - අවබොධය.

153. පිටුව

            ගිහි වැසියෝ - ගෘහ සථයෝ; (ගෙහි ගිහි) ථෙරීහි - භික්ෂු ණිහු අගසැව් - අග්රසශ්රාිවිකාවෝ; නුවර නිසා - නුවර ඇසුරු කොට දානාහිරත - දන් දීමෙහි ඇලුනු; පවරා - ආරාධනා කොට; දස පැරුමෙන් නො වියෝ වැ - දනාදි දසපාරමිතාවන්ගෙන් වෙන් නො වී, ‘පාරමි’ නාමය ප්රපධාන වශයෙන් යෙදෙන්නේ මහබෝසතුන් විසින් කරණු ලබන, තෘෂ්ණාදීන් උපහත නුවු කරුණා ප්රනඥ දෙකින් පරිගෘහිත වූ පින්කම්වලට ය. එහෙත් මාර්ගරඵලයන්ට හෙතු වන කුශලකර්ම යන්ට ද සමහර තුන ‘පාරමි’ නාමය යොදනු ලැබේ. මේ ද එබදු තැනකි. දුහුන් දූවරුන් , සඟ - බාල; බිහින්නෝ - හගිනිහු; සහෝදරියෝ; සත් පිරිවෙණක් - පන්සල් හතක්; පතිකුලයට නො ගොස් - සවාමි කුලයට නො ගොස්; විවාහ ජිවිතයට නොපැමිනි බව මෙයින් භඟවත්. බඹසර වස් - ප්රිහ්මචාය්ය්ිර්‍ වාසය, ඒ බුදු රජයෙහි - සමර්ණස සමගුණගුනතා, භිකඛුණි භිකඛුදායිකා, ධම්මා, සුධමමා, සංඝදායි යන සත්දෙන පිළිවෙළින් මේ බුදුරජයෙහි ඛෙමා.උපපල වණ්ණා, පටාචාරා, ගොතමි, ධමමදිනනා, මහාමායා, විසාඛා යන සත් දෙන වූහ.

154. පිටුව

            පළමු දස්නෙහි - ප්රෙථම දර්ශපනයෙහි; පස් කලණ ගුණෙන් - පංච කල්යා ණගුණයෙන්; කෙශකල්යාශණය, මාංස -, දනත - ජවි , වයඃකල්යා;ණය යන මේ පංච කල්යා;ණ යි. එහි, මහ පින් ඇති සසත්රි න්ගේ කෙශය මොනරපිල්කලබක් සේ නිල්වන් වෙයි. මුදා බහා ලු කල ගොප්මස ගැසි නැවත අගින් නැමී උඩු බලා සිටියි. මේ කෙශකල්යාකණයයි. දෙතොල් බුලත් නොකෑ වේලහිත් බිඹුපල සෙයින් ඉතා රක්තවර්ණු ව සිටි යි. මේ මිංසකල්යායණයයි. දත් සුදු වී සම ව සිදුරු නැති ව සම කොට කැපූ සක්පත්පෙළක් සේ හොබී. මේ දන්තකල්යාවණය යි.

තල කැලැල් ආදියක් නැති ව අනික් වර්ණළයක් හෝ මිශ්ර නො ව එක ම වර්ණදයක් ඇති වීම ජවිකල්යායණයි. කොතරම් වයස් ගත වුව ද ශරීරයෙන් ඒ නො පෙණීම වයඃකල්යාලණයි. විය පත් කල්හි - සුදුසු වයසට පැමිණි කල්හි; සුහුරු - සසුර, මාමා වූ, මුවර - මීගාර; මා තන්හි - මාතෘඛාවසතුවෙන් හෝ පූජාවලියෙහි පූර්ව රාමය පූජාකථාවෙන් හෝ දත යුතු යි. මුවඑමා - මිගාරමාතු; අටවරයක් - වර (=කැමැති දේ) අටක්; නුබතෙලෙහි ලසඳ ලෙයක් සෙයින් පැණෙනුම් නමුදු - අහස්හි අභිනව දන්ර්් රෙඛාවක් ලෙසින් පෙණුනි නමුත්; චයා කල්යාිණය ඇති හෙයින් කොතරම් ද දරුවන් ලදුවත් තරුණියක මෙන් පෙණුනිය (පැණෙනු + ඊ=පැණෙනුව) පුතුන් විසින් - පුත්රුයන් නිසා; වෘද්ධිප්රාවප්ත - වැඩිදියුනුවට පැමිණියා;එකක් එකක්හු - එක් එක් පුතෙකුට ද දුවකට ද; එවුනුදු කෙරෙහි - ඒ දු පුතුන් අතුරෙන් ද; නිරොභය - රොග නැතියහ; හිස කණ - මෙහි ‘කණ’ යන්න වචන ශ්ලිෂටතාව සඳහා යොදන - ලද්දකි. “වදත පොහෙදන, හරකා බාන, ගහ කොළ” යනාදින්හි පර ව යෙදුනු ශබ්දයන් මෙනි හයින් විශෙෂාත්ව්රර්යනක් නො ලැබේ. “සිසෙ ව එකම්පි පලිතං නාම නාහොසි’ යනු අටුවා පාඨයි. ‘හිස කණ’ යන වචන දෙක ම සඳහා එහි පෙණෙන්නේ ‘සිසෙ’ යන එක ම වචනය යි. නරයෙකතුද් - ඉදුනු කෙසුගසකුදු; අප හැඹු මදක් යෙත්ව යි- අපගේ ආය්ය්ෙර්‍ාවෝ (තවත්) ටිකක් ගමන් කෙරෙත්වා යි; මෙහි ‘හැඹු’ යන්නට සමාන පාලිවචනය ‘අය්යා ’යන්නයි. සොබි - (ඔතොම) හොභමාන වේ.

                පස් ඇතක්හට බල - ඇතුන් පස්දෙනෙකුත් හට ඇති කායශකතිය; අභිමඬගලසමමත ය - ඉතා යහපත් යයි සම්මත කරණ ලද්දී ය; සැණයෙහි - උත්සවයෙහි; උතුසව අවසථ‍ාවෙහි; හෝ - ඒ විශාඛා තොමෝ; සෙනසුන් දන - සෙනාසන (=විහාර) දානයෙහි; මෙහෙල පළඳනා - මහාලතාපිලන්ධ(නය; මහත් - උතුම් - පිණැති සත්රිතයක විසින්ම එය පැලැන් ද යුතු හෙයින් ඒ ‘මහාලතාපසාධන’ නම් වි ය. යෙළදහසක් - එක්දහස් පන් සියයක්; මුවරපාය - මිගාර මාතෘ ප්රා සාදය.

සැට කළක් -- කළගෙඩි හැටක්; දිය ගන්නා - ජලය අල්ලන; දැරටියක් - පැන්තාලියක්; මහදියකළයක්; ‘ද ර ටි ය’ යන්න ‘පාසාදකුට’ යන පාලිවචනයට ලියු අත්ථ්යර්‍ යි. ‘කුට’ යන්න ‘කූට’ ය යි ගෙණ ධම්පියා අටුවා ගැටපදෙහි “පහ කැණිමඬලෙහි ගන්වන වැණි කිළි”යි අත්ථ් ර්‍ කීහ. “සඪීඋදකගණ්හනං යනු යෙන් කැණිමඬලෙහි පමණ කියේ යි” යනුවෙන් විසතර ද කළහ. එහි ම තවත් තැනක ‘කූට’ යන්න ම ගෙණ “ගන කොට කළ අන්කළ අතුරෙහි පියෙවි කෙළෙන් සැට කළක් දිය ගන්නා (කළක්)”යි කීහ. සදධර්ම රත්නාවලිකාරයෝ ද දම්පියා අටුවාගැටපදකාරයන් ගිය මග ම ගත්හ. එහි එක් තැනක ‘කූට’ යයි සලකා ‘කොත’ ය යි ද, අනික් තැන ‘කළය’ ය යි ද අර්ව කීහ. පොත් දෙකෙහිම ‘කළය’ යි අර්ථ කියන ලද්දේ එසේ නො කියා තො හැකි තැනක් වූ හෙයිනි. “කැණි මඬල, කොත” යන අර්ත කියන ලද්දේ ‘කූට’ ය යි ගෙණ ඒ අත්ථ්ොර්‍ යොග්යොයයි සැක කට යුතු තැන දී ය. පූජාවලි කාරයෝ දෙ තැන්හි ම “මහ දියකළය” යි කීහ. අමාවතුරෙහි ‘දැරටිය’ යන්න ද “මහ දියකළය”යන අත්ථ්යර්ය දෙයි. “පාදෙණියැ පිහිට්වා”යි කියු හෙයිනි. ‘පාදෙණිය’ නම් පා සෝදන තැනයි. දම්පියාඅටුවා ගැටපදයෙහි “පා‍දධොවනඨාන” යන්නට “පාදෙණි”යි අත්ථ්යර්‍ කියන ලදී. පා කොතක් පාදෙණියෙහි තබනු නො ලැබේ. ගබැ - කාමරය; පගාමහන් දවස් - ප්රාිසාදය පූජා කරණ උත්සව දිනයෙහි. ‘මහන’ යනු ‘මහ’ යන පාලි - සංසකෘත වචනය සිංහලයට ගත් සැටියි. සවණක් රැසින් - නීල පීත ලොහිත අවදාන මාඤජිෂඨ ප්රකභාසවර යන ෂඩ්වර්ණැ රශ්මින්.

155, 156, පිටුව

          අප් හැඹු - අපගේ ආය්ය්රර්‍ාවෙනි; මෙතැන ‘හැඹු’ යන්න “සහායිකෙ” (=යෙහෙළිය) යන පාළි වචනය සඳහා යොදන ලදී. බුමුතුරුණු - භූම්යා6සතරණ; බිම එලන කළාල ආදිය බුමුතුරුණු නම්. ති සිතට නො එසේ වද්දී - තීගේ සිතට එලෙස නො වදියි, නො හැ‍ඟෙ යි; හෙයට අඩු පිළියක් ඇත හැරපියා - මීට වටිනාකමින් අඩු වසත්ර;යක් ඇතොත් එය අස් කර; දෙමහල ගබ්දහසට - මහල් දෙකෙහි කාමර දහසට;

අධම - පහත්; අඩු; මෙ පහයැ පුණ්යාභාග් වනු - මේ ප්රාුසාද යෙහි (පහය පිදීමෙන් වන) පිණ භජනය කරන්නියක (පිණෙහි කොටස් හිමිතැනැත්තියක) වන්නට; දැරිය - ‘දැරි’ සදෙහි ආමන්ත්රටණ පද යි. අඩසඳපහණ - සඳකඩ පහණ; අඪ්ර්‍ චන්රා ආම කාරයට කපන ලද ගල; සදකඩ පහණ තබන්නේ ගෙට ගොඩ වන තැන ය. වෙහෙර මහත් - විහාරමහය; විහාර පූජොත්සවය; පිරිමීනි - පුරුෂ; අනේවඩු - අනාථ පිණ්ඩික; සූ පණස් කෙළක් - සිව් පණස් (පණස් හතර) කෛා්ටියක්; අනුරපුරට මහ වෙහෙර සුදුසු තන්හි - අනුරාධපුරයට යම් දෙසකින් මහා විහාරය පිහිටා තිබේ ද, ඒ (මහා විහාරය පිහිටි තැන) සමාන සථාන යෙහි; උතුම්දෙවි අරම් _උතතමදේවිය විසින් කරවන ලද ආරාමය; අතැවසෙක - වස් කාලයක් ඇතුළත; පස්විසි අවුරුද් ආරාම ය; අතැවෙසක - වස් කාලයක් ඇතුළත; පස්විසි අවුරුද්දක් - ජෙතවනාරාමයෙහි එකුන්විසි (19) වසක් ද, පූර්වාෙරාමයෙහි සවසක් දැයි සෛ් පස්විසි වසක් බුදුහු දෙවෙරෙහි වාස කළහ. පර්වස - පුරුක්; මහත - මහත්වය.

            අවජනාහු - ආවජීනා (=කලපනා) කරන්නාහු; හෝනා - ශයනය කරණ; හෙවැ - ශයනය කොට; ඔහු දැක්කුව මැනැවැ - ඔහුට පෙන්වුව මැනව; හෝන දැයක් - ශයනය කිරීමට ආධාර වන ද්රඔව්ය යක්; අතුට ලා - අතුරුව; යහන් සැලහුනු - ශයනය පිළියෙල කළහ; “ඇඳක් ඇරැ තබා” - ඇඳක් ගෙණවුත් තබා; පියුම්රාමිණ්වන් රස් විහිදුනා - පද්මරාගමාණික්යවරශ්මිය වැනි රශමිය පැතිරෙණ; අටතුරාසියක් මඟුල්ලකුනු පිරිවර ලද - අටක් අධික සියක් (එක්සිය අටක්) මඬගල ලක්ෂමණයෙන් පිරී වරණ ලද; ධර්මඑප්ර්දිපිකාවෙහි “හෙඪාපාදතලෙසු වකකාති ජානානි” යන්නට ක¸විසතරයෙන් මෙහි විසතර දත යුතු. දැවි - දැනි; ණිම් - නෙමිය; පටිටම් වලල්ල; නැබ - නාබිය, බොස් ගෙඩිය; සියෝ - සහිත; සක් ලකුණෙන් - චක්රය ලක්ෂසණයෙන්; ‘දැති, නිම් වලලු, නැබ’ යන මේ චක්රනයෙහි අවයවයි. බලයි - බලහි; නො නිස්සෙහි - නිසි - යොග්ය  සමත්ථ්යර්‍ නො වෙහි; වෙපවිත්ති, සුචිත්ති, පහාරාද මොහු අසුරභවනවාසීහු යි. මහාසමය සූත්ර,ය දෙසූ දවස්හි රත්නත්රාය ශරණ ගියහ. සංසකෘත ග්ර්න්ථර යනහි ‘හිරණ්ය කශිපු’නම් අසුරරාජයාගේ පුත්ර  වූ විෂනුභකත ‘ප්රදභ්රා්ද’නම් අසුරයකු ගැණ සඳහන් වේ. ඒ ප්රවභ්රානදයා හා මේ පහාරයාදාත් එකෙක් ද නැතහොත් දෙදෙනෙක් දැයි කිය 

නො හැ කි ය. බලිපුත්රත -බලි නම්අසුරයාගේ පුත්රකයෝ සියදෙනෙකි. මොහු රාහු අසුරයාගේ බෑනෝයි. රාහුට ‘විරොචන’ යනනමක් තිබෙන බවත්, එහෙයින් මොවුන්ටද ‘වෙරොවන’ ය යි කියනු ලබන බවත් පාළිපොත්හි සඳහන් වේ. සංස්කෘත ග්රින්තයෙහි මිට වෙනස් කථ‍ාවක් පෙණේ. සංසකෘත පොත් අනු ව ප්රෘභාදයාගේ පුත්රහයා විරොචන ය. විරොචනයටෙග් පුත්ර යා බලි ය. බලි අසුරයා දෙවියන්ට බොහෝ සේ පිඬා කළ කෙනෙකි. ඔහුගෙන් දෙවියන් මුදාගණු සඳහා විෂණු තෙමේ අඟුටුමිටි ටෙකුගේ වෙශයෙන් ඉපිද තවුසෙක් ව බලි අසුරයා වෙත ගොස්, තමන්ගේ පයින් තුන් පියවරක් පමණ පොළොව ඉල්ලී ය. බලිතෙමේ එය දුන්නේ ය. අඟුටුමිටි වූ විෂ්රෙණු එක් පියවර කින් මුළු පොළොව ද, අනික් පියවරින් දෙව්ලොව ද වසා තුන් වැනි පියවර බලිහුගේ හිස මත තබා ඔහු පාතාලයට නෙරපා හැරියේ ය. අසුර භවන - මහමෙර පත්ලෙහි පිහිටියේය යි සල කනු ලැබේ. තවීතිසාභවනය මෙන් ඓශචය්ය්්ර්යෙයන් යුකතයි. පෙර දෙවියන් හා අසුරයෝ තව්තිසාවෙහි විසූහ. සුරා පොවා මත් කොට අසුරයන් පලවා හැර දෙවියෝ තව්තිසා අත් කර ගත්හ. අසුරයන්ට පින් බෙලෙන් දෙව්පුරය සදිසි වූ අසුර පුරය පහළ වී ය. පහි පළොල් රුකෙක් වේ. එය කලපසථායී ය.

            වශවරතභවනවාසින් - පරනිර්ෂිතවශවර්ති දිව්ය ලොක යෙහි වසන්නන්; අචජන්දිික - කර්තුකාමතා කුශලවජන්ද ය නැති; ශිල විශොධන සමථවිදශීනාභාවනාදිය කකරන්නට කැමැති බව කර්තුකාමතාකුශලචජන්දශයයි; අභව්යන - මාර්ග ඵලාවබොධයට නුසු දුසු; අභව්යා වන්නේ විදර්ශටනාප්රකඥවක් නැති හෙයිනි. ඊට ද හෙතුව අවජන්දි්කභාවය යි. ශ්රරදධා නැති බව අවජන්දියකභාවයට හෙතු යි. අධිතම - මාග/ර්ඵපලාවබොධ.

17. වැනි පරිචෙජදය

156. පිටුව

           ඉසුරුමඳ මත්වැ - ඓශචය්ය්ිර්මවදයෙන් මත් වී; නො සඳහන් - විස්මෘත, සිහි නැති; සොම්නස් භය ජනවා - සනෙතාෂය හා භය උපදවා; නොහොත් සනෙතාෂයෙන් වූ සංවෙගය උපදවා;

සංවේගය’ නම් මඳක් බියෙන් සෙලවි යෑම යි. එය ශක්රසයාහට සොම්නසින් වී ය. මොහදුරු විවා - මොහොන්ධේකාරය විර්ධ වං සනය කොට; නසා; කියත් - මෙහි කර්තෘ් පදය “ගුරුළුගෝමීහු”යි අධ්යා හාර කට යුතු. යුගදුර - මහමෙර අවට පිහිටි පර්ව ත වළලු සතෙත් මහමෙර ලඟ ම පිහිටි පපීත වළල්ල යි. එහි යොදුන් දෙසාළිස් දහසකි. චාතුර්මහාරාජික දිව්යවලොකය ද ඒ සම උසින් අහස්හි පිහිටියේය. සිව්මහරජදෙව්ලොව - සතරවරම් දෙව්රජුන් විසින් අරක් ගෙණ සිටිනා හෙයින් මේ දෙව් ලොව මෙ නම් වී. සක්වළ ගල් - චක්ර වාටපර්වරතය; සියලු දිව්යසලොකයන්හි දෙවියන්ගේ පරමපරාව සක්වළගල දක්වා පැතිර සිටී. හේ - ඒ දෙව්ලොව; අතුරුවෙය පියා - දනතර්වීථීය (=වීථීමධ්යවය) හැර; අතුරු - බඩ; වීථීන්ගේ උභය පාර්ශවය දිව්යනවිමානයෙන් ඉඩක් නැති සේ ගැවසි ගත්තේ ය යනු භාව යි. සතුරුවන් - සපතරත්න; උඩ - තව්තිසා දෙව්ලොව චාතුර්මහාරාජික දිව්යුලොකයෙහි සිට යොදුන් හතලිස් දෙදහක් උඩින් පිහිටියේ ය. මුහුදු මට්ටමේ සිට යොදුන් අසූසාර දහසකි. පිටිනුවර මිසැ - බහිර්නගරය හඅර; ඇතුළු නුවර - මැද පිහිටි නගරය; එය තව්තිසා දෙව්නුවර’ නම් ද වේ. තව්තිසා දෙව් ලොවෙහි අගනුවර ද මෙය යි. පැදි දොරින් පැළදොර දක්වා - නැඟෙනහිර දොරටුව ලඟ සිට බස්නාහිර දොරටුව ලඟට (දුර); සතුරුවන් මුවා මහවුරෙන් - සප්ත රත්නමය මහාප්රා කාරයෙන්; පිරිබෙව් ලද්දේ යැ - පරික්ෂේප (වට) කරණ ලද්දේ ය. සැදුම් ලද්දේ යැ - සජිජිත ය. නදුන් - ‘නන්දකන’ යන්නෙන් හීනන යි. එහි පැමිණියන් තන්ද.නය (=සතුටු) කරණ හෙයින් ඒ උයන එනම් වේ. දෙ අතුරෙහි - දෙක අතරෙහි; දෙ පොකුරුණියෙක් - පුෂ්කරණි (පොකුණු) දෙකක්; ඒ දෙවිල් තෙර - ඒ පොකුණු දෙකෙහි ඉවුරෙහි; කේල් මුව සම් සෙයින් යහපනස් දෙන - කදලි (කෙහෙල්) නම් මෘගයන්ගේ සම් සේ සුඛස්පශි දෙන් නාවූ; “කෙසෙල් ගොප් සේ”යනු පූජාවලි පාඨයි.