උම්මග්ග ජාතකය-ටිප්පණි
1. නිදාන කථාව
[සංස්කරණය]1. එක් සමයෙක්හි - එක් කාලයක, ශාක්‍ය සිංහ වූ - ශාක්‍යන්ට ප්‍රධානයා වූ (ශාක්‍යයන්ට සිංහයකු බඳු නායකයා වූ) සමන්තභද්‍ර වූ - හැම අතින්‌ ම උතුම් වූ, අසම සම වූ - බුදුවරුන්ට ම පමණක් සමාන වූ, (අන්‍යයන්ට සමාන නොවූ), ත්‍රෛලෝක්‍ය තිලක වූ - තුන් ලෝකවාසීන්ට ම තිලකයක්‌ වැනි වූ ("තිලකය”"යනු නළලෙහි තබන තිත, මොට්ටුවය. තුන් ලොවට ම ප්‍රධාන වූ, මුදුන්‌ වූ යන අර්ථයි.) ත්‍රිභූවන චූඩාමාණික්‍ය වූ - තුන් ලොවට ම සිළුමිණක්‌ බඳු වූ, (සිළුමිණ වනාහි ඔටුනු ශීර්ෂයෙහි බැඳි මාණික්‍ය රත්නයයි. තුන් ලොවට ප්‍රධාන වූයන අර්ථයි.), කරුණා නිධාන වූ ~ කරුණාව තැන්පත්ව ඇති නිධානයක්‌ බඳු වූ, මෛත්‍රී නිවාස වූ -~ මෛත්‍රියට වාසස්ථානයක්‌ වූ, ප්‍රඥාවට වල්ලභ වූ - නුවණට ස්වාමි වූ, අචින්ත්‍ය -නොසිතිය හැකි වූ, දෑරඟ මිණක්‌.- උප්පත්තියෙන්‌ ම ඔපය සහිත මැණිකක්. (සාමාන්‍යයෙන්‌ මැණිකක් කපා ඔප ගැන්විය යුතුය. එහෙත්‌ දෑරඟ මාණික්‍යය උත්පත්තියෙන්‌ ම ඔපය සහිතය.) ක්‍ෂීර සාගරයෙන්‌ - කිරි මුහුදෙන්‌, (මෙම සාගරය මහාමේරු පව්වට නැඟෙනහිර දෙසින්‌ පිහිටා ඇත.) සුධා ධවල - හුණු ආලේපයෙන්‌ සුදු පැහැගැන්‌ වූ, ප්‍රකාරවළයෙන්‌ - පවුරු වළල්ලෙන්‌, ඵල පල්ලවයෙන්‌ - ගෙඩි හා කොළවලින්‌, සඤ්ජන්න - සමන්විත වූ, තරුවර ශතයෙන්‌ - උතුම්/වටිනා ගස්‌ සිය ගණනින්‌, පස් පියුම්‌ - සුදු නෙළුම්‌, රතු නෙළුම්‌, මහනෙල්, ඕලු, කුමුදු යන පස් පියුම්‌, පුෂ්කරණි ශතයෙන්‌ - පොකුණු සිය ගණනින්‌, නානාභරණ විභූෂිත - නොයෙක් ආභරණ වලින්‌ සැරසුණා වූ, නර නාරි ගණාකීර්ණ - මිනිස්‌ ගැහැනු සමූහයාගෙන්‌ ගැවසුණා වූ, නිසා - ඇසුරු කොට, චංක්‍රමණ පරිවෙණාදී - සක්මන්‌ මළු පිරිවෙන්‌ ආදී, (අධ්‍යාපනය ලබන ආයතනය) මෛත්‍රී - සියලු සත්ත්වයන්‌ කෙරෙහි හිත පැතිරවීම/ස්නේහය, කරුණා - දුකට පැමිණි සත්ත්වයන්ගේ දුක පහ කිරීමට කැමැති බව/අනුන්ගේ දුකේ දී තම සිතේ ඇති වන අනුකම්පාව, මුදිතා - මෘදු බවයි/ සැපයට, ආර්ය විහාරයෙන් - ආර්යයන් ගේ විසීමෙන් . ආර්යයන් “ආර්ය” නම් වෙති. භවයෙන් - සංසාරයෙන්.
2.හිරු අස්ත පර්වත ගත වේලෙහි - හිරු බැස ගිය කල්හි, ශීල සමාධි ප්‍රඥා දී - කය වචනයේ යහපැවැත්ම ශීලයයි. සිතෙහි එකඟකම සමාධියයි, සියලු සංස්කාර ධර්මයන්‌ අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්මාදී වශයෙන් මෙනෙහි කිරිම ප්‍රඥාවයි, ගුණාංග සංගත ගුණාංගයන්ගෙන්‌ සමන්විත, රාත්‍රී ස්ථානයෙන්‌ - රෑ පහන් කරන තැන/රාත්‍රී වාසය කරන ස්ථානය, සුවිනීත - මනා කොට හික්ම වූ, යෝධ මුළක්‌ - යුද්ධ හමුදාවක්‌, මැණික්‌ සන්නාහ සන්නද්ධ - මැණික්‌ ඔබ්බවා කරන ලද යුධ ඇඳුමින්‌ සැරසුණු, ගඳැත්‌ - මෙනම්‌ ඇති හස්නි විශේෂයක්‌, (මොවුන්ගේ වසුරු සුවඳ විහිදු වන හෙයින් මෙනම්‌ වේ), එකවර - තනිව ම හැසිරෙන, සැඳෑවලා - සවස් කල ඇති වලාකුළු, සුරක්තවර පවුල්‌ - අතිශයින්‌ රත්‌ පැහැ වූ, උතුම් පාංශුකූලික සිවුර, (සොහොන්‌ ආදී තැන්වල ඉවත ලන රෙදි කැබලි එක් කොට මසා තනා ගත් සිවුර (පවුල්‌) නම් වෙයි.) පෙරව - පොරවාගෙන, ගන්ධදාම - සුවඳ වර්ගවලින්‌ කරන ලද වැල් (දාම), පුෂ්පදාමාවලම්බිත - මල්වැල්‌ එල්ලන ලද, කනක රජත මණි තාරකාදියෙන්‌ - රන් රිදී මැණික්‌ ආදියෙන් නිම වන ලද තරු ආදියෙන්, විචිත්‍ර විතාන - විසිතුරු වූ වියන්‌, නානා ප්‍රභා සමුදය සමුජ්ජවලිත - නානාප්‍රකාර පැහැ සමූහයෙන්‌ බබලන, ශක්‍රාගමනය - ශක්‍රයාගේ පැමිණීම, ධර්ම ස්වාමී වූ - ධර්මයේ හිමිකරු වූ, තිලෝගුරු - තුන්ලෝකාග්‍ර/තුන් ලොවට ගුරු වූ, නුවණ පෙරුම - ප්‍රඥා පාරමිතාව, ශීලස්කන්ධාදියෙහි - සිල්‌ කොටස් ආදියෙහි, ගතියක්‌ - ස්වභාවයක්‌, තුෂ්ටි - සතුට, ඥෙය මණ්ඩලයෙහි -දතයුතු ධර්මතා රැසෙහි (සංස්කාර, විකාර, ලක්‍ෂණ, නිර්වාණ, ප්‍රඥප්තියන ඥෙය මණ්ඩලය පස) ජවනහංස ගතියක්‌ - වේගයෙන්‌ දුවන හංසයකුගේ විලාසයක්‌, අර්ථ ධර්ම නිරුක්කි ප්‍රතිභානාදියෙන්‌ - ත්‍රිපිටකාර්තගත බුද්ධ වචනය”ධර්ම" නමි. ඒ ධර්ම යෙන් ඉගැන්වන දේ "අර්ථ”ය. එම ධර්මයෙහි පද සිද්ධි ප්‍රයෝග ආදි වූ ව්‍යාකරණ "”නිරුක්ති”ය, අර්ථ ධර්ම නිරුක්ති යන තුන අවබෝධය ප්‍රතිභානය. පරඬලා පතෙක -දිරා ගිය කෙසෙල්‌ ආදී පරඬලෙක, නොපැකිල - පැකිලීමක්‌ නැති ව/බාධාවක්‌ නැති ව, යහුලක්‌ -යකඩ කැබැල්ලක්‌/උලක්‌, අතුල්‌ තලයෙහි - අල්ලෙහි, සර්වාකාරයෙන් - සියලු ආකාරයෙන්‌, දෘෂ්ටිජලානුගත - පෙනීම හෙවත් ඇදහීම නැමැති දැලට අසු වූ, අන්‍ය තීර්ථක ජනයන්ගේ - අන්‍ය ආගමික මිත්‍යාදෘෂ්ටි තාපස කොටසක්‌, ශාශ්වතෝච්ඡේදාදි - ශාස්වතවාදී ආගමික විශ්වාසය නම්, සත්ත්වයා සදාකාලිකය යැයි දැක්මයි. උච්ඡේදවාදී ආගමික විශ්වෘසය නම්, සත්ත්වයා මරනින්‌ පසු නැවත උපතක්‌ නැත යන දැක්මයි. අසාධාරණ වූ - අන් අයට සාධාරණ නොවූ/බුදුන්‌ වහන්සේට පමණක්ම ආවේණික වූ, විදුරු නුවණින්‌ - දියමන්ති තුඩක්‌ මෙන් කවර තරමේ තද දෙයක් වුවද විනිවිදයන නුවණින්‌. අනෙක බ්‍රාහ්මණ ශතයන්ද - නානාප්‍රකාර වූ සිය ගණන්‌ බමුණන්‌, පරිබ්‍රාජක - ගිහි ගෙදරින්‌ නික්ම තාපස ප්‍රවෘජාවෙන්‌ වෙසෙන තාපස පිරිසක්‌, චණ්ඩ ඵරුෂ - නපුරු සහගත/රෞද්‍ර වූ, මනුෂ්‍ය මාංශ භක්‍ෂණයෙහි - මිනී මස් කෑමෙහි, ජනිත ප්‍රසාද විරහිත - උපන්‌ පැහැදීමක්‌ නැති, ආමර්ග ප්‍රතිපන්න -නොමඟට බැස්සා වූ, සම්‍යක්‌ ප්‍රතිපත්තීන්‌ -යහපත් පිළිවෙත්‌, මාන මර්දනය කොට - මාන්නය/ අහංකාරකම මැඬ පවත්වා, ස්වර්ග මෝක්‍ෂ භාවය - දිව්‍යලෝක සැපය හා නිර්වාණ සැපය, ප්‍රවෘජ්‍යාව -පැවිදි භාවය, සතර මඟ සතර ඵලයට - සෝවාන්‌, සකෘදාගාමී, අනාගාමි, අර්හත්‌, යන මාර්ග සතර හා ඵල සතර, උක්ත ප්‍රකාර -කියන ලද පරිද්දෙන්‌.
3. සනරාමර ලෝක චූඩා මණි-මරිචි මඤ්ජරි පුඤ්ජ පූජ පූජිත චරණාම්බුජ ඇති - දෙව්‌ මිනිසුන්‌ සහිත
ලෝකයාගේ සිළුමිණි (චූඩාමණි) රැස්‌ නමැති (මරිචි) මල් කළඹ
වලින්‌ පුදන ලද පාද නැමැති පියුම්‌ ඇති (චරණ අම්බුජ), ජගදානන්ද
ලෝචන වූ - ලෝකයා සතුටු කරන ඇසක්‌ වූ, කතා ස්වරූපය - කතා
ප්‍රවෘත්තිය, ගඳකිළි - ගන්ධකුටිය / සුගන්ධ කුටිය, (සුවඳවත්‌ වූ බුදුරදුන්‌
වැඩ වසන කුටිය හෙයින් මෙනම්‌ විය). වර රුචිර ගන්ධ කුටි වාසය -
උතුම් සිත්කලු ගඳ කිළියෙහි වාසය කිරීම, සමාපත්තීන්‌ - ධ්‍යානයන්ට
සම වැදීමෙන්‌, ලාක්‍ෂා රසයෙන්‌ - ලාකඩ දියෙන්‌, මුරුත මල් - එනම්‌
වර්ගයේ (කහපාට) මල් විශේෂයක්‌, කළඹක්‌ - පොකුරක්‌, ත්‍රිමණ්ඩල
ප්‍රතිචඡාදනයෙන්‌ - තුන් මඬුලු (නාභිය සහ දණහිස්‌ දෙක) වැසීමෙන්‌,
සංවිධාන කොට - සකස්‌ කොට, සන්ධ්‍යා ඝණ වලාවෙක - සවස්
කල්හි ඇති ඝන වලාකුළක, සිය රැලි - සිය ගණන්‌ රැලි ඇති, පටීධාතු
- ඉණ බඳින පටිය, ඝනරන්‌ - තනි රත්තරන්‌/පිරිසිදු රත්තරන්‌, රත්‌
පලසකින්‌ - රතු පැහැ කම්බිලියකින්‌, අටළොස්‌ රියන්‌ - දහ අට රියන්‌
(රියන්‌ යනු පැරැණි මිනුම්‌ ඒකකයකි.) රන් ඇගෑයකට - රත්රන්වලින්‌
නිමැවූ පහන් කුළුනකට, පබළුදැලක්‌ - ළා රතු පැහැයෙන්‌ යුතු මුතු
විශේෂයකින්‌ කරන ලද දැලක්‌, බඳු වද මල් - රතු වද මල්, සුපක්ව -
මනාකොට පැසුණු, විලිකුන්‌ - හොඳින්‌ ඉදුණු, සුප්පතිට්ඨිත පාදතාදී
වූ - මනාව පිහිටියා වූ පාද ඇති බව ආදී වූ, දෙතිස්‌ පුරුෂ මහා
ලක්ෂණයන්‌ - මහා පුරුෂ ලක්‍ෂණ තිස් දෙකකින්‌,
ශ්‍රී විභූති - ශෝභාවෙන්‌ යුත්‌ සම්පත්, අභිභවමින්‌ - යටපත්‌ කරමින්‌,
අශීත්‍යනු ව්‍යඤ්ජන - (දෙ තිස් මහ පුරිස් ලකුණු අනු වැ ගිය) අසුවක් වූ අනු (කුඩා) ලකුණු,
ඛ්‍යාම ප්‍රභා කේතූමාලාලංකාරයෙන්‌ - හිස වටා සියලු අතට බඹයක්‌
තරම් දුර විහිදෙන කොඩියක්‌ (කේතුවක්‌) මෙන් වූ රශ්මි සමූහය,
විරාජමාන ව - බබළමින්‌, අනන්ත කාලයක්‌ - අසීමිත වූ කාලයක්‌,
තෙමේ තමාට ඇරන ලද දොර ඇති - තමන් වහන්සේට විවෘත වූ
දොර ඇති, මේඝකූටයකින්‌ - ඝන වලාකුළකින්‌, නුකුසීත ව - කම්මැලි
බව කිසිවක්‌ නැති ව, සත්බුමු - සත් මහල්‌ ඇති, අටතුරා සියක්‌ -
සියයට අටක්‌ එකතු වූ එනම්‌ එකසිය අටක්‌, මඟුල් ලකුණෙන්‌ - මංගල
ලක්‍ෂණයන්ගෙන්‌, නේත්‍රකාන්තීන්‌ - නෙත්‌ කැලුම්‌ හෙළමින්‌,
මහීකාන්තාවට - මිහිකතට, අමෘතාහිෂේක - අමාදියෙන්‌ තෙමී, සවණක්‌
රැසින්‌ - නීල, පීත (කහ), ලෝහිත (රතු), ඕදාත (සුදු), මාංජේෂ්ඨ (තැඹිලි), ප්‍රභාෂ්වරයන ෂඩ්වර්ණයන් ඇතුළත්
රශ්මි කදම්බයෙන්‌, ඉඳුනිල්‌ මිණි - ඉන්ද්‍රනීල මාණික්‍යය (ඉතා නිල්‌
මැණික්‌), පස් පෑ දිස්නා - වර්ණ පහකින්‌ බබලන, සත් රුවන්‌ - රන්,
රිදී, මුතු, මැණික්‌, වෙරළු මිණි, දියමන්ති, පබළු, සදෘෂ්‍ය වූ - සමාන
වූ, දැමුණු ඉඳුරන්‌ - දමනය කරන ලද ඉඳුරන්‌ ඇති, චිත්ත සන්තාන - සිත් සතන්‌ (සිතිවිලි), පෙරාතු -
පෙරටු කොට/පළමු කොට, අනල්ප - අල්ප නොවූ/බොහෝ, කෝටි
ශත සහස්‍රයන්‌ - කෝටි සිය දහස් ගණනක්‌, කාය වාග් සුචරිතයෙන්‌
- කය වචනයේ සංවරයයි. නොහොත්‌ සීලයයි, පූර්ව භාගයෙහි -
පෙර කාලයෙහි, පිරිසිඳ - සම්පූර්ණයෙන්‌/කෙළවර කොට, ධර්මයට යට
මුබ දී - ධර්ම දේශනාවට පටන් ගැන්ම ඇති කොටැ, තුෂ්නිම්භූත ව - නිහඬ
ව /නිශ්ශබ්ද ව.
4. දෙතිස්‌ කතාවෙන්‌ - රජුන් පිළිබඳ, සොරුන්‌ පිළිබඳ ස්ත්‍රීන්‌ පිළිබඳ ආදී භික්‍ෂූන්‌ නොකළ යුතු කතා තිස් දෙකක්, නූන්නම් හ ~සිටියේ නො වෙයි, සුවිසුද්ධ - ඉතා පිරිසිදු වූ, තීක්‍ෂණ - තියුණු, රසාස්වාදයෙන්‌ - රස විඳීමෙන්‌/රස ආස්වාදය, නුමූ කළ - නොමේරූ, පාරමී ධර්මයන්‌ - පාරමිතා ධර්මයන්‌. එනම්‌ දාන, සීල, නෙක්ඛම්ම, ප්‍රඥා, වීරිය, ශාන්ති, සච්ච, අධිට්ඨාන, මෙත්තා, උපෙක්ඛා යන දහයයි. (සංසාර සාගරයෙන්‌ එතෙර කර වීමට ඉවහල්‌ වන ධර්ම හෙයින් "පාරමී ධර්ම" නම් වෙයි.) අනුමනියෙන්‌ - අවසරයෙන්‌, සිවුරු කස්‌ කොට - සිවුර ඒකාංශ කොට, පෙරව - පොරවා/ඇඳ, ඇඳිලි බැඳ - දෙඅත්‌ එක් කොට, ප්‍රස්තුත හෙයින් - කියන ලද නිසා, පූර්ව ජන්මයෙහි -පෙර භවයෙහි, නුමුකළ නුවණින්‌ - නොමේරූ ඥානය, භවයෙන් -සංසාරයෙන්, කඩතුරාවක්‌ - තිරයක්‌, විචිත්‍ර - විසිතුරු, ප්‍රවෘත්ත වූ ~පැවැත්තා වූ.
2.මහෞෂධ කුමාරයෝ
[සංස්කරණය]1. යටගිය දවස - පෙර කාලයේ/අතීතයේ, අර්ථයෙන්‌ ධර්මයෙන්‌ - ධන ධාන්‍ය ආදිය මෙසේ රැස්‌ කළ යුතුය. රාජ්යය මෙසේ පාලනය කළ යුතුය. ධමානුකූල ව මෙසේ හැසිරිය යුතුය යනාදී වශයෙන් පුරණ ලද පාරමිතා - පෙරුම්‌ දම්‌ සම්පූර්ණ කළ, බුද්ධාංකුර - බුදු බව පතන/බෝධිසත්ත්ව/(බුදු පැළය, පිළිසිඳ - කුස ඉපිද/ප්‍රතිසන්ධි ව /මවුකුසට බැස, සෙණ්ඬුවාලුව - රාජාංගනය /රජගෙයි මිදුල, නාඹ තල්කඳ සා - තරුණ තල් ගසක කඳක්‌ හා තරම් වූ, තලක්කටටුව - පොළොවේ සිට උඩට/මුඳුන, කදෝපැනියකු සා - කනාමැඳිරියකු තරම්, ආලෝක මැඬගෙන - එළියයට පත් කරමින්‌, සර්ෂප - අබ, රෝම කූප මාත්‍රය කුදු - ලොම්‌ සිදුරක්‌ ප්‍රමාණයක්‌ වන්. වෙලෙහි පටන් - වෙලාවේ සිට, නොනිඳා - නිදා නොගෙන, පහන් කළහ - එළි කළහ, (එළි වන තුරු සිටියහ.) උදාසනක්‌ සේ - උදෑසනින්‌ ම/එළිය වැටුණු ගමන්‌, නොබව මැනැව - බිය නොවනු මැන, අභිභවා - යටපත්‌ කොට, අසදෘශයහ - අසමානයහ. වාසල්‌ - දොරටු, නියම්ගම්‌ - ප්‍රධාන ගම්‌, ඇඹණියෝ -භාර්යාව/ බිරින්දෑ, චුත ව - නික්ම/පහ ව, (මරණයට පත්වීම වශයෙන්). චන්ද්‍රරේඛාව - අලුත් සඳක්‌, නොහොත්‌ - නැතහොත්‌, වැදූහ - ප්‍රසූත කළහ, නොපෙනෙන ශර්ර ඇති ට අවුත්‌ - ශරීරය සියුම කොට නොපෙනෙන සේ, ඔබ අත - බෝසතුන්‌ අත.
මිටින්‌ - අත මිට මොළවා, මඳ විළි වේදනාවකුදු - ප්‍රසූත කිරීමේ දී ඇනි වන දරුණු වේදනාවකි, එම 'වේදනාවෙන්‌ ශේෂයක්වත්‌ නැති ව'යන අදහසයි, ඩබරාවකින්‌ - පෙරහන්‌ කඩකින්‌, (ගොට්ටකින්‌), වෑහෙන දියත්තක්‌ - වැටෙන දිය බිඳක්‌ (ස්වල්පයක්) සේ, දිව සඳුන්‌ ගැටය - දිව්‍යමය (දෙවියන්‌ විසින්‌ දෙන ලද) සඳුන්‌ කැබැල්ල.
පහරන - වේදනාගෙන දෙන/පාරන්නා වූ, තුටුපහටු ව -
සතුටු වී, සඳුන්‌ සණ - සඳුන්‌ ගලෙහි, ප්‍රබන්ධයෙහි පහළ - නොකඩවා
(අඛණ්ඩව) වේදනාව දුන්නා වූ, කාසශ්වාසාදි - කැස්ස ඇදුම ආදී,
සුඟක්‌ - ටිකක්‌/ස්වල්පයක්, වැකි පමණින්‌ - ගෑවුණු සැනින්‌, ව්‍යාධීහු
- ලෙඩ/රෝග.
හුදෙකලාව - තනිව ම, කුමාර පළඳනා - කුමරුවන්ට අවශ්‍ය අඳුම්‌ ආයිත්තම්‌ ආභරණ ආදිය, මනා රූ - යහපත් වූ රූපයක්‌.
3.ශාලාව
[සංස්කරණය]කෙළනා - ක්‍රීඩා කරනා, උන්‌ වහන්සේ - මහෞෂධ කුමාරයෝ, වැසි ආදිය - වර්ෂාව ආදී, මැකෙන්නේය - ඉවත්‌ වන්නේය. මිරිකෙන්නේය - පීඩාවට පත් වන්නේය.
වැසි නගන්නා - වැහැගෙන එන බව, දිවමින්‌ - දුවමින්‌, ඔවුනොවුන්‌ පය පැකිළ - එකිනෙකාගේ පය හැපී, මස්සක් - මසුරමක්‌, උයිත්‌ වදාළ ලෙස ම - ඔවුනුත්‌ කී ලෙසට ම, රෑණ ලන සැටි - ලණු අදින සැටි, මෙලෙස රෑණ - මේ ලණුව ඉවත්‌ කොට/ගලවා, මනා කොට - නිවැරදි ව, එළාලිය හෙයිදැ - ඇඳියහැකිද, වදන - ප්‍රසූත කරන, නිඹිරිගෙය - ප්‍රසූත ගෘහය, ආගන්තුක - බාහිරින්‌ පැමිණි, කෙළි මඬල - ක්‍රීඩා පිටිය, අධිකරණ ශාලාව - වරදකරුවනට දඬුවම්‌ නියම කරන ස්ථානය, සිත්තරුන්‌ - චිත්‍ර ශිල්පීන්‌, සුධර්මාව - තවිතිසා දෙව්ලොව ඇති දෙවිවරු ධර්ම සාකච්ඡා පවත්වන ස්ථානය, හොබනේ - සම්පූර්ණ, උළු වඩුවන්‌ - පෙදරේරු ශිල්පීන්‌, පනා - කොස්‌, පුවඟු - පුවක්‌, ලග්නට- නවාතැන්‌ ගැනීමට, දන්වැට - අඛණ්ඩව දෙන දානය (නොකඩ වා), පතළාය - පැතිරිණි/ප්‍රසිද්ධ විය, ස්වරූපය - හැටි/හැඩහුරුකම, කලමනා යුක්ති අයුක්ති - කළ යුතු නොකළ යුතු දේ.
විධානයෙන්‌ - නියෝගයෙන්‌/අණ කිරීමෙන්‌, පිරිහුණු සත් හැවිරිදි - සත්වන විය පිරුණු, ගුණමකු - කළගුණ නොදත්‌ අසත්පුරුෂ (ඇති ගුණ නොකියන), මුවෙන්‌ නොබිණූහ - කිසිවක්‌ නොකීය/ තෘෂ්ණිම්භාවය, සංක්ෂේපයෙන්‌ - කෙටියෙන්‌.
4.මාංසාදිය
[සංස්කරණය]අංගාණියේ - මස් කඩයෙහි, මස් කොළොඹුවකින්‌ - මස් කපන කොටයකින්‌, මස් වැදැල්ලක්‌ - මස් කැබැල්ලක්‌, එළවම්හයි ~ බිමට දම්මවා ගනිමියි, ඈත් මෑත්‌ බලා - එහා මෙහා බලා, ආනුභාවයෙන්‌ - අනුහසින්‌, ළෙන්‌ ඇනී - පපු පෙදෙසෙන්‌ ඇනී, ඡායාව - සෙවණැල්ල, ආශ්චර්‍යය - අසිරිමත්‌ සිදුවීම, ඔල්වරසන්‌ - අත්පොලසන්‌, තුඩපත්‌ - පණිවිඩය/ලිපියක්, කදෝපැනියන්‌ - කණාමැඳිරියන්‌, නිශ්ප්‍රභා වැ -බැබළීමක්‌ නැති ව/ප්‍රභාවක්‌ නැති ව, ගුණමකු - අනුන්ගේ ගුණයට පත් කරන (නොකියන).
ගොන්‌ ප්රශ්නය
වැසිදිය එළාලූ කල - වර්ෂාව වැටී ජලය පිරුණු කල, ගොන්‌ ගෙයක් - ගොන්‌ බානක්‌, ඒ ඇසිල්ලෙහි - ඒ වෙලාවෙහි, කලහ ~ කෝලාහලය/ගැටලුව, ඩබර - රණ්ඩුව, දොරකඩින්‌ - ඉදිරිපසින්‌, විකිණි ගත් නියාව - මිලයට ගත් බව, ලුහුබැඳ - පසුපස එළවාගෙන ගොස්‌, දැහැමෙන්‌ විනිශ්චය - ධාර්මික ව (සාධාරණ) තීන්දුවක්‌, ගන්වා -සිතට කාවද්දවා, පසිඳිනා - විසඳනා, උළුකැන්‌ - දිය බත්/බත් කැඳ, තලමුරුවට -, තල පුන්නක්කු, පුවඟු - රුක්‌ (එනම්‌ ගස්‌ වර්ගයක්‌, තණ - තණකොළ, සභායෙහි උන්නවුන්‌ ගිවිස්වා
ප්රශ්නය විසඳන කල්හි සභාවෙහි රැස්වහුන්‌ අයට ඒ බව කියා,
වනයෙහි - වංගෙඩියෙහි, පැන් මඬවා - ජලය දමා මිරිකා/පොඩිකර, කණම නැඟූහ - තණකොළම වැමෑරූහ, අතින්‌ පයින් තළා - අතින්‌ පයින් ගසා, මේ ජන්මයෙහි ම - මේ ජීවිතයේදී ම, පරලොව - මරණින්‌ මතු, නරකාදියෙහි - අවීචි මහා නරකාදිය ආදී අපායන්හි, ඇම්මුව - ඉවසුව.
ගැටහූ පළඳනා ප්රශ්නය
ගැටහූ පළඳනාව - නූල්වලින්‌ ගොතන ලද පළඳනාවක්‌, කඩ මත්තේ - රෙද්ද උඩ, ලෝභ උපදවා - ආශාව ඇති ව, පමණදැන
- තම තරමදැන සිටුව, නැඟී ගියාය - පැන ගියාය, එකරුතුපට - නෙරිය/ උතුරැ පට අල්ලාගෙන, මෝ සෙරය වඤ්චාකාර තැනැත්නියය, පළඳනෙයි - පළඳන්නේ
ඔසුදවටුවකු - බෙහෙත්‌ වර්ග සාදන්නෙකූ, ධූර්ත වඤ්චාකාර ස්ත්‍රිය.
හූවටෙගි ප්රශ්නය
හූවට - නූල් පන්දුව කපු සේනක්‌ - කපු වැවූ හේනක්‌, පොලා වලුකොට - ශුද්ධ කොට තැනූ පුළුන්‌ වැටියෙහි, සීන්හූ කැට - සිහින්‌ නූල් පන්දුව, , කනවන ලද - කරවන (හාරවන) ලද යුක්තිය - සාධාරණය, පසුන්‌ නියාවට - විසඳූ ආකාරය, තුටු පහටුව - අතිශයින්‌ සතුටු ව.
5.පුත්රා දිය.
[සංස්කරණය]පුත්‍ර ප්රශ්නය
ආදි කොට - ප්‍රථම කොට/පළමුවෙන්‌, කනු කැමැතිව - කෑමට කැමැති වී, ඉතා හොබනාහ - ඉතා ලස්සනය/බෙහෙවින්‌ යහපත්ය, මූ - මොහු, ඇස් නොමරන - ඇහි පිල්ලම්‌ නොගසන, රත්ව - රතු පැහැව, හිරක්‌ අඳවා - ඉරක්‌ අන්දවා, දරුවා හොවා - දරුවා තබා, ළය - හදවත, ඡායාවක්‌ - සෙවණැල්ලක්‌.
8. කාළගොළ ප්රශ්නය (ගෝල කාල ප්රශ්නය)
කඹුට - බැලමෙහෙවර කොට, අඹුවක - බිරිදක, බණවා - කතාකර, කැවුම්‌ පෙවුම්‌ - කෑම බීම, නොබැණ - නොකියා, ප්‍රතික්‍ෂේප කරන - ඉටු නොකරන, ගිවිස්වා - පොරොන්දු කරවා, පඬුරු - තෑගි, මගට පිළිපන්නේ - මාර්ගයට බැස්සේ, බානාහ - බියහ, ගංතෙර - ගං ඉවුර, දැති මුවර - දැති මෝරු, පුරුදුකම්- මිතුරුකම්‌, බැදෑනියන්දෑ - සොහොයුරාගේ බිරිඳ, කෙළිල්ලෙ බැසැ - දණගසා ගෙන/තුනටියෙන්‌ පහත්‌ කොට.
මාරු නොවන්නේ - පොව්වන්නේ නැතැයි, අඟුටුමිටියා- කුරුමිට්ටා,
මා නොහරු නම් - මා අතනොහරි නම්.
රැකෙම්වා මියෙම්වා - නොමැරුණත්‌ මැරුණත් කම් නැතැයි, දිය මද නියාව දැන - ජලය අඩු බව දැන, කොල - බොල, කර අල්වාගෙන - බෙල්ලෙන්‌ අල්ලා, දමාලීය - තල්ලු කළේය නන්දොඩන - පිස්සුවෙන්‌ කියවනවා/කටට එන එන දේ කියන
9, රථ ප්රශ්නය
ඒ ඇසිල්ලෙහි - ඒ වෙලාවෙහි, පසුකඩ - පිටුපස, කුඩෙනි - දරුව, ශරීර කෘත්‍යය - වැසිකිළි කටයුතු/(මළ පහ කිරීම ආදී), රථය ඇති පුරුෂයා - වාහනය අයිති පුද්ගලයා, යුහු ව - වහා ම, ඇස් නොමරන - ඇසිපිය නොහෙළන, දිවිය නොහෙන්නේ - දිවීමට නොහැකි ව, ඩා බිඳකුත්‌ - ඩහදිය බින්දුවකුදු, ඈනීමකුත්‌ - ඈනුම්‌ ඇරිමකුත්‌, පුරුෂ විශේෂය - පුරුෂ වික්‍රමය.
6. දණ්ඩකාදිය
[සංස්කරණය]10.දණ්ඩක ප්රශ්නය කිහිරිදණ්ඩක්‌ - කිහිරි (එනම්‌ ගස්‌ වර්ගයේ) ලීයක්‌, තත්තකාරයෙකු - ලියන වඩුවකු, කෙලිමඬලෙන්‌ - පිට්ටනියෙන්‌ /ක්‍රීඩා පිටියෙන්‌ 11, ශීර්ෂ ප්රශ්නය විභාග - වෙනස්කම්‌, ඉදිව - කෙළින්‌/සෘජුව, වක් - වක්‍රව.
12. අහි ප්රශ්නය
අභි - සර්පයා සැපින්නක - නයාගේ ගැහැනු සතා, සැහැපුවා සේ - හපා සේ, අර්ධව - භාගයක්‌.
13. කුක්කුට ප්රශ්නය
සර්වාංගයෙන් ධවල වූ - මුළු ශරීරයම සුදු ආරම්භය, මධ්‍යමය, අවසානය සඳහා කාලය ඉක්මවා නොයෙවා නේ වූ නම් - එව්වේ නැතිනම්,හැළි - සුදු.
14. මණි ප්රශ්නය
මී ටිකක්‌ - මී පැණි ටිකක්‌, පලස්හුයින්‌ - පට නූලෙන්‌, රිංගවා, බිලයක - බෙනයක, ඩැහැගෙන - කටින් ගෙන පැත්තෙන්‌, ඇවිණී - ඇමිණීම,
15. විජායන ප්රශ්නය
විජායන - ප්‍රසූත කිරීම, හං සකස්‌ කොට - අං මැද පිරිසිදු කොට, කසා නාවා - කහදිය ගල්වා, මඟුල් ගොනා - මංගල ගවයා, ප්‍රසූත කරවා, බුහුටි පුරුෂයකු - දක්‍ෂ මිනිසකු, පිටිදෑ හරියටම පිට මැද, යා - යව, වදාගත නොහෙති - ප්‍රසූත කරන්නට නොහැකිය, විළි පහරන්නේ - විළි රුදාව/වැදීමේ දී ඇතිවන වේදනාව, පිළිසරණ - පිහිට, නන්‌ දොඩයිද? - පිස්සුවෙන්‌ කියවන්නේද
16. ඕදන ප්රශ්නය
තුදුස් - දහතුන (13), පැසි බතින්‌ - කරුණු අටකින්‌ යුතු බතක්
සාලිනුත්‌ - සහල්වලින්‌, දර උඳුන - දර ළිප, පියෙවි ගිනි - ප්‍රකෘති ගින්දර හසරකින් - අඩි පාරකින්‌, දණ්ඩේ හෙළූ ගිනි - දඬු දෙකක් අතුල්ලා ගනු ලබන ගින්දර අස් ඔබා - සීල් තබා
7. වාලුකාදිය
[සංස්කරණය]වාලුකා -වැලි, වැලි යොතින් - වැලි කඹයෙන්‌, අස්නක් - ලිපියක්, ඕවිල්ලෙහි - ඔන්චිල්ලාවෙහි, කෙළෙනා - ක්‍රීඩා කරන සමාන පැනයකින්‌ ම - සමාන ප්‍රශ්නයකින්‌ ම, සීන - සිහින්‌, දළ මහත, රෑණ මාල්ලක්‌ - පරණ ලණු (කඹ) කෑල්ලක්‌, නොවූ වීරිය - මීට පෙර නො වීය.
18. තටාක ප්රශ්නය
තඩාග - පොකුණු, දිය කෙළිනා - දිය ක්‍රීඩා කරනු, - රක්තු - රතු, නීල - නිල්‌, ශ්වේතාදී - සුදු ආදී, මුඛරි - කට වාචාල/කතාවෙහි දක්‍ෂ, ඔලිඳැට සේ රත්කොට - ඔලිඳ ඇට මෙන් රතු පැහැ වූ පිළි - ඇඳුම්, මඩ වැකුණු - මඩ තැවරුණු, වියදඬු - විය ගහ, කැවිටි - කෙවිටි, බහන්‌ - රෑන්‌, කැට මුගුරු - ගල් කැට වෙනෙහි - වනයෙහි/කැලයෙහි, අට්ටාල - මුර කුටි, පවුරු - තාප්ප, පදනම්‌ - අත්තිවාරම්‌, අගල - දිය ඇල/ දිය අගල, වාසල්‌ -ගොඩනැඟිලි, වලටම - කැලයට ම, මරන්නමෝද - ගැසුවේ නමුත්‌/පහරදුන්‌ නමුත්‌, නහුණම්හ - නොහැකි විය, ගියදවස - පෙර කළ.
19. උද්‍යාන ප්රශ්නය
චම්පකාශෝක - චම්පක නොහොත්‌ සපුහා අශෝක (යන ගස්‌), වකුල - මූනමල්‌ ගස්‌, තිලකාදීන්‌ - සඳුන්‌, සුපුෂ්පිත - හොඳින්‌ පිපුණු, (මනාකොට) පිපුණු, තරුවරාකීර්ණ - උතුම් වූ (වටිනා) ගස්‌ වලින්‌ යුක්ත, ලාභ මාත්සර්යය - ලාභයට ඇති කැමැත්ත// (ගිජු කම) හැම්මුන මැනැව - ඉවසුව මැන.
පසිඳි - විසඳූ , හස්ත්‍යාශ්වාදී - ඇත් අස් ආදී, පරිවාරයෙන්‌ - සේනාවෙන්‌, මඟුලසු - මංගල අශ්වයා, පැකිලී - පැටලී, තුෂ්ණීම්භූතව- නිශ්ශබ්දව, අශ්වතරයෙකු - වෙළඹගේ කුසෙහි කොටළුවකුට දාව උපන්‌ අශ්වයා, ශ්‍රේෂ්ඨතරයකු - ඒ අශ්වයාගේ පියා වන කොටළුවෙක්‌,
මෙහෙවර කරන්නකු - සේවය කරන්නකු පනිවිඩකාරයෙකු, යවුව මැනැව - යවනු මැන.
8. ගද්රභ මණි ප්රශ්න
[සංස්කරණය]සිසතින්‌ - හිස් අතින්‌, හෙළඟිතෙල්‌ - ගිතෙල්‌, පිළිසඳර සතුටු සාමීචියේ යෙදී, අස්නක් - ආසනයක්, පරීක්ෂා කොට විමසා බලා ඉක්බිත්තෙන්‌ - අනතුරු ව, සළකූණෙන්‌ - ඉඟියෙන්‌ හුනස්නෙන්‌ නැඟී - ඉඳගෙන සිටි අසුනෙන්‌ නැගිට, පැනයෙක්‌ - ප්‍රශ්නයක්‌. රජගෙට වැද - රජ මැඳුරට පැමිණ (පිවිස).
සර්වාලංකාරයෙන්‌ - සියලු ආකාරයෙන්‌, සැරහුණු - සැරසුණු මුඛය බන්ධනය කොට - කට බැඳ, පරක්කුවෙකින්‌ - රෙද්දක් භාවිතයෙන්‌ කළ කදකින්‌, මූල - මොහුලූ, උපන්නාහු -උපදින විට, තෘප්තියට නොපැමිණෙන්නාහ - සෑහීමකට (සතුටකට) පත් නොවෙනවා, අස්නක් - ආසනයක්, දුර්මුඛ - දුර්වර්ණ (අසතුටු) වූ මුහුණු ඇති, කනස්සලු - කනගාටුව/ ශෝක වීම, පා මුල හොවාලා -දෙපා ළඟින්‌ තබා, අට මස්සක් - මසුරන්‌ අටක්‌, අජානීය අශ්වයා -(අශ්ව කුල අතර උසස්ම කුලය) උතුම් අශ්වයා, අගය නැතැයි - අගය සීමා කළ නොහැක/ අසීමිත අගයකින්‌ යුතු, ඇම තන්හි ම - හැම තැන දීම, සබා වී නම් - සැබෑ වී තම්‌, අසමර්ථව - සමත්‌ නොවී/ අසමත්ව, සෙන්නාහ - සිනාසෙයි, අත්පත්‌ ගා ලත්‌ සේක්දැ - අතපත ගා සොයා ගත්තේද?, පරිහව බැණ - දෝෂාරෝපණය කර/කුල මලයෙන්‌ ගර්හා කොට, වැඩි පසස්නා - වැඩ පිණිස කැමැති නම්, ගද්රභ - කොටළු, සොම්නස්‌ - සතුටු, රාජ පර්ෂද්‌ - රාජකීය පිරිස්‌, ඔල්වරහඬ - ප්‍රීති ඝෝෂා, අසුරුසන්‌ - අසුරු - සැනක්‌/ඇසිපිය හෙළන ක්‍ෂණයක්‌/මහපට ඇඟිල්ල මැදගිල්ලේ තබා දඹරගිල්ලෙහි ගටන තරම් සුළු කාලයක්‌, පිළි - රෙදි, ඉස නැටවීම්‌ - හිස වටා කරකවමින්‌ වැළි - නැවත, අවමානයක්‌ “ නිගරු කිරීමක්‌, අසුන්යවන ලද හසුන් පත් යවා. රන් කෙණ්ඩියාව - රනින් කළ කොතලය පමුණු කොට - නින්දගම්‌ කොට, අනුභව කරව - භුක්ති විඳුව සම්මත වෙත්ව - යටහත්‌ සේවක වෙත්වයි, සිරිකන්‌ - කනේ උඩු කොටසේ පළඳූ ආභරණයක් (කඩුක්කන්‌), තෝඩු - කරාබු/අරුංගල්‌, තැලි - මාල (විශේෂ සැරසුමක්‌ සහිත මාල), පට්ටකාර - බෙල්ලේ පළඳින මාලයක්‌, පාසළඹ - පයේ පළඳින මිණිහඬ නැඟෙන ආභරණක් පාදජාලා - පයේ ලනදැල්‌ විශේෂයක්‌ (ආභරණයකි), පහන් ව - සතුව/පැහැදි, ළෙහි හොවා - පපුවට තුරුලු කර, නොසිතුව මැනවි සිතෙහි කුකුසක්‌ තබා නොගන්න/කනස්සලු නො වන්න/දුක්‌ නො වන්න.
21. මණි ප්රශ්නය
විමසනු - පරික්‍ෂා කරනු, කවුඩු කැදැල්ලෙක - කපුටු කූඩුවක, මිණි රුවනෙක්‌ - මාණික්‍යය රත්නයක්‌, ඡායාව - ප්‍රතිබිම්බය, බිම කැණ - පොළොව හාරා.
'පොහොසතුයි - හැකිදැයි, මැණික පාමි - මැණික පෙන්වමි, නුවණෙහි බල - ප්‍රඥා මහිමය, පැන් තළියක්‌ - පැන් බඳුනක්‌, පොකුණෙගහි ම මතු - පොකුණේ පමණක්, බාවා ගත මැනැව - බිමට ගෙන්වෘා ගනු මැනැවි, බණන්නාහු - කියන්නාහු, දුන්නක්දමා ගිය එකක්හු කළයෙහි අතගානා සේ - දුන්නක්‌ නැති වූවෙක්‌ කළයෙක වැටෙන එහි ගැටයේ ඡායාව කළය තුළ දැක එය දුන්න යැයි සිතා එය ගැනීමට කළය තුළ අතගානා සේ, පුස්නා - වටිනා, මුත්හර - මුතුහර/'මුතුමාලය, සම්මත කළහ - නියෝග (නියම) කළහ.
9.කකණ්ටක සිරි කාලකණ්ණි ප්රශ්නය
[සංස්කරණය]1. කකණ්ටක -කටුසු බෙහොඬෙක් -කටුස්සෙක් .වියැට සමාරක් වී ඇට එක හමාරක් .දෙ වියැට සමාරක් වී ඇට දෙක හමාරක් .නිබඳ වැ නිතර.
2. උපෞෂථ පෙහෝ. පණිවා - ප්රානණඝාතා.
3. අර්ධ මාෂක සම්මත වූ -අඬ මසක් යැ යි නියම කරන ලද. අඩ මස්සක් පමණ වූ අර්ථචර්යා -අනුන්ගේ අර්ථයෙහි
(යහපතෙහි) හැසිරිම අනුනට වැඩදායක කථා කිරිම සමානාත්මතා අනුන් හා තමන් හා සමාන සේ සැලකීම. ඉක්මැ -ප්රිමාණය ඉක්මවා.
4. නිමන සුන්වත් ලැබෙන අය බදු වෘත්තිය - පිළිවෙළ.
5. දිසා පාමොක් ආචාරින් -දිශාවට ප්රකමුඛ ආචාර්යයන්. වණ පොත් කරවා -පාඩම් කළ දැ ගුරුන් ඉදිරියෙහි කියව‍ා කුලයෙහි -පවුලෙහි විශිෂ්ට -අඟනා.
6.නුරුස්නේ මැ -නො කැමැත්තේ මැ නො කැමැති වුවද මරුත්තු නො කෙරෙමි නො ඉක්මවමි. නො සලකා නො හරිමි.
7.දිඹුල් -අත්තික්කා.
8..සායාහ්න සමයහි -සවස් වේලෙහි.
9 ආදියෙන් -පළමු කොටැ.
10. ආචාර ශිලයෙන් -මනා පැවැත්මෙන්, දෛව -භාග්යි.
10.මෙණ්ඩක ප්රශ්නය
[සංස්කරණය]මෙණ්ඩක -එළු,
1.දහවල් මෙහෙ -දහවල් අහර ගැන්ම සැදැල්ලෙහි ෙගවලමෙතු මහලෙහි. ආවරණ රහිතවැ කරන ලද මිදුල වැනි කොටසෙහි balcony සි මැදුරු කවුළුවෙන් සිංහ රූප කැටයම් යොදා කරන ලද කූඩුවක් සහිත වැ ප්රාරසාද මුදුනේ සන්ථ‍වය මිත්රක සම්බන්ධය. මිත්රි වැ පැවැතීම. නො කන තුරු -(ඇතු) කන්නට පළමු.මරා-තළා. පිට අවුරා-පිට වසා, පිට සරසට. බිතන් කනැ බිත්ති කොනෙහි. වසුන් කොටැ-වසා මලා-බදුන් නඟා පියා වමනය කොටැ.
2. ස්වරූප - තොරතුරු.
3. සමගි වැ ගත හෙමෝ නම් -සමගි වන්නට පිළිවන්නම්. පිට පදනමැ-පිට කයියෝරුවෙහි.
4. පස මිතුරු-සතුරු සත් පියවරකුත් පවා -සත් පියවරක් (එක් වැ) යන තුරුවන් සබඳමිත්රර.
6. නානාලම්බනෙයෙහි -නොයෙක් අරමුණු වලැ.
7. පරික්ෂාකාරි පරීක්ෂාකරන සුලු.
8. නඩයෙහි -මතු මහලෙහි සැඳැල්ලෙහි සනිටුහන් සලකුණු
9.අනෙක ලෙසැ සලකා -නොයෙක් අයුරින් සිතා උකටලී වැ කනගාටු වී, තැවී ගර්ව වැ ආඩම්බර වැ.
10. ඟුවන ත්ර යයෙහි -තුන් ලොවෙහි නහමක් නසිත්වයි-නො නසිත්ව යි.
11. වැදුවන් ඉදිරියෙහි කොළොම්බු ලන්නා සේදරුවන් වැදුවන් ඉදිරියෙහි මේ දරුවනැ’යි ලී කොට පෙන්වන්නා සේ වියත් කම-පණ්ඩාතනම. මන වඩී -සිත් වඩයි,ආශා ඇති වෙයි. ආස්තරණ -ඇතිරිලි ප්රඩගුණ -පුහුණු, මාන කොටැ අවබෝධ.
12. පුකාශ පැහැදිලි අසරණ සරණ පිහිට නැත්තනට පිහිට වූ ජනමුර්ත වූ මනුෂ්යුයකු නම් මෙසේ වියැ යුතු යැයි මවන ලද ජන ‘ආදර්ශයක්’ (MODEL)වැනි වූ. අවිචියෙහි පහළින් මැ ඇතැයි සලකන නිරයෙහි භවාග්රෂය-භවයෙහි කෙළවර (මුදුන):අකනිටා බඹ ලොව තත්ත්ව වශයෙන් -තත්වූ පරිදි ,සිදු වු ලෙස ගොචර -ගොදුරු පෙරැළිය-ස්වභාව විධියට වෙනස් වූ ක්රිූයාව.ප්ර ත්ය-ක්ෂ කොටැ -ඇස් ඉදිරි කොටැ, ඇස් ඉඳිරියෙහි.
13. ප්රිශ්නව්යා.කරණයෙහහි-ප්රෂශ්න විසැඳිමෙහි. සුවිනිශ්චිත මනා සේ විනිශ්චය කරන ලද.
14. වන්නා ව!-වන දෙයක් වේවා! මෙහි ව! යනු ව (වීමෙහි) ධාතුයෙන් වන විධි ක්රි යා යි.
11.සිරිමන්ද ප්රශ්නය
[සංස්කරණය]2. ක්ෂත්රිදය බ්රාරහ්මණාදි -රජ බමුණු ආදි සේවාවටත්-මෙහෙ කිරීමටත්.
3. අලාමක වූ-ලාමක (නන්දිත) නො වූ. ප්රතශංසා කටයුතු වූ ස්ථානාන්තරාදි- තනතුර ආදි.මේ ලොව බලන්නේ මේ ලොව ගැණැ පමණක් බලන්නේ. ඓඹ්චර්ය මදයෙන් ඉසුරු (සම්පත්) නිසා ඇති වන මත් බැවින් : භාග් වන්නේ යැ -කොටස් වන්නේ යැ.පැමිණෙන්නේ යැ. උපේක්ඹා පූර්වංගම වූ චින්තාවක් -(මෙ ලොව හා පරලොව හා ගැනැ කල්පනා කිරීමේ දී) මධ්යනස්ථ බව පෙරටු කොටැ ඇති සිතිවිල්ලක්.
4. පුත්රවදාරාදිපුතුන් අඹුන් ආදි දෘෂ්ටාන්ත -නිදර්ශන දෙ කොළින් දෙ කම්මුලින්.
5. කලබ්‍-පොකුරු දළයෙහි දෙ පසෙහි අතුරු වීථියට අතුරු පාරට සල‍ා පියා-සොලවා.
6.ප්රමමාද ප්රසත්ය යෙන් ප්රවමාද හේතුවෙන් ඤාති ව්යපසනාදි නෑයන් වැනැසීම් ආදී චක්රායක් (රෝදයක්) මෙන් පෙරැළෙමින් පවත්නා වූ මසකු මත්ස්යමයකු.
7. ඵල සම්පන්න -ගෙඩිවලින් යුක්ත මියුරු පක් ඇති -මිහිරි ගෙඩි ඇති.ශාරිකා -සැල ළිහිණි වර්ගයෙකි.අමුරන් -පෙළොවින් හාරාගත් වන මැ ( ශුද්ධ නොකරන ලද) රන් උපභොග පරිභෝග වස්තුය. අභයන්තරයෙන් ප්රියෝජන ගන්නා ධාන්යාගදිය උපභොග වස්තුය. බැහැරින් ප්රපයෝජන ගන්නා ඇඳ පුටු ආදිය පරිභෝග වස්තු යැ. සෙවුණා හ- සේවනය කරන්නා හ.
8. අණ සක -ආඥ චක්රපය, ආඥව තාඩන බන්ධනාදි-තැළිම් බැඳිම් ආසි පශ්චාත්තාප-පසු තැවිලි අභිභූත වැ යටත් වැ පෙළි ,හඬන්නා මැ- හඬද්දී මැ.
9. කදුරැළි -දිය ඇලි ගගුලැලි ජලාශය-ජලය ඇති තැන් නිම්න වැ-නැමි. නම් ගොත් -නාම ගොත්රශ. නාම ව්යවවහාරය ප්ර වේශයට -ඇතුළු වීමට ආධාරත්වයෙන් -ආධාර බව ඇති වැ.
10. ද්වයයෙකින් - දෙකෙකින් වූ - අනවතර වූ - නැවැතීමක් නැත්තා වූ නිතොර වූ. අර්ථානර්ථයෙක්හි - වැඩෙක්හි අවැඩෙක්හි.
11. කායාදි සංයමයක් - කය හික්මැවීම ආදියක්, අධිකරණයෙහි - යුක්ති විසැඳීමෙහි.
12. අපායගාමි - අපායයට පැමිණෙන්නේ.
13. වෙල්හැල් - ඇල් වී වර්ගයෙකි. අකක් - වියැට 20 ක ප්ර මාණය. සම්මුඛයේ - මුහුණ ඉදිරියෙහි. වර්ධන යැ - වැඩියැ. උසස්යැ.
14. සබ වස - සැබෑ වචනය. සුභාෂිතා - මනා (යහපත්) කොටැ කියන ලද.
15. ගවමහිසාදි - හරක් මීහරක් ආදී. කනක - රන්. රනින් කළ කටක - අත් වළලු. වරහනෝ -උතුම් ස්ත්රීහහු.
16. නිරපෙක්ෂ කොටැ - බලාපොරොත්තු රහිත කොටැ පලක් - පරයංකයක. (“එරමිණිය ගොතා ගෙනැ”) සෘද්ධි - අහසින් යෑම් ආදීය කළ හැකි අනුභාව. කාමාවචර දෙවියෝ - කාම ලෝකයන්හි හැසිරෙන (කාම ලෝකයට අයත්) දෙවියෝ. චන්දන - හඳුන්. උත්පල - මහනෙල්. ජීවමාන ශරීරයෙන් මැ - පණ පිටින් මැ. විවර වැ - සිදුරු වැ, පැළී. බඳු වැ - මෙන් වළදිනා ලද්දේ - වෙළා ගන්නා ලද්දෙ.
18. විදුරක් - වජිර සූචියක්. දියමන්ති කටුවක්. එයින් කවර තරම් තද වූ ද දෙයක් විද්ද හැකි යැ. එයින් අන් සියල්ල බිඳියැ හැකියැ. ගැත්තකු - මෙහෙකරුවකු. අවලෝකනය කොටැ - බලා කල්පනා කොටැ, කණ ගෙරි වල් වන්නා සේ - අන්ධ වූ හරකුන් කැලෑ වැදුනාක් මෙන්.
19. පෝසත්තු නම් - පෝසත්හු (පිළිවන්හු) නම්. රැකෙන මාන - රැකෙන ආකාරයක්.
20. ආකාශ ගංගාව - ගංගා නදිය.
21. සුශික්ෂිත - මනා කොටැ හික්මවන ලද.
12. ජන්නපථ ප්රශ්නය
[සංස්කරණය]ජන්නපථ - ලසඟවා කී මාර්ගය (පිළිබඳ.)
1. බූනණියේ - සොහොවුරියෝ, අභිප්රානය - අදහස්. සිතට එකඟ. සන්නාලි උපකරණ - ගෙත්තම් කිරීමේ උපකරණ
2. හුළු කැන් - සහල් කැඳ.
3. විදා -විදහා. සරණ නුහුණු බව - සරනෙකැ නො වැටුණු බව. සරනෙකැ නො ගිය බව. මියන - මැරෙන. පූර්ව දෙවතාවනට - මවු පියෝ, දරුවනට පළමු මැ දෙවි වන හෙයින් (වැඩ සලසා ලන හෙයින්) ‘පූර්ව දෙවතා නම් වෙති. සුසාන - සොහොන.
4. පැවැරූ හ-ඉල්ලා සිටිය හ. පෙරැත්ත - ඉල්ලිම. මණ්ඩය නො දෙවැ - බඳුන නො සෝදා. අළලා - කළතා. හුළු - බත් ඇට. බොල් වනැ - ඝන වැනි යැ. යන සේ පෙනේ. පූදිහ අගැ - පදිමේ අවසාන භාගයේ දී.
5. මඟ හොස්සේ - මඟ හොත් (වැටුණු) සේ, මග දිගේ. අස්සුණු අග්ගලා.
13. ස්ත්රී ප්රශ්නය
[සංස්කරණය]1. කැඳිත්තක් - කැඳ ස්වල්පයක්.
2. මසවුළින් - මසින් හා අවුලින්. පූ ආදි කැවිලි වර්ග අවුළු යි. පෑළ දොරින් - පසු දොරින්
3. පැසැ - නිවුඩු ආදිය හරින පිණි සැ “පැහැ ලා” කබලක් - මුඛයට වරකට ගන්නා ප්ර3මාණය. පිසමත් - පිසීම්. අලෝපයක් - පිඩක්, මන් - නැති බව-මාන (උඩඟු) නැති බව. ඔයත්-ඕ තොමෝත්.
4. නුඹ වහන්සේ රක්ෂාවට නො සිතු මැනැව - ඇය රක්ෂා කිරීම පිළිබඳ නුඹ වහන්සේ කරදර නුවුව මැනැවි. සරූප - ස්වරූප. මේ කටයුත්ත කරන සැටි, තමා ගෙනා කාන්තාව පිළිබඳ වැදතමා කරන්නට යන දේ පිළිබඳ වැ ද තොරතුරු. පා පිසුන් - පා පිස්නය. රක්ෂිත -රකින ලද, පාලනය කරන ලද.
5. සමාධීන් - ප්රී තියෙන්. පරදාර කර්ම - අනුන්ගේ භාර්යාවන් හා එක් වීම. පාමුදු - පයෙහි ලන මුඳු. පාඩගම් - පා වළලු. පා සලඹ - පයෙහි ලන නාද ඇති ආභරණයක්. ශිරෝ ජාලා -හිස් දැල්. වර්තමානසයෙහිස්ත්රී හු ද හිසැ කේ අවුල් විම වළකනු සඳහා හිසෙහි දැල් වෙසෙසක් පළඳිති. කර්ණාාභරණ - කණෙහි ලන ආභරණ, මාල ආදිය. කෛපොට්ටු - වළලු විශේෂයෙකි. හිඳෝලුවෙකැ - දෝලා - වෙකැ කැළි - කළු. එළැලා - ‘තල එළලු’ යැයි ව්යෝවහාරයෙහි එයි.
7. ආදි කොටැ - ප්රුධාන කොටැ.
14. මහෞෂධයන් පලා යෑම.
[සංස්කරණය]1. නො සෑහෙම් හ - තරම් (සමාන) නො වම් හ.
2. පණයම් -කුලිය.
3. වක - දාතම. දවස - සඳු දා ආදී වශයෙන් සතියේ දවස.
15. බජ්ජොපණභූරී ප්රශ්නය
[සංස්කරණය]1. බජ්ජොපණ - කදෝ පැණි. දළ පුඬු සේසතැ - ඇත් දළයෙන් කළ පුඬු ඇති සුදු කුඩයෙහි, රජුන් ගේ සිංහාසනයට උඩින් මෙය ඇත. අධිගෘහිත - අරක් ගත්. කුරවික - කෙවුල්.
4. විපරිත - පෙරැළුණු. වෙනස් වුණු. වැරැදි. ලොට තන - කිරිබරින් එල්ලෙන තන. සමවු යැ. සමානයහ.
6. සක වටා - (කුඹල්) සක කරකවා.
7. ලබ්ධි - ඇදැහීම. අදහස්. ස්මෘති ශක්තියක් - සිහිකිරීමේ ශක්තියක්.
8. මුහුකුරවන්නෙම් - මෝරවන්නෙම්. විරියකරණයට - වීරියකිරිමට. රග්ගල් තලා - මනොසීල පරිවත තලයෙකැ. හිමාලය ප්රිදේශයෙහි මනො සීල පර්වත වේ ල. විග්රිමණය කරන විශේෂ කරන - විශේෂ ලීලාවෙකින් ( හෙවත් මහත් ගරිවයෙන්) කරකැවෙන (හැසිරෙන). අසම්භීත වැ නිර්භය වැ.
9. බා - භය වී.
11. සිවුරඟ සෙනඟ - ඇත්, අස් රිය, පි බල යන සතර කොටස් වූ සෙනඟ. විජයොත් මහපායෙන් - ශක්ර යා ගේ ප්රා සාදය “විජයොත්” නම්. අමන්ත්රී හෙයින්- කටයුතු නො කටයුතු විසදා ගැන්මෙහි ශක්තියක් නැති හෙයින්. අර්ථ චින්තනයෙහි - අර්ථ (උපාය ආදිය) සිතීමෙහි. නො වැරැද්දු - වරදනට නො සිටියහු. වරද නො කළහු.
12. කායික චෛතසික - කය පිළිබඳ වූ ද සිත පිළිබඳ වූ ද, සිත් හසරට - සිත යන මාර්ගයට, සිත. ක්රි යා කරන පිළිවෙළට. යමක් හට - යමකු හට - පස් කම් සුව - ඇස්, කන්, නාසා, දිව යන ඉන්ද්රිකය පිනවන රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ යන සුව පස. ගෘහස්ත තෙමේ - ගිහියා. කොපී - කොප ඇත්තේ. දශ රාජධර්මචයෙන් - දානය, ශීලය, පරිත්යදගය, සෘජු බව, මධ්යේස්ථ බව, තපස, (වෘත ආදිය රැකීම) අක්රොරධ බව, අවිහිංසාව, ක්ෂාන්තිය (ඉවැසීම), අවිරුද්ධකම (කිසිවෙකුට විරුද්ධත්වයක් නො පෙන්වන බව) යන මේ රාජ්යක ධර්මි දහයෙන්.
16. දේවතා ප්රශ්නය
[සංස්කරණය]2. චාතුර්මහාරාජිකාදි සා දිව්යස ලෝකයෙහි - චතුර්මහාරාජිකය. තාවතිංසය, යාමය, තුසිතය, නිර්මාණරතිය,පරනිර්පමිත වසවර්තිය යන දිව්යං ලොක සයෙහි. සොළොස් බඹ තෙලෙහි - බ්රහහ්ම ලොක දහසයෙහි.
ඇඹුල - හෙළ මහනෙල්. සර්වඥ ප්ර චාරණයක් - බුද්ධ පැවැරීමක්. බුදුහු “කැමති දෙයක් අසවු. සියල්ල විසඳමි” යි පවරති. එ බදු පැවැරිමක් සර්වඥ ප්රයචාරණය’යි.
3. සව් නේ - සංස්කාර, විකාරාදි වශයෙන් වූ දත යුතු ධර්ම්.
4. ළ හෝ පලු පත් - ළා අශෝක කොළ, මොළොකැටි - ඉතා මොළොක්. මූණ අන්නේ- මුණට අනින්නේ. වගුළ - වැගුරැණු. වැටුණු. ඔරැ - උකුළෙහි. නහො මධ්ය යෙහි - අහස මැද.
6. කකුල් දඩ ගොසින් - පයින් “පා දඩ” යනු ව්ය වහාරයි. කට හෙළන පමණක් - කටට එන තරම්. හැවිලි හවන්නාහු - දෙස් පමුණුවන්නාහු. සිඟිත්තකුත් - ඉතා ස්වල්පයකුත්.
8. ලොකස්වාද රතියෙන් - කාම සම්භොග ආශායෙන්. බැහැරැ යැ - මා සෙනෙවිරත් - සෙනාපති.
17. රහස්ය ප්රශ්නය
[සංස්කරණය]1. ජරපත් ශෘගාලයන් - ජරාවට ගිය (මහලු) සිවලුන්.
3. පොළොවට ඉසුරු වූ - පොළොවට අධිපති වූ. කෙලෙස් වසඟ හෙයින් ක්ලේශනයට යටත් හෙයින්. පතිව්ර්තා ධමර්යට - එක් පතියකු(සැමියකු) බමැ කෙරෙහි පවතින ධර්මතය.
4. ආතුරයා - පීඩිත වූවහු. මැදිබැවැ - වැඩි මහල්ලාටත්, තමාටත් මධ්ය යෙහි, කිස්දොවුන් - බාල, “බඩපිස්සා.” ධුර්ත වැ - ක්රීකඩා ධූරයෙහි (දූ කෙළීම ආදියෙහි) වැටී.
5. දූසා - කේළාම්. තත්ත්වයත් - තොරතුරුත්.
18. සේනාකාදීන් ගේ රහස්
[සංස්කරණය]1. හඹුහොරුවෙක් - කැඳ ඔරුවක්.
2. ශ්රීඹ බුද්ධියට - රජු ගේ බුද්ධිය හෙයින් මෙ සේ කියැවිණ. හෙද කාරින් - හෙද කරන්නන්. ඇලී සිටැ - රැඳී සිටැ.
4. හන් - ඇන්දා වූ. අලෙවි කළේ - වික්කේ, රාජාපරාධ කටයුත්ත රජුට අපරාධ කිරිමේ කටයුත්ත. රාජ නීතිය උල්ලංඝනය කිරීම රජුට කරන අපරාධයෙකි. කිලාස කුෂ්ඨයෙක් - කසන හොරි වර්ගයෙක්
6. අව පසළොස් වක් දවස් - අමාවක (මාසේ පෝය) දිනයෙහි, වියරු හුණු - පිස්සු වැටුණු. ආවිෂ්ඨ - ආ‍වේශ.
9. ඇදැහිලි පුරුෂයකු - විශ්වාස කටයුතු පුරුෂයකු. විචිත්රා ස්තරණයෙන් විභූෂිත - විසිතුරු ඇතිරිල්ලෙන් අලංකාර කරන ලද.
19. මහ රෑ යැවුණු අග්ගලාව
[සංස්කරණය] 1. චිත්තාස්වාදයක් - සිතට අස් වැසීමක්. කවුරුන් ගේ විෂයෙහි - කවුරුන් ගොචර කොටැ. වාග්විෂයාතික්රාෂන්ත - වචනයෙහි බලය ඉක්මැ වූ.
2. කම්මිත්තකට - ද‍ාසියකට.
3. වර්ජිත කරන ලද - වරන (බැහැර කරන) ලද චණ්ඩ වාතයෙන් සැඬ - සුළඟින්.
4. අනූපම වූ - උපමා නැත්තා වූ. අසමාන වූ. උපලක්ෂිත වැ- යුක්තවැ.
20. රහස් හෙළිවීම
[සංස්කරණය]1. අපරීක්ෂිත වැ - අපරීක්ෂ්යූකාරී වැ. නො සොයා බලා.
2. කාලත්ර ය වර්ති වූ - (අතීත වර්තමාන අනාගත යන) තුන් කල්හි මැ පවතින්නා වූ. ලාමක - නින්දිත. කර පය මස්වා - අත් පා මස්වා. (මාංචු විලංගු ආදිය ලා) උන්මත්ත සුනඛයකු - පිස්සු බල්ලකු.
5. සප්ජිත කොටැ - සදා. පිළියෙළ කොටැ. සිංහ ස්වර - සිංහයකු ගේ වැනි ස්වර (ශබ්ද) ඇති විසංඥ - සිහිවිකල. සිහි නැති
6. නිෂ්පන්නවූ අර්ළථය - නිපදවන ලද (සිද්ධකොටැ ගන්නා ලද) අදහස් (කාර්ය) ඇත්තේ. හදවතක් - හෘදය වස්තුවක්. ආමිෂයෙන් - භෝජනයෙන්. කූට ඉ- කපටි. ආක්රො ශ පරිභව -“ගොනා බූරුවා” ආදී වශයෙන් නින්දා කිරීම අක්රො ශයි, කුලමල කියා නින්දාකිරීම පරිභවයි. ප්රෙච්ජන්න - වැසුණු.
8 . පිටි තල හයා බැඳැ - අත් දෙක පිටි කරට ඇදැ තබා බැඳැ, කටු සැමිටියෙන් - කටු සහිත වේ වැලින්. විජිතයෙහි - පුරයෙහි රටෙහි. නෙරනට - නෙරැපන්නට. වචනෞෂධයෙන් - වචන නමැති බෙහෙදින්.
9. ප්ර භූශක්තියක් - ප්රතභූ (උසස්) කෙනෙකුගේ ශක්තියක් පරඛණ්ඩ කථා පිරවර කථා.
21. මහෞෂධ පණ්ඩිතයන් ගේ රාජ්යය පාලනය
[සංස්කරණය]1. ධවලච්ජත්රඩ - සේ සත. සීමා පවුරක් - නගරයෙහි සීමාව දක්වන පවුරක්. තරය - ස්ථීරත්වය. මහා පදනමක් - පවුරෙහි ශක්තිය පිණිසැ කරන ලද පිළක් වැන්නක්. සාරිගෙවල් - මුරගෙවල්. වට බඳ වෙට්ටම් - වට කොටැ බඳනා ලද වැටි. පුලිමුඛම් - ව්යා ඝ්ර් මුඛ. උගුල් වෙසෙසෙකි. මෙය පොළොව සාරා දමති. එයට පයක් ආදියක් අසූ වු කලැ කට පියැ වේ. ශශුමාර මකාරදි - කිඹුල් මෝර ආදී. සඤ්ජන - ගැවැසුණු, කලල් - කමඬ. මාලු ගෙවල් - පරණ ගෙවල්. කටුකෝල් පෙරැළැවු සේකැ - අලුත් වැඩියා කැරැවු සේකැ. කුළුපග - කුලයට (පවුලට) පැමිණියා වු, විශ්වාස වූ. අරුණු වන් මඬ - අරුණාලෝකයේ පැහැ ඇති මඬ, රතු මඬ. වාරිමාර්ගවල් ජල මාර්ග, දිය බැසැ යන ඇළවල්ආදිය.
2. නිෂ්ඨාවෙක් - කෙළවරෙක්
3. ආත්ම සමාන - (තමාගේ) ශරිරය හා සමාන.
4. සන්නාහ - යුද්ධ ඇඳුම්. ශතපාක සහස්ර පාක තෛලයෙන් - සිය දහස් වර පැසවන ලද තෙලින්.
22. සතර කන් මන්ත්‍රණය
[සංස්කරණය]1. ගන්ධදාම පුෂ්පදාමවලම්බිත - සුවඳ වැල් මල් වැල් ද එල්වන ලද. විචිත්රතවිතානොපලක්ෂිත - විසිතුරු වියනින් යුක්ත. මඟුල් සල්වටෙහි - රජු ගේ උයනෙහි ඉඳ ගැනීම සඳහා පිළියෙළ කොටැ ඇති ගලෙහි.
3. කුරු බිලියෙන් - කුඩා රහස් දොරින්. නතුවව - යටත්ව. මැඬිල්ලේ - මඬුල්ලේ,මණ්ඩලයේ.
5. සාල්ලෙකැ - උඩහල්ලෙකැ. වර්චස් - අසූචි.
6. වතෙක් - පැවැත්මෙක්. ප්ර්තිපත්තයෙක් දසරුවට - උරහිසට. සුවපොතකයන් - ගිරා පැටියන්.
7. මැඳිරියෙහි - කූඩුවෙහි
23. මන්ත්‍රණය නිෂ්ළුල වීම.
[සංස්කරණය]4. චර පුරුෂයෝ - (තොරතුරු සෙවීම පිණිසැ වෙස් වළා) හැසිරෙන පුරුෂයෝ.
5. කූඩම්වලැ - “පීප්ප” වැනි බඳුන් වෙසෙසකි. “ඔඩම්”යනු ද පාඨයි. “ඔඩම්” නම් රා බීමට ගන්නා කුඩා බඳුන් යර. මසවුළු - මස් අවුළු. අන්තස්සර පුරුෂයෝ - චර පුරුෂයෝ.
6. වැඩි තරම් කෙනෙක් - වැඩි වූ හෝ තරම් වූ කෙනෙක්. වාසි බෙණෙම්න් - වහසි බස් (කොප උපදවන වචන) කියමින්. මුව පොල්ලන් - මුව පැටියන්, යමුගුරු බාලා - යකඩ පොලුවලන් ගසා. තූ තූ කොටැ - සුනු විසුනු කොටැ. සඟවා - හඟවා, දන්වා.
7. සමු -අවසර. අඩයටි - හෙලි. පත් කොහොල් - මේ ද අනිනා ආයුධ විශේෂයෙකි. පාරා වළලු - වටේට මැ කැපෙන චක්ර්කාර ආයුධයෙකි. පසල් දනව්වැ - ප්රාත්ය න්ත ජනපදයෙහි, පිටිසර. ක්ෂොහ කොටැ - කලඹා.
24. මියුළු නුවර වට ලෑම
[සංස්කරණය]1. ශෘංගි ලා ඉදිකරන ලද -සිහිරි (විෂ) දමා පිළියෙළ කරන ලද. තල් පැන් පකක් - තල් ගෙඩියක්. අක්ෂෞහිණියක් - ඇතුන් 21870 කින් ද, ැශ්වයන් 656210 කින් ද, රථ 21870 කින් ද, යොධයන් 199350 කින් ද යුක්ත වූ සේනාවක්.
2. වෙරම්බ වාතයෙන් - සිවු දිගින් මැ එති යි. කියන සැඩ සුළඟින්, හැළැලී - කැලඹී. පටහැණි වීම -විරුද්ධ වීම.
3. විද්වංසනය - විනාශ. පරම්ලරා ශබ්දයෙන් -කටින් නට යෑමෙන් ශබ්දයෙන් ආරංදියෙන්.
4. පෙරසන්ධ්යාලයෙහි මැ -සැන්දෑවේ මුල් කොටසෙහි මැ. දඩු වැට පහන් - විලක්කු . පා පොළොන් අගළ - වියැළි වැලි ඇති අගළ. නොෂය - ලිඟු කොපුව, ගුදමාර්ගය - මල මාර්ගය. ජය අකුසු -පෙර යුද්ධවල දී කරන ලද වික්ර මයනට ගෞරව වශයෙන් ලැබී ඇති අකුස. තොමරාදී - තොමර නම් අනින ආයුධ විශේෂයෙකි. ඇතරුවන් - හස්ත්යාැරොහකයන්, කාම්බෝජය, අරාබිය ආදී. ග්රීිසියට ද යොනක දේශය යැයිඅ සඳහන් වේ නානාභරණ ප්රිතිමණ්ඩිත වැ - නොයෙක් ආභාරනයෙන් සැරැසී. අසරුවන් - ආශ්වාරෝහකයන් අසුන් පියැ නඟින්නන්. කාහළ - නළා විශේෂයෙකි. ග්රී වයෙන් ග්රීනවය - බෙල්ලන් බෙල්ල. චර්ණනධ්වජ -පාට කොඩි. සතර හුලස් කොඩි ධ්වජ නම් වේ. හියවුරු -හී අවුරු, හී කොපු, ධනුධර්ධරයන්-දුනු දරන්නන්.නෛෂ්ක්රීම්ය ,ප්ර ඥා, වීර්ය, ක්ෂාන්ති, සත්යස අධිෂ්ධාන ,මෛත්රීැ උපේක්ෂා යන මේ පාරමිතා දසය - දාන පාරමිතාව , දාන උප පාරමිතාව දාන පරමර්ථ පාරමිතා යන වශයෙන් ගත් කලැ -සම තිසෙක් වේ. බෝධි ද්රැපමයක් -බෝ ගසක් . සත්තිස් බෝධි පක්ෂික ධර්ම - බෝධියට (සතර මාර්ගාදිය අවබෝධ කිරීමට) පක්ෂ (එක්) වැ යන ධර්ම් තිස් හත. සතර සතිපට්ඨාන, සතර සම්ය)ක් ප්ර ධාන වීර්ය. සතර සෘද්ධිපාද, පඤ්ච ඉන්ද්රිාය , පඤ්ච බල , සප්ත බොධ්යංගග, අය්යීව අෂ්ටාංගික මාර්ග යන මෙ තිස් හත. විදුරසුන් - වජ්රයෙන් කරන ලද ආසනය. අසි -කඩු ,ශක්ති - අඩයටි. හෙණ්ඩිවාල - කරවාල - අනිනා ආයුධ විශේෂයි. දස බිම්බරක්- බිම්බර දහයක්. ‘ බිමිබර’ නමි ඉතා විශාල සමුහයෙකි. බළ ඇණිහට සමුහ.
5. විගමනයෙන් - වෙන්වැ යෑ මෙන් . කුඤ්ච වාදයෙන් - ඇතුන් ගේ හඩ ‘ කුඤ්ච නාද’ නම් , හෙෂරවයෙන් - අස්න්ගේ හඬ මේ නමි. සක් - සංඛ හක් ගෙඩි, සින්නම් - හොරණැ. හර කයිතාලම් , තන්තිරි පට බෙර වෙසෙසෙකි . ගැට පහටු - ගැට බෙර. පනාබෙර- උඩැක්කි.
7. අස්වස් - සැනැසිලි . ද්වාරට්ටාල - දොරටු , අටුලු , දොරටු වලැ කරන ලද මුර ගෙවල් ‘ අටිටාල’ නමි දැව පත්රප- ලෑලි , සංගාලියම් - දම්වැල් . වේට්ටම් ලෑලි -හැඩ කපන ලෑලි . දාරු සම්භාරය - දැව රාශිය. ගහන බැවින් - ඝනවැ ගැවැසී ඇති බැවින් . උර පිටින් - පස්ය පිටින් පස්ව තදවි මැ ගියහ. ‘ මෘදංග මිහිගු බෙර , මුදු පරගාන සේ - මුහුද නාද කරන්නා සේ, “පරාග” ධාතු යි.නියෝග වචන-වාග් භේදයෙන් දන්වන්නට නො පිළිවන් හෙයින්- යුද්ධයෙහි දී දෙන අණ (සේනාවෙහි විශාලත්වය නිසා) වචනයෙන් දක්වන්නට නො හැකි හෙයින් . මද්දලාදි -( මද්දල+ආදි) මද්දල නම් උඩැක්කියකි. ස්වර්ණ ජාලා-රන් දැල් හස්ති කුන්ත-ඇතුන් ගේ සැට්ට -වැනි සැට්ට .තිසරනාදාමය -මෙවුල් දම තාඩාංග-තෝඩු.වලය-අත් වළලු තිසර පට-මාපය, අවුල් හර මුතු භර.උදරබන්ධන-බඩෙහි බඳින පටිය.ගැට නිමුල්හර-මාල විධේෂයකි.ලස් රෑ-කර්ණබභරණයෙකි.පස්වළලු -වළලු වෙසෙසකි. පේරැස් -මුදු වෙසෙසකි.එක් වැටි ලොකු මුතු පටි පාඩගම්-පා වළලු. පාදත්රර පා වහන්.පාදාභරණ ආදී,සමුජ්චලිත-මොනොවට බබළන.සුප්රාතිෂ්ඨිත-මනා කොටැ පිහිටි. (සැදුණු)
8. කච්චිය-රෙද්ද (දෙමළෙනි)
9.අභිප්රාචය-රුචි කැමැති
10. අනූන -නො අඩු බොහෝ
12. අවස්ථා පිළියමක් - අවස්ථාවට (වේලාවට) සුදුසු පිළියමක්. බඩැ බන් - බඩෙහි බැන්ද, ඉණෙහි ඇන්දා වූ, අස්වාමික - අහිමි ඉස් ලූ ලූ - හිස හැරැවූ හැරැවූ.
13. අන්නපාන -කෑම් පීම්, මහා පානයත් - සුරා පානයත්. එළුසන් - සිවුරු හඬලීම. අස්රු සන් - අසුරු ගැසීම .
25. නුවර ගැන්මට යෙදු උපායය
[සංස්කරණය]1. නො සිඳෙන්නේ යැ - නො කඩන්නේ යැ.
2. රජකු බොළඳ නියා යැ - රජකු ගේ බොළඳ බවෙකැ සැටි!
3. ආශීවිෂයක්හු - සර්පයක්හු.
අතළැ බටහ නම් - අගළෙහි (අගළට) බැස්සාහු නම්.
අන්තරට්ටාලවලැ - අතුරු අටලුවලැ, විත් - බොන බඳුන්.
7. අභිමතාර්ථ සාධක ව- කැමති දේ සිදු කරන්නාවූ. චින්තාමාණික්යභයක් සිතූ පැතූ දේ දෙන මැණිකක්. නො මිය - නො මැරෙවූ. හුයා -උයා
10. “ඇයි තිබී දැ’යි - ඇයි ඉතිරි කෙළේ දැ’යි තිලින් -තෙල පෙනෙන තැනින්.
11. වලක් -වනයක්. කැලෑවක්, පවුරු පිටින් -පවුරු මතු පිටින් හරවා - අස්කරවා, සයිනු් - ක්ෂුධාවෙන්, බඩ ගින්නෙන්.
12. ගෙයක් පණවා - ගෙයක් පාසා.
13. උපාය නම් තමා -උපාය නම් වනාහි.