උම්මග්ග ජාතකය-ටිප්පණි
1. නිදාන කථාව
[සංස්කරණය]1. එක්‌ සමයෙක්හි - එක්‌ කාලයක, ශාක්‍ය සිංහ වූ - ශාක්‍යන්ට ප්‍රධානයා වූ (ශාක්‍යයන්ට සිංහයකු බඳු නායකයා වූ) සමන්තභද්‍ර වූ - හැම අතින්‌ ම උතුම් වූ, අසම සම වූ - බුදුවරුන්ට ම පමණක්‌ සමාන වූ, (අන්‍යයන්ට සමාන නොවූ), ත්‍රෛලෝක්‍ය තිලක වූ - තුන් ලෝකවාසීන්ට ම තිලකයක්‌ වැනි වූ ("තිලකය”"යනු නළලෙහි තබන තිත, මොට්ටුවය. තුන් ලොවට ම ප්‍රධාන වූ, මුදුන්‌ වූ යන අර්ථයි.) ත්‍රිභූවන චූඩාමාණික්‍ය වූ - තුන් ලොවට ම සිළුමිණක්‌ බඳු වූ, (සිළුමිණ වනාහි ඔටුනු ශීර්ෂයෙහි බැඳි මාණික්‍ය රත්නයයි. තුන් ලොවට ප්‍රධාන වූයන අර්ථයි.), කරුණා නිධාන වූ ~ කරුණාව තැන්පත්ව ඇති නිධානයක්‌ බඳු වූ, මෛත්‍රී නිවාස වූ -~ මෛත්‍රියට වාසස්ථානයක්‌ වූ, ප්‍රඥාවට වල්ලභ වූ - නුවණට ස්වාමි වූ, අචින්ත්‍ය -නොසිතිය හැකි වූ, දෑරඟ මිණක්‌.- උප්පත්තියෙන්‌ ම ඔපය සහිත මැණිකක්‌. (සාමාන්‍යයෙන්‌ මැණිකක්‌ කපා ඔප ගැන්විය යුතුය. එහෙත්‌ දෑරඟ මාණික්‍යය උත්පත්තියෙන්‌ ම ඔපය සහිතය.) ක්‍ෂීර සාගරයෙන්‌ - කිරි මුහුදෙන්‌, (මෙම සාගරය මහාමේරු පව්වට නැඟෙනහිර දෙසින්‌ පිහිටා ඇත.) සුධා ධවල - හුණු ආලේපයෙන්‌ සුදු පැහැගැන්‌ වූ, ප්‍රකාරවළයෙන්‌ - පවුරු වළල්ලෙන්‌, ඵල පල්ලවයෙන්‌ - ගෙඩි හා කොළවලින්‌, සඤ්ජන්න - සමන්විත වූ, තරුවර ශතයෙන්‌ - උතුම්/වටිනා ගස්‌ සිය ගණනින්‌, පස්‌ පියුම් - සුදු නෙළුම්‌, රතු නෙළුම්‌, මහනෙල්, ඕලු, කුමුදු යන පස්‌ පියුම්, පුෂ්කරණි ශතයෙන්‌ - පොකුණු සිය ගණනින්‌, නානාභරණ විභූෂිත - නොයෙක්‌ ආභරණ වලින්‌ සැරසුණා වූ, නර නාරි ගණාකීර්ණ - මිනිස්‌ ගැහැනු සමූහයාගෙන්‌ ගැවසුණා වූ, නිසා - ඇසුරු කොට, චංක්‍රමණ පරිවෙණාදී - සක්මන්‌ මළු පිරිවෙන්‌ ආදී, (අධ්‍යාපනය ලබන ආයතනය) මෛත්‍රී - සියලු සත්ත්වයන්‌ කෙරෙහි හිත පැතිරවීම/ස්නේහය, කරුණා - දුකට පැමිණි සත්ත්වයන්ගේ දුක පහ කිරීමට කැමැති බව/අනුන්ගේ දුකේ දී තම සිතේ ඇති වන අනුකම්පාව, මුදිතා - මෘදු බවයි/ සැපයට, ආර්ය විහාරයෙන් - ආර්යයන් ගේ විසීමෙන් . ආර්යයන් “ආර්ය” නම් වෙති. භවයෙන් - සංසාරයෙන්.
2.හිරු අස්ත පර්වත ගත වේලෙහි - හිරු බැස ගිය කල්හි, ශීල සමාධි ප්‍රඥා දී - කය වචනයේ යහපැවැත්ම ශීලයයි. සිතෙහි එකඟකම සමාධියයි, සියලු සංස්කාර ධර්මයන්‌ අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්මාදී වශයෙන්‌ මෙනෙහි කිරිම ප්‍රඥාවයි, ගුණාංග සංගත ගුණාංගයන්ගෙන්‌ සමන්විත, රාත්‍රී ස්ථානයෙන්‌ - රෑ පහන්‌ කරන තැන/රාත්‍රී වාසය කරන ස්ථානය, සුවිනීත - මනා කොට හික්ම වූ, යෝධ මුළක්‌ - යුද්ධ හමුදාවක්‌, මැණික්‌ සන්නාහ සන්නද්ධ - මැණික්‌ ඔබ්බවා කරන ලද යුධ ඇඳුමින්‌ සැරසුණු, ගඳැත්‌ - මෙනම්‌ ඇති හස්නි විශේෂයක්‌, (මොවුන්ගේ වසුරු සුවඳ විහිදු වන හෙයින්‌ මෙනම්‌ වේ), එකවර - තනිව ම හැසිරෙන, සැඳෑවලා - සවස්‌ කල ඇති වලාකුළු, සුරක්තවර පවුල්‌ - අතිශයින්‌ රත්‌ පැහැ වූ, උතුම් පාංශුකූලික සිවුර, (සොහොන්‌ ආදී තැන්වල ඉවත ලන රෙදි කැබලි එක්‌ කොට මසා තනා ගත්‌ සිවුර (පවුල්‌) නම් වෙයි.) පෙරව - පොරවාගෙන, ගන්ධදාම - සුවඳ වර්ගවලින්‌ කරන ලද වැල්‌ (දාම), පුෂ්පදාමාවලම්බිත - මල්වැල්‌ එල්ලන ලද, කනක රජත මණි තාරකාදියෙන්‌ - රන් රිදී මැණික්‌ ආදියෙන්‌ නිම වන ලද තරු ආදියෙන්‌, විචිත්‍ර විතාන - විසිතුරු වූ වියන්‌, නානා ප්‍රභා සමුදය සමුජ්ජවලිත - නානාප්‍රකාර පැහැ සමූහයෙන්‌ බබලන, ශක්‍රාගමනය - ශක්‍රයාගේ පැමිණීම, ධර්ම ස්වාමී වූ - ධර්මයේ හිමිකරු වූ, තිලෝගුරු - තුන්ලෝකාග්‍ර/තුන් ලොවට ගුරු වූ, නුවණ පෙරුම - ප්‍රඥා පාරමිතාව, ශීලස්කන්ධාදියෙහි - සිල්‌ කොටස්‌ ආදියෙහි, ගතියක්‌ - ස්වභාවයක්‌, තුෂ්ටි - සතුට, ඥෙය මණ්ඩලයෙහි -දතයුතු ධර්මතා රැසෙහි (සංස්කාර, විකාර, ලක්‍ෂණ, නිර්වාණ, ප්‍රඥප්තියන ඥෙය මණ්ඩලය පස) ජවනහංස ගතියක්‌ - වේගයෙන්‌ දුවන හංසයකුගේ විලාසයක්‌, අර්ථ ධර්ම නිරුක්කි ප්‍රතිභානාදියෙන්‌ - ත්‍රිපිටකාර්තගත බුද්ධ වචනය”ධර්ම" නමි. ඒ ධර්ම යෙන්‌ ඉගැන්වන දේ "අර්ථ”ය. එම ධර්මයෙහි පද සිද්ධි ප්‍රයෝග ආදි වූ ව්‍යාකරණ "”නිරුක්ති”ය, අර්ථ ධර්ම නිරුක්ති යන තුන අවබෝධය ප්‍රතිභානය. පරඬලා පතෙක -දිරා ගිය කෙසෙල්‌ ආදී පරඬලෙක, නොපැකිල - පැකිලීමක්‌ නැති ව/බාධාවක්‌ නැති ව, යහුලක්‌ -යකඩ කැබැල්ලක්‌/උලක්‌, අතුල්‌ තලයෙහි - අල්ලෙහි, සර්වාකාරයෙන් - සියලු ආකාරයෙන්‌, දෘෂ්ටිජලානුගත - පෙනීම හෙවත්‌ ඇදහීම නැමැති දැලට අසු වූ, අන්‍ය තීර්ථක ජනයන්ගේ - අන්‍ය ආගමික මිත්‍යාදෘෂ්ටි තාපස කොටසක්‌, ශාශ්වතෝච්ඡේදාදි - ශාස්වතවාදී ආගමික විශ්වාසය නම්, සත්ත්වයා සදාකාලිකය යැයි දැක්මයි. උච්ඡේදවාදී ආගමික විශ්වෘසය නම්, සත්ත්වයා මරනින්‌ පසු නැවත උපතක්‌ නැත යන දැක්මයි. අසාධාරණ වූ - අන්‌ අයට සාධාරණ නොවූ/බුදුන්‌ වහන්සේට පමණක්ම ආවේණික වූ, විදුරු නුවණින්‌ - දියමන්ති තුඩක් මෙන් කවර තරමේ තද දෙයක්‌ වුවද විනිවිදයන නුවණින්‌. අනෙක බ්‍රාහ්මණ ශතයන්ද - නානාප්‍රකාර වූ සිය ගණන්‌ බමුණන්‌, පරිබ්‍රාජක - ගිහි ගෙදරින්‌ නික්ම තාපස ප්‍රවෘජාවෙන්‌ වෙසෙන තාපස පිරිසක්‌, චණ්ඩ ඵරුෂ - නපුරු සහගත/රෞද්‍ර වූ, මනුෂ්‍ය මාංශ භක්‍ෂණයෙහි - මිනී මස්‌ කෑමෙහි, ජනිත ප්‍රසාද විරහිත - උපන්‌ පැහැදීමක්‌ නැති, ආමර්ග ප්‍රතිපන්න -නොමඟට බැස්සා වූ, සම්‍යක්‌ ප්‍රතිපත්තීන්‌ -යහපත් පිළිවෙත්‌, මාන මර්දනය කොට - මාන්නය/ අහංකාරකම මැඬ පවත්වා, ස්වර්ග මෝක්‍ෂ භාවය - දිව්‍යලෝක සැපය හා නිර්වාණ සැපය, ප්‍රවෘජ්‍යාව -පැවිදි භාවය, සතර මඟ සතර ඵලයට - සෝවාන්‌, සකෘදාගාමී, අනාගාමි, අර්හත්‌, යන මාර්ග සතර හා ඵල සතර, උක්ත ප්‍රකාර -කියන ලද පරිද්දෙන්‌.
3. සනරාමර ලෝක චූඩා මණි-මරිචි මඤ්ජරි පුඤ්ජ පූජ පූජිත චරණාම්බුජ ඇති - දෙව්‌ මිනිසුන්‌ සහිත
ලෝකයාගේ සිළුමිණි (චූඩාමණි) රැස්‌ නමැති (මරිචි) මල්‌ කළඹ
වලින්‌ පුදන ලද පාද නැමැති පියුම් ඇති (චරණ අම්බුජ), ජගදානන්ද
ලෝචන වූ - ලෝකයා සතුටු කරන ඇසක්‌ වූ, කතා ස්වරූපය - කතා
ප්‍රවෘත්තිය, ගඳකිළි - ගන්ධකුටිය / සුගන්ධ කුටිය, (සුවඳවත්‌ වූ බුදුරදුන්‌
වැඩ වසන කුටිය හෙයින්‌ මෙනම්‌ විය). වර රුචිර ගන්ධ කුටි වාසය -
උතුම් සිත්කලු ගඳ කිළියෙහි වාසය කිරීම, සමාපත්තීන්‌ - ධ්‍යානයන්ට
සම වැදීමෙන්‌, ලාක්‍ෂා රසයෙන්‌ - ලාකඩ දියෙන්‌, මුරුත මල්‌ - එනම්‌
වර්ගයේ (කහපාට) මල්‌ විශේෂයක්‌, කළඹක්‌ - පොකුරක්‌, ත්‍රිමණ්ඩල
ප්‍රතිචඡාදනයෙන්‌ - තුන් මඬුලු (නාභිය සහ දණහිස්‌ දෙක) වැසීමෙන්‌,
සංවිධාන කොට - සකස්‌ කොට, සන්ධ්‍යා ඝණ වලාවෙක - සවස්‌
කල්හි ඇති ඝන වලාකුළක, සිය රැලි - සිය ගණන්‌ රැලි ඇති, පටීධාතු
- ඉණ බඳින පටිය, ඝනරන්‌ - තනි රත්තරන්/පිරිසිදු රත්තරන්, රත්‌
පලසකින්‌ - රතු පැහැ කම්බිලියකින්‌, අටළොස්‌ රියන්‌ - දහ අට රියන්‌
(රියන්‌ යනු පැරැණි මිනුම්‌ ඒකකයකි.) රන් ඇගෑයකට - රත්රන්වලින්‌
නිමැවූ පහන්‌ කුළුනකට, පබළුදැලක්‌ - ළා රතු පැහැයෙන්‌ යුතු මුතු
විශේෂයකින්‌ කරන ලද දැලක්‌, බඳු වද මල්‌ - රතු වද මල්‌, සුපක්ව -
මනාකොට පැසුණු, විලිකුන්‌ - හොඳින්‌ ඉදුණු, සුප්පතිට්ඨිත පාදතාදී
වූ - මනාව පිහිටියා වූ පාද ඇති බව ආදී වූ, දෙතිස්‌ පුරුෂ මහා
ලක්ෂණයන්‌ - මහා පුරුෂ ලක්‍ෂණ තිස් දෙකකින්‌,
ශ්‍රී විභූති - ශෝභාවෙන්‌ යුත්‌ සම්පත්‌, අභිභවමින්‌ - යටපත්‌ කරමින්‌,
අශීත්‍යනු ව්‍යඤ්ජන - (දෙ තිස් මහ පුරිස් ලකුණු අනු වැ ගිය) අසුවක් වූ අනු (කුඩා) ලකුණු,
ඛ්‍යාම ප්‍රභා කේතූමාලාලංකාරයෙන්‌ - හිස වටා සියලු අතට බඹයක්‌
තරම් දුර විහිදෙන කොඩියක්‌ (කේතුවක්‌) මෙන් වූ රශ්මි සමූහය,
විරාජමාන ව - බබළමින්‌, අනන්ත කාලයක්‌ - අසීමිත වූ කාලයක්‌,
තෙමේ තමාට ඇරන ලද දොර ඇති - තමන්‌ වහන්සේට විවෘත වූ
දොර ඇති, මේඝකූටයකින්‌ - ඝන වලාකුළකින්‌, නුකුසීත ව - කම්මැලි
බව කිසිවක්‌ නැති ව, සත්බුමු - සත්‌ මහල් ඇති, අටතුරා සියක්‌ -
සියයට අටක්‌ එකතු වූ එනම්‌ එකසිය අටක්‌, මඟුල්‌ ලකුණෙන්‌ - මංගල
ලක්‍ෂණයන්ගෙන්‌, නේත්‍රකාන්තීන්‌ - නෙත්‌ කැලුම්‌ හෙළමින්‌,
මහීකාන්තාවට - මිහිකතට, අමෘතාහිෂේක - අමාදියෙන්‌ තෙමී, සවණක්‌
රැසින්‌ - නීල, පීත (කහ), ලෝහිත (රතු), ඕදාත (සුදු), මාංජේෂ්ඨ (තැඹිලි), ප්‍රභාෂ්වරයන ෂඩ්වර්ණයන් ඇතුළත්
රශ්මි කදම්බයෙන්‌, ඉඳුනිල්‌ මිණි - ඉන්ද්‍රනීල මාණික්‍යය (ඉතා නිල්‌
මැණික්‌), පස්‌ පෑ දිස්නා - වර්ණ පහකින්‌ බබලන, සත්‌ රුවන්‌ - රන්,
රිදී, මුතු, මැණික්‌, වෙරළු මිණි, දියමන්ති, පබළු, සදෘෂ්‍ය වූ - සමාන
වූ, දැමුණු ඉඳුරන්‌ - දමනය කරන ලද ඉඳුරන්‌ ඇති, චිත්ත සන්තාන - සිත්‌ සතන්‌ (සිතිවිලි), පෙරාතු -
පෙරටු කොට/පළමු කොට, අනල්ප - අල්ප නොවූ/බොහෝ, කෝටි
ශත සහස්‍රයන්‌ - කෝටි සිය දහස් ගණනක්‌, කාය වාග් සුචරිතයෙන්‌
- කය වචනයේ සංවරයයි. නොහොත්‌ සීලයයි, පූර්ව භාගයෙහි -
පෙර කාලයෙහි, පිරිසිඳ - සම්පූර්ණයෙන්‌/කෙළවර කොට, ධර්මයට යට
මුබ දී - ධර්ම දේශනාවට පටන් ගැන්ම ඇති කොටැ, තුෂ්නිම්භූත ව - නිහඬ
ව /නිශ්ශබ්ද ව.
4. දෙතිස්‌ කතාවෙන්‌ - රජුන්‌ පිළිබඳ, සොරුන්‌ පිළිබඳ ස්ත්රීන් පිළිබඳ ආදී භික්‍ෂූන්‌ නොකළ යුතු කතා තිස් දෙකක්, නූන්නම් හ ~සිටියේ නො වෙයි, සුවිසුද්ධ - ඉතා පිරිසිදු වූ, තීක්‍ෂණ - තියුණු, රසාස්වාදයෙන්‌ - රස විඳීමෙන්‌/රස ආස්වාදය, නුමූ කළ - නොමේරූ, පාරමී ධර්මයන්‌ - පාරමිතා ධර්මයන්‌. එනම්‌ දාන, සීල, නෙක්ඛම්ම, ප්‍රඥා, වීරිය, ශාන්ති, සච්ච, අධිට්ඨාන, මෙත්තා, උපෙක්ඛා යන දහයයි. (සංසාර සාගරයෙන්‌ එතෙර කර වීමට ඉවහල්‌ වන ධර්ම හෙයින්‌ "පාරමී ධර්ම" නම් වෙයි.) අනුමනියෙන්‌ - අවසරයෙන්‌, සිවුරු කස්‌ කොට - සිවුර ඒකාංශ කොට, පෙරව - පොරවා/ඇඳ, ඇඳිලි බැඳ - දෙඅත්‌ එක්‌ කොට, ප්‍රස්තුත හෙයින්‌ - කියන ලද නිසා, පූර්ව ජන්මයෙහි -පෙර භවයෙහි, නුමුකළ නුවණින්‌ - නොමේරූ ඥානය, භවයෙන් -සංසාරයෙන්, කඩතුරාවක්‌ - තිරයක්‌, විචිත්‍ර - විසිතුරු, ප්‍රවෘත්ත වූ ~පැවැත්තා වූ.
2.මහෞෂධ කුමාරයෝ
[සංස්කරණය]1. යටගිය දවස - පෙර කාලයේ/අතීතයේ, අර්ථයෙන්‌ ධර්මයෙන්‌ - ධන ධාන්‍ය ආදිය මෙසේ රැස්‌ කළ යුතුය. රාජ්‍යය මෙසේ පාලනය කළ යුතුය. ධමානුකූල ව මෙසේ හැසිරිය යුතුය යනාදී වශයෙන්‌ පුරණ ලද පාරමිතා - පෙරුම්‌ දම්‌ සම්පූර්ණ කළ, බුද්ධාංකුර - බුදු බව පතන/බෝධිසත්ත්ව/(බුදු පැළය, පිළිසිඳ - කුස ඉපිද/ප්‍රතිසන්ධි ව /මවුකුසට බැස, සෙණ්ඬුවාලුව - රාජාංගනය /රජගෙයි මිදුල, නාඹ තල්කඳ සා - තරුණ තල්‌ ගසක කඳක්‌ හා තරම් වූ, තලක්කටටුව - පොළොවේ සිට උඩට/මුඳුන, කදෝපැනියකු සා - කනාමැඳිරියකු තරම්, ආලෝක මැඬගෙන - එළියයට පත් කරමින්‌, සර්ෂප - අබ, රෝම කූප මාත්‍රය කුදු - ලොම්‌ සිදුරක්‌ ප්රමාණයක් වන්‌. වෙලෙහි පටන් - වෙලාවේ සිට, නොනිඳා - නිදා නොගෙන, පහන්‌ කළහ - එළි කළහ, (එළි වන තුරු සිටියහ.) උදාසනක්‌ සේ - උදෑසනින්‌ ම/එළිය වැටුණු ගමන්, නොබව මැනැව - බිය නොවනු මැන, අභිභවා - යටපත්‌ කොට, අසදෘශයහ - අසමානයහ. වාසල්‌ - දොරටු, නියම්ගම්‌ - ප්‍රධාන ගම්‌, ඇඹණියෝ -භාර්යාව/ බිරින්දෑ, චුත ව - නික්ම/පහ ව, (මරණයට පත්වීම වශයෙන්‌). චන්ද්‍රරේඛාව - අලුත්‌ සඳක්‌, නොහොත්‌ - නැතහොත්‌, වැදූහ - ප්‍රසූත කළහ, නොපෙනෙන ශරීර ඇතිව අවුත්‌ - ශරීරය සියුම් කොට නොපෙනෙන සේ ඇවිත්, ඔබ අත - බෝසතුන්‌ අත.
මිටින්‌ - අත මිට මොළවා, මඳ විළි වේදනාවකුදු - ප්‍රසූත කිරීමේ දී ඇනි වන දරුණු වේදනාවකි, එම වේදනාවෙන්‌ ශේෂයක්වත්‌ නැතිව යන අදහසයි, ඩබරාවකින්‌ - පෙරහන්‌ කඩකින්‌, (ගොට්ටකින්‌), වෑහෙන දියත්තක්‌ - වැටෙන දිය බිඳක්‌ (ස්වල්පයක්‌) සේ, දිව සඳුන්‌ ගැටය - දිව්‍යමය (දෙවියන්‌ විසින්‌ දෙන ලද) සඳුන්‌ කැබැල්ල.
පහරන - වේදනාගෙන දෙන/පාරන්නා වූ, තුටුපහටු ව -
සතුටු වී, සඳුන්‌ සණ - සඳුන්‌ ගලෙහි, ප්‍රබන්ධයෙහි පහළ - නොකඩවා
(අඛණ්ඩව) වේදනාව දුන්නා වූ, කාසශ්වාසාදි - කැස්ස ඇදුම ආදී,
සුඟක්‌ - ටිකක්‌/ස්වල්පයක්‌, වැකි පමණින්‌ - ගෑවුණු සැනින්‌, ව්‍යාධීහු
- ලෙඩ/රෝග.
හුදෙකලාව - තනිව ම, කුමාර පළඳනා - කුමරුවන්ට අවශ්‍ය අඳුම්‌ ආයිත්තම්‌ ආභරණ ආදිය, මනා රූ - යහපත් වූ රූපයක්‌.
3.ශාලාව
[සංස්කරණය]කෙළනා - ක්‍රීඩා කරනා, උන්‌ වහන්සේ - මහෞෂධ කුමාරයෝ, වැසි ආදිය - වර්ෂාව ආදී, මැකෙන්නේය - ඉවත්‌ වන්නේය. මිරිකෙන්නේය - පීඩාවට පත් වන්නේය.
වැසි නගන්නා - වැහැගෙන එන බව, දිවමින්‌ - දුවමින්‌, ඔවුනොවුන්‌ පය පැකිළ - එකිනෙකාගේ පය හැපී, මස්සක්‌ - මසුරමක්‌, උයිත්‌ වදාළ ලෙස ම - ඔවුනුත්‌ කී ලෙසට ම, රෑණ ලන සැටි - ලණු අදින සැටි, මෙලෙස රෑණ - මේ ලණුව ඉවත්‌ කොට/ගලවා, මනා කොට - නිවැරදි ව, එළාලිය හෙයිදැ - ඇඳියහැකිද, වදන - ප්‍රසූත කරන, නිඹිරිගෙය - ප්‍රසූත ගෘහය, ආගන්තුක - බාහිරින්‌ පැමිණි, කෙළි මඬල - ක්‍රීඩා පිටිය, අධිකරණ ශාලාව - වරදකරුවනට දඬුවම්‌ නියම කරන ස්ථානය, සිත්තරුන්‌ - චිත්‍ර ශිල්පීන්‌, සුධර්මාව - තවිතිසා දෙව්ලොව ඇති දෙවිවරු ධර්ම සාකච්ඡා පවත්වන ස්ථානය, හොබනේ - සම්පූර්ණ, උළු වඩුවන්‌ - පෙදරේරු ශිල්පීන්‌, පනා - කොස්‌, පුවඟු - පුවක්‌, ලග්නට- නවාතැන්‌ ගැනීමට, දන්වැට - අඛණ්ඩව දෙන දානය (නොකඩ වා), පතළාය - පැතිරිණි/ප්‍රසිද්ධ විය, ස්වරූපය - හැටි/හැඩහුරුකම, කලමනා යුක්ති අයුක්ති - කළ යුතු නොකළ යුතු දේ.
විධානයෙන්‌ - නියෝගයෙන්‌/අණ කිරීමෙන්‌, පිරිහුණු සත්‌ හැවිරිදි - සත්වන විය පිරුණු, ගුණමකු - කළගුණ නොදත්‌ අසත්පුරුෂ (ඇති ගුණ නොකියන), මුවෙන්‌ නොබිණූහ - කිසිවක්‌ නොකීය/ තුෂ්ණිම්භාවය, සංක්ෂේපයෙන්‌ - කෙටියෙන්‌.
4.මාංසාදිය
[සංස්කරණය]අංගාණියේ - මස්‌ කඩයෙහි, මස්‌ කොළොඹුවකින්‌ - මස්‌ කපන කොටයකින්‌, මස්‌ වැදැල්ලක්‌ - මස්‌ කැබැල්ලක්‌, එළවම්හයි - බිමට දම්මවා ගනිමියි, ඈත් මෑත්‌ බලා - එහා මෙහා බලා, ආනුභාවයෙන්‌ - අනුහසින්‌, ළෙන්‌ ඇනී - පපු පෙදෙසෙන්‌ ඇනී, ඡායාව - සෙවණැල්ල, ආශ්චර්‍යය - අසිරිමත්‌ සිදුවීම, ඔල්වරසන්‌ - අත්පොලසන්‌, තුඩපත්‌ - පණිවිඩය/ලිපියක්, කදෝපැනියන්‌ - කණාමැඳිරියන්‌, නිශ්ප්‍රභා වැ -බැබළීමක්‌ නැති ව/ප්‍රභාවක්‌ නැති ව, ගුණමකු - අනුන්ගේ ගුණයට පත් කරන (නොකියන).
ගොන්‌ ප්‍රශ්නය
වැසිදිය එළාලූ කල - වර්ෂාව වැටී ජලය පිරුණු කල, ගොන්‌ ගෙයක්‌ - ගොන්‌ බානක්‌, ඒ ඇසිල්ලෙහි - ඒ වෙලාවෙහි, කලහ ~ කෝලාහලය/ගැටලුව, ඩබර - රණ්ඩුව, දොරකඩින්‌ - ඉදිරිපසින්‌, විකිණි ගත්‌ නියාව - මිලයට ගත්‌ බව, ලුහුබැඳ - පසුපස එළවාගෙන ගොස්‌, දැහැමෙන්‌ විනිශ්චය - ධාර්මික ව (සාධාරණ) තීන්දුවක්‌, ගන්වා -සිතට කාවද්දවා, පසිඳිනා - විසඳනා, උළුකැන්‌ - දිය බත්/බත් කැඳ, තලමුරුවට - තල පුන්නක්කු, පුවඟු - රුක්‌ (එනම්‌ ගස්‌ වර්ගයක්‌, තණ - තණකොළ, සභායෙහි උන්නවුන්‌ ගිවිස්වා ප්‍රශ්නය විසඳන කල්හි සභාවෙහි රැස්වහුන්‌ අයට ඒ බව කියා, වනයෙහි - වංගෙඩියෙහි, පැන්‌ මඬවා - ජලය දමා මිරිකා/පොඩිකර, කණම නැඟූහ - තණකොළම වැමෑරූහ, අතින්‌ පයින්‌ තළා - අතින්‌ පයින්‌ ගසා, මේ ජන්මයෙහි ම - මේ ජීවිතයේදී ම, පරලොව - මරණින්‌ මතු, නරකාදියෙහි - අවීචි මහා නරකාදිය ආදී අපායන්හි, ඇම්මුව - ඉවසුව.
ගැටහූ පළඳනා ප්‍රශ්නය
ගැටහූ පළඳනාව - නූල්වලින්‌ ගොතන ලද පළඳනාවක්‌, කඩ මත්තේ - රෙද්ද උඩ, ලෝභ උපදවා - ආශාව ඇති ව, පමණදැන - තම තරමදැන සිටුව, නැඟී ගියාය - පැන ගියාය, එකරුතුපට - නෙරිය/ උතුරැ පට අල්ලාගෙන, මෝ සෙරය වඤ්චාකාර තැනැත්නියය, පළඳනෙයි - පළඳන්නේ ඔසුදවටුවකු - බෙහෙත්‌ වර්ග සාදන්නෙකූ, ධූර්ත වඤ්චාකාර ස්ත්‍රිය.
හූවටෙහි ප්‍රශ්නය
හූවට - නූල් පන්දුව කපු සේනක්‌ - කපු වැවූ හේනක්‌, පොලා වලුකොට - ශුද්ධ කොට තැනූ පුළුන්‌ වැටියෙහි, සීන්හූ කැට - සිහින්‌ නූල් පන්දුව, කනවන ලද - කරවන (හාරවන) ලද යුක්තිය - සාධාරණය, පසුන්‌ නියාවට - විසඳූ ආකාරය, තුටු පහටුව - අතිශයින්‌ සතුටු ව.
5.පුත්‍රාදිය.
[සංස්කරණය]ආදි කොට - ප්‍රථම කොට/පළමුවෙන්‌, කනු කැමැතිව - කෑමට කැමැති වී, ඉතා හොබනාහ - ඉතා ලස්සනය/බෙහෙවින්‌ යහපත්ය, මූ - මොහු, ඇස්‌ නොමරන - ඇහි පිල්ලම්‌ නොගසන, රත්ව - රතු පැහැව, හිරක්‌ අඳවා - ඉරක්‌ අන්දවා, දරුවා හොවා - දරුවා තබා, ළය - හදවත, ඡායාවක්‌ - සෙවණැල්ලක්‌.
කාළගොළ ප්‍රශ්නය (ගෝල කාල ප්‍රශ්නය)
කඹුට - බැලමෙහෙවර කොට, අඹුවක - බිරිදක, බණවා - කතාකර, කැවුම්‌ පෙවුම්‌ - කෑම බීම, නොබැණ - නොකියා, ප්‍රතික්‍ෂේප කරන - ඉටු නොකරන, ගිවිස්වා - පොරොන්දු කරවා, පඬුරු - තෑගි, මගට පිළිපන්නේ - මාර්ගයට බැස්සේ, බානාහ - බියහ, ගංතෙර - ගං ඉවුර, දැති මුවර - දැති මෝරු, පුරුදුකම්- මිතුරුකම්‌, බැදෑනියන්දෑ - සොහොයුරාගේ බිරිඳ, කෙළිල්ලෙ බැසැ - දණගසා ගෙන/තුනටියෙන්‌ පහත්‌ කොට.
මාරු නොවන්නේ - පොව්වන්නේ නැතැයි, අඟුටුමිටියා- කුරුමිට්ටා,
මා නොහරු නම් - මා අතනොහරි නම්.
රැකෙම්වා මියෙම්වා - නොමැරුණත්‌ මැරුණත් කම් නැතැයි, දිය මද නියාව දැන - ජලය අඩු බව දැන, කොල - බොල, කර අල්වාගෙන - බෙල්ලෙන්‌ අල්ලා, දමාලීය - තල්ලු කළේය නන්දොඩන - පිස්සුවෙන්‌ කියවනවා/කටට එන එන දේ කියන
රථ ප්‍රශ්නය
ඒ ඇසිල්ලෙහි - ඒ වෙලාවෙහි, පසුකඩ - පිටුපස, කුඩෙනි - දරුව, ශරීර කෘත්‍යය - වැසිකිළි කටයුතු/(මළ පහ කිරීම ආදී), රථය ඇති පුරුෂයා - වාහනය අයිති පුද්ගලයා, යුහු ව - වහා ම, ඇස්‌ නොමරන - ඇසිපිය නොහෙළන, දිවිය නොහෙන්නේ - දිවීමට නොහැකි ව, ඩා බිඳකුත්‌ - ඩහදිය බින්දුවකුදු, ඈනීමකුත්‌ - ඈනුම්‌ ඇරිමකුත්‌, පුරුෂ විශේෂය - පුරුෂ වික්‍රමය.
6. දණ්ඩකාදිය
[සංස්කරණය]කිහිරිදණ්ඩක්‌ - කිහිරි (එනම්‌ ගස්‌ වර්ගයේ) ලීයක්‌, තත්තකාරයෙකු - ලියන වඩුවකු, කෙලිමඬලෙන්‌ - පිට්ටනියෙන්‌ /ක්‍රීඩා පිටියෙන්‌
ශීර්ෂ ප්‍රශ්නය
විභාග - වෙනස්කම්‌, ඉදිව - කෙළින්‌/සෘජුව, වක්‌ - වක්‍රව.
අහි ප්‍රශ්නය
අභි - සර්පයා සැපින්නක - නයාගේ ගැහැනු සතා, සැහැපුවා සේ - හපා සේ, අර්ධව - භාගයක්‌.
කුක්කුට ප්‍රශ්නය
සර්වාංගයෙන් ධවල වූ - මුළු ශරීරයම සුදු ආරම්භය, මධ්‍යමය, අවසානය සඳහා කාලය ඉක්මවා නොයෙවා නේ වූ නම් - එව්වේ නැතිනම්,හැළි - සුදු.
මණි ප්‍රශ්නය
මී ටිකක්‌ - මී පැණි ටිකක්‌, පලස්හුයින්‌ - පට නූලෙන්‌, රිංගවා, බිලයක - බෙනයක, ඩැහැගෙන - කටින්‌ ගෙන පැත්තෙන්‌, ඇවිණී - ඇමිණීම,
විජායන ප්‍රශ්නය
විජායන - ප්‍රසූත කිරීම, හං සකස්‌ කොට - අං මැද පිරිසිදු කොට, කසා නාවා - කහදිය ගල්වා, මඟුල්‌ ගොනා - මංගල ගවයා, ප්‍රසූත කරවා, බුහුටි පුරුෂයකු - දක්‍ෂ මිනිසකු, පිටිදෑ හරියටම පිට මැද, යා - යව, වදාගත නොහෙති - ප්‍රසූත කරන්නට නොහැකිය, විළි පහරන්නේ - විළි රුදාව/වැදීමේ දී ඇතිවන වේදනාව, පිළිසරණ - පිහිට, නන්‌ දොඩයිද? - පිස්සුවෙන්‌ කියවන්නේද
ඕදන ප්‍රශ්නය
තුදුස් - දහතුන (13), පැසි බතින්‌ - කරුණු අටකින්‌ යුතු බතක් සාලිනුත්‌ - සහල්වලින්‌, දර උඳුන - දර ළිප, පියෙවි ගිනි - ප්‍රකෘති ගින්දර හසරකින් - අඩි පාරකින්‌, දණ්ඩේ හෙළූ ගිනි - දඬු දෙකක් අතුල්ලා ගනු ලබන ගින්දර අස් ඔබා - සීල් තබා
7. වාලුකාදිය
[සංස්කරණය]වාලුකා -වැලි, වැලි යොතින් - වැලි කඹයෙන්‌, අස්නක් - ලිපියක්, ඕවිල්ලෙහි - ඔන්චිල්ලාවෙහි, කෙළෙනා - ක්‍රීඩා කරන සමාන පැනයකින්‌ ම - සමාන ප්‍රශ්නයකින්‌ ම, සීන - සිහින්‌, දළ මහත, රෑණ මාල්ලක්‌ - පරණ ලණු (කඹ) කෑල්ලක්‌, නොවූ වීරිය - මීට පෙර නො වීය.
තටාක ප්‍රශ්නය
තඩාග - පොකුණු, දිය කෙළිනා - දිය ක්‍රීඩා කරනු, - රක්තු - රතු, නීල - නිල්‌, ශ්වේතාදී - සුදු ආදී, මුඛරි - කට වාචාල/කතාවෙහි දක්‍ෂ, ඔලිඳැට සේ රත්කොට - ඔලිඳ ඇට මෙන් රතු පැහැ වූ පිළි - ඇඳුම්‌, මඩ වැකුණු - මඩ තැවරුණු, වියදඬු - විය ගහ, කැවිටි - කෙවිටි, බහන්‌ - රෑන්‌, කැට මුගුරු - ගල් කැට වෙනෙහි - වනයෙහි/කැලයෙහි, අට්ටාල - මුර කුටි, පවුරු - තාප්ප, පදනම්‌ - අත්තිවාරම්‌, අගල - දිය ඇල/ දිය අගල, වාසල්‌ -ගොඩනැඟිලි, වලටම - කැලයට ම, මරන්නමෝද - ගැසුවේ නමුත්‌/පහරදුන්‌ නමුත්‌, නහුණම්හ - නොහැකි විය, ගියදවස - පෙර කළ.
උද්‍යාන ප්‍රශ්නය
චම්පකාශෝක - චම්පක නොහොත්‌ සපුහා අශෝක (යන ගස්‌), වකුල - මූනමල්‌ ගස්‌, තිලකාදීන්‌ - සඳුන්‌, සුපුෂ්පිත - හොඳින්‌ පිපුණු, (මනාකොට) පිපුණු, තරුවරාකීර්ණ - උතුම් වූ (වටිනා) ගස්‌ වලින්‌ යුක්ත, ලාභ මාත්සර්යය - ලාභයට ඇති කැමැත්ත// (ගිජු කම) හැම්මුන මැනැව - ඉවසුව මැන.
පසිඳි - විසඳූ , හස්ත්‍යාශ්වාදී - ඇත්‌ අස් ආදී, පරිවාරයෙන්‌ - සේනාවෙන්‌, මඟුලසු - මංගල අශ්වයා, පැකිලී - පැටලී, තුෂ්ණීම්භූතව- නිශ්ශබ්දව, අශ්වතරයෙකු - වෙළඹගේ කුසෙහි කොටළුවකුට දාව උපන්‌ අශ්වයා, ශ්‍රේෂ්ඨතරයකු - ඒ අශ්වයාගේ පියා වන කොටළුවෙක්‌,
මෙහෙවර කරන්නකු - සේවය කරන්නකු පනිවිඩකාරයෙකු, යවුව මැනැව - යවනු මැන.
8. ගද්‍රභ මණි ප්‍රශ්නය
[සංස්කරණය]සිසතින්‌ - හිස්‌ අතින්‌, හෙළඟිතෙල්‌ - ගිතෙල්‌, පිළිසඳර සතුටු සාමීචියේ යෙදී, අස්නක් - ආසනයක්, පරීක්ෂා කොට විමසා බලා ඉක්බිත්තෙන්‌ - අනතුරු ව, සළකූණෙන්‌ - ඉඟියෙන්‌, හුනස්නෙන්‌ නැඟී - ඉඳගෙන සිටි අසුනෙන්‌ නැගිට, පැනයෙක්‌ - ප්‍රශ්නයක්‌. රජගෙට වැද - රජ මැඳුරට පැමිණ (පිවිස). සර්වාලංකාරයෙන්‌ - සියලු ආකාරයෙන්‌, සැරහුණු - සැරසුණු මුඛය බන්ධනය කොට - කට බැඳ, පරක්කුවෙකින්‌ - රෙද්දක් භාවිතයෙන්‌ කළ කදකින්‌, මූල - මොහුලූ, උපන්නාහු -උපදින විට, තෘප්තියට නොපැමිණෙන්නාහ - සෑහීමකට (සතුටකට) පත් නොවෙනවා, අස්නක් - ආසනයක්, දුර්මුඛ - දුර්වර්ණ (අසතුටු) වූ මුහුණු ඇති, කනස්සලු - කනගාටුව/ ශෝක වීම, පා මුල හොවාලා - දෙපා ළඟින්‌ තබා, අට මස්සක්‌ - මසුරන්‌ අටක්‌, අජානීය අශ්වයා -(අශ්ව කුල අතර උසස්ම කුලය) උතුම් අශ්වයා, අගය නැතැයි - අගය සීමා කළ නොහැක/ අසීමිත අගයකින්‌ යුතු, ඇම තන්හි ම - හැම තැන දීම, සබා වී නම් - සැබෑ වී තම්‌, අසමර්ථව - සමත්‌ නොවී/ අසමත්ව, සෙන්නාහ - සිනාසෙයි, අත්පත්‌ ගා ලත්‌ සේක්දැ - අතපත ගා සොයා ගත්තේද?, පරිහව බැණ - දෝෂාරෝපණය කර/කුල මලයෙන්‌ ගර්හා කොට, වැඩි පසස්නා - වැඩ පිණිස කැමැති නම්, ගද්‍රභ - කොටළු, සොම්නස්‌ - සතුටු, රාජ පර්ෂද්‌ - රාජකීය පිරිස්‌, ඔල්වරහඬ - ප්‍රීති ඝෝෂා, අසුරුසන්‌ - අසුරු - සැනක්‌/ඇසිපිය හෙළන ක්‍ෂණයක්‌/මහපට ඇඟිල්ල මැදගිල්ලේ තබා දඹරගිල්ලෙහි ගටන තරම් සුළු කාලයක්‌, පිළි - රෙදි, ඉස නැටවීම්‌ - හිස වටා කරකවමින්‌ වැළි - නැවත, අවමානයක්‌ - නිගරු කිරීමක්‌, අසුන් යවන ලද - හසුන් පත් යවා. රන් කෙණ්ඩියාව - රනින්‌ කළ කොතලය පමුණු කොට - නින්දගම්‌ කොට, අනුභව කරව - භුක්ති විඳුව සම්මත වෙත්ව - යටහත්‌ සේවක වෙත්වයි, සිරිකන්‌ - කනේ උඩු කොටසේ පළඳූ ආභරණයක්‌ (කඩුක්කන්‌), තෝඩු - කරාබු/අරුංගල්‌, තැලි - මාල (විශේෂ සැරසුමක්‌ සහිත මාල), පට්ටකාර - බෙල්ලේ පළඳින මාලයක්‌, පාසළඹ - පයේ පළඳින මිණිහඬ නැඟෙන ආභරණක් පාදජාලා - පයේ ලන දැල්‌ විශේෂයක්‌ (ආභරණයකි), පහන්‌ ව - සතුව/පැහැදි, ළෙහි හොවා - පපුවට තුරුලු කර, නොසිතුව මැනවි සිතෙහි කුකුසක්‌ තබා නොගන්න/කනස්සලු නො වන්න/දුක්‌ නො වන්න.
මණි ප්‍රශ්නය
විමසනු - පරික්‍ෂා කරනු, කවුඩු කැදැල්ලෙක - කපුටු කූඩුවක, මිණි රුවනෙක්‌ - මාණික්‍යය රත්නයක්‌, ඡායාව - ප්‍රතිබිම්බය, බිම කැණ - පොළොව හාරා.
පොහොසතුයි - හැකිදැයි, මැණික පාමි - මැණික පෙන්වමි, නුවණෙහි බල - ප්‍රඥා මහිමය, පැන්‌ තළියක්‌ - පැන්‌ බඳුනක්‌, පොකුණෙගහි ම මතු - පොකුණේ පමණක්‌, බාවා ගත මැනැව - බිමට ගෙන්වෘා ගනු මැනැවි, බණන්නාහු - කියන්නාහු, දුන්නක්දමා ගිය එකක්හු කළයෙහි අතගානා සේ - දුන්නක්‌ නැති වූවෙක්‌ කළයෙක වැටෙන එහි ගැටයේ ඡායාව කළය තුළ දැක එය දුන්න යැයි සිතා එය ගැනීමට කළය තුළ අතගානා සේ, පුස්නා - වටිනා, මුත්හර - මුතුහර/මුතුමාලය, සම්මත කළහ - නියෝග (නියම) කළහ.
9.කකණ්ටක සිරි කාලකණ්ණි ප්‍රශ්නය
[සංස්කරණය]කකණ්ටක - කටුස්සා, බොහොඬෙක්‌ - කටුස්සෙක්‌, තොරණ අග - තොරණ මුදුනෙහි, බිම වැඳහොත්තේය - බිමට බැස ගත්තේය, ක්‍රියාව බලා - කළ දේ බලා, සිස්‌ නොවේවයි - නිකම්ම නොවේවා 'යි, වියැට සමාරක්‌ - වී ඇට එක හමාරක්‌, පුස්නා මසැ - වටිනා මස්‌, දෙවියැට සමාරක්‌ - වී ඇට දෙකහමාරක්‌. උපෝසථ දිනයේ - පොහෝ දිනයේ, පණිවා - ප්‍රාණඝාත, හුයෙන්‌ අවුණා - නූලෙන්‌ අමුණා, මානයෙන්‌ - අහංකාරකමින්‌, නිමිත්ත කොට - හේතුකොට, අර්ධ මාෂක සම්මත - අඩ මසක්‌ (මසුරන්‌ භාගයක්‌) පමණ නියම කරන ලද, නිමන සුන්වත්‌ - ලැබෙන අයබදු, හරවාපීම - නැති කිරීම.
සිරිකාලකණ්ණි ප්‍රශ්නය
වණපොත්‌ දී - කටපාඩම්‌ ලබා දී, සමුගනිමි - අවසර ගනිමි, කුලයෙහි - පවුලෙහි, වැඩිවිය පැමිණි - තුරුණු වියට පත්, මාලු - වැඩිමහලු, වතෙක්‌ - සම්ප්‍රදායක්‌/ සිරිතක්‌, දෙවඟනක්‌ - දිව්‍යාංග නාවක්‌, කාලකණ්ණිය - අවාසනාවන්තය , සිත නොඇලුණෝය - සිත්‌ නො ගත්තේය.
නුරැස්නේ - අකැමැති, මරුත්තු - ඉක්මවා, රාත්‍රී භාගයෙහි - රාත්‍රී කාලයෙහි, නැඟෙන්නාහා ම - නැඟීමත්‌ සමඟ, තතනමින්‌ - මුමුණමින්‌/කෙඳිරි ගාමින්‌, හැඳින්‌ බටුයේය - ඇඳෙන්‌ බැස්සේය, ශ්‍රී කාන්තාව - ශ්‍රීයා කාන්තාව/ විෂ්ණුගේ බිරිඳ බඳු යන අදහසයි.
දිඹුල්‌ - අත්තික්කා (අට්ටික්කා), සා දුකින්‌ - කුස ගින්නෙන්‌, සායාහ්න සමයෙහි - සවස්‌ කාලයෙහි, නුවරට වදන්නාහු - නුවරට පැමිණෙන්නාහු, සමුණන්දෑ කෙනෙක්‌ - ස්වාමි පුරුෂයෙක්‌, අග මෙහෙසුන්‌ - අග්‍ර මහේෂිකා/ අග බිසව.
කැසපට කවාගෙන - අමුඩය ගසාගෙන, සෙන්නාදැක -සිනාසෙනුදැක, සුණුහීද - සිනාසුනේද?, ශ්‍රීයක්‌ - සම්පත්තියක්‌, මූද - මුහුද, මල්‌ තනතුරෙහි - මළණු තනතුරෙහි වරය - අවසරය, වේලකවත්‌ නොවේලකවත්‌ - වේලාවෙහි සහ අවේලාවෙහි
10.මෙණ්ඩක ප්‍රශ්නය
[සංස්කරණය]මෙණ්ඩක - එළුවා, මෙහෙ නිමවා - ආහාර ගැනීම න්‌ සැඳැල්ලෙගි - සඳළුතලයෙහි, සී මැදුරු කවුළුවෙන්‌ - ප්‍රාසාදය මුඳුනේ සිවු දිසාව බැලීම සඳහා තනා ඇති කවුළු, මිත්‍ර සන්ථවය - මිත්‍ර සම්බන්ධය, නොකන තුරු - කන්නට පළමුව, මරා - ගසා /තලා, පලා පීහ - එලවා දැම්මා, අඬගසා ගෙන - කෑ ගසමින්‌, ඇත්හලයෙක් - ඇත්‌ ගොවිවෙක්‌/ඇත්‌ ගාලේ සිටින්නෙක්‌, ලුහුබැඳ - එළවාගෙන දණ්ඩකින්‌ - පොල්ලකින්‌, පිට අවුරා - පිට පුරා ම, මහබිතක්කත . ප්‍රධාන බිත්තියේ කොනෙහි, පිට පදනම - පිටපැත්තේ කයියෝරුව, මුළුතැන්‌ ගෙට - කුස්සියෙහි, අරක්කැමියා - ආහාර පිසින්නා, බත් මාලු - බත් හා ව්‍යඤ්ජන, වසුන්‌ කොට - වසා, ඇඟ ඩාදිය සිඳිමින්‌ - ඇඟෙහි වූ ඩහදිය සිඳීමට විවේකයෙන්‌ සිටි විට, මලා ආදිය හෙළා - පියන්‌ ආදිය බිමදමා, වළන්හුණු - වළන්‌ වැටුණු, දොර පියාලා - දොර වසාලා, කැට මුගුරු - ගල් පොලු, නගාපියා - වමනයකර, රුජාවෙක්‌ - දුක්‌ වේදනාවක්‌/කැක්කුමක්‌, පහරී - ඇතිවිණි, පොහොසතුදැ - පුළුවන්ද/හැකිද, දිවි නැතැ'යි - ජීවිතය නැති වෙතැ'යි, සමඟි ව ගතහෙ මෝ නම් - සමඟි ව කටයුතු කරන්නට පිළිවන්නම්‌, උපායක්‌ - උපක්‍රමයක්‌, තණ කැරැල්ලක්‌ - තණ කොළ මිටියක්‌, ඩැහැගෙන - ඔසවා ගෙන, ගිවිස - පොරොන්දුව, පදනම - බැම්ම/අත්තිවාරම, නුදුටූ විරූ - නොදැකිය හැකි, පසමිතුරුවත්‌ - සතුරන්‌ වුවත්‌, සමඟ ම - එක්‌ ව, පැනයක්‌ කොට - ප්‍රශ්නයක්‌ ලෙස, මඳ ව ගියේය - ගෙවී ගියේය, සත්‌ පියවරකුත්‌ පවා - සත්‌ පියවරක්‌ යන තුරු වත්‌, නොවූ විරූ - එක්‌ නොවන/මිත්‍රත්වයක්‌ පවත්වා නොගන්නා, සබඳ - මිතුරු, මුල්‌ හස්නෙහි - පළමු හසුනෙහි, බොළඳ - මෝඩ, එකදවසකට අවසර ලබන්නෙම්‌ - එක්‌ දිනක්‌ කල්‌ දෙන්නේ නම්, උපායකින්‌ - උපක්‍රමයකින්‌, රඳවා පියති - ප්‍රමාද කරවති/කල්‌ ගනිති, නුහුණ හොත්‌ - නොහැකි වුවහොත්‌, ගැට මුසු - ගැටලු සහිත, ප්‍රශ්නාර්ථයන්‌ - ප්‍රශ්නයෙහි අර්ථ, බටහ - පිටව ගියහ, සැප අහර - ප්‍රණීත භෝජන, පරීක්‍ෂාකාරී - පරික්‍ෂා කරනසුලු, හුනස්නෙන්‌ - සිටි අසුනෙන්‌, නඩයෙහි - මතු මහල් තලයෙහි (මෙය සඳලු තලයෙහි වූ වහලක්‌ නැති හිස්‌ භූමියකි.). සනිටුහන් කොට - තීරණය කර, ශත සහස්‍ර - සිය දහස්
භූවනත්‍රයෙහි - තුන් ලෝකයෙහි, පතළ- පැතිරුණු, නෙරනාහ - නෙරපන්නාහ/බැහැර කරන්නාහ. තමන්‌ වහන්සේ දිසාවට - තමන්‌ දෙසට, අර්ථ නූගන්වා - තේරුම්‌ කියා නොදී ජඩ - මෝඩ, දරුවන්‌ වැදූවන්‌ ඉදිරියේ කොළොම්බු ලන්නාසේ දරුවන්‌ ප්‍රසුත කළවුන්‌ ඉදිරියේ දී දරුවන්‌ යනු මොවුන්‌ යැයි ලී කොට කැබැල්ලක්‌ හුවා දක්වන්නා සේ, වියත්කම - උගත්කම, මන වඩී - සිතෙහි ආශා ඇති වෙයි, ආස්තරණ - ඇතිරිලි
ප්‍රකාශ හෙයින්‌ - පැහැදිලි හෙයින්‌/තේරෙන හෙයින්‌, සරණ - අසරණ වූවනට පිහිට පිණිස ඉදිරිපත්‌ වත නිධාන - කරුණාවේ උල්පතක්‌ බඳු වූ වූ, ජන මූර්ති - මිනිසෙකු නම් මෙසේ විය යුතු යැයි මවන ලද නිදර්ශනයක්‌ වැනි, අවීචියෙහි - ප්‍රපාතයෙන්ම ඇතැයි සැලැකෙන දරුණු නිරය, භවාග්‍රය - අකනිටා බඹලොව/බඹලොව අවසානය, මා විනා මාහැර, තත්ව වශයෙන්‌ - තත්ත්වාකාරයෙන්‌/ප්‍රකෘති පිණිස ගෝචර පිණිස - ආහාර පිණිස, පෙරළිය - ස්වභාවිකත්වයෙන්‌ සිදු නොවන ක්‍රියාවලිය, ජන ප්‍රධාන වූ- ජනයාට ප්‍රධාන වූ, ප්‍රත්‍යක්‍ෂ කොට - ඇස්‌ පනාපිට ප්‍රශ්න ව්‍යාකරණයෙහි - ගැටළු විසඳීමෙහි, ප්‍රධාන වූ - ජනයාට ප්‍රධාන සුවිනිශ්චිත - මනා ලෙස විනිශ්චය කරන ලද, පැනය කී කල - ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු දුන්‌ පසු.
11.සිරිමන්ද ප්‍රශ්නය
[සංස්කරණය]සුදුසු පැනයක්‌ - යෝග්‍ය ප්‍රශ්නයක්‌, චින්තනය - සිතීම පරිවාර - පිරිවර, දිළිඳු - දුප්පත්‌, අඥාන- නුවණ නැති/මෝඩ, ආලාමක වූ - ලාමක නොවූ, ස්ථානාන්තරාදී - තනතුරු මදයෙන්‌ - යස ඉසුරු සම්පත්‌ නිසා ඇති වන උඩඟු බව, අනන්ත දුක්ඛයට - අප්‍රමාණ දුකකට, භාග්‌ වන්නේය - පැමිණෙන්නේ, පත් වන්නේය, උපේක්‍ෂා පූර්වාඞගම - මධ්‍යස්ථ භාවය පෙරටු ඇති, චින්තාවක්‌ - සිතිවිල්ලක්‌, ඉසුරු මදයෙන්‌ - සම්පත්‌ නිසා වන මාන්නය/මත්‌ බව, දිළිඳු කූලයෙහි - දුප්පත්‌ පවුලක, නොයෙක්‌ දුකට - අප්‍රමාණ දුකට, දෙලොවෙහි - දිව්‍ය, මනුෂ්‍ය ලෝකයන්හි.
පුත්‍රදාරාදී - පුතුන්‌ බිරින්දෑ ආදී/අඹුදරුවන්‌ ආදී, දෘෂ්ටාන්ත
- උදාහරණ/නිදසුන්‌, හස්ත්‍යාශ්වාදී - ඇත්‌ අස් ආදී/හස්ති අශ්ව ආදී.
අසූකෙළක්‌ - අසූ කෝටියක්‌, කලබ්‌ - පොකුරු, දෑලෙහි -
දෙපස/දෙපැත්තෙහි, රා සොඬහු - රා බීමට ඇබ්බැහි අය, දියෙහි
සලා පියා - ජලයෙන්‌ සෝදා/වතුරෙහි බහා කලතා.
බත්හුළු - බත් ඇට, ඉස හෙන මුගුරු - හිසට වදින පොලු පහර, සුවයක්‌ ලදින්‌ - සැපයක්‌ ලබා, ප්‍රමාද ප්‍රත්‍යයෙන්‌ - ප්‍රමාදය හේතුවෙන්‌, ව්‍යසනාදී - විනාශකාරී, අනේක ප්‍රකාර - නොයෙක්‌ ආකාර/නානාප්‍රකාර, දුකෙන්‌ මඬනා - දුකෙන්‌ පීඩිත ව, වක්‍රාකාරයෙන්‌ - රෝදයක්‌ මෙන් පෙරළෙමින්‌ පවත්නා වූ, සුව දුකින්‌ - සැප දුකින්‌, ග්‍රීෂ්ම කාලයේ - උෂ්ණ කාලයේ, වල හටගත්‌ - කැලයේ හටගත, මියුරු ඵල ඇති - රසවත්‌ ගෙඩි ඇති, ශාරිකා ශකුණාදි - සැළලිහිණි කුරුලු (පක්‍ෂි) ආදී, හාත්පසින්‌ - දසතින්‌/හැම පැත්තෙන්‌, අමුරන්‌ - පිරිපහදු (පිරිසිද්‍ර) නොකළ රත්තරන්, ධන - සම්පත්‌, ශ්‍රිමත්‌ තැනැත්තේ - ඉසුරු (සම්පත්‌) ඇත්තෝ, අණසක ඇති ~ නියෝග (ආඥා) ඇති, තාඩන - තැළීමි, බන්ධනාදී - බැඳීම්‌, පශ්චාත්තාප - පසුතැවිල්ල, යමපල්ලෝ - යම පාලකයෝ/අපායෙහි දඬුවම්‌ ලබා දෙන අය, කඳුරැලි - දිය ඇලි, ජලාශය - ජලය ඇති තැන, නිම්නව - නැමී, අඬා බසිත්ද - ශබ්ද නඟමින්‌ ගලා බසියිද, අනවරත - නිතර,
අර්ථානාර්ථයෙක් - යහපත හා අයහපත, නිශ්චය වන්නේය - විසඳා ගන්නේය, තේජස්‌ වී - තේජාන්විත ව, අපායගාමී - අපායට යන්නේ, නැළියක් - සේරුවක්, වෙල්හැල් - හැල්‌ වී, අකක්‌ - වී ඇට විස්සක් තරම් ප්රමාණයක්, සභා මධ්‍යයේ - පිරිස ඉදිරියේ, භජනය - ඇසුර/ආශ්‍රය, සම්මුඛයේ මුහුණට / මුහුණ ඉදිරියේ, වර්ධනයයි - උසස්යැයි, යසස- කීර්තිය, බිඳීම - බේදය/බිඳවීම, සබවස - සැබෑ වචනය/සත්‍ය සුභාෂිත - මනාකොට කියන ලද, සුගතියට - යහපත් උප්පතියකට, (දිව්‍ය මනුෂ්‍ය ආදී), ගවමහීෂාදී - හරක්‌ මීහරක්‌, කනක කටක - රනින්‌ නිම වූ, නූපුර - අතේ පළඳින වළලු, ඉසුරු කුලයෙක්ගි - උසස්‌ කුලයෙක්හි, වරඟනෝ - උතුම් වූ ස්ත්රීන්, අනර්ථදායක වූ - අවැඩ පිණිස හේතුවන්නා වූ. අඥාන වූ තෙපුල්‌ - මෝඩ වචන කියන/අනුවන වදන්‌ දොඩත, මඳ නුවණැත්තාහු - නුවණ අඩු අය, සැවයක්‌ - හැව, නිරපේක්‍ෂා බලපොරොත්තුවක්‌ නැති ව, හැරපියා - අතහැරදමා, පළක්‌ පළඟක්‌ බැඳ/එරමිණිය ගොතාගෙන, සෘද්ධි - අහසින්‌ ගමන් කිරිමාදී දේ කළහැකි ආනුභාවය, කාමාවචර - කාමලෝකවල සිටින/හැසිරෙන, සිවුරඟ - ඇත්‌, අස්, රිය, පාබලයන සේනා චතුරංගනී සේනාව), චන්දන ගන්ධය - සඳුන්‌ සුවඳ, උත්පල ගන්ධය - මහනෙල් මල්‌ සුවඳ, දුර්ගන්ධය - දුගඳ, රැකවල්‌ - ආරක්ෂාව සපයා, නැඟී ගියාහ - යන්නට ගියාය, බිමට බටුයේය - බිමට වැටුණේය, මෘෂාවාද - බොරුව, පොළොව විවර ව - පොළොව පැළී, වළඳිනා ලද්දේ - හාත්පසින්‌ වෙළා ගෙන, නරකයෙහි - නිරයෙහි/ අපායෙහි, පිටිවහල් නොවී - පිහිට පිණිස හේතු නොවී.
කරබාවමි - නිහඬකරවමි/ කට වස්සවමි, තීරණය - තීන්දුව, තේජසින්‌ - පරාක්‍රමයෙන්‌,වාදය බිඳ - තර්කය පරාජය කොට, පෝසත්හු - සමර්ථ/පුළුවන්, විදුරක් - දියමන්ති තුඩක් , අසාධාරණ - අන්‌ අය හා සමාන නොවූ/සාධාරණ නොවූ/අසමාන වූ, ගැත්තකු මෙන් - සේවකයකු මෙන් /මෙහෙකරුවකු මෙන්, ගැටමුසු - ගැටලුසහගත, අවලෝකනය කොට නොහී - කල්පනා කොට සිතා ගත නොහැකිව, එක්ෂණයෙහි - එසැණින්‌/එකල්හි, කණගෙරි වල්වන්නා සේ - අන්ධ වූ ගවයකු කලෑ වැදුනාක්‌ මෙන්, මෙරගල්‌ මුදුනෙහි - මහාමේරු පර්වතය මුදුනේ, වගුරුවන්නක්හු මෙන් - විසුරුවන්නා මෙන්,
කොටුවෙහි - අටුවෙහි, පටවා තිබූ වී - පුරවා තිබූ වී, රැකෙන මාන - රැකෙනා අයුරු, මත්තෙහි වැටහෙන උත්තරයක්‌ නැත්තේ - තවදුරටත්‌ සිහියට නැගෙන පිළිතුරක්‌ නොමැතිව, කරබාගෙන - නිහඬව, කියහෙන - කියන්නට හැකි, එක පැහැර නමන්නක්හු - එකපාරට වක්කරන්නාක්‌ මෙන්, ආකාශ ගංගාව - ගංගා නදිය යසස - කීර්තිය, ගැරවිල්‌ - ගැරඬි, අසදෘශ - සමාන කළ නොහැකි / අසමාන,
ගෙරි - හරක්‌/ගවයන්‌, සුශික්‍ෂිත - පුරැදු පුහුණු කොට හික්මවන ලද, අය නිමන - අය ලැබෙන/ මුදල්‌ ලැබෙන.
12. ජන්නපථ ප්‍රශ්නය
[සංස්කරණය]විසර්ජනයෙන්‌ - විසඳීමෙන්‌, ව්‍යාකරණයෙගි - මනාකොට විග්‍රහ කිරිමෙහි/විසඳීමෙහි, ඡන්නපථ - සඟවා කී/නොකියා කී/ව්‍යංග යෙන්‌ කී, බුහුණණියෝ - සහෝදරිය/සොහොයුරිය, පාවා දෙන - විවාහ කර දෙන, අභිප්‍රාය - අදහස, වේෂයකින්‌ - වෙස්‌ මාරු කරගෙන/ප්‍රකෘති රුවෙන්‌ තොර ව, සන්නාලි උපකරණ - මැහුම්‌ (ගෙත්තම්‌) උපකරණ, හුදකලාව ම - තනිකඩවම.
පුරාතන - පැරුණි, හොබවන - ගැළපෙන/ සුදුසු, ඇඳි රූකඩක්‌ - අඳින ලද චිත්‍රයක්‌, හුළුකැන්‌ - බත් කැඳ, සානා තැනට - සී සාන තැනට, හස්ත මුද්‍රාවෙන්‌ - අතින්‌ කරන ලද (හස්ත) සංඥාවෙන්‌, අත්ල විදාලූහ - අත දිගහැර පෙන්වූහ, සරණ නුහුණු බව - විවාහ නොවුණ බව, පූර්ව දේවතාවනට - මවට හා පියාට නමකි, එහෙත්‌
මෙහි දී පියා අදහස්‌ කෙරේ, සුසානය - සොහොන/සොහොන්‌ භූමිය.
ආදියෙන්‌ - මුලින්‌/පළමුවෙන්‌, පෙරැත්ත -ඉල්ලීම,
නොයිවසීම - ඉටු නොකිරීම, අවමංගල - අයහපත්‌ යැයි,
මණ්ඩය නොදෙව - බඳුන (කෝප්පය) නොසෝදා, අළලා - කලතා,
වැළිත්- නැවතත්, හුළු - බත්, බොල්වනැ - ඝනවිය, පූදිනා අග - පීදී අවසන් කල්හි
මඟ කියව - පාර කියන්න, මඟ ඔස්සේ - පාර දිගේ, අස්සුණු - අග්ගලා,
ඉන්‌ ඔබ්බට - ඉන්‌ එහාට
13. ස්ත්රී ප්‍රශ්නය
[සංස්කරණය]හුළුකැන්‌ අත වඩාලම්‌ දැ - බත් කැඳ අතට දෙන්නද, කැඳින්නක්‌ - කැඳ ටිකක්‌, උන්‌ - ඔවුන්‌, විද්දයුතූ - මැසියයුතු, මාවුලා - කොට්ට විශේෂයක්‌, සුදුසු මිලයෙක්‌ - ඉහළ මිලක්‌, කඩ රෙදි - රෙදි කැබැලි, සන්නාලි මේවර - මැසීම්‌ කටයුතු, සාල්‌ - සහල්‌, කෙතෙක් ගරම්ද - කොපමණ සෝදම්ද, පලාහිණක්‌ පලා (කොළ) ඔඩොක්කුවක්‌, පෑල දොරින්‌ - පිටුපස දොරින්‌, ඇඳිරි ගැසී - අඳුර වැටී, රස මසවුලෙන්‌ - රසවත්‌ වූ මස්‌ ව්‍යාංජන හා කැවිලි ආදියෙන්‌.
සාල්‌ මනාවක්‌ - හාල්හුණ්ඩු දෙකක්, පැස පෑහලා/නිවුඩුහැර, මුල්‌ සාලින්‌ - පළමු (හොඳ) සහල්‌, කඩ සාලින්‌ - කැඩුණු සහල්‌, සුන්‌ සාලින්‌ - කුඩු වූ සහල්‌, කැඳ කබලක්‌ - කැඳ උගුරක්‌, විමසන පිණිස - පරික්‍ෂා කරනු පිණිස, පිසමන්‌ නොදන්නා කළ - උයන්නට නොදන්නා කල්හි, නසාපූදැයි - විනාශ කළේදැයි, ආලෝපයක්‌ - උගුරක්‌/කටක්‌, තුන් වගයම - තුන් වර්ගයම/වර්ග තුන ම, මන්‌ නැති බව - මාන්තය නැති බව, ඔයිත්‌ - ඕ තොමෝත්‌/ඇය, දෙවිටක්‌ - දෙපාරක්‌, සීන්‌ කඩක්‌ - දුහුල්‌ (සිනිඳු රෙදි කැබැල්ලක්‌, පයියෙහි - මල්ලෙහි/බෑගයෙහි, යෙහෙළියන්‌ - මිතුරියන්‌, දෙමහල්ලනට - දෙමව්පියන්ට, රක්‍ෂාවට - ආරක්‍ෂා කිරීම (දියණියගේ ආරක්ෂාව පිණිස), දොරටු පාලයාගේ - මුරකරුගේ, සරූප - ස්වරූපය, ඈ විමසව - ඇය පරීක්ෂා කරව, සමුණන්ගේ - ස්වාමියාගේ, පා පියුම් - පාද පද්මය තරම්වත්, තුන්වර දක්වා - තුන් වතාවක් දක්වා (තෙක්).
සැපතෙහි සිටිය හෙයින්‌ - ආභරාණාදියෙන්‌ සැරසී සිට නිසා, සමාධීන්‌ - සතුටින්‌, රක්‍ෂිත - රකින්නා වූ, පරදාර කර්ම - පර අඹු සේවනය, ලා පියව - ගිහින් දාන්න, පා මුදු - කකුලේ ඇඟිලි වල පලඳින මුදු විශේෂයක්‌, පාඩගම්‌ - පා පළඳින වළලු විශේෂයක්‌, පා සළඹ - පයේ පළඳින මිණිහඬ නැගෙන සළං, පාදජාලා - පාදැල්‌ (පාදය වැසෙන සේ පළඳින දුහුල්‌ වස්ත්‍රයකි. මෙය ආභරණයක්‌ ලෙස ගැනේ.) ශිරෝජාලා - හිසේ පළඳින දැල්‌ (ස්ත්රීන් හිස කෙස්‌ වැටීම, අවුල්වීම වැළකීමටත්‌, අලංකරණය පිණිසත්‌ පළඳින දැල්‌ විශේෂයකි), කර්ණාභරණ - කන පළඳනා (කරාබු), ග්‍රීවාලංකාර - ගෙල අලංකාර කරන මාල වර්ග, කෛපෝට්ටු - වළලු විශේෂයක්‌, සිරිකන්‌ - කර්ණාභරණ විශේෂයක්‌, හිදෝලුවෙක - දෝලාවක, කැළි බවත්‌ - කලු පාටක්‌, එළලි බවත්‌ - තල එළළු බව (තලෙළු),
පඬුරු - වස්තු/ත්‍යාග, ආදිකොට - ප්‍රධාන කොට, ගොපල්ලන්‌ - ගව පාලකයන්‌/ගවයන්‌ බලා ගන්නන්‌.
14. මහෞෂධයන් පලා යෑම.
[සංස්කරණය]බණවා - කතාකොට/අඬගසා, නොසෑහෙම්හ - සමාන නොවන්නේය, ගොවියා පුතු - ගොවි පුතු/ගොවියාගේ පුතා, වියත්‌ - උතුම්/දක්‍ෂ/නුවණැතියන අදහස දෙයි, අඹුවක්‌ - බිරිඳක්‌/ භාර්යාවක්‌, බිඳුවාපුව - බිඳවාලීම කළහොත්‌, වන්නාට - එසේ වේවායි, උපායෙක්‌ - උපක්‍රමයක්‌, චූඩාමාණික්‍යය - සිළුමිණ (ඔටුන්න මුදුණෙහි පැළඳි මැණික), රන්මාලාව - රන්මාලය, පලස - ඇතිරිල්ල, රන් මිරිවැඩි සඟළ - රත්රන් පාවහන්‌ යුවළ.
වඤ්චාවෙන්‌ - රැවටීමෙන්‌, මෝරු කළයක - කිරි මෝරු කළයක, ඊදැවටෙන්නී - සමීපයෙහිම සැරිසරන්නී/ඈ අසන්නයෙහි ම ඇවිදිමින්‌ සිටින්නී, ඔබ්බට යවා - පිටතට යවා/එළියට යවා, ආදිම කියාලු - පෙර කී පරිදි, නුඹදෑ - නුඹලා දෙදෙන, පණයම්‌ - කුලිය, පතෙක - කොළයක, වක - දිනය,දවස - සඳුදා, අඟහරුවාදා ආදී සතියට අයත්දවස්‌, පණ්ඩිතයන් ගෙහිය - පණ්ඩිතයන්ගේ නිවසෙහිය, වැඩ පසස්නා - වැඩ කැමැති/සේවය කෙරේ පැහැදී ස්තූති ප්‍රශංසා කරන, කිපි බව - කෝප වී ඇති බව, පලායන්නට - නික්මයන්නට, සලකුණු දී - නිමිති කියා/හේතු අඟවා/විස්තර කියා, කුඹල්‌ ගෙයක - වළං සාදන නිවෙසක, කනස්සලු - දුක/ කනගාටු, නොවමෝදැ - නොවන්නේද. යැවූ පත් - යැවූ ලිපි, අවධි කළ - දැනුම්‌ දුන්‌/නියම කළ, හෙළවා - දමා, පැදුරු මලු - පැදුරු කෑලි, පැස්මලු - පරණ මලු, පණයම්‌ පිණිස - කප්පම්‌/අල්ලස්‌ පිණිස.
15. බජ්ජොපණභූරී ප්‍රශ්නය
[සංස්කරණය]ඛජ්ජොපණ - කණාමැඳිරියා/කදෝපැනියා, දළ පුඩු සේසත්‌ - ඇත්‌ දළවලින්‌ නිම වූ පුඩු සහිත (රාජාසනයට මතුයෙහි ඇති) සුදු කුඩය, අධිගෘහිත - අරක්ගත්‌, කූරවීක නාදයක්‌ - කෝකිල හඬ (නාදය), මුඩුහිස්‌ - හිසෙහි කොණ්ඩය ගෑ (බූ ගෑ) විළි ඇත්තම්හ - ලජ්ජා සහිතය, පයි සතරක්‌ විද්දවා - හිසට ආවරණ (තොප්පි)හතරක්‌ මස්සවා, තෙල ඉසලා - එය හිසෙහි දවටා, පැනයක්‌ - ප්‍රශ්නයක්‌.
දොම්නස්ව - දුකට පත්ව, දිළිසෙන යකුලින්‌ - රත්ව දිළෙන යකඩ උලෙන්‌, සත්‌ පළුවක්‌ - හත්‌ කඩක්‌/කෑලි සතක්‌, ගොම වැරටි - වියලුණු ගොම, තණ රොඩු - කොළ රොඩු, විපරිත - වැරදි හැඟීමකින්‌, ලොටතන - නොවැහැරුණු තන/ කිරි පිරැණු පියුයුරු, දවසක්‌ මුළුල්ලෙහි - දිනක්‌ පුරාවට, කිරි පිහිරකුත්‌ - කිරි බිඳුවක්වත්‌, උපායවත්කමක්‌ - උපායෙහි දක්‍ෂ බවක්‌, අභිවෘද්ධියක්‌ - වැඩි දියුණුවක්‌ / උන්නතියක්‌.
30. භූරි ප්‍රශ්නය
භූරි - බොහෝ/මහත්, කුඹල්‌ ආචාරිනට - වළං සාදන ස්ථානයේ ප්‍රධානියා, සකවටා - කුඹල්‌ සක (රෝදය) කරකවා, වැකුණු ඇඟින්ම - ගෑවුණු (මැටි) ශරීරයෙන්‌ යුතුව, පිදුරු බිස්සෙක - පිදුරු ගොඩක, මිටි මිටි කොට - ගුළි ගුළි කොට, නිසැකයෙන්‌ ම - අනිවාර්යයෙන්‌ ම, රාජ්‍යය ගන්නාය - රාජ්‍යත්ත්වයේ සංකේත වන සිළුමිණ ආදී ආභරණ ගත්තේයැයි, සම්පත - සැපය, රසමසවුලෙන්‌ - රසවත්‌ මස්‌ මාංශයෙන්‌ හා අවුල්පත්වලින්‌, වීර්යයත් - උත්සාහය, ස්මෘති ශක්තිය - සිහිකිරිමේ හැකියාව, පිටිවහල් - උපකාර, මුහුකුරුවන්නෙමි - මෝරවා ලන්නෙම්‌, වීර්යය කරණයට - උත්සාහ කිරීමට, රග්ගල්‌ තලා - මනෝ සීල පර්වතය, විභග්‍රමණය කරන - මහත් ගර්වයෙන්‌ යුතුව හැසිරෙන, අසම්භීතව - නිර්භීත ව, බා ගියහ - බිය වී, පසමිතුරු - සතුරෙකු.
විජයොත්‌ මහ පායෙන්‌ - ශක්‍රයාගේ වෛජයන්ත මහා ප්‍රාසාදයෙන්‌, සුදම්‌ දෙව්‌ සභාවට - සුධර්මා නම් දිව්‍ය සභාවට, රජගෙට වැද - රජ මැඳුරට පැමිණ, එකත්පස්‌ ව - පැත්තකින්‌, (ඉදිරියේමත්‌ නොවූ පසුපසිනුත්‌ නොවූ) පණිවා - ප්‍රාණඝාතය, අමන්ත්‍රී හෙයින්‌ - උපායෙහි අදක්‍ෂ කළ නොකළ යුත්ත නොදන්නා ඇමැතිවරු, අර්ථ චින්තනයෙහි - තේරුම්‌ විග්‍රහයෙහි/අර්ථ සිතීමෙහි.
සුව පිණිස - යහපත පිණිස, යසසින්‌ - කීර්තියෙන්‌, කායික - කය හා බැඳුණු/ශාරිරික, චෛතසික - සිත හා බැඳුණු, උරණින්‌ - තරහෙන්‌, සුචරිත ධම්ය - යහපත් ධර්මය/සසද්ධර්මය, රාජ මායමක්‌ - රජවරුන්ගේ චේත ප්‍රයෝගයක්‌, පවිටු - පවුකාර/ පාපී, මිත්‍ර ද්‍රෝහී - මිතුරාට සතූරෙක්‌ වූ, වරදනා - වරදක්‌ කළේ නම්, සිත්හසරට - සිත ගමන් කරන අතට, විචාරා දත්තේද - අසා දැනගත්තේද, තුමූ - තමා, යමක්හට - යමෙකුහට, ආචායී තනතුරෙහි - ගුරු තැන්හි, පස්කම්‌ සුව - ඇසින්‌ රූප කනින්‌ ශබ්ද ආදී පංචකාම සම්පත්‌, කුසීත වී - කම්මැලි වී, මහණ ධර්මය - ප්‍රවෘජා කෘත්‍යය/පැවිදි කම්, අමායෙහි - අමෘතයේ, හුණු වා - වැටුණාක්‌, නස්න හෙයින්‌ - විනාශවී යන නිසා, පරීක්‍ෂාකාරී ව - හොඳින්‌ විමසා බලා, දශරාජ ධර්මයෙන්‌ - රජවරු පාලනය සඳහා යොදා ගනු ලබන පාලන ප්‍රතිපත්තිය (එනම්‌ දානය, සීලය, පරිත්‍යාගය, සෘජුබව, මෘදුබව, තපස, අක්‍රෝධය, අවිහිංසාව, මෛත්‍රිය, උපේක්‍ෂාව යන දහයයි.)
16. දේවතා ප්‍රශ්නය
[සංස්කරණය]පැන සතරක්‌ - ප්‍රශ්න හතරක්‌, නුහුණුයෙමි - නොහැකි විය, සදිව්‍ය ලෝකයෙහි - දිව්‍ය ලෝක හයෙකි, එනම්‌ චාතූර්මහාරාජිකය, තාවතිංසය, යාමය, තුසිතය, නිම්මානරතිය, පරනිම්මිත වසවර්තිය යන දෙව්ලොව සයයි, සොළොස්‌ බඹ තෙලෙහි - බ්‍රහ්ම ලෝක දහසයේ, ඇඹුල මල්‌ - ඕලු මල්‌, ප්‍රවාරණයක්‌ - පැවරීමක්‌, සව්නේ - සංස්කාර, විකාර, ලක්‍ෂණ, නිර්වාණ, ප්‍රඥප්ති යන දතයුතු ඥෙය්‍ය මණ්ඩලය, දෘෂ්ටාන්ත - ලක්‍ෂණ/ නිදසුන්‌.
මාතෘ ප්‍රශ්නය
ඇකයෙහි ඔඩොක්කුවෙහි, ළ හෝ පලු පත් සේ - ළපටි අශෝක පත්‍ර, මොළකැටි - ඉතා මොළොක්‌ වූ, මරන්නේද - ගසන්නේද, අන්නේද - අනින්නේද, වගුළ - වැගුරුණ, ලෙහි - ළයෙහි, ඔරැ - උකුලෙහි, ආදී ඇති ප්‍රේමයට - පෙර තිබූ සෙනෙහසට, නාභෝ මධ්‍යයෙහි - අහස මැද, සූර්ය මණ්ඩලය - හිරු මඬල.
බාල පරායන ප්‍රශ්නය
කකුල්‌ දඩ ගොසින්‌ - පයින්‌ ගොස්‌, හස්ත විකාර මුඛ විකාරාදි - දෑත්‌ හකුළුවමින්‌ දිගහරිමින්‌ කරන විහිළු හා මුව කට භාවිතයෙන්‌ කරන විහිළු තහළු ආදිය කොට, මෙහෙවර නොගොසින්‌ - සේවය සඳහා නොයා, කිපී - කෝපයට පත් වූ, මරන්නට - ගසන්නට, කඩ - කැබැලි වලට, කොටා - ගසා, කට හෙළන පමණක්‌ - කටට එන දෙයක්‌ (වචනයන්‌), හැවිලි හවන්නාහු - දොස්‌ කියන්නාහු, බෙණේ නම් - කියයි නම්/දොඩයි නම්, සිඟිත්තකුත්‌ - ඉතා ස්වල්පයකුත්‌, කෙළ පියා - ක්‍රීඩා කොට, නොපොහොසත්‌ වූයේ - නොහැකි වූයේ, තරකොට අල්වා - තදින්‌ අල්ලාගෙන.
අඹු සැමි ප්‍රශ්නය
ලෝකාස්වාද රතියෙහි කෙළනාහු - කාම සම්භෝගයෙයි යෙදෙද්දී, බැහැරය - වෙන කෙනකු පිළිබඳ ව ය, නැත්තක්‌ - නොමැත්තක්‌/නැති දෙයක්‌.
ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණ ප්‍රශ්නය
ධර්මිෂ්ඨ - ධාර්මික, සතර පසය - සිවු පසය, එනම්‌ චීවර (ඇඳුම්‌), පිණ්ඩපාත (ආහාර පාන), සේනාසන (ඉඳුම්හිටුම්‌) ගිලාන ප්‍රත්‍යය (බෙහෙත්‌ හේත්‌), සෙනෙවිරත්‌ තනතුරු - සේනාපති (ප්‍රධාන සේනා සංවිධායක) තනතුර, යසස - කීර්ති රාවය.
17. රහස්ය ප්‍රශ්නය
[සංස්කරණය]මන්ත්‍රණය - කතිකා කිරීම, ඉක්බිත්තෙන්‌ - අනතුරු ව, මහතට - උසස්‌ බවට/(උතුමකු බවට, මහා මන්ත්‍රී - මහ ඇමැති), ජරපත්‌ ශෘගාලයන්‌ - වයසට ගිය හිවලුන්‌, ආදිකොට - මුලින්‌ ම/පළමුවෙන්‌ ම, සබවසෙහි - සත්‍ය වචනයෙහි, පිටුදකුම්හ - පලවා හරිම්හ, මනදොළ - සිතේ ඇති ආශාව (අරමුණ), අදහාගෙන - විශ්වාස කරගෙන, පොළොවට ඉසුරු වූ - භූමියට ඊශ්වරවූ/පොළොවට අධිපති වූ, රක්‍ෂා ස්ථානව - රැකවරණ කොට/ප්‍රධාන ආරක්‍ෂකයා කොට, සියලු කාර්ය භාරය - සියලු (වගකීම්‌) කටයුතු, උසුළා - දරාගෙන, ආදිකොට - පළමු කොට, කෙලෙස්‌ වසඟ හෙයින්‌ - ක්ලේශයන්ට යටත්‌ වන හෙයින්‌, පර පුරුෂයන්‌ කරා - තම පුරුෂයා හැර වෙනත්‌ පුරුෂයන්‌ කරා, පතිව්‍රතා ධර්මය - එක්‌ පුරුෂයෙකු පමණක්‌ ම ස්වාමි කොට (අන්‌ අය කරා නොගොස්‌ විසීම, මන වඩන්නී - සිත සතුටු කරන්නී, අඹුවට - භාර්යාවට, ආතුරයා - රෝගියා, සරණ ව - පිහිට ව, මැදිබව සිටියේද - වැඩිමහල්ලාටත්‌ තමාටත්‌ මැද වයසෙහි සිටි, කිස්දොවුන්‌ - බාලයා/බඩපිස්සා, කනස්සලුව - කනගාටු ව/ශෝකී ව, වහලෙක්‌ - සේවකයෙක්‌/බැලමෙහෙකරුවෙක්‌, මෙහෙවර - සේවය, වංශයත්‌ - පවුල/පරම්පරාව/කුලය, සැපත්‌ - සම්පත්‌, ඨානාන්තරයට - උසස්‌ බවට, අලාමක වූ - ලාමක නොවූ, ප්‍රශස්ත - ප්‍රශංසා කටයුතු.
18. සේනාකාදීන් ගේ රහස්
[සංස්කරණය]දුසා - කේළාම්‌, විචාරණ ලද්දේ වැනයි - ඇසුවා නම් හොඳයි/මැනැවයි, රාජ භවනයෙහි - රාජ මැදුරෙහි, අස්තයට- නොපෙනීමට, විලක්කුවල - කුඩා පන්දම්වල. හඹු හොරුවක්‌ - කැඳ ඔරුවක්‌, කළමනා කටයුතු දැන - කළයුත්ත දැන (කතා බස්‌ කොට), ගෙන, වැද හෙව - නිදාගෙන, මුවාව සිට - සැඟවී සිට, ඇලී සිට - බලා සිට/රැඳී සිට/රැක සිට, මඟුල්‌ කඩුව - මංගල අසිපත, ඵෙශ්චර්යයෙන්‌ මත්‌ ව - යසඉසුරු සම්පතෙහි ඇලී. වෛශ්‍ය දුව - වෙසඟන යන අදහසයි. පළඳනා ලෝභයෙන්‌ - කනකර ආභරණ කෙරේ ඇති ආශාව හේතුවෙන්‌, හන්කඩින්‌ - ඇඳ සිටි වස්ත්‍රයෙන්‌, පොදියක්‌ කොට - ඔතා, අලෙවි කළේ - විකුණුවේ/වික්කේ, පරණව ගන්නා තුරු - පැරුණි භාණ්ඩයක්‌ ලෙස පැහැය වන තුරු, කලවයේ -පාදයේ දණහිසෙන්‌ උඩ කොටස, කිලාස කුෂ්ටයක්‌ - කසන දදයක්‌/හොරියක්‌. අව පසළොස්වක්‌ දවස්‌ - අව පක්‍ෂයේ පසළොස්වන දා, වියරුහුණු - පිස්සු හැදුණු, විකාරය - රෝගය, ආවිෂ්ට - ආවේශය, හූ වැටි බැම්මෙන්‌ - රැහැනින්‌ ගැටගසා බැඳ, බලුහඬ - බල්ලකු සේ හැඬීමේ හඬ, හොවලා - නිදිකරවා, දොර පියා - දොරවල්‌ වසා, රඟ මඩුලු බන්දා - නැටුම්‌ ගැයුම්‌ වැයුම්‌ කරන තැන්‌ සාදවා, අරගලක්‍රීඩා. ශ්‍රී සම්පත්‌ එළවන්නා වූ - සෞභාග්‍ය සම්පත්තිය ලබා දෙන්නා වූ, මට්කම්‌ - ඔපදැමීම්‌/මට්ටම්‌ කිරිම්‌, ශෝභාව - රෂ්මිය/ආලෝකය, මූණට පතුරුවා - මුහුණට අල්වා, සූ සැට - හැටහතර, මිණි රුවන - මාණික්‍යය රත්නය, ළය පලා - හදවත පලා. ගඳ විලවුන්‌ - සුවඳ විලවුන්‌, බුහුනණියෝ - සහෝදරිය, ස්වරූප - තොරතුරු, අස්නක් - ලිපියක්/පණිවිඩයක්‌, පෑල - පෙන්වුව මැනැව, ඇඳැහිලි පුරුෂයකු - විශ්වාසවන්ත පුද්ගලයකු, වාසල - දොරටුවෙහි, විධාන කොට - නියෝග කොට, විචිත්‍ර ස්තරණයෙන්‌ - අලංකාර (විසිතුරු) ඇතිරිල්ලෙන්‌, විභූෂිත වූ - සරසන ලද/අලංකාර කර වූ, ශයන මස්තකයෙහි - නිදි යහනෙහි/ඇඳෙහි, බ්‍රහ්ම කුමාර - බ්‍රහ්ම කුමරෙකු, අයුක්තිය - නොකටයුත්තක්ය/අයහපතක්‌, ශෝකයෙන්‌ මඬනා - දුකින්‌ පීඩිත ව, චිත්තාස්වාදයක්‌ - සිතේ සැනසිල්ලක්‌, තොප - මාව, වාග් විෂයාතික්‍රාන්ත - වචනයෙන්‌ කියා නිම කළ නොහැකි.
19. මහ රෑ යැවුණු අග්ගලාව
[සංස්කරණය]සරුප - ස්වරූපය/තත්ත්වය, පත් යවමි - පණිවිඩ යවමි, පතක්‌ - කොළයක්‌, පන්හිඳක්‌ - පෑනක්‌/අකුරු ලිවීමට භාවිත කරන පැරැණි මෙවලමක්‌, දුසා - කේළාම්‌, අග්ගලා - බැඳිහාල්‌ පිටි පැනියෙන්‌ අනා කරන ලද ගුළියක්‌, පළා ඇතුළේ - ගොටුව/යමක අහුරා/පාර්සලයක්‌ කොට, සැළියක ලා - භාජනයකදමා, කම්මිත්තකට - මෙහෙකාරියකට/දාසියකට, අමුත්තක්‌ - අමුත්තන්ට දෙන ආහාර පානාදී සංග්‍රහ යැවීමට, රැකවල්‌ නැතැයි - තහනමක්‌ නැත/බාධාවක්‌ නැත. තත්‌ වූ පරිද්දෙන්‌ - සැබෑ අයුරින්‌ ම/තත්වාකාරයෙන්‌, වර්ජිත කරන ලද නිදි ඇති ව - නිදි වරාගෙන/නිදි මරාගෙන/නොනිදා, වසඟ - යටත්‌, තරකොට - තහවුරු කොට, අනූපම - උපමා රහිත.
20. රහස් හෙළිවීම
[සංස්කරණය]මෙතෙක්‌ වේලෙන්‌ අවුත්‌ - මෙතරම්‌ වේලාගත ව පැමිණ (ප්‍රමාද ව පැමිණ), හළුවා - අත්හැරියාද, අපරික්‍ෂින ව සොයා නොබලා, කාලත්‍රය වර්ති - අතීත, වර්තමාන, අනාගත යන තුන් කල්හිම පවතින්නා වූ, පළන් ආභරණ - පැළැඳි ආභරණ, ලාමක - නින්දිත/පහත්‌, කර පය මස්වා - අත්‌ පා බැඳ නොහොත්‌ මාංචු දමා, මොළොකැයි - මෘදුයැයි, වණයෙහි - කුෂ්ටයෙහි/තුවාලයෙහි, මලුට - සහෝදරයාට, දඟගෙයි - සිරගෙයි.
වියරුහුණු බල්ලකු - පිස්සු හැදුණු සුනඛයකු, හඬා ඇවිදීද - කෑ ගසමින්‌ දිවයයිද, සතර පය බිම ඔබා -දෑත්‌ දෙපා බිම තබමින්‌.
ඒ සා යුද්ධයක්‌ - මහා විශාල සටනක්‌, සජ්ජිත කොට - ඇති කොට/සදා, සිංහස්වර - සිංහයකු බඳු හඬ (කේශර සිංහ නාදය) ඇති, වචන මාත්‍රයකින්‌ - කුඩා (එක්‌) වචනයකින්‌/එක්‌ වචනයෙන්‌, ශතෘ සේනාවෙහි - සතුරු සේනාවෙහි (පිරිසෙහි, ඇට මැස්සකු - එනම්‌ ඇති මැස්සෙක්‌ (ගවයින්ගේ ලේ උරා බී වැඩෙන මැස්සෙකි) ලේ පතක්‌ - ලේ බිඳක්‌, චණ්ඩ පවනකින්‌ - සැඩ සුළඟකින්‌, එක පැහැර වගුල - එකකුදු අත නොහැර පෙරලුණා වූ, විසංඥ - සිහි නැති කර/සිහි විකල්‌ කර, මී මුත්තණුවන්‌ - මුත්තාගේ මුත්තා (හත්මුතු පරම්පරාවේ පරිදි) සන්තුෂ්ට ව - සතුටු ව, අෂ්ට වංක මාණික්‍යය - අට තැනකින්‌ වක්‌ වූ මැණික, මුදුන්‌ පැමිණයො මුත්‌ - සඵල වූයේ නම් මිස, නිධානයක්‌ - නිධන්‌ කළ (තැන්පත්‌ කළ) දෙයක්‌, නිෂ්පන්න වූ - නිපන්‌/නිපදවන ලද, ආමිෂයෙන්‌ - දන්‌ පැන්‌ ආදියෙන්‌, මුඛයෙන්‌ එකක්‌ බැණ - මුවින්‌ එකක්‌ කියා, කූට - ව්‍යාජ, අවකාශයක්‌ - ඉඩකඩ ඇති තැනක්‌, ආක්‍රෝෂ පරිභව - ඵරුෂ වචනයෙන්‌ නින්දා කිරීම, හෙලි තැනක - විවෘත තැනක/වටපිට හොඳින්‌ පෙනෙන තැනක, තෙප්‍ල නොවන ලෙස - වචන නොඇසෙන ලෙස, භක්ති - බිත්ති, ප්‍රාකාරාදී - තාප්ප ආදී, ප්‍රච්ඡන්න - වැසුණු/ ආවරණය වුණු, මන්ත්‍රණය භේද වන්නේය - භේද කරන (බිඳවන) රහසක්‌ වන්නේය.
මර මරා - ගහ ගහා (ගසමින්‌)/තළ තළා, අගල - ආරක්ෂාව උදෙසා පවුර වටා ඉදි කළ දිය අගල, පිටිතලහයෑ බැඳ - දෑත්‌ පිටුපසට කොට බැඳ, සන්ධි සන්ධියෙහි - තුම්මං හන්දි/හතර මං හන්දි, ආදී ස්ථානයන්හි, කටුසැමිටියෙන්‌ - කටු ඉවත්‌ නොකළ වේවැලෙන්‌,දස්කොට - දාසයන්‌ ලෙස, පාවා - පවරා, අසාධ්‍ය ව්‍යාධියක්‌ - දරුණු රෝගයක්‌, වචනෞෂධයෙන්‌ - වචන තමැති බෙහෙතින්‌, දළ උදුරාපු - විස දත්‌ ගලවන ලද.
21. මහෞෂධ පණ්ඩිතයන් ගේ රාජ්‍යය පාලනය
[සංස්කරණය]අර්ථයෙන්‌ ධර්මයෙන්‌ - මෙලොවට හා පරලොව හිත පිණිස පවතින දේ, ධවලඡත්‍රය - සුදු සේසත, ක්‍ෂීර සාගරය - කිරි මුහුද, තරංග - රළ, ධවල - සුදු, අටළොස්‌ - දහ අට, සීමා පවුරක්‌ - සීමාව දක්වන තාප්පයක්‌, ලැවූ - කරවූ, ගාවා - සමීපයේ ම, තරය පිණිස - ශක්තිමත්‌ වීම පිණිස, මහා පදනමක්‌ - විශාල අත්තිවාරමක්‌, සාරි ගෙවල්‌ - මුර කුටි, වටබඳ වෙට්ටම්‌ - වට කර බඳිනා ලද වැටි, පුලීමුඛම්‌ - ව්‍යාඝ්‍ර මුහුණේ ස්වරූපය සිටින සේ බඳින ලද උගුල්‌, (පොළොව මතුපිට පය තිබීමේදී තිරිංග වැටෙන උගුල්‌ විශේෂයක්‌) බලකොටු - යුධ සේනා, සුංසුමාර - කිඹුල්ලු, මකරාදී - දැති මෝරු ආදී, චණ්ඩ - දරුණු, පංචවිධ පද්ම - රතුපුල්‌, සුදු පුල්‌, නිලු පුල්‌, රතු නෙථම්‌, සුදු නෙළුම්‌ යන මල්‌ වර්ග පහ, කලල්‌ - මඩ, මාලුගෙවල්‌ - පැරණි ගෙවල්‌, කටු කෝල්‌ පෙරළ වූ - අලුත්වැඩියා කරවූ, කුලුපග - හිතවත්‌/ළෙන්ගතු, අරුණුවන්‌ මඩ - රක්ත වර්ණ මඩ, ඇඹුල බිජුවට - ඕලු ඇට, රොන්‌ බොර -රොන්‌ මඩ තට්ටු, වැලි බොර - වැලි තට්ටු, අශුද්ධ ඇළ හෝ - අපිරිසිදු ඇළ පාරවල්‌ හා දොළ පාරවල්‌, වාරිමාර්ග - දිය පාරවල්‌, සුණු මැටි - හුණු බදාම/හුණු මැටි ආදියෙන්‌ කරන පිරියම්‌, සුන්‌ බුන්‌ - කැඩුණු බිඳුණු, මත්තෙහි - අනාගතයෙහි, බණවා - අමතා, සේවාකම්‌ - රාජකාරී, ක්‍රියාවක්‌ - කටයුතු, බණන මන්ත්‍රණ - කියන දේවල්‌, අඹුදරුවන්‌ - බිරින්දෑවරුන්‌ සහ දරුවන්‌, රක්‍ෂා කෙරෙමි - ආරක්‍ෂා කරමි, කුණ්ඩලාභරණ - කන පළඳනා, මිරිවැඩි - පාවහන්‌, නිෂ්ඨාවෙක්‌ - මුදුන්පත්‌ වීමක්‌/නිමාවට පත් වීමක්‌, ආත්ම සමාන - ජීවිතය හා සමාන.
ආයුධ සන්නාහ - යුද්ධ ඇඳුම්‌, ගිරා පෝතකයන්‌ - තරුණ ගිරවාගෙන්‌, මෙනම්‌ ප්‍රයෝගයක්‌ - මෙවැනි කටයුත්තක්‌, විලඳ - පොරි, ශතපාකසහශ්‍රපාක - සිය දහස් වර පැසවන (හින්දවන) ලද, දෙපියාහස්ස - පියාපත්‌ අතර
22. සතර කන් මන්ත්‍රණය
[සංස්කරණය]ගන්ධදාම සුවඳ කල්ක ගුළිවලින්‌ කළ මාලය, පුෂ්පදාමාවලම්බිත - සුවඳැති මලින්‌ කරන ලද මාලය, විචිත්‍ර විතානෝපලක්‍ෂිත - විසිතුරු වූ වියනින්‌ යුත්‌, අගරජ - ප්‍රධාන රජු, මඟුල්‌ සල්වටෙහි - රාජකීය උයනෙහි රජුට අසුන් ගැනීම සඳහා සාදා ඇති ශිලාමය ආසනය, කොළ අතුර - කොළ (පත්‍ර) අතර, කුරුබිලියෙන්‌ - කුඩා වූ රහස් දොරටුවෙන්‌, නතුවව - යටත්‌ වනු, පරදුව - පරදින්නේය, ජයපානය - ජයග්‍රහණය නිමිත්තෙන්‌ පානය කරනු ලබන සුරාව, රා මැඩිල්ලේ - සුරා බීම සඳහා ඉදිකරන ලද විචිත්‍ර මණ්ඩපය තුළ, විෂ යොදා - වස යොදා, මන්ත්‍රණය - තීන්දු ගැනීම සඳහා කරනු ලබන සාකච්ඡාව (මෙහිදී ගනු ලබන තීරණය තින්දුවක්‌ බවට පත් වෙයි.), යහපත් නැකතකින්‌ - හොඳ වෙලාවක/ සුබ හෝරාවකින්‌, සාල්ලෙක ලාලා - මල්ලක දමා (උඩහල්ලක), වර්චස්‌ - වසුරු/අශුචි, කට දල්වා - කට ඇරගෙන.
වතෙක්‌ -ප්‍රතිපත්තියක්‌ / පැවැත්මක්‌, දසරුවට උරිස්සට ඇකයෙහි - ඔඩොක්කුවෙහි, බිණියයුතු - කතා කරගත යුතු, සුව පෞතකයන්‌ - ගිරා පැටියා, ගිවිස්සෝද - අනුමත කළේද, මොළොක්‌ - සිනිදු/මෙළෙක, රන්මැඳිරියෙහි - රන්මය කූඩුවෙහි.
වසඟ කොට - යටත්‌ කොට/අවනත කොට, ස්වල්පය - කුඩාය, නදුන්‌ උයනක්‌ සේ - තවුතිසා දෙව්ලොව ඇති නන්දන උයන සේ (රාජකීය මඟුල්‌ උයනේ ඇති අලංකාරත්වයේ තරම මෙයින්‌ කියවෙයි), කූඩම්වල - තානායම්‌/ මඩු, (මෙහි දී සුරා පානයට ගනු ලබන භාජන යන අදහසක්ද එයි.) අන්තස්සර පුරුෂයෝ - ඔත්තුකරුවෝ, තොපි ඔබ ගොස්‌ - නුඹලා එහි ගොස්‌, වාසි බෙණෙමින්‌ - කෝපය උපදවන (වහසි බස්‌) වචන කියමින්‌, මුවපොල්ලන්‌ - මුව පැටව්‌, අභීත - එඩිතර, යමුගුරු බාලා - යකඩ පොලු පහර ගසා, තූ තූ කොට - සුණු විසුණු කොට/කඩා බිඳදමා, සේනා මධ්‍යයට වැද - සේනාව මැදට පැමිණ, මහත් අරගල කොට - උච්ච ස්වරයෙන්‌ කෑ ගසා/ශබ්ද කොට/ඝෝෂා කොට, පසල්‌ දනව්ව - පිටිසර පෙදෙස්හි ඇති නුවර/ප්‍රත්‍යන්ත දේශයෙක ඇති නගරය, ශ්‍රී විභූතීන්‌ - ශෝභාවෙන්‌ යුත්‌ සම්පත්‌, ක්ෂෝභකොට - කැළඹීමක්‌ ඇති කර/චඤ්චල කොට.
23. මන්ත්‍රණය නිෂ්ඵල වීම.
[සංස්කරණය]වසඟ කොට - යටත්‌ කොට/අවනත කොට, ස්වල්පය - කුඩාය, නදුන්‌ උයනක්‌ සේ - තවුතිසා දෙව්ලොව ඇති නන්දන උයන සේ (රාජකීය මඟුල්‌ උයනේ ඇති අලංකාරත්වයේ තරම මෙයින්‌ කියවෙයි), කූඩම්වලැ - “පීප්ප” වැනි බඳුන් වෙසෙසකි/ “ඔඩම්”යනු ද පාඨයි. “ඔඩම්” නම් රා බීමට ගන්නා කුඩා බඳුන් ය (මෙහි දී සුරා පානයට ගනු ලබන භාජන යන අදහසක්ද එයි), අන්තස්සර පුරුෂයෝ - ඔත්තුකරුවෝ, තොපි ඔබ ගොස්‌ - නුඹලා එහි ගොස්‌, වාසි බෙණෙමින්‌ - කෝපය උපදවන (වහසි බස්‌) වචන කියමින්‌, මුවපොල්ලන්‌ - මුව පැටව්‌, අභීත - එඩිතර, යමුගුරු බාලා - යකඩ පොලු පහර ගසා, තූ තූ කොට - සුණු විසුණු කොට/කඩා බිඳදමා, සේනා මධ්‍යයට වැද - සේනාව මැදට පැමිණ, මහත් අරගල කොට - උච්ච ස්වරයෙන්‌ කෑ ගසා/ශබ්ද කොට/ඝෝෂා කොට, පසල්‌ දනව්ව - පිටිසර පෙදෙස්හි ඇති නුවර/ප්‍රත්‍යන්ත දේශයෙක ඇති නගරය, ශ්‍රී විභූතීන්‌ - ශෝභාවෙන්‌ යුත්‌ සම්පත්‌, ක්ෂෝභකොට - කැළඹීමක්‌ ඇති කර/චඤ්චල කොට.
24. මියුළු නුවර වට ලෑම
[සංස්කරණය]ශෘංගි ලා ඉදි කරන ලද - එනම්‌ ඇති විෂ වර්ගය යොදා සාදන ලද, තල්‌ පැන්‌ පලක්‌ මඬනා - ළපටි තල්‌ ගෙඩියක්‌ (කුරුම්බා) විනාශ කරන්නා සේ, දෙපයින්‌ මැඬගෙන - දෙපා වලින්‌ පාගා ගෙන, අටළොස්‌ - දහඅට, අක්ෂෞහිණියක්‌ - අංග සම්පූර්ණ මහා යුධ සේනාව (හස්තීන්‌, 21,870ක්ද, අශ්වයන්‌ 65,610ක්ද, රථ 21,870ක්ද, පාබල හමුදාව 109,350ක්ද වන්නා වූ යුද්ධ සේනාව), මහෞෂධ පණ්ඩිතයන්දෑ - මහෞෂධ පණ්ඩිතයන් සතු දේවල්‌, රාජ මානයෙන්‌ - තමා රජුය යන ආඩම්බරයෙන්‌, දණ්ඩයකින්‌ පහරණ ලද - පොලු පහර කනු ලැබූ, පුරස්සර - පෙරදැරිව, වේරම්බවාත - වෙරඹුවා/ සිව්‌ දෙසින්‌ ම හමන්නා වූ සැඩ සුළඟින්‌, හැළලී - කැළැඹී ගිය.
විධ්වංසනය - විනාශ කරන්නට, වඩාලා - බොහෝ කොට, පරම්පරා ශබ්දයෙන්‌ - කටින්‌ කට යෑමෙන්‌ වූ ආරංචියෙන්‌, ඳඬුවැට පහන්‌ - කුඩා පන්දම්‌, පාපොළොන් අගල - වියලි වැලි අතුරා ඇති අගල, රන් සන්නාහ - රනින්‌ කළ යුද්ධ ඇඳුම්‌, රන් සැත්‌ - රනින්‌ කළ ශස්‌ත්‍ර (අවි), රන් පොරොදු -රනින්‌ නිම වූ ඇත්‌ බඳ මැද බඳිනා යොත (රැහැන), ලෝහ ප්‍රාකාර - යකඩයෙන්‌ කළ තාප්පය, කෝෂය - ලිංගය, දෙකපෝලය -කම්මුල් දෙක, ජය අකුසු - පෙර යුද්ධ වලදී ලද ජයග්‍රාහී හෙණ්ඩු, තෝමරාදී - එක්‌ උලක්‌ ඇති ඇනීමට ගන්නා පැරැණි ආයුධයකි, ඇතැරුවන්‌ - ඇත්‌ කරුවන්‌/හස්ත්‍යාරෝහකයන්‌, කන්තලින්‌ කන්තල ගසා සිටුවා - ඇතුන්ගේ කනට කන ගෑවෙන සේ ළඟින්‌ ළඟින්‌ සිටුවන ලද, සන්නාහ ඇති - සේනාව ඇති, සින්ධු - ඉන්දියාව, කාම්බෝජ - කාම්බෝජය, යෝනකාදී - අරාබිය ආදී, නානාභරණ ප්‍රතිමණ්ඩිත ව - නොයෙක්‌ නොයෙක්‌ ආභරණයෙන්‌ සැරසී, අසරුවන්‌ - අශ්වාරෝහකයන්‌, රළපතර - රළ සමූහය, කාහල ශබ්දයෙන්‌ - හොරණෑ හඩින්‌, ග්‍රීවයෙන්‌ ග්‍රීවය - බෙල්ලෙන්‌ බෙල්ල, හියවුරු - හීදමන කොපු, ධනුර්ධරයන්‌ - දුනු වායන්‌, රියසකින්‌ රියසක ගසා - රථයකට රථයක්‌ ගෑවෙන පරිද්දෙන්‌ තබා, සමතිස්‌ පෙරුම්‌ - දස පාරමිතා තිස් වැදෑරැම්‌ වශයෙන්‌, එනම්‌ පාරමී, උපපාරමි, පරමත්ත පාරමී වශයෙනි. බෝධිද්‍රැමයක්‌ - බෝධි රුක්‍ෂයක්‌, සත්තිස්‌ බෝධි පාක්‍ෂික ධර්ම - නිවන්‌ අවබෝධය සඳහා හේතු වන ධර්ම කරුණු තිස් හත, එනම්‌ සතර සතිපට්ඨානය, සතර සම්‍යක්‌ ප්‍රධන්‌ වීර්ය, සතර සෘද්ධිපාද, පඤ්ච ඉන්ද්‍රිය, පඤ්ච බල, සප්ත බෝධ්‍යංගහා ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. විදුරසුන්‌ අරා - වජ්‍රාසනය කරා, අසි - කඩු, ශක්ති - අඩයටි, තෝමර - ඇනීමට ගන්නා උල්‌ ආයුධ විශේෂයක්‌, හෙණ්ඩිවාල කරවාල - ඇනීමට ගන්නා ආයුධ විශේෂයකි. අනේකප්‍රකාර විකාර වේශයෙන්‌ - නොයෙක්‌ නොයෙක්‌ ආකාර උමතු විලාසයෙන්‌, දස බිම්බරක්‌ - බිම්බර දහයක්‌, බාහුයෙන්‌ බාහුව - උරහිසෙන්‌ උරහිස, වටලාවා - වටකරමින්‌, බල ඇණි - භට සේනාවන්‌. ඔල්වර හඬ - ප්‍රීති ඝෝෂාව, සමාධියෙන්‌ - ප්‍රීතියෙන්‌, පළන් ආභරණයෙහි - පැළඳි ආභරණයෙහි, සක්‌ - හක්ගෙඩි, සින්නම්හර - හොරණෑ සහ කයිතාලම්‌, තන්තිරිපට - බෙර විශේෂයක්‌, ගැට පුහටු - ගැටබෙර, මහ බෙර - යක්‌ බෙර, පනා බෙර - උඩක්කි, රන්සක්‌ රිදීසක්‌ - රනින්හා රිඳියෙන්‌ කළ හක්ගෙඩි, භයින්‌ ත්‍රස්තව - බියෙන් තැතිගෙන.
අස්වස් - සැනැසිලි/ අස්වසාලුව/ සනසාලුව, මෙතෙකැයි පමණ නැත්තීය - මෙපමණක්‌ යැයි ප්රමාණයක් කිව නො හැකිය, ද්වාරම්මාල - දොරටු සමීපයේ කරන ලද මුර කුටි, දැව පත්‍ර - ලෑලි, සංගාලියම්‌ - දම්වැල්‌, වෙටටම්‌ ලෑලි -හැඩ කපන ලද ලෑලි, දාරු සම්භාරයන්‌ - ලී සමූහය/දැව රාශිය, ගහන බැවින්‌ - බහුල බැවින්‌, උර පිටින්‌ - පපුව පිටින්‌, මූදු පරගානා සේ - මුහුද නාද කරන්නා සේ, නියෝග වචන - අණ කිරීම්‌, වාග් භේදයෙන්‌ දන්වන්නට නොපිළිවන්‌ හෙයින්‌ - වචනයෙන්‌ දක්වන්නට නොහැකි හෙයින්‌, එනම්‌ යුධ සේනාව වැඩි වීම හේතුවෙන්‌, මද්දලා දී - උඩැක්කි ආදී, හේරි ශබ්ද - බෙර ශබ්ද, සංඛ කාහල ශබ්දයෙන්‌ - හක්‌ නලා ශබ්දයෙන්‌, ස්වර්ණජාල - රන් දැල්‌, හස්ති කුන්ත - ඇතුන්ගේ සැට්ට වැනි හැට්ටවල්‌, කනක - රත්රන්, කටක - වළලු, රසනා - මෙවුල්දම්‌, නූපුර - පයෙහි පළඳනා (පයෙහි දමන වළලු), තාඩංක -කර්ණාභරණයකි (තෝඩු), වලය -අත්‌ පළඳනා (අතේ දමන වළලු), තිසර පට -හංස රූප සහිත ආභරණයක්‌, අවුල්ගර - එනම්‌ ඇති ආභරණයක්‌, උදර බන්ධන - බඩෙහි බැඳි ආභරණයකි/බඳ පටි, ගැටනිමුල්හර - ආභරණයකි, පස්‌ රූ - කර්ණාභරණයකි, පස්‌ වළලු - වළලු විශේෂයකි, පේරස්‌ - මුදු විශේෂයකි (පෙර්ස්‌ මුදු, එක්‌ වැටි - විශාල වූ මුතු පටි, පා මුදු - පයේ ඇඟිලිවල ලන මුදු, පාඩගම්‌ - පා වළලු, පා සළඹ - පයෙහි ලන වළලු විශේෂයක්‌, පාද සළඹ - පයෙහි පැළඳිහඬ නගන වළලු විශේෂයක්‌, පාදාත්‍ර - පාවහන්‌, පාදාහරණ - පා පළඳින ආභරණ, ධවල ඡත්‍ර - සුදු කොඩි/ජයදද, කෙළ පැමිණියන්‌ - පාරප්‍රාජ්ත වූවන්‌/කෙළවරට නැතහොත්‌ නිමාවක්‌ දක්නා තුරු උගත්තවුන්‌, සමෘද්ධ - අභිවෘද්ධියට පැමිණි.
නැළියක් - මිණුම්‌ ඒකකයක්‌ (කුරුණියෙන්‌ හතරෙන්‌ පංගුවක්‌) එතෙර ගත නොහී - එගොඩට යාගත නොහැකිව, බත් මුළක්‌ - බත් පාර්සලයක්‌, කච්චිය තර කොට - රෙද්ද තද කොට, රුචි වී නම් -කැමැති වී නම්, සරුප - ස්වරූපය/තත්ත්වය, යුක්තිය - විනිශ්චය, නපුරු කොට - වැරදි ලෙස, පසුන්‌ බව - විසඳූ බව, පසිඳුව - විසඳුව.
25. නුවර ගැන්මට යෙදු උපාය
[සංස්කරණය]අනූන වූ - අඩුවක්‌ නැති, තුන් සන්ධියකින්‌ - තුන් පොළකින්‌, හාත්පසන්‌ කැණ - වටේට හාරා, මිණිදඬු වැට - මැණික්‌ ඔබ්බ වන ලද වැට, පහන්‌ කරණ කොට ගෙන - පහන්‌ ආලෝකය හේතුවෙන්‌, අවස්ථා පිළියමක්‌ - වෙලාවට සුදුසු ප්‍රතිකර්මයක්‌, පැන්‌ පුවහොත්‌ - වතුර බිව්වොත්‌, කැටක්‌ - ගලක්‌, වඳුරු මුළක්‌ - වඳුරු රැළක්‌, බඩබන්‌ කඩ - (ඉණට ඇඳි) රෙද්ද, අස්වාමික - අහිමි කර/හිමි නැතිකර, නිඝණ්ඨ සේනාවක්‌ - ඇඳුම්‌ රහිත ව (නග්නව) වාසය කරන පිරිසක්‌. ඉස්‌ ලූ ලූ අත - හිසහැරුණු හැරැණු අත, ගඳ විලවුන්‌ - සුවඳ විලවුන්‌, අටළොස්‌ වර්ගයේ කැවුම්‌ - දහ අට වර්ගයක කැවුම්‌, අන්න පාන - කෑම්බීම, මහා පානයත්‌ - සුරා පානයත්‌, එළුසන්‌ - එළුවාගේ හඬ මෙන් ශබ්ද කිරීම, ඔල්වරසන්‌ - ප්‍රීතිඝෝෂා හඬ, පස්වණක්‌ ප්‍රීතීන්‌- පස්‌; ආකාරයකින්‌ ඇති වන සතුට එනම්‌ බුද්දක, ඛණික, එරණ, ඔක්කන්තික, උබ්බේග, යන ප්‍රීතින්. දොළෙක්‌ - අශාවක්‌, බොළඳ නියාය - බොළඳ බවක හැටි/මෝඩ කමකහැටි, ආශිර්විෂයක්හු - විෂඝෝර සර්පයකු, අගල මැඬ - අගල බිඳ, අගල්‌ - මඩ, වාසි කියා - වහසි බස්‌ කියා, සාහසිකව - කෝපාවිෂ්ටව, අගල බටු වූ නම් - අගලට බැස්සේ නම්, අන්තරට්ටාලවල - අතුරු මැහි/වාසල දොරටු සමීපවල ඉදි කරන ලද අට්ටාලවල ඇති මුරකුටි විතඹවඩම්‌ - බොන භාජන.
පතෙක්‌ - කොළයක්‌/ලිපියක්, අඥාන ජඩයෝ - අනුවණ මෝඩයෝ, සරියේ දෙකක් කොට පලා - සමානව දෙකට පලා, ඇතුළ පිට ගැටහරවා - ඇතුළත හා පිටත වූ ගෑට කපා ඉවත්‌ කර, ඇඹුල බිජු - නෙළුම්‌ ඇට (බීජ), සයින්‌ - සාගතයෙන්‌/ කුසගින්නෙන්‌, ඇඹුල ඳඬු - නෙළුම්‌ අල, හුයා - පිසගෙන, බඩ පුරා කා - කුස පිරෙන්ත අනුභව කර, ගොඩ අස - ගොඩබිම සමීපයෙහි, අතිනීල ව - තද නිල්‌ පැහැයෙන්‌ යුතුව.
වලක්‌ - වනයක්‌, සයින්‌ පීඩිත ව - බඩගින්නෙන්‌ පීඩාව, උළු කැන්‌ - කැඳ, පෑළ දොරවල්‌ - කුස්සිවල, ගෙයක්‌ පණ හා - ගෙයක්‌ පාසා