උම්මග්ග ජාතකය-ටිප්පණි-ii
26. ධර්ම යුද්ධය
[සංස්කරණය]පුර දියවක - පුර පක්‍ෂයේ දෙවන දිනය, පැදුම්‌ දිග - නැඟෙනහිර දෙස, නිවට - නීච, කල්‌ යේනු - කල්‌ යන්නේ නොවෙයිද? පා පියුම්‌ - පා නමැති නෙළුම්‌ මල්‌, ලෝ මුඳුන්‌ කළ - ලොව මුදුන්‌ පත්‌ කළ, තිලෝගුරු - තුන්‌ ලෝකයටම ගුරු වූ (තුන්ලෝකාග්‍ර), කසී සළුවක්‌ - කසීරට නිමවන ලද සිනිදු වූ සළුවක්‌, ස්වර්ණාභරණයෙන්‌ - රත්‍රරන්‌ ආභරණ ආදියෙන්‌, විභූෂිත ව - යුක්ත ව, ආ නියාව කියා යවා - ආ බවට පණිඩිඩ යවා, රජගෙට වැද - රජ මැඳුරට ගොස්‌, අෂ්ටවංක මාණික්‍ය - අට තැනකින්‌ නැමුණු මැණික, හැළි අසුන්‌ - සුදු අසුන්‌ (අශ්වයන්‌), දහවල්‌ මේ නිමවන - දහවල්‌ ආහාර අනුභව කරන, කොක්‌ කරක් - කොකෙකුගේ බෙල්ල සේ (දික්ව) දිගන්තර පතළා වූ - හැම දිශාවකම පැතිරුණු, තේජස - තේජාන්විත, ඩා වැහෙන්නා වූ - දහඩිය වැගිරෙන්නා වූ, දෙදෙව්ලොව - චාතුර්මහාරාජිකය හා තාවතිංසය, අසුර - පෙර තවිතිසා දෙව්ලොව සිට එම දෙව්ලොවින්‌ පහළට සුරාවට මත්වීම හේතුවෙන්‌ හෙළන ලද පිරිසකි, සක්දෙව්‌ - තව්තිසා දෙව්ලොව වසන නායකයා, උපමා විෂයාතික්‍රාන්ත - උපමා කිරීමේ විෂය ඉක්ම වූ/උපමා රහිත, සිටිපල - හිටිනා තැන, අපොහොසත්‌ ව - නොහැකි ව, පෙර ගමන්‌ කොට - ඉදිරියට පැමිණ, මේ මුත්‌ නැතැ - මෙය හැර වෙන දෙයක්‌ නැත, ඇඟිලි අග - ඇඟිලි කෙළවර, එලා ලූ - අතහැරීම, නුහුණුව - නොහැකි ව, නැඹුරු වූහ - නැමී පහත්‌ වූහ, පිටිකර - තුනටිය/කොන්ද, මුණුපුරු - දරුවන්ගේ දරුවන්‌, කොරසැඩි - කොරපොතු/ගොරහැඬි/ගොරෝසු, පස්‌ වකා - පස්‌ තවරා, ඉස්බක්‌ - බඹ තිස්‌ පහක්‌, බොටුව - බෙල්ල, පර්ෂත්‌ - පිරිස, කොක්සන්‌ දී - කොක්හඬ දී. අලජ්ජී - ලැජ්ජා නැති, චින්තා මාණික්‍යයක්‌ - සිතූ පැතූ දේවල්‌ ඉටුවන තරම්‌ බලයක්‌ ඇති මාණික්‍ය රත්නයක්‌, කැටක්වත්‌ - ගල්‌ කැටයක්වත්‌.
27. “අනුකේවට්ට” උපාය
[සංස්කරණය]උකටලී ව - වීර්ය අතහැර, අනායාසයෙන්‌ - ආයාසයකින් තොරව/ උත්සාහ කිරීමකින්‌ තොර ව, පියදු පතෙකින්‌ - යැවූ ලිපියකින්‌, සිතට සැපයක්‌ - සිතට සැනසිල්ලක්‌, සමෘද්ධ කොට මුඳුන්‌ පමුණුවා/ඉටුකොට, මැඳිරියෙහි - කූඩුවෙහි, මච්ඡ මාංස - මස් මාංශ/දිය මස් හා ගොඩ මස්, උණ පත්තෙන්‌ මරන්නා සේ - උණ පතුරෙන්‌ (බටලීයෙන්‌) ගසන්නා සේ, සාල්ලෙක හිඳුවා - ලණුවකින්‌ එල්ලන ලද කූඩයක්‌/මැස්සක්‌/උඩහල්ල, උළු සුණු ගල්වා - උළු කුඩු, මන්ත්‍ර භේදක සොරා - රහස්‌ ප්‍රකාශ කළ සොරා, ඉස දෙවා පියන්නට - හිස සිඳලවන්නට, කනස්සලුව - කනගාටුවට පත්‌ වී, අඩු වැඩියක්‌ - අඩු දේත්‌ වැඩි දේත්‌, මුවරුන්‌ - මෝරුන්‌ (එනම්‌ ඇති මත්ස්‍ය විශේෂය) භින්න ව - භේදව, නොඅදහන - නොපිළිගන්නා, ප්‍රපංච නොකොට - පමා නොවී/විස්තර නොකොට, සතුරන් අත මියෙන මරක් - සතුරන් අතට පත්වී සිදුවන මරණයක්‌, පාණයත්‌- ජීවිතයත් සර්වාංගය ම - මුළු ඇඟ ම, ගඩු නඟා - පළු නැඟී/ පළුදමා, මහා විප්‍රකාරයට - මහත්‌ වූ වෙනසකට, පොවාලූ ඇඟිල්ල - ජලයෙහි ගිල්වන ඇඟිල්ලක්‌ පවා, බටු බටුවන්‌ - බසින බසින අයව, හන්‌ පළන්‌ වස්ත්‍රාභරණාදිය - ඇඳි පැළැඳි වස්ත්‍ර ආභරණ ආදිය. නළල වණයක්‌ කොට ගෙන - නළල තුවාලයක්‌ බවට පත්කරගෙන මර උගුලේ - මරණයෙන්‌ අවසන්‌ වන උගුල/මාරාන්තික උගුල ගමන නිලකරව - ගමනට නියෝග කරව/විධාන කරව,
නොබා වඳාළ මැනැව - බිය නොවී සිටිය මැනැව, අස්වසාලා /සනසවා, ඒ ක්‍ෂණයෙගි - ඒ ඇසිල්ලෙහි/එසැනින්‌, කඩියාලම - කටකලියාව, හයා ලූ කළ - අදින කල්හි, අවකම්පන සැද්මෙන්‌ - කටකලියාව ඇදි කල්හි නො නවත්වා ඉදිරියට දුවන ලෙස, එක පැහැර - එකෙකුවත්‌ අත්‌ නොහැර, ක්ෂෝභව ගොස්‌ - කැළඹීමට පත්‌ ව, සරණක්වත්‌ පිටිවහලක්වත්‌ - පිහිටක්‌ හෝ උපකාරයක්‌, බඩ බන්‌ කඩටත්‌ අස්වාමිකව - ඉණ ඇදි රෙද්දටවත්‌ හිමිකම්‌ නැති ව/ ඇඳිවතවත්‌ නැති ව, පැළෑවුන්‌ සේ - වැද්දන්‌ මෙන්‌, කඹදම්‌ - කඹ හා දම්වැල්‌, වල්‌ නැංගාහ - කැලෑ වැදුණාහ.
ඔබ වදාරන සේක්‌ - බෝසතාණන්‌ (මහෞෂධ පණ්ඩිත) වහන්සේ කියන සේක්‌, ආලය නැති ව - කැමැත්ත අතහැර, නිරාලයව - ආශාවක්‌ නැති ව, නොවනු පසු - නොවන කල්හි, මාහැඟි - මහානර්ඝ, රන්‌ රුවන්‌ - රත්රන් හා මැණික්‌, අදනවුනට - රැගෙන යන්නවුනට, දෙපෝයක්‌ - පොහොය දෙකක්, වල ගිය - වනයට වැදුණු, දශවිධ රත්නයෙන්‌ - මැණික්‌ වර්ග දහයකින්‌ (මුතූ, මැණික්‌, වෛදුර්ය (වෙරළු මැණි) ගෝමේද, වජ්‍ර (දියමන්ති), පබළු (ප්‍රවාල), පද්මරාග (පියුම්රා), මරකත, නිල්‌ මැණික්‌, සුදු මැණික්‌ යන රත්න වර්ග දහයයි. සමෘද්ධ වූහ - පොහොසත්‌ වූහ/ අභිවෘද්ධියට පත්‌ වූහ.
28. විවාහ මන්ත්‍රණය
[සංස්කරණය]බිඳීගොස්‌ - වෙන්‌ ව ගොස්‌, කැටපතකින්‌ - කන්නාඩියකින්‌, කබර ව - ලප කැළල්‌ සහිත ව, පිටිදැක පියම්දෝහෝයි - විනාශ කර දමන්නේ දැයි, දිව්‍යප්සරාවක්‌ සේ - දිව්‍ය අඟනක්‌ (දෙවඟනක්‌) සේ, සිවු සැටක්‌ - හැට හතරක්‌, ස්ත්‍රී ලක්‍ෂණයෙන්‌ - ස්ත්‍රී මායමින්‌, කාමයෙන්‌ පොළඹවා - කම්‌ සැපෙහි නම්මවාගෙන, බිලියක්‌ - ඇමක්‌, අප දෙන්නා මතු - අප දෙන්නා පමණක්‌, ශ්‍රවණ සංසර්ගයෙහි - ඇසීම නිසා ඇති වන කාමාශාවෙහි, මම්‌ ම ඔබ ගොස්‌ - මම්‌ ම එහි ගොස්‌, ජීවිතක්‍ෂයට පමුණුවා - ජීවිතය නැති කොට/ප්‍රාණඝාතය කොට, විද්වත්‌ නායකයෝ - වන්දි භට්ට නායකයන්‌/නායක විරිඳුකාරයන්‌, කර්ණ රසායන - ඉතා මිහිරි/ කනට රසායනයක්‌ බඳු, කඤ්චුතාලම්‌ බැඳ - තාලම්‌ පට බඳු එකට එක ගැටීමෙන්‌ හඬ නැඟෙන ලෝහ පියන්‌ විශේෂයක්‌, කාත්‌ නො දන්වා - කිසිවකුට දන්වන්නේ නැති ව. කුඩාවරුනි - දරුවෙනි/බාල තැනැත්තෙනි, තරම්‌ නො වෙයි - සුදුසු නො වෙයි, විරාජමාන වූ - බබළන්නා වූ/වැජඹෙන්නා වූ, නාටකයනට - නළුවනට
29. විවාහ යෝජනාව
[සංස්කරණය]රුස්නේ නො වෙයි - රුචි වූවක්‌ නො වෙයි, පස්‌ වනක්‌ මල්‌ - පස්‌ වර්ගයක මල්‌, දෙපාර්ශ්වයෙහි - දෙපැත්තෙහි, මාරුක්‌ මල්‌ - පොල්‌ මල්‌, කේල්‌ ගස්‌ - කෙසෙල්‌ ගස්‌, නුවර නොපානා පිණිස - නුවර නොපෙනෙනු පිණිස, පාක්කුඩම්‌ - පඬුරු, ඒකාත්මික ව - සමාන වූ ආත්ම ඇත්තන්‌ ව, මංගල සන්නිශ්ශ්‍රීත වූ - මඟුලෙන්‌ යුක්ත වූ/මංගල යැයි සම්මත, මොබින්‌ ඔබ යෙත්වා - මෙහෙන්‌ එහාට යත්වා, ඔබින්‌ මොබ යෙත්වා - එහෙන්‌ මෙහාට එත්වා, ගෙයි ගොම පිරිබඩ ගන්වන සේක්‌ - නිවසෙහි (භූමියේ ගොම ගාවන සේක්‌, දෑඟුල්‌ බොල ඇති - අඟල්‌ දෙකක් ඝනකම ඇති, කප්වල ගාවා - කණුවල ගාවා, ආරම්භ කළ කල - පටන්‌ ගත්‌ කල්හි, නො දොඩා වදාළ මැනැව - කතා නො කර සිටිය මැනැව, රතක්‌ පොරවා - රතු වස්ත්‍රයක්‌.
කරබාගෙන - නිහඬ ව, නැඟීවර - ගොඩවී එන්න, අරගල -කලබලය/කෝලාහලය, ගවර පිරි ගොවුදකට වන්‌ ගොන්‌ මාල්ලකු සේ - තෙත්‌ වූ ගොමින්‌ පිරුණා වූ ගව ගාලකට වැදුණු මහලු ගොනකු සේ (ඒ මේ අත ලිස්සමින්‌ වදිමින්යන අදහසයි), බොල්‌ ගොම - අමු ගොම, ඇඟිලි අසුවලින්‌ - ඇඟිලි අතරින්‌, පලව පලවා - විද්ද විද්දවා, මිරි මිරියේ - මිරි මිරියන හඬින්‌ යුතු ව, පය ලලා මිරිකමින්‌ - පය ලමින්‌ මිරික මිරිකා, නුවන කසාලිය - ඇස කැසීය, බැම උඩ නඟා ලීය (ඇසෙහි) බැම ඉස්සීය, ඉඟි කරුව - ඉඟි කිරීම්‌ දැක, කොල - බොල, අරිටු - අයහපත්‌/දුෂ්ට, ඇට බැට තලාපියම්හ - ඇට කුඩු කරම්හ, හුණ පත්තෙන්‌ - උණ පතුරෙන්‌, කර අල්වා ගෙන දැමීය - බෙල්ලෙන්‌ අල්ලා තල්ලු කර දැම්මේය, දිවිමින්‌ ගොස්‌ - දුවගෙන ගිහිං, පිටිදෑ මැද - පිට කොන්ද මැදට, අතුල්‌ පහරක්‌ - අතින්‌ පහරක්‌, මුව මාල්ලකු - වයෝවෘද්ධ මුවකු.
ආන ආනා අවුත්‌ - කට ඇරගෙන ආ, කතා සංසන්දනය - කතා බහ, නො වළහා - නො සඟවා, අනාර්ය ස්වරූප ඇති - උතුම්‌ නොවූ, ඉතා තද එකෙක - දැඩි කුරිරු කෙනෙකි, තමා කෑ ගෙඩි බැටයෙහි - තමන්‌ ගුටි බැට කෑ බවක්‌, හන්දුරුවා - ස්වාමිදරුවා, අන්නපානාදියෙන්‌ - ආහාරපාන ආදියෙන්‌, පාරප්‍රාප්තය - පරතෙරට පැමිණි, ප්‍රත්‍යුත්පන්න - වර්තමාන, පරෝපදේශ රහිත ව - අනුන්ගේ උපදෙස්‌ නැතිව ම, මෝහයෙන්‌ මුසු ව - මුලාවට පත්ව,ගංගෝදකය - ගංගා නම්‌ ගගෙහි වූ ජලය, පංචප්‍රකාර බලයෙන්‌ - බල පහකින්‌ යුතු (ධන බලය, කාය බලය, ප්‍රඥා බලය, සේනා බලය, ඨානාන්තර බලය) ගැල පියා - ගිලීම හේතුවෙන්‌, පණා - කොළ අතු එල්ලා සාදන ලද උගුලක්‌. හෙළා දෙඩුව'යි - පහත්‌ කොට සලකා කතා කළේයැයි, ළෙහිදා දුවණියන්‌ - හදවතෙහි උපන්‌ දියණිය/තමාට දාව උපන්‌ දියණිය, මා කෙළ තොලුවකු සේ - කෙළ වැගිරෙන තොල්‌ ඇති (කාමයෙහි), නිමුන්‌ මිට - නඟුලෙහි මිට, ලාභයෙන්‌ අන්තරායට - ලාභයට (සම්පත්තියට) බාධා කරන, මාගේ විජිතයෙන්‌ - මගේ රාජ්‍යයෙන්‌. ලජ්ජාවට එම සෑහෙන්නේය - ලජ්ජාවට එය ම ප්‍රමාණවත්‌ වන්නේය, සිටි පියෙන්‌ නොඉගිලී - සිටි තැනින්‌ නොසෙල්වී, නො මේවරෙයි - මෙහෙවර නොකළයුතු දෙයෙහි.
30. ගිරවාණන් ගේ දූත මෙහෙවර
[සංස්කරණය]පක්‍ෂද්වයක්‌ - පියාපත්‌ දෙකක්, මාඞර ග්‍රෝත්‍රය - එනම්‌ ඇති ග්‍රෝතක්‍රය, හුන්‌ - සිටි, රන්‌ මැඳිරියෙන්‌ - රන්‌ කූඩුවෙන්‌, රහසින්‌ හෙයින්‌ - රහසිගත හෙයින්‌, තුන්විටක්‌ පැදකුණු කොට - තුන්‌ වතාවක්‌ දකුණු අතට සිටින සේ මහෞෂධ පඬිතුමා වටේ කරකැවී, හරන ලද - අරින ලද/විවර කරන ලද, පවත්‌ සිත තබා - තමා යන කාරණය සිතෙහි රඳවාගෙන, මධුරස්වරයෙන්‌ - මිහිරිහඬින්‌, රාග නිශ්‍රිත - රාගයෙන්‌ යුතු, කවර මාලෙක - කුමන මහලක, එළිපත - පිටත/උළුවස්සෙන්‌ පිට, ඇන තොල්‌ මිටි බිඳවා ගෙන - ගුටි කෑමෙන්‌ කට තොල පොඩි කර ගෙන, රන්‌ මැඳිරියෙහි හිඳිනැ - රන්‌ කුඩුවෙහි හිඳගන්න, සැපද දොම්නසෙක්‌ නැද්ද? - සතුටින්ද දුකක්‌ නැතිද? මී හා විළඳ - මී පැණි හා පොරි, තමා පණයේ නමුත්‌ - තමන්ගේ පණ නැසුනේ වුවද. යාන බලන්නාහු - සතුරන්ගේ රහස්‌ තොරතුරු විමසන්නා වූ, දඟගෙයි - සිරගෙයි, ඇඹේණි කෙනෙක්‌ - භාර්යා කෙනෙක්‌, රසාඤ්ජනයක්‌ - ඇසෙහි ගාන රසඳුනක්‌ (මෙය ගෑ කළ දැවිල්ල, කඳුළු ගැලීම්‌ ආදිය නැතිවී මහත්‌ සැනසිල්ලක්‌ දැනෝ), කූඨාගාර කුක්ෂියෙහි - කුළුගෙය ඇතුළත දී (එක් මුදුනක්‌ පිහිටන සේ කරන ලද වෘත්තාකාර ගෙයකි, කොබෝගෙඩි වළල්ලෙහි - පරෙවියන්‌ ආදී පක්‍ෂීනට වැසීම සඳහා වහළය මුඳුනේ සාදන ලද වළල්ලක්‌/බිත්තියෙන්‌ පිටතට නෙරා සිටින සේ සාදන ලද ස්ථරය, කුළුගෙය ආසින්‌ - කුළුගෙය සමීපයේ අහසින්‌, දැරි ඇති හෙයින්‌ - ගැබ්ව සිටි හෙයින්‌, අනාචාරශීලීහුය - කාමමිත්‍යාචාරයෙහි හැසිරෙන්නීය/ අයහපත්‌ හැසීරීමෙහි යුක්ත වූවාහූ, දුශ්ශීලී - ශීලයෙන්‌ පිරුහුණු, සරණ බණවා - සරණ කතා කොට/විවාහය (එක් ව විසීම) සඳහා කැමැත්ත විමසාගෙන, බැහැවුම්‌ - අකමැති බව. චණ්ඩාල - සැඬොල්‌ (බැලමෙහෙවර කම්‌ කරන පහත්‌ කුලයක්‌), අඩු වැඩියක්‌ - පහත්‌ බවක්‌ හෝ උසස්‌ බවක්‌, කාම චේතනාව - කාම සිතුවිලි. දස බෑ රජ්ජුරුවන්ට - සහෝදර රජවරුන්‌ දස දෙනකුගෙන්‌ සමන්විත වූ එනම්‌ වාසුදේව, බලදේව, අර්ජුන, පුදයුම්න චන්ද්‍රදේව, සූර්යදේව, යඥදේව, අග්නිදේව, සත, අංකුර. ජාති විචාරා - කුලගොත්‌ අසා.
පඤ්චකාමයෙහි - රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්ඵර්ශ යන පසෙයි,
බාන සුල්ලහ- බියවනසුලුය, ජීවිත හරණය කෙරෙයි - ජීවිත විනාශ
කරයි, පිටිවහලෙක්‌ - උපකාරකයෙක්‌, දිවි රැක ඳී - ජීවිත ආරක්‍ෂා
කර දී, අසුරු ගසා - අතෙහි මහපටැඟිල්ල, මැදැඟිල්ලහා
ඩබරැඟිල්ල එකිනෙක ගටා කරන ශබ්දය, පාදපරිචාරිකා - අඹුව/භාර්යාව,
මුගුරකින්‌ - පොල්ලකින්‌, ජීවිතක්‍ෂයට - මරණයට.
ප්‍රිය විප්‍රයෝග - ප්‍රියයන්ගෙන්‌ වෙන්‌ වීම, වියෝ වීමක්‌, රාජ පූජිතයෙමි - රජුන්‌ විසින් පවා පුදනු ලද්දේ වෙමි, අරුමද - පුදුමද, ළය - හදවත, ස්නේහයෙන්‌ - ආදරයෙන්‌, කාම චේතනාවෙන්‌ - රාග සිතිවිල්ලෙන්‌, සර්වාංගයෙහි - මුළ ඇඟෙහි ම, දාහ වැද දැවෙන්නා සේ - ගිනි ගෙන පිච්චෙන්නා සේ, වියෝ ගින්නෙන්‌ - වෙන්‌ වීම නමැති ගින්නෙන්‌, දුරු වන්නීය - ඈත්‌ වන්නීය, අභිමතාර්ථය - අරමුණු, බැහැවුම්‌ වශයෙන්‌ - රැවටීම්‌ වශයෙන්‌, ලෝකාස්වාද රතියෙහි - අඹු සැමියන්‌ ලෙස හැසීරිමෙහි, ප්‍රපංච නො කොට - ප්‍රමාද නො වී, ඊනියා - එබඳු, විපරිත වන්නේ - වෙනස්‌ වන්නේ, පලා ගියෝ නම්‌ නපුරැ - අතහැර දමා ගියේ නම්‌ අයහපතකැයි, අවු නම්‌ - ආවේ නම්‌, මරු බාධා - මරණයට බාධාවක්‌, ඇසටත්‌ නොපානාහ - ඇසට පෙන්වන්නේවත්‌ නැත.
උපායෙන්‌ - උපක්‍රමයෙන්‌, කයිවාරු කොට - වර්ණනා කියා, ආ කම්‌ - ආපු කටයුත්ත/ ක්‍රියාව, සැපයුණු - ඉටු වුණු, පාන්‌ වූ කල්හි - එළිය වැටුණු කල/පහන්‌ වූ කල්හි, සමු දෙව - අවසර දෙනු, වැහැර නො ගොස්‌ - කෘෂ නො වී/කෙට්ටු නො වී, උකටලී නො ව - නොකළකිරි, වියෝ දුක්‌ - වෙන්‌ වීමේ දුක, සමුණනට - ස්වාමියාට, අසමර්ථ ව - සමත්‌ නො වී, තෝ මියේවා රැකේවා තොප මිය ගියත්‌ ජීවත්‌ ව සිටියත්‌, මුළුල්ල - සියල්ල, ආද්‍යන්ත - මුල අග.
31. මහෞෂධයන් උත්තර පඤ්චාල නුවරට පැමිණිම.
[සංස්කරණය]යසදායක - කීර්තිමත්‌, පිටිවහල්‌ - උපකාර, ජගත්‌ පණ්ඩිතයකු - මිහිපිට උතුම්‌ වූ පඬිවරයකු, උදන්‌ අනන සේක්‌ - ප්‍රීතිය (සතුට) අනූන ව - ඌණ නොවී/අඩුවක්‌ නැති ව, ආඪ්‍ය- සමෘද්ධ ව/සම්පූර්ණ ව, කාය වාං මනස්‌ - කය වචනය හා මනස, ද්වාරත්‍රයෙන්‌ ම - දොරටු තුනෙන්‌ ම, වැඩෙහි - යහපතෙයගි, ආපදාවක්‌ - ව්‍යසනයක්‌/කරදරයක්‌, මිත්‍රද්‍රෝහී - මිතුරාට සතුරු වූ. මාලිගා ආදී ගෙවල්‌ නංවාලා - ගෙවල්‌ (මැඳුරු) සාදා, සිතූ සිතූ අර්ථයක්‌ - සිතූ සිතූ අරමුණක්‌, සූර වීර - දක්‍ෂ බල සම්පන්නවුන්‌, චෞරයන්‌ - සොරුන්‌/වරදකරුවන්‌, යදම්‌ බිඳුවා - යකඩදම්වැල්‌ ගලවා ඉවත්කර, ප්‍රසාද දෙවා - සංග්‍රහ කර, කඹුරු - ලෝහ වැඩ කරුවන්/කම්මල්‌ කරුවන්, සොම්මරු - සම්‌ වැඩ කරන, චිත්‍රාකාරාදී - සිතුවම්‌ කරුවන්, අටළොස්‌ කුලයක්‌ - දහ අට කුලයක්‌, යහුල්‌ - යකඩ උල්‌/අලවංගු.
රජහට පළමු ගොස්‌ - රජතුමාට පළමුවෙන්‌ ගොස්‌, නුවර හා ගෙවල්‌ - නගර හා මැඳුරු, බළ වාහන - බළ සේනාව හා හස්ති අශ්වාදී වාහන, ඇමැත්තු බැගින්‌ - ඇමැතියකු බැගින්‌, විධාන කරවන - නියෝග කරන. මාර්ග සංවිධානයෙන්‌ - මාර්ගය සැකසිය යුතු (ආරක්‍ෂක නියෝග කර, නැව්‌ වඩුවන්‌ - නැව්‌ කර්මාන්ත කරුවන් හර ඇති - අරටුව ඇති/ඉතා සවිමත්‌, වාසල්‌ දොරටු - ද්වාර මණ්ඩප- ඇතුළුවීමේ දොරටු, අට්ටාල ගෙවල්‌ - භූමියෙන්‌ උස්‌ කොට කණු මත සාදනු ලබන ආරක්‍ෂක මුර කුටි, දාර සම්භාර - ලී දඬු රාශියක්‌, ඔබ දී - එහි දී, ලඝු කොට - බර සැහැල්ලු කොට, එතර ව - එගොඩ ව, පියවර සනින්‌ - පියවර ගණනින්‌. එන නියාව - එන බව, මනදොළ - ආශාව/ පැතුම, එක්සත්‌ සේසතකට (ඒකචත්‍ර) යටත්‌ කොට/එක් නායකයකු ජනනේත්‍ර - මිනිසුන්ගේ ඇස්‌, රසාංජන - රසඳුනක්‌/ඇසෙහි ගානා අඳුන, අයම්‌ විතරින්‌ - දිග පළලින්‌, අටසාළිස්‌ - හතළිස්‌ අට, අටළොස්‌ - දහඅට, අක්ෂෞහිණියක්‌ - එක මිටියට දඬුහැට බැගින්‌ වූ උණදඬු මිටි හැටක්‌ පාගා ධූලි කළ හැකි තරම්‌ සේනාවක්‌/හස්තීන්‌ 21870ක්ද, අශ්වයන්‌ 65610ක්ද, රථ 21870ක්ද පාබලයන්‌ 109350ක්ද, වූ චතුරංගනී සේනාවක්‌, කැටක්‌ දමා - ගල්‌ කැටයකින්‌ ගසා, නෙරනා සේ - එලවන්නා සේ, ඉස්‌ ලූ ලූ අත - හිස හැරුණු හැරුණු අත, බලා ඇස්‌ ඇද ගත නොහී - දැක ඇස්‌ අදහා ගත නොහැකි ව, මහා ආශ්චර්යයට - මහත්‌ පුදුමයට, ක්ෂෝභව - කැළඹී.
32. එක් දවසින් නව කෝටියක් වස්තු සැපැයීම
[සංස්කරණය]රූප දර්ශනයෙන්‌ - රූපය දැකීමෙන්‌, මියුරු කතා - මිහිරි වූ කතා බස්හි යෙදී, මතු මාලට - උඩ මහලට, හිණි පා මුල - ඉණිමඟ මුල/තරප්පු පෙළ මුල, ඔබත්‌ රජගෙට නැඟෙන සේක්‌ ම - ඔහුත්‌ (මහෞෂධ පණ්ඩිතයන්‌) රජ මැඳුරට ඇතුලු වන විට ම, සුළු උමඟ - කුඩා උමං මාර්ගය, දොරකඩඞය - උළුවස්සය, උමඟ කණන කල - උමං මාර්ගය හාරන කල්හි, නැඟෙන හිණ - නඟින ඉණිමඟ, දාරු සම්භාර - අවශ්‍ය ලී ප්‍රමාණය, පෝරු - ලෑලි, නොහෙන පරිද්දෙන්‌ - නොසෙල්වෙනා පරිද්දෙන්‌, නිශ්චල කොට - ස්ථාවර කොට, අන්තරාය - අනතුර/උවදුරු, ඉත සිතින්‌ - මිත්‍ර සිතින්‌/හිතවත්‌ කමින්‌.
නිලකොට - නියම කර, වල්ලභයෝ - හිතවත්තු, ආගන්තුකයම්හ - ඇවිත්‌ ආපසුයන අය/අලුතින්‌ පැමිණි අය, බස්‌ නො ගිවිස - වචන නො අසා, වැද්ද නොදෙන්නා පලායන්නාහ - ඇතුළු වීමට නොදෙන කල්හි බැහැර යන්නාහ, දොම්නසෙක්‌ - දුකක්‌/කරදරයක්‌, කියමි - කිය යුක්ත. යෙයිද? නොයෙයිද? - යනවද නැද්ද?, බොටුව - බෙල්ල, තර ව දමාලීය - තදින්‌ තල්ලු කෙළේය, මුහුණින්හී පියා - මුණින්‌ අතට වැටී, නොඇසූ කන්‌ ව - ඇහුම්කත්‌ නො දී, අත්ලසට ම අරන කල - අල්ලස්‌ ගෙන අතහරින්නට ගිය කල්හි, ඔබ්බට - බැහැරට, මා පණ තබා - මගේ පණ නැසු ද/මා මැරුණත්‌, අළහ - අත්හැරියාහ, නීලකර්ෂාපණ - නිල්‌ කහවණු/ස්වර්ණ විස්සක්‌ වටිනා කාසියක්‌, අකෙක්‌ - වී ඇට දෙකහමාරක බර, පස්ලෝ - තඹ, පිත්තල, බෙලෙක්‌, ඊයම්‌, යකඩ, යන ලෝහ වර්ග පහ, මාඝ රත්රන් - පැරැණි කාසි විශේෂයකි.
ගෙයි බා ගෙන - ගෙය අත්කරගෙන/ගෙය වට කරගෙන, උණ පත්තෙන්‌ - උණ පතුරෙන්‌, මරවා - ගසා/තළා, ඒ මදින්දේ -ඒ මදිවට දෝ, බමුණු මාල්ල - බමුණු මහල්ල, මෑත නේයි - මෙහාට එන්න එපා, වල්ලභකමට - බල පුළුවන්කාරකමට.
නිකෘෂ්ට ගුණ - පහත්‌ ගති ලක්‍ෂණ, තමා පසැඟිල්ල -තමාගේ අතෙහි ඇඟිලි පහ, සරසහිඳ - හරහට සිට, ගඩු - ගෙඩි/පලු, තුෂ්ණිම්භූත ව - නිහඬව, ඉඟිකරුව - බිය වී වට පිට බල බලා, ගත යුත්තක්‌ - කළ යුත්තක්‌, දෑතුරේ - දෙ අතරේ/හිරු උදාවත්‌ බැසයෑමත්‌ අතර කාලය තුළ.
33.උමං කර්මාන්තය
[සංස්කරණය]ප්‍රිය විප්පයෝග - ප්‍රිය දෙයින්‌ වෙන්‌ කරවීම, තරම්‌ නො වෙයි - සුදුසු නො වෙයි, අවකාශයෙක්‌ - ඉඩක්‌, සැලකූ තැන ම- සොයා බලා තීරණය කළ ස්ථානයේ ම, නිළ කරව - නියම කරව/ඉදි කරව, මෑතින්‌ - මේ දෙසින්‌, ඒ දිසාවට - ඒ පැත්තට/ඒ දිශාවට, දිය කෙළියට - ජල ක්‍රීඩාවට, පැන්‌ මඩවූ කළ - වතුර බොර වූ කල්හි, පහන්‌ පැනක්‌ - පිරිසිදු වතුර ටිකක්‌.
ගෙරි සරක්‌ - ගවයින්‌ සහ මීහරකුන්‌, ගංගායෙහි අස - ගංගාව සමීපයෙහි, සම්‌ පයි - හංවලින්‌ නිමැ වූ මලු/හං කවර, බිම්‌ ගිලී -පොළොවෙහි ගිලීමෙන්‌, අන්තර්ධාන - අතුරුදහන්‌. පැනින්‌ මිරිකා - වතුරෙහි කලවම්‌ කොට, පුවරු - බැමි/තාප්ප, පිහීයන්නේය - වැසීයන්නේය, උළින්‌ - ගඩොලින්‌, වියන්‌ පෝරු සිවිලින්‌ ලෑලි, සකලා ගාවා - හක්ගෙඩි උලා මැද, මකුලෙන්‌ - සුදු මැටි විශේෂයකි, අතිධවල - ඉතාමත්‌ සුදු පැහැති, සූ සැටක්‌ - හැටහතරක්‌, ඒ මුළල්ල - ඒ සියල්ල, පාන්‌ ගබඩා - පහන්‌ ගෙවල්‌, නොයෙක්‌ පෑයෙන්‌ යුක්ත - නොයෙක්‌ පැහැයෙන්‌ යුතු/නොයෙක්‌ පාටින්‌, කොඳු පලස්‌ - කෙඳි පලස්‌, සැතපෙන - නිදා ගන්නා, මහයානකුත්‌ - විශාල යහනාවක්‌ (ඇඳක්‌), නඟන ලද - ඉදිකරන ලද, දිව්‍ය අප්සරාවන්‌ - දිව්‍යාංඟනාවන්‌, පෙතැලි රූත්‌ - පෙතැලි රූප/රෙදි ආදියෙහි අඳින ලද සිතුවම්‌, අතින්‌ පිරිමැද මුත්‌ - අතෙන්‌ ස්ඵර්ශකර මිස, අජීවය - පණ නැත්තෙක්ය, උමඟ දෙපාර්ශ්වයෙහි - උමඟ දෙපැත්තෙහි, මනෝහර - මනහර/ඉතා අලංකාර/සිත ඇද ගන්නා, ශක්‍ර විලාසය - ශක්‍රයාගේ හැඩරුව, මහාමේරු පර්වතය - මෙම පර්වතය සමීපයේ සිට ඉහළට දිව්‍ය ලෝක ඇතැයි සැලකේ, සතර මහා සමුද්‍රය - මහා මේරු පර්වතය වටා ඇති මුහුදුහතර/නැඟෙනගහිර දෙසින්‌ කිරි මුහුද, බටහිර දෙසින්‌ පබළු මුහුද, දකුණු දෙසින්‌ නිල්‌ මුහුද, උතුරු දෙසින්‌ රන්‌ මුහුද, සතර මහාද්වීපය - මහාද්වීප හතර/ ජම්බුද්වීපය, පූර්ව විදේහය, උත්තර කුරුද්වීපය, අපර ගෝයානය, හිමාලය පර්වතය - උතුරු ඉන්දියාවේ පිහිටා ඇත, අනවතප්ත විල - හිමාලය පර්වතයේ පිහිටි විලකි, සිරියෙල්‌ තලය - මනෝසීල පර්වතය (මෙය හිමාලය පර්වතය සමීපයේ පිහිටා ඇත), චන්ද්‍ර බිම්බය - සඳ එළිය, චාතූර්මහා රාජකාදී - සදිව්‍ය ලෝකයන්ගෙන්‌ එකකි. සතර වරම්‌ දෙවියන්ගේ වාස භවනයයි, විද්‍යමාන - පවතින, ආශ්චර්යවත්‌ - අසිරිමත්‌, කලල්‌ අගල - මඩ අගල/නගරාරක්‍ෂාව සඳහා හාත්පස කැණ වූ ගැඹුරු වූ පළල්‌ වූද අගලයි. දිය අගල, කලල්‌ අගල, වියළි අගලයැයි අගල තුන්‌ වැදෑරුම්‌ වෙයි, පවුර - ප්‍රාකාරය, කුරැබිලි - පටු උමඟ/උමං දොරටු, නිෂ්ඨා කොට - නිමා කොට.
53. වේදේහ රජු උත්තර පංචාලයට පැමිණීම කාමයෙහි ගිජු වූ - කම්‌ සැපෙහි ලොල්‌ වූ, මුඩු වූයේ - මුලා වූයේ, ඉඳුරා - තත්වාකාරයෙන්‌/නියම ආකාරයෙන්‌, වඳනා - පිණිස ආමි - වන්දනා කරනු පිණිස පැමිණියෙමි, නපුරු ගමනෙක්‌ - අයහපත්‌ ගමනක්‌, යෝග්‍ය නක්‍ෂස්ත්‍රයෙක්‌ - සුදුසු නැකතක්‌.
34. වේදේහයන් උත්තර පඤ්චාල නුවරට පැමිණීම
[සංස්කරණය]කාමයෙහි ගිජු වූ - කම්‌ සැපෙහි ලොල්‌ වූ, මුඩු වූයේ - මුලා වූයේ, ඉඳුරා - තත්වාකාරයෙන්‌/නියම ආකාරයෙන්‌, වඳනා - පිණිස ආමි - වන්දනා කරනු පිණිස පැමිණියෙමි, නපුරු ගමනෙක්‌ - අයහපත්‌ ගමනක්‌, යෝග්‍ය නක්‍ෂස්ත්‍රයෙක්‌ - සුදුසු නැකතක්‌.
35. බ්‍රහ්මදත්තයන් උපකාරී නුවර වටලෑම
[සංස්කරණය]බිසෝ පළඳනා - බිසෝවරු පළඳින ආභරණ, පංචායුධ සන්නද්ධව - ආයුධ වර්ග පහකින්‌ සමන්වාගත ව (දුන්න, මුගුර, අඩයටිය, පත්කොහොල, පාරාවළල්ල) නො සැතපී - නො නිදා, ශ්‍රාන්ත ව - විඩාවට පත්‌ ව/විඩාබර ව.
36. “මංගල වීථිය”
[සංස්කරණය]සහජාත යෝධයන්‌ - තමන්‌ (බ්‍රහ්මදත්ත රජු) සමඟ එක ම දිනයේ උපන්‌ යෝධයන්‌, මහ විසල්‌ මළුවේ - මහා විශාල මිදුලේ, මුදුනෙන්‌ පිළිගෙන - උසස්‌ කොට (ඉහළින්‌) පිළිගෙන, අතුළ පෝරුවේ - අතුරන ලද (එලන ලද) ලෑල්ලේ, කුරුන්‌ කුදුන්‌ - කුරු හා කුදු මිනිසුන්‌, තරවා බැඳ - තද කොට බැඳ, බැණ නොනැගෙන - කතා කළ නොහැකි පරිද්දෙන්‌, කට කඩ රෙදි ගන්වා - මුවෙහි රෙදි කැබලි ඔබා, තාක්‌ මුළුල්ල - ඇති තාක්‌ සියල්ල, චපල - අස්ථිර/ ස්ථිර බවක්‌ නැති.
බැණවූහ - කතා කළහ, වීථියට - මාර්ගයට, ඇමදා බට නොහැක්ක - හැමදා බැසිය නො හැක, උමඟ විස්තර බලමින්‌ - උමඟෙහි සිරි නරඹමින්‌, කෙළිමින්‌ - සෙල්ලම්‌ කරමින්‌, රඳා - නැවතී/රැඳී, ඇන බිඳ පියා - කඩා බිඳ දමා, ගෙන යන පමණ - ගෙනයා හැකි තරම්‌, සාර වූ - වටිනා වූ, දොර අගුලු ගෙන - දොර අගුලු (සුළු උමඟෙහි) දමා, පැලෑහ - පලා ගියහ, මහ උමඟට බා ගෙන - මහ උමඟට බස්වාගෙන, නමා ගත්හ - ගමනාන්තය පිණිස පිටත්‌ වූහ, ජනානන්දකර වූ - මනුෂ්‍යයන්‌ සතුටු කරවන්නා වූ, මනදොළ - සිතෙහි ආශාව.
37.වේදේහයන් ගැලැවෙන උපාය සෙවීම.
[සංස්කරණය]හුනස්නෙන්‌ නැඟී - සිටි අසුනෙන්‌ නැගිට, විලක්කු - කුඩා පන්දම්‌, අනන්තා පරිමාණ - ප්‍රමාණ වශයෙන්‌ කිව නොහැකි සංඛ්‍යාවක්‌, ළය ඉපිල - හදවත (පපුව) ඉදිරියට පැන/හද ගැස්සී නැත හොත්‌ අතිශයින්‌ බියට පත්‌ ව යන අදහසයි, ශරදාකාශයෙහි- ශරත්‌ සෘතුවෙහි ඇති පැහැදිලි අහස, මර සෙනඟක්‌ - මාර සේනාවක්‌, රැහැණි ව - විරුද්ධ වී, ජඩාඪ්‍ය වූ - මෝඩකමින්‌ පිරුණු, නොරට - තම රටින්‌ පිට/ පිට රටකට, නන්‌ දොඩන්නවුන්‌ - ප්‍රලාප කියන්නවුන්‌.
සුරක්‍ෂිත කොට - ඉතා සුරැකි ව/ප්‍රවේසම්‌ සහිත කොට, සන්නාහ - යුද්ධය සඳහා ම සමින්‌ හෝ ලෝහවලින්‌ හෝ සාදවන ලද ආරක්‍ෂිත හැට්ට, සන්නද්ධ ව - යුධ ඇඳුම්වලින්‌ සැරසී, එකෝභාස - ඒකාලෝක / එකම ආලෝකය ඇති , කල්පද්‍රැමයක්‌ වැනි - කල්ප වාක්‍ෂයක්‌ බඳු, මරණ ගින්නෙන්‌ තවාලා - මරණය නමැති බියකරු දාහයෙන්‌ රත්‌ වන්නට හැර, අස්වසා ලන්නෙමි - සනසවා ලන්නෙමි, අර්ථ බලය - ධන බලය, කාය බලය - ශරීර ශක්තිය, (ප්‍රණා බල, සේනා බල, ස්ථානාන්තර බලයන තුනද එක් වූ විට පංච බල සෑදෙයි.) තුන්යම්‌ රාත්‍රියෙහි - පෙරයම (ප.ව. 6 -10, මැදියම - රාත්‍රී 10 -2) පැසුළුයම - අලුයම (2 -6,), කඹුරන්ගේ - කම්මල්‌ කරුවන්ගේ, බැගෑපත්‌ වූ - දීන භාවයට පැමිණියා වූ/අසරණ වූ, වලප්නා හඬ - විලාප කියමින්‌ හඬන්නා වූ හඬ, මතු කීකරු වන ලෙස - අනාගතයේ දී (මහෞෂධ පඬිවරයා) කියන බසට අවනත වන ලෙසින්, නිග්‍රහ කොට - අපහාස කර/දොස්‌ කියා, භින්න මන්ත්‍රණයෙන්‌ - බිඳුණු මන්ත්‍රණයෙන්‌/අවවාදය (නොපිළිපැද) කඩ කිරිමෙන්‌, සිත භින්න කොට - සිත බිඳුවා දමා, තුමූ ඇමත්‌ - අහු වූ අගුලත්‌, ඉණ කඩක්‌ - ඉනට රෙද්දක්‌. දැඩි මළෙක - මාරාන්තික උගුලක/ දරුණු උගුලක, අනාචාර - දුසිරිත්‌, මිත්‍ර ධර්මයක්‌ - මිතුරු ඇසුරක්‌, තර කොට හික්මවා - ස්ථිර කොට (මනා ලෙසින්) හික්මවා, රජගෙයි අසලයෝත්‌ - රජ ගෙය පිළිබඳ පුරුදු ඇත්තෝත්‌, නිමුන්‌ මිට - නගුලේ මිට, බැවහර දනීදැ - ව්‍යවහාර දේ (මඟුල්‌ පිළිබඳ) දනීද, ප්‍රඥා සමුද්‍රයන්‌ - සමුදුරු (මුහුද) හා සමාන නුවණැත්තන්‌, ඉතා නො යෙදෙන්නේය - අතිශයින්‌ නො ගැළපෙන්නේය.
ප්‍රඥා චක්ෂුසින්‌ - නුවණැසින්‌, ප්‍රත්‍යුත්පන්න - වර්තමාන, වජිර බුද්ධි - දියමන්තියක්‌ බඳු විනිවිදයන්නා වූ නුවණක්‌ ඇති, ගියදවස කළදැඩිකම්‌ - අතීතයේ කළ ක්‍රෑරකම්‌, නොදැන කියා පී බස්‌ - නොදැන කියා ලූ වචන, ජව සම්පන්න - වේගයෙන්‌ දිවීමට හැකි, සදා සිටි - සරසවා සිටි, කැහැටකින්‌ - කෙවිටකින්‌, අන්ධ බාලය - අනුවණය, පුරුෂ විශේෂය - කෙනකු සතු ව ඇති විශේෂ හැකියාව, උපෝසථ - ගුවනින්‌ යෑමට හැකියාව ඇති එනම්‌ කුලයෙහි උපන්‌ ඇතුන්‌, සෘද්ධි සම්පන්න - අහසින්‌ යා හැකි තරම්‌ බල සම්පන්න, වළාහක අශ්වයෝ - අහසින්‌ යා හැකි අශ්වයන්‌, ආකාශචාර්‌ වූ - ගුවනේ හැසිරිය හැකි/අහසින්‌ ගමන්‌ කළහැකි, ගරුඬ - ගුරුලා, දත පත නියා - බොරු (ව්‍යාජ) සිනහවක්‌ පහළ කොට.
නැව්‌ බුන්නවුන්‌ - නැව්‌ බිඳී ගිය වුන්‌, ගොඩෙක්‌ - ගොඩබිමක්‌, බැහැවෙන - රැවටිලි වදන්‌ දොඩන, මැත දොඩන, සපනී නම්‌ - හපනෙක්‌ නම්‌.
නමකට - එක් කෙනකුට, ජන්මාන්තර - ජාතියක්‌ ජාතියක්‌ පාසා, මරකුත්‌ - මරණයකුත්‌, කෙසේ කොටත්‌ - කුමක්‌ කළත්‌, මරණ නොනවත්නා බැවින්‌ - මරණයට පත්‌ වීම වැළැක්විය නොහැකි බැවින්‌, උග්‍ර වූ විෂයක්‌ - දරුණු විස සහිත දෙයක්‌.
රෑන බැඳලා - ලණුව බැඳ, මල - තොණ්ඩුව, කර වැල්‌ ලා ගෙන - බෙල්ලෙහි වැල ලා ගෙන, ගැඹුරු ප්‍රපාතයකට - මහා පල්ලමකට, පොළොව පැකුලුණනට - පොළොවෙහි (පය) පැටළුණු අයකුට, වහ්නි ස්කන්ධයෙන්‌ - ගිනි කඳෙන්‌.
හර - අරටුව, රඹ වනයට - කෙසෙල්‌ කැලයකට, බිඩලු හැරත්‌ - පතුරු ගලවා, ඉඹුල්‌ හරයකින්‌ - ඉඹුල්‌ ගසක අරටුවකින්‌ ගිම්‌ සමයෙහි - ග්‍රීෂ්ම කාලයෙහි, ඝර්මයෙන්‌ - ශ්‍රීෂ්මයෙන්‌, ළදරු පල්ලවයක්‌ - ළාදල්ලක්‌, කඹුරු උදුනෙහි - කර්මාන්තකරුවන්‌ ලෝහ රත්‌ කරන ළිපෙහි, නිරුදක - ජලය නැති, හස්ත ප්‍රාජ්ත - අතට පත්‌.
38. වේදේහයන් අස්වැසීම
[සංස්කරණය]සරණාගත - සරණක්‌ සොයා එන්නවුනට, වජ්‍රපංජරයක්‌ - දියමන්තියෙන්‌ කරවූ කූඩුවක්‌. (දියමන්ති ඉතා සවිමත්ය. මෙයින්‌ තැනූ කූඩුව (මැඳිරිය) කිසිවෙකුට ලෙහෙසියෙන්‌ බිඳිය නො හැකිය.), ක්ලාන්ත - විඩාවට පත්‌ ව, අන්නපාන - කෑම බීම, පිටිවහල්‌ වන්නා සේ - ඉවහල්‌ වන්නා සේ, නොලා තවත්‌ තද වීම්‌ නම්‌ - නොකළේ නම්‌ (සැනසිලියමක්‌) තවදුරටත්‌ විඩාවට පත්‌ ව, නිෂ්ඵල පල රහිත/ව්‍යර්ථ, බොහෝ වාදහස්‌ - බොහෝ සෙයින්‌ අවුරුදු දහස්‌ ගණනක්‌, ජල රේඛාවක්‌ - දිය මත ඇඳි ඉරක්‌, තුච්ඡ වන්නේය - හිස්‌ වූ දෙයක්‌ බවට පත්‌ වන්නේ ය.
ප්‍රත්‍යුත්පන්න - වර්තමාන, කාලක්‍රය - තුන්කාල, ස්වයම්භූ ඥානයෙන්‌ - තම නුවණින්‌ ම, පරෝපදේශ රහිත ව - අනුන්ගේ උපදේශයක්‌ නොමැතිවම, වලප්පනවුන්‌ - වැළපෙන හෙයින්‌, පේළාවක හසු වූ - පෙට්ටියකට අසු වූ, අහිගුණ්ඨිකයා - නයි අල්ලන්නා, මැඳිරියේ - කූඩුවේ, ගලවාහරින සේ - නිදහස්‌ කරන්නා සේ/බේරහරින්නා සේ, පදාති - පාබළ, කැටක්‌ අල්වාගෙන - ගලක්‌ අතට ගෙන, තරම්‌ නො වෙයි - සුදුසු නො වෙයි.
39. වේදේහයන් ගැලැවී යාම.
[සංස්කරණය]සුශික්ෂිත - මනාකොට හික්මුණු, ඉස්‌ පයිය - තොප්පිය, කෝනමක්‌ තරව හැඳ - ඇඳුම්වල කුණු දුහුවිලි නොතැවරිම සඳහා අඳින ලද රෙදි කැබැල්ල තදකොට ඇඳ, කඩ හකුළුවා - රෙදි අකුලා, ඉඟිකරුව - පරීක්‍ෂාකාරී ව, සලෙයිකඩ ඉරා - පරණ රෙදි කැබැල්ලක්‌ කැබලිවලට ඉරා, ගොයකු සේ - තලගොයකු මෙන්‌.
තර ව බා ගියේය - හොඳට ම බියට පත්‌ ව ගියේය, සන්කම්‌ කොට - සංඥා කර, සුදම්‌ දෙව්‌ සබය සේ - සුධර්මා දිව්‍ය සභාව සේ.
සුහුරු බඬුණුවෝය - මස්සිනාය, වැදූ මෑණී - තමා ප්‍රසූත කළ (බිහි කළ) මව, ආලිස්සසම්‌ නොවී - වෙනස්කම්‌ නො කර, මල්‌ බෑ - එක කුස උපන්‌ සහෝදරයකු, උභය කුල පරිශුද්ධ - මව්‌ හා පිය යන දෙපාර්ශ්වයෙන්‌ පිරිසිදු, රාජ්‍යෛශ්චරයයෙහි - රාජ ආධිපත්‍යය/රාජ ඊෂ්වර භාවය, ගහට - හිරිහැර, ප්‍රතිඥා - පොරොන්දුව, අවවාද සිතින්‌ ම පිළිගත්හ - උපදෙස්‌ හදවතින්‌ ම (අවංකව) පිළිගත්හ.
සේනානායක කම - පිරිසෙහි (සේනාවෙහි) නායක භාවය, ශ්‍රාන්ත ට - විඩාවට පත්ව/ක්ලාන්ත ව, රෑ පාන - රෑ එළි වෙන තුරු/රාත්‍රිය පහන්‌ කරමින්‌, අනවරතයෙන්‌ - අඛණ්ඩ ව/නොකඩවා ම, මේ එන නියාව - මේ අයුරින්‌ වන බවක්‌/මෙසේ වන බවක්‌, අන්තර්‌ මාර්ගයෙහි - අතුරු මාර්ගයෙහි, ඇසිල්ලකුත්‌ නොරඳා - මොහොතක්වත්‌ නො රැඳී, යොත්නකට - යොදුනකට, අමන්ත්‍රී - රාජ්‍ය පාලනය විෂයයෙහි අනුශාසනා කිරීමට අදක්‍ෂ වූවන්‌, පස්වනක්‌ ප්‍රීතීන්‌ - පස්‌ ආකාරයක ප්‍රීතිය (ඵරණ, ඛුද්දක, ඛණික, ඔක්කන්තික, උබ්භේගයන ප්‍රීති පසයි.) යොදනෙන්‌ යොදන - යොදුනෙන්‌ යොදුන, විධාන පරිද්දෙන්‌ - දැනුම්‌ දීම පරිදි/කීම පරිදි, පෙරවරු බතට - දිවා ආහාරයට, වැලි පීරා - වැලි (පොළොව) හාරා.
40. නිශ්ඵල ව්‍යායාමය
[සංස්කරණය]හියවුර - ඊ කොපුව නොහොත්‌ උරහිසෙහි එල්වන ලද ඊතල බහාලනය, ජීවග්‍රාහයෙන්‌ - පණ පිටින්‌, කෘතහස්ත - පළපුදුරු සහිත/පුරුදු කරන ලද අත සහිත, ධනු ශිල්පයෙහි දක්‍ෂ - දුනු ශිල්පයෙහි දක්‍ෂයා ධනුද්ධර නමින්‌ හඳුන්වයි, කළු හස්ලොම - අශ්වයෙකුගේ කළුපාට ලෝම ගසක්‌, කරබටුවක්‌ - කරබටු ගෙඩියක්‌, දඬුබස්නා මානයේ - ඊ තලයක්‌ වැදෙන දුර ප්‍රමාණය, දෙදණ්ඩක්‌ - දඬු දෙකක්, සරස - හරහට, ශර වර්ෂණයක්‌ - ඊ තල වර්ෂාවක්‌, එඬි - ආඩම්බරයෙන්‌, පසු නොලා - පසු නො බැස, වෙවුල්වා පියන්ට - සොලවා ලන්නට, සිසතින්‌ - හිස්‌ අතින්‌, සාදා ගන්නාහ - ජය ගන්නාහ, අංගරාග ගල්වා - ඇඟ උලන සුවඳ විලවුන්‌, රන්සත්‌ - රණින්‌ නිමවූහැට්ට, රන්‌ පොරෝදු - එනම්‌ වූ ආභරණ විශේෂයක්‌, නඳුන්‌ උයනෙහි - නන්දන උයනෙහි (මෙය තව්තිසා දෙව්ලොව පිහිටා ඇත.) පෙටියන්‌ - එනම්‌ ඇති මත්ස්‍ය විශේෂයකි, ධාරා නඟන ලද - මුවහත්‌ තබන ලද, සුසිනිත කොට - මනා ලෙස පිළියෙළ කර, තුන්‌ සණ ගා - හණ ගල්‌ තුනක ගා, (එනම්‌ වැලි ගල, කරගල හා හමගල යන තුනක උලා මුවහත තබා යනුයි.) ජාති වානේ - පොළොවෙන්‌ ම ලබාගත්‌ වානේ (සාමාන්‍යයෙන්‌ යකඩ ශුද්ධ කොට වානේ ලබා ගන්නා අතර පොළොවෙන්ම ලබා ගන්නා වානේ ඊටත්‌ වඩා සවිමත්ය.) සුණු කොට - කුඩු කර, පතාක යෝධයෝ - කරනම්‌ ගසමින්‌ පැන පැන විත්‌ සටන්‌ කරන යෝධ පිරිසක්‌, අවිෂය ස්ථානයෙහි - විෂය නොවන ස්ථානයෙහි/ගෝචර නොවන තැනෙහි, කරනම්‌ පන්නන්නාහු - පිනුම්‌ ගසන්නාහු, සතුරන් සාධා - සතුරන් ජයගෙන, පෝසත්හ - හැකියාව ඇත, මැදින්‌ පොලු ගසන්නට -දෙකට වෙන්‌ කරන්නට, කරප - මසුන්‌ අල්ලන වටදැල/කරක් ගෙඩිය, වජුංකුශයෙන්‌ - දියමන්තිවලින්‌ කරන ලද හෙණ්ඩුවෙන්‌.
41. මහෞෂධ බ්‍රහ්මදත්ත සංවාදය
[සංස්කරණය]තුන්‌ ලෝ තිලක - ලෝක තුනයන අදහසයි, දිව්‍ය මනුෂ්‍ය නාග නොහොත්‌ කාම ලෝකය, රූප ලෝකය හා අරූප ලෝකයට තූන්‌ ලොව යනුවෙන්‌ ව්‍යවහාර කෙරේ. (සත්ත්ව ලෝකය, අවකාශ ලෝකය, සංස්කාර ලෝකය, යනු ද තුන්‌ ලෝකයයි.) මේහැම ලොවක ම තිලකයක්‌ (නළලෙහි තබන ලද සලකුණ/මොට්ටුව) බඳු හෙයින්‌ බුදු රජාණන්‌ වහන්සේට 'තුන්‌ ලෝ තිලක' නමින්‌ ව්‍යවහාර වෙයි. තෛලෝකෛක ගුරු - තුන්‌ ලෝකයටම එක ම ගුරුවරයා (ශ්‍රේෂ්ඨතම) වූ, පරශත්‍රැ මරදන ප්‍රතාප - පර සතුරන් මර්දනය (බල බිඳීමේ) කිරීමේ තේජසින්‌ යුත්‌, ගම්භීර ප්‍රඥා - ගැඹුරු වූ ප්‍රඥාවෙන්‌ හෙවත්‌ නුවණින්‌ යුක්ත වූ, සකල ගජ වක්‍ර මර්දන - සියලු හස්ති සමූහයා මර්දනය කිරීමේ හැකියාව ඇති, භාස්වර කේශර සිංහරාජ වික්‍රම ඇති - බබලන්නා වූ ලෝම සහිත සිංහ රාජයකුගේ ශක්තිය ඇති, කල්‌ තබා අනුභව කොට - වේලාසනින්‌ ආහාර ගෙන, රන්‌ පට - රනින්‌ නිමවූ පට සළුව, රුවන්‌ සෝලු - මැණික්‌ ඔබ්බවා කරන ලද වස්ත්‍රයකි, කරණ කුණ්ඩලාභරණ - කන පළඳින ආභරණ, තාඩංකනාග වඩම්‌ කාදු - මේද කර්ණාභරණ විශේෂයකි, කාප්පු - වළලු, මුතුපොට - මුතුවලින්‌ කරන ලද මාලය, පට්ටොඩම්‌ - එනම්‌ ඇති ආභරණයකි, බාහුදණ්ඩි - බාහුවල පළඳින ආභරණ, මිණි වළලු - මැණික්‌ ඔබ්බවන ලද වළලු, ගිගිරි වළලු - මිණි ගෙඩි සහිත හඬ නැගෙන වළලු විශේෂයක්‌, මණිකයිවඩම්‌ - මැණික්‌ ඔබ්බවා කරන ලද අත්‌ පළඳනා විශේෂයක්‌, පස්‌ රූ - ගෙල පළඳින මාලයක්‌, රුවන්‌ වැල - මැණික්‌ ඔබ්බවා කරන ලද මාලයක්‌, රන්‌ සවඩි -රනින්‌ කළ ඉණ පළඳනා, පාද සංඛ - හක්‌ සහිත පයේ පළඳින වළලු, පාද ජාලා - සුසිනිඳු මේස්‌ වැනි පා වැස්මක්‌, රන්‌ පලසක්‌ -රනින්‌ කළ කම්බිලියක්‌, සෝලු ලීයක්‌ - විසිතුරු කැටයම්‌ සහිත හැරමිටියක්‌ නොහොත්‌ බස්තමක්‌/ සැරයටිය, රන්‌ මිරිවැඩි සඟළ - රනින්‌ නිම වූ පාවහන්‌ යුවළ, සුදු චාමර දෙකක් - සුදු පැහැති පවන්‌ සැලීමට ගන්නා විජිනිපත්‌ දෙකක්, සිත්‌ කලු - සිත්‌ ප්‍රිය කරන, ඈත්‌ මෑත්‌ බලා - එහා මෙහා බලා, සිත පහදවාගත නොහී - ඉවසිය නොහැකිව. අසු කරන ලදැයි සිතා - අල්ලා ගන්නා ලදැයි (රැකවල්‌ දමා කොටු කර) සිතා, ඔප්‌ නැඟූ - ඔපදැමූ, කැටපතෙක - කන්නාඩියක, අභිමතාර්ථය - අරමුණ, සිරිහී - හිරිවැටී, වෛදූර්ය මාණික්‍යය - වෛරෝඩිය නම්‌ මැණික්‌ විශේෂය, ඉදී - පොඩි වී, පඬුවන්‌ පැහැ වී - සුදු මැලි පැහැ ගැන්වී, කෙළනා සේ - ක්‍රීඩා කරන්නාක්‌ මෙන්‌, තොයිත්‌ - තොපත්‌, ඉඳුරාම දනිමි - මනා කොට එපරිද්දෙන්‌ ම දනිමි, භින්න ව - බිඳී/විනාශ වී, ජාති සෛන්ධවයකු - උපතින්‌ ම දිවීමෙහි සමත්‌ උතුම්‌ අශ්ව කුලයක්‌/සින්ධු දේශයෙහි උපන්‌ උතුම්‌ කුලයක අශ්වයෙක්, අසම්භීත - නිර්භය ව හෙවත්‌ නොහොත්‌ භය රහිත ව.
සුපුෂ්පිත - මනා කොට පිපුණු, විද්‍යුල්ලතාදියෙන්‌ - විදුලි එළිය ආදියෙන්‌, මල්කැන්‌ - මල්‌ වැල්‌, මස් වැදලි - දික්‌ වූ මස් පිඬු, ශෘංගාලයෝ - හිවල්ලු, ආලය හැර පියන්නාහ - ආශාව අත්‌ හරින්නාහ, අධම වූ - නීච වූ.
චකිතයක්‌ - කම්පා වීමක්‌, බුහුටි -දක්‍ෂ, හස්තප්‍රාප්ත වූ - අතට පත්‌ වූ, පසමිතුරා - සතුරා/විරුද්ධකරු, අනර්ථකාරී - අවැඩ සිදු කරන්නා වූ/අනතුරු දායක වූ, පලහා පියහ - පුළුස්සාදමන්න, සම්‌ බිම වනා - සම පොළොවෙහි දිගහැරදමා, මට සෑහෙන්නේය - මට සිනාසෙන්නේය/මට කවටකම්‌ කරන්නේය, මා කළක්‌ කළේය - මා කළ දෙයක්‌ කළේය, ශෝකයෙන්‌ මූර්ජා කරවා - සොවින්‌ සිහි නැති කරවා, විසංඥ කරවා - සිහි නැති කරවා, මට කළ වධයට දිවුණක්‌ - මට කළ වධ බන්ධනයන්ට වඩා දෙගුණක්‌ වැඩි වූ වධ බන්ධනයක්‌, චිත්‍ර වධ - නානාප්‍රකාර (විචිත්‍ර) දුක්‌ වේදනා, ප්‍රතිඥා - පොරොන්දු, මරණ විකලයෙන්‌ - මර විකාරයෙන්‌/මරු විකල්ලෙන්‌, නන්දොඩව - විකාර කතා කරයි, නො හැදවූහ - විශ්වාස නො කළහ, බාගෙනවුත්‌ - කැඳවාගෙන විත්‌.
උකාගත්‌ - එකතු කරගත්‌, පූ - කැවුම්‌, රැස්‌ බැඳ - රංචු පිටින්‌, සැඬි ගමක්‌ - දරුණු මිනිසුන්‌ ඇති ගමක්‌, නිශ්‍රික - අශොභන, දිව පුරයක්‌ - දිව්‍ය පුරයක්‌, ඇසූදෑත්‌ නැතැ - ඇසූ කෙනෙක්වත්‌ නැත, ශ්‍රෝණි ප්‍රදේශය - ඉඟටිය ප්‍රදේශය/උකුළු ප්‍රදේශය, කශී දේශයෙහි - සොළොස්‌ මහා ජනපද අතරින්‌ එනම්‌ ජනපදයයි, රන්කම්‌ කළ තිඟිරි පිළි - රනින්‌ කරවන ලද පට රෙදි, ජාත රූපයෙන්‌ - රනින්‌/රත්රන් වලින්‌, සර්වාංග සුන්දර වූ - ශෝභා සම්පන්න සියලු දේහ ලක්‍ෂණවලින්‌ යුතු.
අලතා පිරිකම්‌ කළාක්‌ වැනි - ලාකඩවලින්‌ අලුත්වැඩියා කළාක්‌ මෙන්‌, මුව පොල්ලන්‌ - මුව පැටවුන්‌, කෘෂ්ණ මණ්ඩලය - කළු ඉංගිරියාව, පස්‌ පෑ - පාට වර්ග පහ. එනම්‌ නිල්‌, රන්වන්‌, රතු, කලු, සුදු, විලිකුන්‌ - හොඳින්‌ පැසී ඉදුණු, බිඹුපල - කෝවක්කා ගෙඩි, අධර පල්ලව - දෙතොල්‌, දෑහිඟුල්‌ - ජාතිහිංගුල/සාදිලිංගම්‌, කළු වැල්‌ ලතාවක්‌ - කළු අඟිල්‌ වැල්‌, නිල්‌ වූ - කළු පැහැය හැඟවෙයි, නිල්‌ පැහැය ලෙස කවි සමයේ කළු වර්ණය හැඳින්වෙයි. අක්‌ බඹුරු - අගින්‌ වක්‌ වූ, අභිනව මෘගාංගනාවක්‌ - තරුණ මුව දෙනක්‌, හේමන්ත කාලයෙහි - ශීත සෘතුවෙහි, ඇයි ගිනි කඳක්‌ - කුමන ගිනි ගොඩක්‌, හිම සමයෙහි - සීත කාලයෙහි, තවා පියන්නට - උණුසුම්‌ කර ගන්නට, වහ්නි රාශියක්‌ - ගිනි කඳක්‌, පර්වත ප්‍රාන්තයෙන්‌ - කඳු බෑවුමකින්‌, හුණු ගංගාවක්‌ - වැටෙන ගංගාවක්‌, දෙභිත්තියෙන්‌ - ඉවුරු දෙකින්‌, නළ කොළ - බට කොළ, රෝම රාජියෙන්‌ - ලොම පෙළින්‌/ලොමින්‌ ගැවසි රේඛාව.
ඡවි කල්‍යාණය - රන්වන්‌ පැහැ නිකැලැල්‌ සමක්‌ ඇතිවීම, මාංශ කල්‍යාණය - ස්ථුල හෝ කෘෂ නොවූ පිහිටිය යුතු පරිදි පිරුණු මස් පිහිටීම, වයෑ කල්‍යාණය - එකසිය විසි හැවිරිදි කතක වුවද සොඳඟොස්‌ වියැති සේ පෙනුම පිහිටීම, දන්ත කල්‍යාණය - මුතු ඇට පෙළක්‌ බඳු සමාන වූද කිරි සුදු පැහැති දත්‌ වැටි පිහිටීම, කේශ කල්‍යාණය - නීල වර්ණ දිගු සිනිඳු වරලස පිහිටීම, ස්වර්ණ ඵලකයෙහි - රනින්‌ කළ ලෑල්ලක, රන්‌ තිඹිරි - රන්‌ තැඹිලි, තන සඟළ - පයෝධර යුග්මය, නඛාග්‍රයෙහි - නිය කෙළවර පටන්‌, කේශාග්‍රය - කේසාන්තය, සැරහුව මනා - මනා කොට සරසවන ලද, සුඟත්‌ - ස්වල්පයත්‌.
නුදුටු විරූ - දක්නා නොලද, ස්නේහ - ආදරය, යමරජු - අපායේ ප්‍රධානියා, කාත්‌ නොදන්නා - කවුරුන්වත්‌ නොදන්න/කිසිවකු නොදන්න, දිව්‍යමායමක්‌ - දෙවියන්ගේ මායමක්‌/ දිව්‍ය ප්‍රාතිහාර්යයක්‌, ඉන්ද්‍රජාලයක්‌ - ඇස්‌ බැන්දුමක්‌/විජ්ජාවක්‌, මහා ව්‍යසනයෙන්‌ - මහා විපතින්‌, පැලෑහ - පලා ගියහ.
චිත්‍රකාරයන්‌ - සිතුවම්කරුවන්‌, දහසක්‌ සක්වළ - චක්‍රාවාට දහසක්‌, සිවු සැටක්‌ - හැටහතරක්‌, වඤ්චා සිතක්‌ - රැවටිලි සහගත සිතුවිල්ලක්‌ අවෛරි ව - වෛරයක්‌ නොකොට, අවනත ව - නතුවී/එකඟ වී, අර්ධයක්‌ ලද්දේ පණ්ඩිතය - පණ්ඩිතයන්‌ නතුකර ගතහොත්‌ මා විසින් ලදයුතු දෙයින්‌ අඬක්‌ ලැබුණේ වීයැයි, සිත්‌ අඟවා - සිත්‌ පෙන්වා, පරණ වෛරයක්‌ - පෙර සිට ඇති කරගත්‌ ක්‍රෝධ සිතුවිල්ලක්‌, වාසල්‌ - දොරටු.
42. බ්‍රහ්මදත්තයන් උමඟට වැදීම.
[සංස්කරණය]අභිමතාර්ථ සාධක - අදහස්‌ ඉටු කර දෙන, චින්තා මාණික්‍යය - සිතූ පැතූ දෙය ඉටු කර දෙන මාණික්‍යය, ජනනේත්‍ර රසාංජන - ජනයාගේ නෙතට රසඳුනක්‌ හා සමාන, නොබා නික්මුණු - කිසිඳු බියක්‌ නැති ව ඉදිරියට පැමිණි, ලාභයක්‌ - සමෘද්ධියක්‌/දියුණුවක්‌, ආඥා පවත්නා - නියෝග පවත්නා/බල සීමාව, පසාරයෙන්‌ - පුරසාරමින්‌, විස්තරාත්මක ලෙස, පිහි කල - වැසූ කල්හි, ආශ්චර්යයවත්‌ - අසිරිමත්‌, අගම්පඩි සේනාව - වැටුපට සේවය කරන යුධ සේනාව, එළිපතින්‌ - දොරකඩින්‌, දොර පියන සේක්‌ නො හඟවා - දොර වසන බවක්‌ අඟවන්නේ නැති ව, ඇණයක්‌ මැඬලු - ඇණයක්‌ එබූ, ඒ ඇසිල්ලෙහි - එසැනින්‌/එක් වරම, සුළු දොර - කුඩා දොරවල්‌, පිහී අඟුලු වී - වැසී අගුල්‌ වැටී/වැසූ දොර පිටතින් පිටින අයකුට අරින්නට බැරි වන සේ හිර කිරීම, ලෝකාන්තරික නරකය - මහා ඝන අන්ධකාරයකින්‌ යුතු අපායකි/සක්වලවල්‌ තුනක්‌ අතර පිහිටා ඇතැයි සැලකේ.
මධ්‍යම රාත්‍රියේ - මැදියම්‌ රෑ/රාත්‍රී 12.00 ට පමණ වූ වේලාවයි, බොටුවට පෑ - බෙල්ලට තබා, අමෝරා - ලස්සා/උළුක්‌ කර. අභය දෙව - ජීවිතදානය දෙන්න, නොවරදනා ලෙස - පොරොන්දුව
වෙනස්‌ නොවන සේ/පොරොන්දු කඩ නොකරන සේ, සපථ කළහ - දිව්රා පොරොන්දු වූහ, යසස්‌ - කීර්තිය, නින්දා කරන - පහත්‌ කොට සලකන/ගර්හහා කරන, වලප්නාහ - වැලපෙන්නාහ, ඒ සා සත්ත්වයනට - ඒ හැම දෙනාට ම.
ඉරු නැංගා සේ - හිරු උදා වුණාක්‌ මෙන්‌, අස්වස්‌ ලදින්‌ - අශ්වාස කිරීමට හෙවත්‌ හුස්ම ලබා ගැනීමේ පහසුව ලබා, දොර නො හළුවෝ නම්‌ - දොර ඇරියේ නැති නම්‌, සහජාත - එකම දින උපන්‌, සැළවල්‌ - බඳුන්‌/භාජන. දිවි - ජීවිතය/අභයදානය, සංසර්ගය - එක් ව වාසය, ක්‍ෂමා කර - සමාකර, අලජ්ජි වූ - ලැජ්ජාවක්‌ නැති, ජඩයා - බුද්ධිභීනයා/ මෝඩයා, පණ තබා - පණ ඇතිතාක්‌/ජීවත්ව සිටින තාක්කල්‌, සමාගම - සමඟ/එකමුතු.
43. මහෞෂධයන් රඳවා ගන්නට ප්‍රයත්න කිරීම
[සංස්කරණය]කෙළ - සැණකෙළි, ජීවිත වෘත්තියට - දිවි පැවැත්මට, වෛදුර්ය - වෛරොඩිය (එනම්‌ මැණික්‌ වර්ගය), මසාරගල්ල - මැසිරි ගල්‌, සෙනෙවිරත්‌ කම්‌ - සේනාවට මුලාදෑනිකම්‌/සේනාධිපති ධූරය, භර්තෘ ස්වාමි - ගෙහිමියා, චිරාත්‌ කාලයක්‌ - බොහෝ කාලයක්‌, ඓශ්චර්යයෙහි - ප්‍රධානත්වයෙහි/ඊෂ්වර භාවයෙහි.
ජලරේබඛාවක්‌ - දියෙහි ඇඳි ඉරක්‌, ස්වර්ගස්ථ - මරණයට පත්‌ වූ කල්හි, රැකී උනිම්‌ නම්‌ - ජීවත්‌ ව සිටියේ නම්‌, පස්‌ විසිදහසක්‌ - විසි පන්දහසක්‌, අය නිමන්නා වූ - ආදායම්‌ උපයන්නා වූ, සළු ගම්‌ - ත්‍යාග ලෙසින් දුන්‌ පේෂකාර (රෙදි වියන) ගම්‌, බිසෝ පළඳනාවෙන්‌ සරහා - බිසොවුන්‌ පළඳින ආභරණයන්ගෙන්‌ සැරසුණු, නින්දේම - අයිතිකරගෙන ම, නේවත්‌ නමුත්‌ - නොපැමිණියේ වුවත්‌.
44. මහෞෂධයන් පෙරලා මියුලු නුවරට පැමිණීම
[සංස්කරණය]දශවිධ රුවන්‌ - මුතු, මැණික්‌, වෛදූර්ය, ගෝමේදී, දියමන්ති, පබළු, මරකත, පද්මරාග, නිල්‌ මැණික්‌, රත්තරන්‌ යන රත්න වර්ග දහය.
සොළොස්දහසක්‌ - දහසයදහසක්‌, ඇණිය - සේනාව, වෘත්තීමය උත්තමයන්‌ - උසස්‌ තනතුරුවල රැකියා කරන්නන්‌, අධමයන්‌ - පහත්‌ (නීච) රැකියා කරන්නන්‌, රැහැණි නො කරවා - කෝප නො කරවා.
අසුර විජය - අසුරයින්‌ ජරාජය කොට, පුල පුලා - ඉපිලි ඉපිලී, තමන්ගේ පර්ෂද්‌ - තම පිරිස්‌.
45. මහෞෂධයන් පිළිගැනීම
[සංස්කරණය]කෝනමක්‌ - (කුණු ආදිය ගෑ‍වෙතියි සිතා පිටතින් ඇන්ද ) වැරැහැල්ලක්, ඉතා ගැටවා - මහා කපටියා, මතු වන්නා දැක - අනාගතයෙහි වන දේ දැක, කුඩෙනි - දරුව/තැනැත්ත, මෑත - මෙහාට, වඩමින්‌ - පැමිණෙමින්‌, අන්‌ කවුරුනැයි - වෙනත්‌ කෙනකුන්දැයි, යසදායක වූ - කීර්තිය ගෙන දෙන්නා වූ, ජනානන්දකර - මිනිසුන්‌ සතුටු කරවන, සරණාගත - පිහිට පතා පැමිණි, වජ්‍රපංජර - දියමන්ති/වීදුරු, පෙර ගමන්‌ - පූර්ව මාර්ගයට/මඟ ඉදිරියට, ධජ - හතරැස්‌ කොඩි, පතාක - තුන්හුලස්‌ කොඩි, කදලි තොරණ - කෙසෙල්‌ තොරණ, තූෂාරයෙන්‌ - පින්නෙන්‌.
46. පිළිසඳර
[සංස්කරණය]කුරාලයෙකැ - මළ කඳන්‌ රැගෙන යන මැස්සක, උකටලියක්‌ - කළකිරීමක්‌, සියොතුන්‌ - කුරුල්ලන්‌, ඉෂ්ටයක්‌ - යහපතක්‌, අනිෂ්ටයක්‌ - අයහපතක්‌.
47. සැණ කෙළි
[සංස්කරණය]කරසක්‌ - අතෙහි තබා ගෙන පිඹින හක්ගෙඩි, විජයසක්‌ - යුධ ජයග්‍රහනයකින්‌ පසු පිඹින හක්ගෙඩි, ජයතුරා සක්‌ - ජයෙන්‌ ඉපිලී ගිය කල්හි පිඹින හක්ගෙඩි, සංඛ නාද - හක්‌ පිඹින ශබ්දය, විභවානුරූප කොට - පොහොසත්‌ කමේ ප්‍රමාණය අනුව, ව්‍යාපාරයෝ - වෙළෙන්දෝ, නෙයියාඩගම්‌ - නැටුම්‌ ගැයුම්‌ වැයුම්‌ ආදී සෙල්ලම්‌.
48. බ්‍රහ්මදත්තයන්ගේ නෑයන් යැවීම
[සංස්කරණය]අන්ත වූ - අවසන්‌ වූ, කම්මිත්තන්‌ - සේවිකාවන්‌, පාක්කුඩම්‌ - රජකු විසින් තවත්‌ රජකුට (කප්පම්‌ ලෙස යවන ත්‍යාග).
49. දිය රකුසු පැනය
[සංස්කරණය]ස්වර්ගස්ථ වූහ - මරණයට පත්‌ වූහ, ධවලච්ඡත්‍ර නංවා - සුදු සේසත්‌ නංවා, කිරඹ සේ - (කිරි+ අඹ) කිරි සහ ජලය එක් වුණාක්‌ මෙන, අභිවෘද්ධිදෑ - දියුණුව ගෙන දෙන, නුඹදෑ - නුඹ වහන්සේ ම, පිටිවහලෙක්‌ - උපකාරය/ අනුබලය, රුවන්ගේ - රනින්‌ මැණික්‌ ඔබ්බවා කළ ගෙය, සම්පත්‌ වළඳා - සම්පත්‌ පරිහරණය කොට.
මළ කල - මරණයට පත්‌ වූ කල්හි, ප්‍රතිඥා දී - පොරොන්දු වී, බැගෑව හඬමින්‌ - අසරණ ව හඬමින්‌/කනස්සලු ව හඬමින්‌, සහජාත - එක් දිනම උපන්‌, දැසිදස්‌ - දාසදාසී/වැඩකරුවන්‌ හා වැඩකාරියන්‌, ඉඳිනට - සිටින්නට, පරිබ්‍රාජිකා - තාපසවරියක්‌, වියෝ කොට - වෙන්කොට, ප්‍රිය විප්පයෝගයට - ප්‍රියයන්ගෙන්‌ වෙන්‌ වීමට, නොපහන්‌ - සතුටු නැති ව, වල්ලභ ස්ත්‍රීන්‌ - යහළු ගැහැනුන්‌, හස්ත මුද්‍රා - අතින්‌ කරන සංඥා, හිස පිරිමැඬ - හිස අතගා, උකටලී - කම්මැළි.
පොළු කෙරෙමි - දෙකඩ කරමි, විචාළ නයින්‌ ම - ඇසූ අයුරින්‌ ම, මහෝඝයක්‌ - මහා ජලස්කන්ධයක්‌/මහා සැඩ දිය පහරක්‌, කැහැපට කවාගෙන - අමුඩය ගසාගෙන, තෙලිත්තක්‌ - තෙල්‌ ටිකක්‌, රාජාංගනයෙහි - රජගෙයි මිදුලෙහි, ප්‍රත්‍යක්‍ෂ කොට - තහවුරු කොට/ඇඳස්‌ පනාපිට.
ලොකාස්වාද රතියෙන්‌ - ස්ත්‍රී පුරුෂ සම්භෝගයෙන්‌, අරක්කැමියා - බත්‌ මාළු පිසින්නා, හළ පැලැල්ලෙන්‌ - විවර කරන ලද දොරෙන්‌, පසල් දනව්වෙහි - ප්‍රත්‍යන්ත ජනපදය/පිටිසර ගම්මානයෙහි, ජාතිහැඟවූහ - කුල ගොත්‌ කීහ, කෙළනාහ - ක්‍රීඩා කරන්නාහ, පළස්හුවටත්‌ - පළස් නූල්‌ වලින්‌ සැදූ බෝලය, ස්වර්ණ ප්‍රතිබිම්බයක්‌ - රනින්‌ කළ පිළිරුවක්‌, වළහා කී බව - සඟවා කී බවක්‌, දණ වක නමාගෙන - දණහිස වක ගසාගෙන/දණගසාගෙන.
කඩුව අමෝරා - කඩුව උළුක්‌ කර, බිසො පළඳනාවෙන්‌ සරහා - බිසෝවරු පළඳින ආභරණයන්ගෙන්‌ සරසා, මිණි මෙවුල්දම්‌ - මාණික්‍ය මේඛලාදාම/ ස්ත්‍රීන්ගේ උකුලේ පළඳින මැණික්‌ ඔබ්බවා කරනු ලැබූ හවඩියක්‌.
ඒකනින්නාද - එක ම ඝෝෂාවක්‌ ඇති/එක ම හඬකින්‌ පිරුණු, මුරුත්තු නොකොට - ඉවත නොදමා, කාමරාගයෙන්‌ - කාමය කෙරෙහි ඇති කැමැත්තෙන්‌, දිවුණක්‌ දී - දෙගුණයක්‌ දී, නිර්ධනී ව - ධනය නැති ව, ඡායාව - සෙවණැල්ල, රාජ කෘත්‍යයෙගි රැඳෙවෙහි - රාජකීය කටයුතුවල දිවා රාත්‍රී දෙකෙහි, බන්ධු සමාන - ඥාතින්හා සමාන, ඵරුෂ බැණ - අයහපත්‌ වචනයෙන්‌ කියා, නිර්භීත ව - භයක්‌ නැති ව ම, අත පොළා සෙන්නේය - අත්පුඩි ගසා සිනාසෙන්නේය.
ස්වප්නයෙහි - සිහිනයෙහි, ඇතැඹුල සේ - අතට පත්‌ නෙල්ලි ගෙඩියක්‌ මෙන්‌, බාන තරම්‌ - බිය වන තරම්‌, කඩදත්‌ - කැඩුණුදත්‌, මහිස - මීහරක්‌, දෝලී - දෝලාව, කුනම්‌ - උස්සාගෙනයන දෝලා විශේෂයක්‌. නාග සුපර්ණාදී - නාග ගුරුළු ආදී, ප්‍රමාණාතික්‍රාන්ත ගුණ - ප්‍රමාණය ඉක්ම ගියා වූ ගුණ, ඉඳිකටු මලින්‌ - ඉඳිකටු සිදුරෙන්‌, මොබ ආවක්‌ පටන්‌ - මෙහාට ආදා පටන්‌, ඉෂ්ටානිෂ්ට - හොඳ නරක, අර්ථානර්ථ - වැඩ අවැඩ, ඉඳුරාම - ඒකාන්ත වශයෙන්‌/ සෘජු ලෙසින් ම, අසමධූර - සම නොවූ ධූරයෙන්‌ යුතු/ධූරයෙන්‌ සම කළ නොහැකි, උදක රාක්‍ෂසයාට - දිය රකුසාට. දෙවලයක්‌ - සැකයක්, ඓහලෞකික - මෙලොවට අයත්‌ වූ, සකලාර්ථ - සියලු වැඩ/හැම අදහසක්ම, පාරලෞකික - පරලොවට අයත්‌ වූ, අත්‍යන්තෝපකාර - අතිශයින්‌ උපකාර, කුළුගන්වා - මුඳුන්‌ පමුණුවා/ සම්පූර්ණ කොට.
50. පූර්වාපර සන්ධි
[සංස්කරණය]දුඃඛ සත්‍යය- ‘සියල්ල දුක යැ’ යන ඇත්ත. සමුදය සත්‍යය- ‘දුකට හේතුව තෘෂ්ණාව යැ’ යන ඇත්ත. නිරෝධ සත්‍යය- ‘තෘෂ්ණාවෙහි නැවැත්මක් වෙයි, යන ඇත්ත. මාර්ග සත්‍යය- ‘තෘෂ්ණාව නැවැත්වීමේ මාර්ගයක් ඇත’ යන ඇත්ත. චතුරාර්ය සත්‍යය- ආර්යයන් වහන්සේලා විසින් අවබෝධ කැරැ ගන්නා ලද සත්‍යය හතර. ධර්ම භාණ්ඩාගාරික - ධර්මය තැන්පත්කර (දරා සිටින) ඇති ගබඩාවක්‌ බඳු, වල්ලභ වූ - හිමිකම්‌ දරන.
උම්මග්ග ජාතක කතාව නිමියේය.