ගිරා සන්දේශ විස්තර වර්ණනා-25

241

අන්වය - තිවට, කසුබු ඉසි, සුරගුරු මෙන් සුබද, ඒ යති සඳු‍ෙග් ලොවට කලණ නොමඳ සුමට වදන් දුළ විසිතුරු මහ මුහුද. දස අට ‍පොරණ රළ පතරින් නිබඳ පිරි. අර්ථය - මහා බ්ර හ්මයා, කාශ්යරප සෘෂි, හා බෘහස්පති මෙන් ඉතා භද්රත වූ ඒ යතිතුමාගේ, ලෝකයට කල්යාමණ වූ, බොහෝ වූ ඉතා මටසිලුටු වචන නමැති බැබලුණු විචිත්රෝ මහ මුහුද, දහ අට පුරාණ නමැති රළ සමූහයෙන් නිතර පිරුණේය.

විස්තර - තිවට - මහා බ්රැහ්මයා; වට හෙවත් පැවතුම් තුනක් ඇති නිසා මහා බ්ර්හ්මයාට තිවට යයි කියනු ලැබේ. මේ පැවතුම් තුන නම් ලෝකය මැවීම. ආරක්ෂා කිරීම සහ විනාශ කිරීමය.

කසුබු ඉසි - කාශ්යකප නම් සෘෂිවරයා - හින්දු දේව කතාවලට අනුව හොහු මහා බ්ර හ්මයාගේ මුණුබුරෙකි. සියලු ප්රාණණීන්ගේ ආදි පුරුෂයා ඔහු යයි සලකන ලදි.

සුබද - සුභද්රග, ඉතා යහපත්

දසඅට පොරණ - බ්රේහ්මම, පද්ම, විෂ්ණු, ශිව, භගවත්, නාරද, මාර්කණ්ඩෙය, අග්නි, භවිෂ්යාත්, බ්රීහ්මවෛවර්ත, ලිඬග, වරාහ, ස්කන්ධ, වාමන, කුර්මු, මත්ස්යා, සුපර්ණ, බ්රරහ්මාණ්ඩ යන නමින් ඇති පුරාණ ශාස්ත්රද අට‍ළොස.

242

අන්වය - අවට ඉඳින අඩදැණි පඬිවරුනටද පෙර ඇදුරන් පැමිණි ලෙස සිතට සතුටු වන සොඳ පද අරුත් සරණි, රුවට කියන ඔහුට දස අ විදු තැන් සිය පවෙණි විය.

අර්ථය - වටේට ඉන්නා වූ අඩදැණි පඩිවරුන්ට, පූර්වාචාරයවරුන් පැමිණි ආකාරයට සිතට සන්තෝෂය ඇති වන යහපත් පදාර්ථ සමූහය විචිත්රට ලෙස කියන්නා වූ ඔහුට අෂ්ටාදශ විද්යාද ස්ථාන ස්වකීය ප්ර වේණිය විය.

විස්තර - (1) රහල් හිමියන් පුරාණ ශාස්තුයන්හි අර්ථ පැහැදිලිකර දක්වනුයේ ආධුනිකයන්ට පමණක් නොවේ. පඩිවරුන්ටත් ඔවුන්ගේ සිත් සතුටු වන ආකාරයට එසේ කරති.

(2) අඩදැණි - දණ නමා සිටින

සරණි - සමූහය

දස අට විදු තැන් - පුරාණයෙහි විද්යාිවෝ කොටස් දහ අටකට බෙදා දැක්වුණාහ. ඒවා මෙසේය: (1) ශික්ෂා (2) කල්ප (3) ව්යා්කරණ (4) නිරුක්ති (5) ඡන්දස්ශාස්ත්ර (6) ජ්යො)තිශ්ශාස්ත්රධ (7) සෘග්(8) යජුර් (9) සාම (10) අථර්ව්න් (යන වේද සතර) (11) මීමංසා (12) න්යාසය (13) ධර්ම9 ශාස්ත්රි (14) පුරාණ (15) ආයුර්වේද (16) ධනුර්වෙරද (17) ගාන්ධර්වධ (18) අර්ථ ශාස්ත්ර‍

පවේණි - පරම්පරාවෙන් පැවත එන උරුමය.

243

අන්වය - මිසදිටුවන් අබඳ බස් නොසී කරන නිසී නැණ ඇති පැරකුම් රජුට සැක සිත පසිඳ නඳ රසී ගැඹුරු තෙපලෙන් සූවාසූ දහසක් දහම් කඳ දෙසී.

අර්ථය - මිථ්යාලදෘෂ්ටිකයන්ගේ අසම්බන්ධිත වචන සිහිනොකරන්නා වූ යහපත් නුවණ ඇති පරාක්ර මබාහු රජුට සැක සිත නැති කොට සතුට ගෙන දෙන රසවත් ගැඹුරු වචනයෙන් අසූ හාර දහසක් ධර්මස්කන්ධය දේශනා කෙළේය.

විස්තර - අබඳ - පිටපත්හි නො එන නමුත මෙය ‘අබද’ යනුවෙන් ගෙන ‘අභද්ර ’ යැයි අරුත් කීම වඩා සුදුසු බව පෙනේ.

නො සී කරන - නොසිහි කරන; සිහියට හෙවත් මතකයට නොගන්නා.

නිසී නැණැති - යහපත් ඥානයෙන් යුක්ත

පසිඳ - ප + සිඳ; නැති කොට

රසී - රස ඇති; රසවත්

සූවාසූ දහසක් දහම් කඳ - බුදුන් වදහළ ධර්මය ස්කන්ධ (සමූහ) වසයෙන් අසූ හාර දහසක්යැයි කියනු ලැබේ.

244

අර්ථය - ඒ ස්වාමීන් නැමති කෛලාස පර්වතයෙන් වැටෙන්නා වූ යහපත් ධර්මය නැමැති ආකාශ ගංගාවෙහි දීප්තිමත් ජල ධාරාව වැදී අප්රෙමාණ සන්තෝෂය නැමැති අමෘත ඕජසින් පිරි නරේන්ද්රෝැත්තමයා නමැති කිරි මුහුද නිතරම විශේෂයෙන් බැබලුණේය.

විස්තර - රජු නමැති කිරි මුහුද ධර්මය නමැති ආකාශ ගංගාව වැටීමෙන් ප්ර භාවත් වූ බව මෙයින් කියවෙයි.

245

අන්වය - දන මන විකාසය කර දහම් දෙසන ගුණ නිවාසය සොබන එයති සඳුගේ වදන් නළු අඟන විසේසය පෑ රඟන පවර සබාසය රඟ බිම් විය.

අර්ථය - ජනයාගේ මනස පුබුදු කරමින් ධර්ම දේශනා කරන්නා වූ ගුණයට නිවාස වූ (ගුණවත්) ශෝභන ඒ යතිතුමාගේ වචන නමැති නාටිකාංගනාව විශේෂය පෙන්වා නටන්නා වූ උතුම් වූ ෂඩ් භාෂාව රංග භූමියක් විය.

විස්තර - රහල් හිමියන්ගේ වචන නළඟනක් නම් ඇය විශේෂත්වයක් පා නැටුම් දක්වන්නේ, ෂඩ් භාෂාව නමැති රඟ බිමෙහිය.

විකාසය කර - පුබුදුවා

සබාසය - සංස්කෘත, ප්රාිකෘත, මාගධී, පෛශාවි, ‍ෙශෟරසෙනි, අපහ්රංයස යන භාෂා සය.

246

අන්වය - පස් ඇස් පසැස් කර සොඳ ලෙසම වදහළ නිදොස් වෙසෙස් පිළිවෙත් සිරිත නොවිහිද සදොස් කෙළෙස් සතුරන් නොමඳ ඔද මැඬ නිබඳ අපිස් සතොස් ගුණයෙන් වැජඹෙයි.

අර්ථය - බුදුන් වහන්සේ විසින් ප්රඬත්ය ක්ෂ කර ගෙන සුදුසු ආකාරයට වදාරන ලද්දා වූ වැරදි රහිත විශේෂ ප්රනතිපත්ති, චාරිත්රෙ උල්ලංඝනය නොකර දොස් සහිත ක්ලේවශ නමැති සතුරන්ගේ බොහෝ වූ එඩි මර්දනය කොට නිරතුරුව අල්පේච්ඡ සන්තෝෂ ලක්ෂණයෙන් වැජ‍ෙඹයි.

විස්තර - පසැස් - පස් + ඇස්; ඇස් පසක් ඇති තැනැත්තා = බුදුන්; මසැස, දිවැස, පැණ ඇස, බුදු ඇස, සමතැස යන පංචාක්ෂීන් බුදුන්ට ඇතැයි කියති.

පසැස් කර - ප්ර්ත්යසක්ෂ කර.

අපිස් - අල්පේච්ඡ

247

අන්වය - බැලූ බැල්මට දුෂ්කර සේ පෙනෙතත් එසේ නොවේ.

අර්ථය - සිල් නමැති සේනාවද, කීර්තිය නමැති චාමරද. මෛත්රීැ නමැති සේසත්ද. ගුණ නමැති ආභරණද, ධර්මය නමැති ඔටුන්නද, ඥානය නමැති කඩුවද, බිඳින ලද අනංගයා හෙවත් කාමයද, තපස් තේජස නමැති ආඥාවද ඇති රජුට සමාන ඔහු වෘහස්පති හැර කවුරු වර්ණනා කරත්ද?

විස්තර - (1) විජයබා තෙරුන් රජෙකුට සමාන කිරීමේදී ‘නැණකගහු’ යන්න දක්වා සුදුසු උපමා ලැබුණු බව පෙනේ. එහෙත් අනංගයා ජය ගැනීමේ ලක්ෂණය රජුට නැත. මෙහිදී ‘නරඟ’ යන්නෙන් ‘නරාග්රු’ යන අර්ථය ගැනීමට හැකි යැයි සමහරුන් අදහස් කරන නමුත් එය සුදුසු යැයි සමහරුන් අදහස් කරන නමුත් එය සුදුසු යැයි නොසිතේ. ‘නරාග්ර්’ යන්නෙන් රජුම ගැනෙන බැවිනි.

(2) යස සෙමෙරහු - යසසත් සෙමෙරත් දෙකම සුදුය. ඒ නිසා මේ උපමාව ගැළපේ.

නරඟ - අනංගයා

තව තෙද’ණහු - තපස බොහෝ බලවත් සේ පෙර සැලකිණි. ඒ නිසා තේජසට උපමා කෙරිණ.

248

අන්වය - සහස් ඇස් අයුරු සොඳුරු පැරකුම් නිරිඳුන්ගෙන් මහවෙල් ගොඩපිටිය ඇතුළුව නොයෙක නැත අමුතු මහ ගම් බිම් පමුණු කොට ලැබ ගෙන බහදුරු සිරි සිරින් නිතින් එහි වැජඹෙයි.

අර්ථය - (එතුමා) ශක්ර යා වැනි පරාක්ර මබාහු රජුගෙන් මහවෙල් ගොඩපිටිය ඇතුළුව නොයෙක් තැන අලුතෙන් මහ ගම් බිම් උරුම කොට ලැබ ගෙන සඳුන් රුකක් මෙන් නිතර වැජඹෙයි.

විස්තර - සහසැස් - ඇස් සහසක් හෙවත් දහසක් ඇත්තේ යමෙකුටද හේ සහසැස් - ශක්ර-යා

පමුණු කොට - ප්රයවේණි කොට; උරුම ‍කොට.

අමුතු ලැබ ගෙන - යමක් අමුතුවෙන් ලැබ ගැනීම නම් කලින් නොතිබී අලුතෙන් ලබා ගැනීමයි. එය පරම්පරා ගත වන පරිදි ලබා ගැනීම පමුණු කොට ලැබ ගැනීම වේ.

බහදුරු සිරි - භද්රඑ ශ්රීව-සඳුන් ගසට නමකි

249

අර්ථය - මිත්ර ය, ඒ යතිඳුන්ට දැන්විය යුතු සේ පළමුවෙන් දක්වන ලද අති උතුම්. සත් පුරුෂයන්ට අභිමත වූ සන්දේශයට දැන් පැමිණි ඉඩ ඇත්තේය. එයද අසනු මැනවි.

විස්තර - විඥාපනීය - දැන්විය යුතු

ප්ර්ථමොද්දිෂ්ට - ප්රපථම + උද්දිෂ්ට - පළමුවෙන් කියන ලද

සදිෂ්ට - සත් + ඉෂ්ට - මනා වූ අදහස් ඇති

ප්රා්ප්තාවසර - ප්රාඉප්ත + අවසර; පැමිණි හෙවත් ලැබුණු ඉඩ

ස්වර්ණැ කර්ණාවතංස කර - ස්වර්ණ කර්ණාවතංස යනු රනින් කළ කර්ණාභරණයයි. ස්වර්ණා කර්ණාවතංස කර යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ හොඳින් අසා ගන්නා යනුයි.

250

අන්වය - පවර මුනි වදහළ පිළිවෙත් නොහැරම වසන, සසග පවර සැප සැබවින් සිදු කරන, මහඟු මහ සඟ ගණ සමග මෙහෙවරින මුළු ලොවට වැඩ වන, මෙමා පවසන තෙපලක. නිතොර සතන් වෙත මෙත් කුලුණු දක්වා මෙසිරි ලක්දිව නොහැර රැකුමෙහි දැපුණු මුනිඳු සිරි පද කමල උතුම් අඟ පැළඳි, සුසිරි මනු රද නීති කොමළ අඟ වැලඳි, ගැමුණු නරනිඳු සේ දහම් මග පැහැදි, මෙ සිරි පැරකුම් නරනිඳු සමග සුසැදි, (මතු සම්බන්ධයි)

අන්වය - උතුම් වූ බුදු රදුන් වදහළ ප්ර තිපත්ති අත නොහැර වාසය කරන දිව්යෙ ලෝක සයෙහි සම්පත් සත්යත වසයෙන්

සිද්ධ කරන මහාර්ඝ මහා සංඝ සමූහයා සමග සේවයෙන් සකල ලෝකයටම වැඩ සිදු වන මා කියන වචනයකි. නිරතුරුව සත්වයා වෙත මෛත්රී කරුණා පෙන්වා මේ ශ්රීක ලංකාද්වීපය අත් නොහැර රැකීමෙහි උදම් වූ, මුනිඳුන්ගේ ශ්රී පාද පත්මය හිසින් දැරූ යහපත් ශ්රී යෙන් යුක්ත මනුරාජ නීතිය නමැති කෝමල ස්ත්රිසය වැලඳ ගත් ගැමුණු රජු මෙන් ධර්ම මාර්ගයෙහි ප්රයසාදිතව, මේ ශ්රීස පරාක්රගමබාහු රජු සමග හොඳින් සජ්ජිතව,

විස්තර - ලක්දිව රැකුමෙහි දැපුණු - මෙහි අදහස රජු හොඳින් රට පාලනය කළ බවයි. එසේ කිරීම ඔහුටම ආඩම්බරයට හේතු වී තිබේ.

උතුමඟ පැළඳි - මෙහි අදහස හිස නමා වැන්දා වූ යනුයි.

සුසැදි - හොඳින් සැරසී සිටියා වූ

251

අන්වය - අවට සමුදුර ඟිම් සව් සිරි සපිරි සිරිලක, අමාකර කිරණ සේ. පිරිසුදු දිව ඇස කුලුණු ගුණයෙන් යොමා ඇම දවස, දැක, අමිතුරු - විස - වැසන් වෙසෙසින් අතුරුදන් කොට, රෝග බිය, යක් උවදුරු දුරට පන්වා, තමා බෝසත් බව මුළු ලොවට පෙන්වා, විජය සුබ සිරි සැප නොහැර. දියුණු කොට, නිතර සහ පිරිවරින් සිට රකින ලෙස, අදර සිතින් නතිඳුහට අයදින ලෙස, මිතුර ඒ යති සඳුට තොසින් සැළ කර.

අර්ථය - වටේට ඇති සමුද්රටය සීමා කොට, සියලු ශ්රී යෙන් මනාව පිරුණා වූ ශ්රීස ලංකාව චන්ද්ර- රශ්මිය මෙන් පිරිසිදු වූ දිව්යාකක්ෂිය කරුණා ගුණයෙන් යොමු කොට හැම දා දැක, සතුරු විෂ ව්ය සන විශේෂයෙන් නැති කොට රෝග බව යක්ෂ උවදුරු ඈත යවා තමා බෝධිසත්ව ලීලාව මුළු ලෝකයට පෙන්වා විජය සහ ශුභශ්රීස සම්පත්තිය අත් නොහැර වර්ධනය කර නිරන්තරයෙන් පිරිවර සහිතව සිට ආරක්ෂා කරන ලෙස ආදර සිතින් එකල නාථ දෙවියන් හට ආයාචනා කරන ලෙස මිත්රආය, යතීන්ද්ර්යා හට සන්තෝෂයෙන් දන්වන්න.

විස්තර - අමාකර - අමෘත වූ හෙවත් ප්රිඑයංකර වූ රශ්මියක් ඇති නිසා චන්ද්රවයා අමාකර නම් වේ.

අමිතුරු විස වැසන් - සතුරු විෂ හා ව්යහසන

සහපිරිවරින් සිට - රහල් හිමියන්ට සහපරිවරින් සිට ආයාචනය කිරීමට ඉල්ලීමක් කළ සේ සමහරු ගනිති. එහෙත් සහපිරිවර වඩාත් අවශ්යය වන්නේ රටක් රැකීමටය. ඒ නිසා නතිඳුන්ට සහපරිවරින් රට රක්නා ලෙස ඉල්ලූ ලෙස ගැනීම වඩාත් සුදුසුය.

252

අන්වය - මිතුර, පමණින් දස දහස් යොදුන් වූ දඹදිව සිට සිරි ලකට තුන්තරා ගමනක් වැඩ මුනි යක් සෙනඟ දුරුකොට මතු අන්තරා හැර දිව ඇසින් බලා සසුන් පිහිටන ලෙස සැලසීය. සුර අසුර ලොව එක ලෙස තුස්වා දිස්න බුදු සස්න වා පස්දහස් පවතින ලෙස ඇම වර සිත සතොස් නොහැර රකිනුව ලොව හිමකර සේ දක්වා යස විසිර වෙසෙසේ දිලි එම නතිඳුට යළි යදින ලෙස, පවර තෙරිඳුට සැළ කර.

අර්ථය - මිත්රවය, ප්රතමාණයෙන් දස දහසක් යොදුන් වූ ජම්බුද්වීපයෙහි සිට බුදුන් වහන්සේ ශ්රීස ලංකාවට තුන් වරක් පැමිණ යක්ෂ සේනාව පන්නා දමා අනාගත අන්තරායන් වළක්වා දිව්යාැඥානයෙන් බලා සසුන් පිහිටන ලෙස සැලසීය. සුරාසුර ලෝකයන් එක ආකාරයට සතුටු කොට දෘශ්යැමාන වන බුද්ධ ශාසනය අවුරුදු පන්දහසක් පවතින ආකාරයට නිතරම සිතෙහි සන්තෝෂය අත් නොහැර රක්ෂා කරනු සඳහා ලෝකයෙහි චන්ද්රනයාගේ ආකාරය පෙන්වා කීර්තිය ප්රයසාරණය කොට විශේෂයෙන් බබලන ඒ නාථ දෙවියන්ටම නැවතත් ආයාචනය කරන ලෙස උතුම් වූ ස්ථවිරයන්ට දන්වන්න.

විස්තර - තුන් තරා ගමනක් - යම් යම් ආගමික විස්තරවලදී තුන් යන්න වෙනුවට තුන්තරා යයි සඳහන් වේ. මෙහි තරා යනු අර්ථ රහිතය.

යක් සෙනඟ දුරු කොට - වරක් බුදුන් වහන්සේ ලංකාවට වැඩ යක්ෂයන් දමනය කිරීම පිළිබඳව කළ සඳහනකි මේ.

පස්වා දහස් - පන් දහසක් අවුරුද; ‘වා’ යනු වර්ෂයි.

හිමකර - හිම මෙන් සිසිල් වූ රශ්මියක් ඇති හෙයින් චන්ද්ර යාට මේ නම කියනූ ලැබේ. රාත්රිමයට හිම හෙවත් පිනි ඇති කරන හෙයින් චන්ද්රෂයා හිමකර නමින් හැඳින් වී යයි කීමටද පුළුවන.

යස විසිර - කීර්තියෙහි පැතිරීම. මෙහි ‘විසිර’ යනු පූර්ව ක්රියයා පදයක් හැටියට නොව නාම පදයක් හැටියට ගැන්ම සුදුසුය. මෙසේ ධාතු රූපයම නාම පදයක් හැටියට සිටින තැන් තවත් ඇත. පතර (පැතුරුම), බණ (දෙසුම) අණ (ඇණවුම) ආදි වසයෙනි.

253

අන්වය - සකි අප කී ලෙසට මෙතතු වදන් දන්වා අවට දිගු බිත කිතු ලිය මල් ගන්වා, සිතු සතොසින් ලොවට වැඩ සිදු කළ තොපට මතු දෙලොවින් සුබසිරි සිදු වෙයි.

අර්ථය - මිත්රිය, අප කී ආකාරයට මේ ප්රසවෘත්ති වචන දන්වා හාත්පස ලෝකයෙහි කීර්තිය ඇති කොට සන්තෝෂ සිතින් ලෝකයට වැඩ සිද්ධ කළහොත් තොපට අනාගතයෙහි මෙලෝ පරලෝ යන දෙකින්ම සුබසිරි ඇති වේ.

විස්තර - තතු වදන් - ප්ර වෘත්ති විස්තර කරන වචන

කිතුලිය මල් ගන්වා - කීර්තිය උච්චාවස්ථානයට පමුණුවා යන අර්ථයයි.

දෙලොව - මෙලෝ පරලෝ යන දෙකයි.

සුබ සිරි - යහපත් සම්පත්තීන්

254

අන්වය - ම-සග පියවී පිය ගිය ගමන් නොහැරම ගොස්, ගිය කාරිය සැළ කොට සිත් අග සිදු කර තොප යස රැස අග නොව සියල් දිය කියවා, සිය නෑ සමිතුරු සමග සියව පවතුව.

අර්ථය - මාගේ යහළුව, ප්රවකෘති ප්රි ය ගමන අත් නොහැරම ගොස්, ගියා වූ කාර්ය දන්වා චිත්තාග්රවය හෙවත් සිතෙහි අභිලාෂය සිදු කොට තොපගේ කීර්ති සමූහය කෙළවර නොවන පරිදි සකල ලෝකයෙහි කියවා තම නෑදෑයන් හා මිත්රතයන් සමග එක්ව ජීවත් වව.

විස්තර - පිය වී - මෙය ‘ප්රි‍ය වූ’ යනුවෙන් සමහරු අර්ථ කථනය කරති. එහෙත් ‘පියවී’ යන්නෙන් ‘ප්රි ය වූ’ යන තේරුම ලැබෙතැයි නොසිතමු. ‘පියවි’ යනු ප්ර්කෘතියයි. එය දීර්ඝ වී ඇත්තේ ඡන්දස් හේතුවෙනි.

සන්දේශකරු ගිරවාට පියවි ගමනින් යන්නටය කියා ඇත්තේ ඉක්මනින් සිදු කළ යුතුව තිබූ දූත කාර්ය දැන් අවසාන බැවිනි.

පිය ගමන් - පියඹා යෑම

නොවග - කෙළවර නොකොට

නෑ සිය - ඥාති සමූහයා

සියව - එක් වී