ගුත්තිල කාව්‍ය වර්ණනා - වර්ණනා

විදවානෙව විජානාති විදවජ්ජන පරිශ්ර මම් (ආපන වචනය)

විදවජ්ජනයන්ගේ පරිශ්රොමය විදවජ්ජනයෙක් ම විඥානය කෙරේ.

(පණ්ඩිතයන්ගේ කෘතීන්ගේ ගුරුත්වය පණ්ඩිතයෝ ම දනිත් අපණ්ඩිතයෝ නො දනිත් යනු භාවයයි.)

---

ගුත්තිල කාව්යද වර්ණයනා

නමඃ සමන්ත භද්රා ය

සදර්ථිසිඩ්යෛය පරමාර්ථතදර්ශ්කං සධර්මිසංසං ප්ර ණිපත්යා ශ්රිරපනම් ස්වදෙශභාපාධුනාකාබවෘඞයේ කරොම්යභහං ගුත්තිලකාව්යපවර්ණනාම්

පුබුඞිමානර්ථයරසානුරංජනෙ කුබුඞිමාන් දූෂණදර්ශගවිනන්දානෙ උභෞ සමානන්දදමිතො සමෙපක්ෂ්ණෞ ඉහෛෂ ධර්මොද මනසි ප්රමධියතාම්

ස්වස්ති ශ්රිොහාර ධාර පුණ්යොෙදාර සමනරාමර බ්රහහ්මසමාහාර විශ්ර්ද්ධසාර භක්තිප්රේමාතිහාරාවනත හෘදයාහිපුජිත පණ්ඩිතජන නිෂෙවිත සකල සද්ගුණ මණිගණ නිධානාතිගම්භිර විතතාප්ර මිත ප්රණඥසාගරායමාණ වු සුගත තථාගතයන් වහන්සේගේ අතිතභවාන්තරගත ගුත්තිලජාතකාඛ්ය වූ නිඃශ්රෙ‍යස නිදාන සච්චරිතාවදානය ස්වබාෂා ඛණ්ඩකාව්යත ලක්ෂණයෙන් වර්ණනා කරනු කැමැති වු විචිත්රෙ සරස කවිතා කල්පලතා මංජරින් ප්රගමොදිතාශෙෂ විද්වජ්ජන සමාජ ඇති නිරවද්ය‍ නිඛිල විද්යාජවේදි වු මේ ආචාර්ය පාදයෝ පුත්යු‍හ ව්යුෙහනිරාකරණ කාරණ වු ඉෂ්ටදෙවතා නමස්කාරය ප්රාිරිප්සිත ග්රයන්ථයාගේ ප්රවබන්ධ මුණ‍ෙකාට දක්වන්නාහු “ සියපින්” යනාදි ප්රෙයයොලංකාරාලංකෘත මුක්තක කාව්යරය කීහ.

1. සියපින් සිරින් ස රු දෙතිස් ලකුනෙන් විසිතු රු කෙලෙසුන් කෙරෙන් දු රු වඳිම් මුනි උතුමන්’ තිලෝගු රු

(මම) මුනි උතුමන් වඳිම් යනු මෙහි ක්රිදයාකාරක පද සම්බන්ධයයි.(මම, අස්මත් තෙම); මුනි උතුමන්, මුනින්ද්රොකත්තමයාණන් වහන්සේ; වඳිම්, පුනාමය කෙරෙම්. කෙබඳු වූ මුනින්ද්රොතත්තම කෙනකුන් ද යත්- සියපින් සිරින්, ශතපුණ්යුශ්රිෙන්; සරු, සාර වු; දෙතිස් ලකුණෙන්, ද්වාත්රිං ශත් ලක්ෂ‍ණයෙන්; විසිතුරු, විචිත්ර් වූ; කෙලෙසුන් කෙරෙන්; (රාගාදි) කෙල්ශයන් කෙරෙන්; දුරුළ දුරිභූත වූ; ති‍ලෝගුරු, ත්රෛරලොකයාචාර්ය වු (මුනි උතුමන් ‘මම’ වඳිම් යනු ස්නධානය කරන්න)

1.මුන්ඳුකුමන් - කිසි

2 ගුත්තිල කාව්යන වර්ණ‍නා සං 1. මෙහි වර්ණගණාදි විශුද්ධියගේ අභ්යුවච්චය සඳහා ‘සු’ ශබ්ද ස්වරූප ශතපුණ්ය්ශ්රිව වාචක ‘සියපින් සිරි’ ශබ්දයාගේ නිරූපණයෙන් කවිහු‍ගේ ශ්රොාතා ජනගාත කල්යා්ණාංශසිත්වය ප්රරකාශ වේ. කියන ලද මැයි- දෙවතාවාචකාඃ ශබ්දා - යෙ ච භද්රායදිවාචකාඃ තෙ සර්වෙක නෛව නින්යාඃ ස්යුාර් - ලිපිතො ගණතො’ පි වා

යම් ශබ්ද කෙනෙක් දෙවතාවාචක ද යම් ශබ්ද කෙනෙක් භද්රායදිවාචක ද ඒ සියලු ‍ශබ්දයෝ තුමු වර්ණ වශයෙන් හෝ ගණ වශයෙන් හෝ නින්ද්යව නම් නො වන්නාහු මැයි. මංගල වන්නාහු මැයි යුසේයි.

සං 2. සියපින් සිරින් සරු ශතපුණ්ය්ශ්රින නම් අනෙක පුණ්යණශ්රිනසම්භාරය යි. බුදුන් විසින් බෝධිසත්ත්ව කාලයෙහි ජන්මයෙක් පාසා රැස් කරන ලද කුශලසංවයයි. ඒ මෙසේ කීහ, සුමංගලවිලාසිනි අටුවායෙහි: ‘අනන්තෙසු පන වක්කවාළෙසු සබ්බෙ සත්තා එකෙකං කම්මං සතක්ඛන්තුං කරෙය්යුං එත්තකෙහි ජනෙහි කතකම්මං බෝධිසත්තො එකොව එකෙකං සතගුණං කත්වා නිබ්බත්තො.’ ‘අනන්ත වූ චක්රතවාලයන්හි සියලු සත්ත්වයෝ එක් එක් කර්මය සියවරක් කළාහු ද එපමණ ජනයන් විසින් කරන ලද එක එක කර්මය බෝධිසත්ත්ව තෙමේ හුදකලා ව සියගුණයක් කොට නිෂ්පන්ත වු සේකි.’ මෙහි කර්ම යන්නෙන් පුණයකර්මය ද සිය යන්නෙන් බහ්වර්ථය ද ලැබේ. එයින් කීහ සුමංගලවිලාසිනි ටිකායෙහි. ‘එකෙකං කම්මන්ති එකෙකං දානදි පුඤ්ඤකම්මං එකෙකං සතගුණං කත්වාති අනන්තානන්තාසු ලොකධාතුසු සත්තා කියසත්තා, තෙහි සබ්බෙහි සච්චෙකං සතක්ඛන්තුං කතානා දානාදි පුඤ්ඤකම්මානි යත්තකානි තතො එකෙක පුඤ්ඤකම්මං මහාසනත්තෙන සත ගුණං කතං සතන්තා අධිප්පෙතං තස්මා ඉධ සතසද්දෝ බහුහාවපරියායෝන සඩ්ඛාවිසෙසවවනොති දස්සෙති. ‘එක් එක් කර්මය නම් එක් එක් දානාදි පුනයකර්මයයි. එකක් එකක් සියවරක් කොට යයි යූතන්හි අනන්තාපරිමාණ වූ ලොකධාතුන්හි සත්තවයෝ නම් කායසත්ත්වයේයි. ඔවුන් සියල්ලන් විසින් වෙන වෙන ම සියවරක් කරන ලද දානාදි පුන්යසකර්මයේ යම් පමණෙක් වෙත්ද, එයින් එක එක පුණ්යරකර්මය මහාස්තතවයන් විසින් සියගුණයක් කරන ලද්දේ සියයි අභිප්රෙෙතයැ. එයින් මෙහි සිය ශබ්දය තෙම බහුභාව පර්යාය වේ. සංඛ්යා් විශේෂ වචනයක් නො වේ යි දක්වයි.’ මේ අනුව යෙදුහ, කාව්යො ශෙක‍රයෙහි - පමණ නැති සක්ව ළ පන්සිය දියුණු ක ළ සව්සත සියක් වර ක ළ කුසල් ඇති මුනිරජහු මුහුක ළ සං 3. දෙතිස් ලකුනෙන් විසිතුරු ද්වාත්රිංකශත් ලක්ෂණයේ නම් සර්වඥයන්වහන්සේගේ ශ්රි ශරිරය සමලංකෘත කොට සිටියා වු මහැපුරුෂ ලක්ෂණයි. ඔහු නම් ගුත්තිල කාව්යප වර්ණෂනා 3

සුපිහිටි පාදය; පාතලෙහි සක්ලකුණුය; දික්විළුම්ය; දික්ඇගිලිය; මුදු තුරුණු අත්පාය; සමදික් ඇඟිලි ඇති අත්පා (ජාලහස්තපාදයි); උත්ශංඛ පාදය; එර්ණමුවදඟ සමාකාර වූ දඟය; සිට නො නැමි දෙදණ පිරිමැදුම්ය; කොශය තුළ වන් වස්ත්ර්ගුශ්යාය; රන්වන් සමය; සියුම් සිවිය; එකෙකි පිහිටි ලොම්ය; උඩු අක්ලොම්ය; බඹගතයේ ඍජු වු ගාත්රරය; සප්තස්ථාන උත්සන්නතාය (ස්තතෙනක් උස් ව පිරි බවය); සිහරදුගේ පෙර අඩකයට බඳු වු කයය; උස් ව පිරුණා වු අන්තරාංශය (අන්තරාංශය නම් පිටෙහි අංශයන් දෙදනාගේ අන්තරයයි)1; නුග පිරිමඩලය (බඹය හා ශරිරය සමදික් බවය); සමවට කඳටය (ශරිරයට හොබනා සේ වට වු ශ්රිගවායක් ඇති බවය); රසග්රා්සාහ්රනය (සත්සියක්2 රසනහරයන්ගේ අක් ගෙලෙහි පිහිටි බවය); සිංහහනුය. (සිංහ රාජයකු‍ගේ හනු සදෘශ වු හනු ඇති බවය); සතළිස් දත් බවය. සම දත් බවය; අවිවර දත් බවය; අතිශය ශුක්ල දළය; මෙලෙක් දික්පළල් වන්වත් දිව්ය; බඹ සරය; පිරිසිදු නිල්වන් නෙත්ය; මොළකැටි රතු වස්සකු‍ෙග් ඇස් ගුලා හා සම වු ඇස් ගුළාය; ඌර්ණරොමය (ලලාටස්ථ අවෘත්ත රොමයෙකි); උෂ්ණිෂශිර්ෂ්ය. (නලල්පටක් බඳනා ලද මෙන් දෘශ්යුමාන වු පරිපුර්ණ ලලාටයෙන් යුත් පරිපුර්ණ ශිර්ෂයක් ඇති බවය) යන මොහුයි.

සං 4. කොලෙසුන් කෙරෙන් දුරු කෙලශයෝ නම් සත්ත්වයාගේ චිත්තය කිලුටු කරන්නා වු ධර්මයෝයි. ‘කලිශ්’ යනු ධාතුයි - කෙ‍ලසිමෙහි වැටේ. කෙලශයන් කිසි තැනෙක පසෙක් ද කිසි තැනෙක දසයෙක් ද කිහු. පඤ්ච කෙලශයෝ නම් රාග, දේවෂ, මොහ, මද, මන යන මොහුයි. දශ කෙලශයේ නම් රාග, දෙවෂ, මොහ, මාන, දෘෂ්ටි, විචිකිත්සා, ස්ත්යාසන, ‍ඖද්ධත්්‍්යග, අග්රි කා, අනෞත්තාප්යි - යන මොහු වෙත්. මෙයින් රාගය නම පඤ්චෙන්ද්රි යයන්හට හොචර වු දෙය කෙරෙහි ඇල්මයි. පඤ්චෙන්ද්රි යයෝ නම් රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ යන මොවුන් විෂය කොට ඇත්තා වු වත්ෂුස්, ශ්රොනතස්, ඝ්රාගණ, ජිහ්වා, ත්වනච් යන මොවුහු වෙත්. මොවුන්හට ගොචර වූ ‍ලෞකික වස්තුන් කෙරෙහි ‍ලොභය තෙම රාග නම් කෙලශය වේ. දෙවෂය නම් අනුන් කෙරෙහි වෛර කිරිමෙහි හෙවත් චණ්ඩ පරුෂ භාවය දැක්විමෙහි මුලාධාරයයි. මොහය නම් ඇත්දේ ඇතිසැටි දැනගැන්මට බාධක වු හේතුවයි. මානය නම් අහංකාර භවයයි. දෘෂ්ටිය නම් මිථ්යායදෘෂ්ටියයි; හෙවත් සත්යාවසත්යවදෙදෙනා විපර්යාසයෙන් දැක්මයි.

1. හෘදයොහයාංශ මාධ්යයයට ද අන්තරාංශය යි කියනු ලැබේ. 2. සත් දහසක් යයි ද කිසිතැනෙක පෙනේ. මාපදාන සුත්ට්ඨකථායෙහි ‘සත්ත රසහරණි සහස්සානි 4 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණනනා

විචිකිත්සා නම් බුදුන් දහම් සඟ යන රත්නාදින් කෙරෙහි සැක කිරිමය. සත්යාුන නම් සිතෙහි හැකිළිමය; හෙවත් කුශල චෙතනා‍වන් කෙරෙහි ආලම්බනය නො හැකි වන සේ සිත අස්ඵුට වි පැවැත්මයි. ඖද්ධත්ය ය නම් ගලකින් ගසන ලද අළුගොඩක් යම් සේ නැඟි සිටිද එසේ සිත නොසන්සුන් භවයෙහි පැවැත්මයි. අත්රිසකය නම් දුශ්චරිතයන් කෙරෙහි පිළිකුල් නො කරන සුලු භවයයි. අනෞත්තාප්යභය නම් පවට භය නොමැති භාවයයි. පඤ්චක්ලෙශයන් අතුරෙහි කියන ලද මද නම් කේලශය වනාහි ආරොග්ය භාවය, යෞවන භාවය, කුලින භවාය යනාදින්ගෙන් උපදින්නා වු දර්ප චිත්තයයි. මද, මාන, ඖද්ධත්‍ය යන මේ තුනෙහි අන්යොවන්යය ප්රෞභෙදය බොහෝ සියුමැ.

සං 5. වඳිම් මුනිඋතුමන් තිලෝගුරු (i) මෙහි මුනිඋතුමන් යනු ගෞරවාර්ථවාචි බහුවචනයි. (ii) තිලෝගුරු යන තන්හි තුන් ලේ නම් කාමලෝකය, රූප‍ලොකය, අරූප ලොකය යන මොහුයි.

ස්වර්ගය, මර්ත්ය්ය, පාතාලය යන ලොකත්රයය ද තුන්ලෝ නම් වේ. තවද ලොකාර්ථ වශයෙන් සත්ත්ව ලොකය, අවකාශ ලොකය, සංසිතාර ‍ලොකය යනු ද ත්රිපලොකයි.

සං 6. ප්රෙමයොලඞකාරයයි.1 ඊට නිදසුන් මෙසේ කීහු.

අත්යු්ච්චාඃ පරිතඃ ස්ඵුරනති ගිරයඃ ස්ථාරාස්තථාමේබාධය ස්තානෙතානපි බිහ්රාති කිමපි න ශ්රා න්තාසි තුභ්යංෙ නමඃ ආශ්චර්යෙණ මුහුර්මුහුඃ ස්තුතීර්ති ප්රශසෙතෟමි යාචදගුවඃ තාවද් බිහ්රුදිමාං ස්මෘතස්තවභුජෝ වාවස්තතෝ මුද්රිගතාඃ

(අතිශයින් උස් වු පර්වත‍යෝ හාත්පස බබළත්; එසේ ම සාගර‍යෝ තුමූ වැතිර සිටිත්; එබඳු මොවුන් පවා උසුලන්නි නමුදු අල්පමාත්රායකුදු ශ්රාඃන්ත නූවෙහිය. එබඳු වු තාපහට නමස්කාර වේවා. සම්තාක් මේ පීථිවිය උද්වහනය කරන්නා වු හෙවත් පාලනය කරන්නා වු තොපගේ බාහුව සිහි කරනු ලැබේ ද ඒතාක් මෙසේ ආශ්චය්ය්ප යෙන් ‍විටින් විට පෘථිවියගේ ස්තුතිය කියම්. අපගේ වචනයෝ තුමු එයින් සලකුනු කරන ලදහ.) මෙසේ කෘත්යාගරම්භයෙහි ශ්රෙඅෂ්ඨ වූ ඉෂ්ට දෙවතා ප්රහණාමය ප්රමථම කොට දක්වා තදනත්තරව තත්සහචරිත වු ධර්ම සංඝ රත්නද්වයට ද ප්රචණාමය කරන්නාහු ‘සපුරා’ යනාදි වූ ද ‘තමන් පද’ යනාදි වූ ද පද්යමද්වය කීහු.

1. අලංකාර දර්ශනයේ 41 බලන්න ගුත්තිල කාව්යර වර්ණදනා 5

2. සපුරා දසපෙරු ම් පළකළ බුදුව මනර ම් හරනා බව බිර ම් වඳිම් අදරින් අනගි සදහ ම්

දසපෙරුම්, දශපාරමි ධර්මයන්; සපුරා, සම්පූර්ණ කොට; බුදුව, සම්යික් සම්බුද්ධ ව; පළකළ, ප්රදකාශ කළා වූ; යළිදු - බවබිරම්, සංසාරග්රාිමය (සසරෙහි සැරිසැරිම); දෝහෝ නො‍හොත් බිරම්, භයානක වූ: බව, සංසාරය හෙවත් ජාති ජා මරණ යන මොවුන්ගෙන් යුක්ත වු භාවය; හරනා, පහකරන්නා වු හෙවත් නවත් වන්නා වූ; අනගි, අනර්ඝ වු; මනරම්, මනෝරම වු; සදහම්, (සපර්යාප්තික නවලොකොත්තර) සද්ධර්මය ; අදරින්, ආදරයෙන්; වඳිම්, ප්රමණාමය කෙරෙම්.

සං 1. සපුරා දසපෙරුම් දශපාරමි ධර්මයෝ නම්; දාන, ශිල, නෛෂ්ක්රොම්ය), ප්රයඥා, විර්ය, ක්ෂෝන්ති, සත්ය‍, අධිෂ්ඨාන, මෛත්රිර, උපෙක්ෂා යන මේ උතුම් ගුණ ධර්ම‍යෝ වෙත්. මොවුහු දාන පාරමිතාය, දාන උප (දානොප) පාරමිතාය, දාන පරම‍ාර්ථ පාරමිතාය, ශිල පාරමිතාය, ශිලොප්පාරමිතාය, ශිල පරමාර්ථ පාරමිතාය, යනාදි වශයෙන් ධර්මයේ සමතිසෙක් වෙති. ඔවුහු සමත්රිංිශන් පාරමි ධර්මයෝ යයි කියනු ලැබෙත්.

සං 2. ප්රෙුයොලිකාරයයි. 1. සං. 6

3. තමන් පද ව න් ද නා කළ පමණකින් නන් ද නා නිවන් සැප වි න් ද නා වඳිම් මහසඟන මුනි නන් ද නා

තමන්, තමන් වහන්සේගේ; නන්දන, ම‍නොඥවු; පද, ශ්රි. පාදයන්; වන්දන කළ පමණකින්, අභිවන්දනය කළ ප්රිමාණයකින්; නිවන් සැප, නිර්වාණ සම්පත්තිය; වින්දන, අනුභව කරවන්නා වූ; මුනි නන්දන, සර්වඥ පුත්රය වූ; මහසඟන, අෂ්ටාර්යපුද්ගල මහා සංෂයාවහන්සේගේ; වඳිම්, ප්රදනාමය කෙරෙම්.

සං 1. වදිම් මහසඟන මුනි නන්දන සර්වඥ පුත්රග වූ අෂ්ටාර්යපුද්ගල මහා සංඝයාවහන්සේගේ නම්; ශ්රො තආපත්ති, සකෘදාගාමි, අනාගාමි, අර්හත් යන සතර මාර්ගයට හා සතර ඵලයට ද පැමිණියා වූ ආර්යපුද්ගලයන් අටදෙනෙක් වූ (අෂ්ට පඞ්ක්තියක් වූ) බුද්ධශ්රාටවක සමූහයායි.

1. වඳිම් මහසඟ මුනිද්රව නන්දන - ඇතම් 6 ගුත්තිල කාව්යඟ වර්ණරනා

සං 2. ප්රෙ‍යොලංකාරයයි. 1. සං. 6. ඉක්බිති ශිෂ්ටාචාරානුකූල ආහිර්මඞ්ගලාචරණ මුඛයෙන් කවිහු තමන්ගේ ජගද්ධිත කාමිත්වය ප්රතකාශ කරන්නාහු ‘සුග්ත මෙත්’ යනාදිය කියත්

4. සුගත් මෙත් ‍බෝස ත් ‍විදුරත් තිනෙත් පියුම ත් ගහනත් තිනෙත් පු ත් මෙසත් සුර සත්ලොවට සෙත් දෙ ත්

සුගත්, සුගතය; මෙත් බෝසත්, මෛත්රෙහය බොධිසත්තවය; විදුරත්, ශක්රංය; තිනෙන්, ඊශ්වරය; පියුමත්, සූර්ය දිව්යෙරාජය; ගහනත්, ගණේශ්වරය; තිනෙත් පුත්, ස්කන්දකුමාරය (යන); මෙසත්සුර, ‍‍ාෙම් සප්ත දෙවතාවෝ, දොහෝ නෙහොත් මෙකි යහපත් දෙවියෝ; සත්ලොවට, සත්ත්වලොකයා හට: සෙත්දෙත්, ශාන්තිදානය කෙරෙත්වා.

සං 1. විදුරත් තිනෙත් පියුමත් (i) සක්දෙව් අතෙහි විදුරවියක් ඇති බැවින් හෙතෙම (විදුරු + අත්) විදුරත් නමි. 212 සං. 1 (ii) ඊශ්වරහට නෙත් තුනක් ඇති බැවින් හෙතෙම තිනෙන් නමි. (iii) රිවිදෙව් අතෙහි පියුමක් ඇති බැවින් හෙතෙම (පියුම් + අත්) පියුමත් නමි.) සං 2. ගහනත් තිනෙක් පුත් (i) ගණෙශ්වරයා (ගණදෙවි තෙමේ) ඇත් මුහුණක් ඇත්තෙකි. එහෙයින් ඔහුගේ ප්රාiණය සොඞය වෙයි. සොඞය නම් හස්තයෙකි. මෙසේ ඝ්රාතණය හස්ත කොට ඇත්තේනුයි හෙතෙම (ගහන්+අත්) ගහනත් නම් වන්නේ (ii) ස්කන්දකුමාර තෙමේ ත්රිවනෙත්රඇයාගේ (ඊශ්වරයාගේ) පුත්රහයි. එබැවින් හෙතෙම තිනෙත්පුත් නමි.

සං 3. ආශිලඞ්කාරයයි ඉක්බිති කවිහු ස්වකිය ග්ර න්ථ නිර්මාණයට බාහ්යම නිමිත්තභුත වූ ආරාධන සම්පත්තිය ප්රබමුඛ කෙරෙමින් - සඤ්ඥාං නිමිත්තං කර්තා-රං - පරිමාණං ප්ර යොජනම් ප්රාාගුක්තවා සර්ව තන්ත්රාතණං - පශ්චාද් වකතානුවර්ණුයෙත්1 යයි කියන ලදින් සඤ්ඥාද්යරර්ථ පඤ්චකය ප්ර කාශ කරන්නාහු ‘මුනිපද’ යනාදි අෂ්ටපදයාත්මක කුලක කාව්යරය කියත්.

1. සියලු තන්ත්රවයන්ගේ සඤ්ඥාය, නිමිත්තය, කර්තෘය, පරිමාණය, ප්ර යෝජනය යන මොවුන් පළමු කොට කියා පසුව වක්තෘ තෙමේ අනුවණිය කරන්නේයි. ගුත්තිල කාව්ය වර්ණෙනා 7

5. මුනිපද උතුම’ ‍ඟේ තෙවළා දහම් දිව’ ගේ ජයසිරි මඞල’ ගේ සැදු පැරකුම්බා නිරිඳු ගේ

මුනිපද, සර්වඥ ශ්රිඅපාදයන්; උතුම‍ඟේ, උත්තමාඞ්ගයෙහි ද; තෙවලා දහම්, ත්රියපිටක ධර්මය; දිවගේ, ජිහ්වාග්රේයෙහි ද; ජයසිරි, ජයශ්රිෙය; මඞගලගේ, මණ්ඩලාග්රවයෙහි ද; සැදු සජ්ජිත කළා වු හෙවත් යුක්ත කළා වු; පැරකුම්බා නිරිඳුගේ, පරාක්ර්මබාහු නරේනද්රකයාගේ- මතු සම්බන්ධයි.

සං 1. මෙහි වනාහි; සර්වඥ ශ්රි පාදයන් උත්තමාඞ්ගයෙහි සදන ලදැයි කිමෙන් පැරකුම් නිරිඳු බුදුන් වැඳුමෙහි නියැළි බැව් ද, ත්රිදපිටක ධර්මය ජිහ්වාග්රදයෙහි සදන ලදැයි කිමෙන් සූත්රඞ විනය අභිධර්ම යන ත්රිාපිටක ධර්මයෙහි මනා හැසිරුම් ඇතුව නිතර ඒ හදාරන බැව් ද, ජයශ්රිමය මණ්ඩලාග්රරයෙහි සදන ලඳැයි කීමෙන් සියලු සතුරන් යුදයෙහි දිනා ජයශ්රිිය මණඩලාග්රරයෙහි සදන ලඳැයි කීමෙන් සියලු සතුරන් යුදයෙහි දිනා ජයශ්රිිය ම අවලම්බනය ‍කොට වැජඹෙන බැව් ද සන්දර්ශිත කළෝ. සං 2. පය්යාැජඹ යොක්තාලඞකාරයයි. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ: පය්යාක්ෂ යොක්තං යදා හඞ්ග්යාක ගම්යලමෙවාභිධියතෙ (යම් කලෙක්හි ගම්යාමාන වු අර්ථය හඞ්ගියෙන් නියනු ලැබේ ද හේ වනාහි පය්යාම් යොක්තයි. හඞ්ගිය නම් වක් වු වචනයෙන් කිමයි. ඊට නිදසුන් මෙසේ දැක්වුහු: යං ප්රෙුක්ෂ්ය් චිරරූඪාපි - නිවාසප්රි තිරුජක්ධිතා මදෙනෛරාවණමුඛෙ - මානෙන හෘදයෙ හරෙඃ (යමකු දැක මදය මවිසින් ඓරාවණයාගේ වක්ත්රරයෙහි ද මානය විසින් ශක්ර‍‍ තෙමේ හැමල් අභිමානයෙන් යුක්ත වුවෙකි. රාවන රාජයාග් දර්ශන මාත්ර යෙන් මොවුන්ගේ මත්තභාවය ද අභිමානය ද දුරු ව ගොස් ස්වකිය ච්ත්තය සාවධානත්වයට පැමිණි බැව් මෙහි දර්ශිත කළහ. රාවණ රාජයාගේ තෙජඃප්රතතාපමහිමය මෙහි හඞගියෙන් කියන ලදුව ගම්ය මාන විය.

6. මෙත් කුලුණෙන් දැව ටි යසපින් ගුනාති1 නොකිලි ටි හළ රුපු රුදු2 අරි ටි සියල් සිරිලක් අගමැතිවැ සි ටි 1. සයපින් ඉතා -1; යසපින් සිරින් -1; යසසින් ගුණැති -1 2. රුදු රුපු -1.

8 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණවනා

(‘පරාක්රවමබාහු නරෙන්ද්රජයාගේ’ යනු මෙහි සම්බන්ධයි.) මෙත් කුලුණෙන්, මෛත්රිතයෙන් හා කරුණාවෙන්; දැවටි, වෙප්ටිත වූ; නොකිලිටි, අකලිප්ට වූ; යස, කල්යාිණ වූ; පින් ගුණ, පුණ්ය ගුණයන් හෙවත් පුණ්යතයෙන් ජනිත වූ ගුණධර්මයන්; ඇති. (ආත්මයා කෙරෙහි ) විද්යාවමාන වූ; යළිඳු - රුදුඅරිටි, රෞද්රාතරිෂ්ට වූ; රුපු, ශත්රෑ න්; හළ. දුරු කළා වු; සියල්සිරිලක, සකල ශ්රි ලංකාද්වීපයෙහි; අගමැතිව, අග්රෂමන්ත්රිආ ව: සිටි, ස්ථිත වූ - මතු සම්බන්ධයි. කවිහුගේ ග්රකන්ථ නිර්මාණයට ආරාධක වු මුත කියනු ලබන ජයපාල මන්ත්රිවශ්වරයා පරාක්රේමබාහු නරෙන්ද්රරයාගේ මෛත්රිමය හා කරුනාධ්යාිශය ලැබ ශත්රෑින් දූරිභූත කොට සකල ලංකාද්විපයට අග්රරමන්ත්රිරපදප්රා‍ප්ත වැ විජෘම්හමාණ වු බැව් මෙයින් සන්දර්ශිත කළෝ.

සං 1. ස්වබාවොක්තියි.

7. අදිකරණෙහි පසි ඳු රජිනීති1 දත් පිරිසි දු සැම සිප්2 කළ පුරු දු වෙළඳ කුල’ඹර පුන්සඳක් බ ඳු

අදිකරණෙහි, ධර්මාධිකරණයෙහි හෙවත් නඩු විසඳිමෙහි; පසිඳු, ප්රිසිද්ධ වූ; පිරිසිදු, පරිශුද්ධලෙස; රජනිති දත්, රාජනිතින් ඥානය නළා වූ: සැමසිප්, (හස්තයශ්ව ශිල්පාදි) සියලු ශිල්පයන්: පුරුදුකළ. පරිච්ත කළා වූ; වෙළඳකුල අඹර , වෛශ්යසවංශ නැමති ආකාශයට; පුන්දඳක් බඳු. පුර්ණචන්ද්රක බිම්බයක් වැනි වු -මතු සම්බන්ධයි.

සං 1. වෙළද කුලඹ’ර පුන්සඳක් බඳු මෙයින් ජයපාල මන්ත්රිවශ්වරයා වෛශ්යස වංශ‍ය බැබළවීමෙහ් අත්යනර්ථ හෙතුභුත වූ බැව් ප්රයකාශ කෙරෙමින් මන්ත්රියන් එම වංශයෙහි ජාත වූ බැව් ද ප්රවතිත කළෝ.

සං 2. මෙහි ප්රෙථම පාදත්‍රය ස්වභාවොක්තියි. චතුර්ථ පාදය රූපකයෙන් සංකීර්ණ වූ උපමාලංකාරයයි. එහෙයින් මුවපද්යංයෙහි අලංකාරය සංඍෂ්ටියි. කියන ලදි. මිථො’නපෙක්ෂායෛතෙෂාං ස්ථිතිඃ සංඍටිරුච්යාතෙ (ඔවුන්ගේට එනම් නානාලංකාර‍යන්ගේ අන්යොකන්ය අපෙක්ෂාවක් නොමැතිව සිටිම සංසෘෂ්ටි යයි කියනු ලැබේ)

1.	රදනිති - 2.

2. සදහම් - 5. ගුත්තිල කාව්ය වර්ණනනා 9

8. සිතුමිණි බදුරුක ළ කළඹ තිළිනෙන් පසුක ළ පුරන දන මනදෙ ළ තමා සුරතම සුරතුරක් ක ළ

සිතුමිණි, වින්තාමණිරත්නය; බදුරුකළ, භද්රයපටය; කළඹ, කාලාභ්රආය (යන මේ වස්තුන්) ; තිළිනෙන්, ත්යාුගයෙන්; පසු කළ, පශ්චාද්භුත කළා වු; දන, ජනයාගේ; මනදොළ, මනොදෙහදය; පුරන, පුරණය කරන්නා වු; තමා සුරතම, ආත්මිය ශුරහස්තය ම; සුරතුරක් කළ, දිව්ය වෘක්ෂයක් කළා වු - මතු සම්බන්ධයි.

සං 1. සිතුමිණි බදුරුකළ (i) චින්තාමණියෙහි ගුණය නම් ඉෂ්ටාර්ථ ප්ර්දානය කරන බවයි. (ii) භද්රතඝටය ද සිතුමිණ සේ ම ඉෂ්ටාර්ථප්රනදානය කරන්නා වූ කුම්භයකිං වදාරන ලදි භද්දඝටජාතකයෙහි. ‘සක්කො ආවජ්ජෙන්තො තස්ස දුග්ගතභාව. ඤත්වාපුත්තපෙමෙනාගන්ත්වා සබ්බකාමදදං කුම්භංදත්වා’ තාත යථා අයං කුම්හො න භිජ්ජති තථා නං රක්ඛ; ඉමස්මිං තෙ සති ධනස්ස පරිච්ඡෙදෝ නාම න භවිස්සති; අප්පමත්තතො හොභී’ ති දෙවලොකමෙව ගතො’ (ශක්රප තෙමේ ආවර්ජනය කරනුයේ ඔහුගේ දුගිභවය දැක පුත්රී ප්රෙ මයෙන් අවුත් සියලු ඉෂ්ටාර්ථදායක වූ ගුම්භයන් දී ‘දරුව, මෙය යම්සේ නො බි‍ඳේද එසේ රකුව; තොපහට මෙය ඇතිතාක් ධනයාගේ සීමා‍වක් නම් ‍නො වන්නේය; අප්රඑමාද වෙව’යි කියා දෙව්ලොවට ම ගියේය.) සං 2. කළඹ තිලිනෙන් පසු කළ කාලවර්ණ වූ මේඝකූටය වනාහි අවශ්යරයෙන් වස්නාසුලු හෙයින් ත්යාගගියෙක. හේ සකල ලොකයාගේ සර්මනිර්වාපණය කෙරෙමින් අභිමත වු සලිල දානය ම කෙරෙයි. මතු කියනු ලබන්නා වු ජයපාල මන්ත්රිකන්ද්රසයාගේ පරිත්යාෙගය තෙම මේ අභිමතාර්ථදියින් සැවොම ඉක්ම පවති. සං. 3. තමා සුරතම සුරතුරක් කළ ඒ මන්ත්රිමහුගේ ශුරහස්තය සතත ජනතාභිමත සම්පත්ති ප්ර තිපාදක හෙයින් ලොකයාහට ඒ හස්තය ම දිව්යශවෘක්ෂයක් කෙළේ යයි මෙහි කියන ලදි. දිව්යකවෘක්ෂයෝ නම් ශක්රඒ භවනයෙහි විද්යා්මාන වු ඉෂ්ටාර්ථ ප්රතදායි වෘක්ෂයෝ පසෙකි. හෙවත් වෘක්ෂ වංචහෙදයකි. ඔහු නම්;

“ පඤ්චෛතෙ දෙවත‍රවො - මන්දාරඃ පාරිජාතකඃ සන්තානඃ කල්පවෘක්ෂමශව් - පුංසි වා හරිවන්ද නම්

(මන්දාරය, පාරිජාතකය, සන්තානය, කල්පවෘක්ෂය, පුල්ලිගුවෙහි ද හෝ ගතයුතු වු හරිචන්දය යන මොහු පස දිව්යයවෘක්ෂයෝ වෙත්). මෙයින් කල්වෘක්ෂය වනාහි උතුරුකුරු දිවයිනෙහිදොහු විද්යා්මාන වු එම දිවයිනෙහි 10 ගුත්තිල කාව්යස වණ්නාි

වෘක්ෂයන්ට ප්රයධාන වු වෘක්ෂයයි. ශක්ර‍භවනයෙහි දිව්යා වෘක්ෂයන්හට ප්ර ධාන වු රුක නම් පාරිජාත වෘක්ෂයි. මේ තෙම විෂ්ණු ආදි දිව්යායන් විසින් ක්ෂියරාර්ණවය ආ‍ලොලනය කරනු ලබන සමයෙහි උද්භූත වු සුගන්ධපුෂ්පයෙන් යුක්ත වූ වෘක්ෂය වෙයි. චින්තාමණිය ද එ‍සමයෙහි ම උද්භූත වී යයි කිසි තැනෙක පෙනේ. කියන ලදි. සැවුල සන්දේහයෙහි.-

උ වි ඳු කිරණ අලළන සඳ නැඟි ‍සොබ න ත රි ඳු අමා සිතුමිණ සුරතුර රැගෙ න සි නිඳු වත‍ තෙපල සිත අතට යොදමි න ප සි ඳු මෙහිමි මැවු වැනි සහබඹු විසි න

සං 4. හෙතුපමායෙන් සංකිර්ණ වු බහුපමාලඞ්කාරයයි.

9. විඳිමියි සග සැ පත් නොවමියි අවා බිය පත්1 ලබමියි මොක් සැ පත්2 පති ලියවු දහම් පොත් පත්

සඟ සැපත්, ස්වර්ගසම්පත්තිය; විඳිමියි, වින්දනය කෙරෙම්යි ද; අවාබිය, අපාය භිතියට; පත්කොවමියි, ප්රාමප්ත නො වෙම්වයි ද; මොක් සැපති, මොක්ෂ සම්පත්තිය; ලබමියි, ප්රමතිලාභය කෙරෙම්වයිද ; පතා, ප්රාිර්ථනා කොට: දහම් පොත් පත්, ධර්මප්ර,ස්තක පත්‍රායන්; ලියවු, ලේඛනය කරවු - මතු සම්බන්ධයි. සං 1. පතා ලියවු දහම් පොත්පත් ධර්මපුස්තකයන් සුලභ කරවිමෙන් ධර්මදානය කරනු ලැබේ. ධර්මදානය තෙම සියලු දානයන්හට උතුම් වෙයි. වදාරන ලදි; සබ්බදානං ධම්මදානං ජිනාති සබ්බං රසං ධමමරසො ජිනාති (ධර්මදානය තෙම සියලු දානය දිනයි; ධර්මරසය තෙම සියලු රසය දිනයි) එහෙයින් මේ මන්ත්රි න් විසින් ඒ උතුම් ධර්මදාන නිදාන වු පුස්තකපත්රය ලෙඛනය කරවිමෙන් අජරාමර මොක්ෂ සම්පත් කෙළවර කොට ඇති මහත් ඵල මාහිනිසංසයන් ප්රාමර්ථිත බැව් සන්දර්ශිත කළෝ. සං . 2. ස්වබාවොක්තියි. 1. නොයමියි අවා බියපත් - කිප. (බියපති, භයානක වූ; අවා, අපායට; නොයමියි, ප්රා.ප්ත නො වෙම්වයි ද) 2. කෙරෙම්යි මොක් සැපති- කිප. (මොක් සැප, මොක්ෂ සම්පත්තිය; අත් කෙරෙමියි. හස්තප්රාෙප්ත කෙරෙම්වයි ද) කෙරෙමියි ලොවට සෙත් - එක් ගුත්තිල කාව්ය වර්ණරනා 11

10. දුටු දුටු දනන් සි තු තුටුකරන සව් සිරියු තු සමඟ මල් පොල් ව තු ගෙවල් කරවා දෙමින් සඟස තු

දුටු දුටු දනන්, දර්ශනය කළ කළ ජනයන්ගේ; සිතු, චිත්තය: තුටුකරන, තුෂ්ට කරන්නා වූ; සව්සිරියුතු, සකලශ්රිේන් යුක්ත වූ; මල් පොල්වතු සමග, පුෂ්පාරාම ඵලාරාමයන් හා සමගින්; ගෙවල්, ගෘහයන්; සභසතු කරවා, සංඝ සන්තක කරවා; දෙමින්, දානය කෙරෙමින් - මුත සම්බන්ධයි. මෙයින් ජයපාල මන්ත්රිදශ්වරයාගේ ශාසනොපක්රිුයායෙහි ත්යාභගිභාවය ප්රාතකීර්තනය කළෝ. සං 1. දුටු දුටු දනන් සිතු චිත්තය සියලු ජනයන්හට සාධාරණ වූ ඉන්ද්රිපයයක් බැවින් මෙහි එක වචනයෙහි යොදන ලදි; එක් එක් ජනයාගේ ච්ත්තය ගැන වෙන් වෙන් වශයෙන් සංලක්ෂණය මෙහි අනපෙක්ෂ්යය බැවිනි. උදාහරණ: රඝු වංශයෙහි -

ප්රහසසාදොදයාදමහඃ - කුම්බයොනෙර්මෙභෞජයඃ රඝොරහිභවාශඞ්කි - චුක්ෂු හෙ දිව්සතාං මනඃ

(මහෞජසඃ මහා තෙජස් වූ; කුම්බයොනෙඃ අගස්ත්යමර්ෂිහු‍ෙ‍ග්; උදයාත් උද්ගමනයෙන්; අම්හඃ, ජයන තෙම; ප්රෂසසාද, ප්ර සන්න වී ; රසොඃ, රඝු රජහු‍ගේ; උදයාත්, උද්ගමයෙන්; අභිහවආශඞ්කි, ආත්ම‍ාබිභවය සම්බන්ධි වු ශඞ්කාඇති; ද්විෂතාම්, ශත්රෑයන්ගේ; මනඃ, චිත්තයතෙම; චුක්ෂුහෙ, ක්ෂාදභවත් වී-කැලිඹි.)

සං 	2.	මෙහි ප්ර‍ථම පාදද්වය’මල් පොල්වතු’ යන්නට ද ‘ගෙවල්’ යන්නට ද වෙන් වෙන් ව‍ශයෙන් විශෙෂණ කොට ගතයුතු දිපකයි.

සං 3. ස්වබාවොක්තියි.

11. පිරිසිදු යස ස ඳුන් දිගැතුන් කුඹු අලේව් දුන් දුසිරි සිත නොම දුන්2 සලාවත3 ජයපාල මැති දුන්

1. පුෂ්පාරාම නාලිකෙරාරාමයන් හා නමගින්’ යයි ද අර්ථ කියත් 2. දුසිරි සිත නුදුන් - 3 3. සලාව්ත -6.

12 ගුත්තිල කාව්යද වර්ණානා

දිගැතුන්, දිඞ්නාගයන්ගේ; කුඹු, කුම්භස්ථලයන්ට; පිරිසිදු, පරිශ්රදද්ධ වූ; යස සඳුන්, ස්වකීර්ති නැමති වන්දන (කල්ක)ය සම්බන්ධි වූ; අලෙව්, ආලෙපය; දුන්, දිනය කළා වූ; දුසිරි, දුශ්චර්තයට; සිත, චිත්තය; නොම දුන්, දානය නො කළා වු (හෙවත් දුශ්චරිතයට සිත යොමු නො කළා වු); සලාවත, එනම් ජනපදයෙහි ජාත වූ හෝ නිවාසි වූ; ජයපාල මැතිඳුන්, ජයපාල මන්ත්රිලශ්වරයන් විසින් - මතු සම්බන්ධයි.

සං 1. පිරිසිදු යස ස ඳුන් දිගැතුන් කුඹු අලෙවි දුන් දිඞ්නාගයෝ නම් අෂ්ට දිශාවන්හි පෘථිවිය උද්වහනය කෙරෙමින් සිටින්නා වු අෂ්ට හස්තීහු යි. අෂ්ටදිශාවෝ නම්:

පුර්වාුග්නෙයි දක්ෂි්ණාව - නෛරිඍති පශ්චිමා තථා වායමී චොත්තරෛශානි - දිශාඅෂ්ට්විමාඃ සමෘතාඃ

පූර්වදිශාය, අග්නි දිශාය, දක්ෂිණ දිශාය, නෛර්ඍත (නිරිත) දිශාය, පශ්චිම දිශාය, වායවි(වයඹ) දිශාය, උත්තර දිශාය, ඊශාන දිශාය යන මොහු අෂ්ටදිශාවෝ යයි දන්නා ලද්දහු වෙත්. ඒ අෂ්ට දිශාස්ථ වූ දන්තිහු නම්:

‍ෙඑරාවතඃ පුණ්ඩරීකො - වාමනඃ කුමුදොඤ්ජනඃ පුෂ්පදන්තඃ සාර්වඩභෞමඃ - සුප්ර්තිකශච දිග්ගජාඃ

(ඓරාවතය, පුණ්ඩරීකය, වාමනය, කුමුදය, අඤ්ජනය, පුෂ්පදන්තය, සාර්ව‍ෙභෘමය, සුප්රරතීකය යන මොහු(යථාත්රමමයෙන් පූර්වාදි අෂ්ට)දිශාස්ථ වූ හස්තිහු වෙත්.) මේ අෂ්ටහස්තිහු තුමූ ‍වටකුරු වූ කූටාගිරයෙක්හි සෙවෙනිය උද්වහනය කරමින් සිටින්නා වූ ව්යාිඝ්රර රූප‍යන් මෙන් පෘථිවි අවට සීමායෙහ් ඇතුල් දෙසට බඳ ද බහිර්දේශයට සිරස ද ලා සිටගෙන තමන් මතුයෙහි පෘථිවිය උද්වහනය කෙරෙත්. එයින් ඔවුන්ගේ කුම්භස්ථලයෝ වනාහි අටදිගෑ පෘථිවිය අවසාන වූ තැන්හි වෙත්. ජයපාල මන්ත්රි ශ්වරයාගේ කීර්ති නැමති වන්දනකල්කය මේ කුම්භස්ථලයන්හි ආලිප්ත යයි කීමෙන් එම මන්කත්රිශහුගේ කීර්තිය සකල භුතලය අවසාන කොට අටදික්හි ව්යාලප්ත බැව් ප්රනතීත කළෝ. මේ මන්ත්රි හුගේ කීර්තිමත් නාමය ප්රයකට නුවු දෙශයෙක් නම් නොමැති විය යනු මෙහි භාවයයි. සං 2. මෙහි ප්රමථම පාදද්වය රූපකයෙන් සංකීර්ණ වූ පය්යාි ව යොක්තාලඞ්කාරයයි. (5. සං. 2) ද්විතිය පාදද්වය ස්ළුභාවොක්තියි. එහෙයින් මුළුල්ල සංඍෂ්ටියති(7. සං.2)

1. අෂ්ටදික්පාල වූ යයි ද කියත්. ගුත්තිල කාව්යි වර්ණ නා 13

12. බැඳි1 කිවියර2 බ සි න් මුනිඳු සිරිතක් වෙසෙ සි න් ඇසිය’ටි අදහ සි න් කෙළෙන් ආරාදනා සතො සින් කිවියර බසින්, කාව්යාවකාර භාෂායෙන් හෙවත් කවිවර භාෂායෙන්; වෙසෙසින්, විශෙෂයෙන්; බැඳි, බඳනා ලද; මුනිඳු සිරිතක්, මුනීන්ද්රා චරිත්ර.යක් ඇසියඅටි අදහසින්. ශ්රෙවණාර්ථි වූ අධ්‍යාශයෙන්; සතොසින්, සන්තොෂ යෙන්; ආරාදනා කෙළෙන්, ආරාධනය කරන ලදින් - මතු සම්බන්ධයි. කවිවර භාෂායෙන් විශෙෂයෙන් බඳනා ලද මුනින්ද්රූචරිත්රබයක් යයි කිමෙන් මේ මන්ත්රිාන් විශේෂ කාව්යා ප්රරබන්ධයක් කරනු පිණිස ආරාධනය කළ බැව් ප්රතකාශ කළෝ.

සං 1. ස්වභාවොක්තිය

13. දෙන සග සැප නැ තක් සිහිකළවුන්ට මොහො තක් මොක්පුර මහව තක් කියම්3 මුනිරජුගෙ පෙර සිරි තක් මො‍ෙහාතක්, මුහුර්තයක් හෙවත් ස්වල්ප කාලයක්; සිහිකළවුන්ට, මෙනෙහි කළවුන්හට; නැතක්, අප්රරමෙය වූ; සගසැප, ස්වර්ගසම්පත්තිය; දෙන, දානය කරන්නා වූ; මොක්පුර, මොක්ෂ පුරයට; මහවතක්, මහා පථයක් වූ: මුන්රජු‍ෙග්: මුනීන්ද්රොයන් වහන්සේගේ; පෙරසිරිතක් පූර්වචරිත්රයයක්; කියම්, කථනය කෙරෙම්.

සං 1. මෙහි මොක්ෂපුරය මහා පථයක් යයි කියු විශෙෂණයට මුනින්ද්රමයන් වහන්සේගේ පූර්වචර්ත්ර ය විශෙෂ්යක බැව් දතයුතු. සං 2. ප්රරථම පාදද්වය උදාත්තාලඞ්කාරයි (36. සං.2) ද්විතිය භාගය ලුප්තොපමාවෙන් සංඍෂ්ට වූ ස්වභාවොක්තියි. මුළුල්ල ද සංඍෂ්ටියි (7.සං. 2) මෙසේ මෙහි බුද්ධචරිත්රව ස්වරූප වූ ගුත්තිලදාව සංඥය, ජයපාල මන්ත්රිවහු විසින් කරන ලද ආරාධනය බාහ්යචනිමිත්තය. අධ්යාවහෘත වූ ‘මම’ යන්නෙන් නිර්දිෂ්ටවූ කවි තෙමේ කර්තෘය, පද්යය වශයෙන් පඤ්චශත එකාදශයකින් යුත්ත වූ සඤ්ඥත කාව්යර මාත්ර ය ම පරිමාණය , ස්වර්ගමොක්ෂ සම්පත්ති ප්රචතිලාභය ප්රතයෝජන යයි සඤ්ඥද්ය ර්ථ පංචකය දන්නේයි. ඉක්බිති කවිහු ස්වාහඞ්කාර පරිහාරය දක්වන්නාහු ‘පෙරමහ’ යනාදි කව හා තද්දෘෂ්ටාන්ත වූ ‘පරසතු’ යනාදි කව ද කියත්.

1. බැඳ - 2. බඳ - 1 2. රස - බො‍හෝ. 3. කියමි - 4. 14 ගුත්තිල කාව්යක වර්ණකනා

14. පෙර මහ කිවිවර ණ පැවසූ ත‍ිලෝගුරු බ ණ මම1 මගෙ නැණ පම ණ කිමැයි2 වරදක් වේද කිකරු ණ පෙර පූර්වයෙහි; මහ කිවිවරණ, මහා කවිවරෙණ්ය්යන් විසින්; පැවසූ, ප්රිකාශිත වූ; තිලෝගුරු බණ, ත්රෛ ලොක්යායචාර්ය ධර්මය; මම, අස්මත් තෙමේ; මගේ නැණ පමණ, මාගේ ඥාන ප්ර,මාණයෙන්; කිමැයි, කථනය කෙළෙමැයි (යන මේ භවිෂ්යණ පදය); කිකරුණ, කවර කාරණකින්; වරදක් වේද, අපරාධයෙන් නම් වන්නේද? සං. 1. පෙර මහ කිවිවරණ. මීට අනතුරු කවෙහි දිව්තිය සංලක්ෂ්යමය බලන්න. සං. 2. කිමැයි වරදක් වේද කිකරුණ මෙහි “ වේද” යනු අනාගත කාලාර්ථ වාච් වර්තමාන කාලික ක්රි යා පදයයි. මෙසේ අනාගත කාලාර්ථයෙහි වර්තමාන කාලික ක්රිලයාන්ගේ යෙදීම ජෙකප්ර යොගයන්හි අවිරල ව පෙනේ. මේ කාව්ය්යෙහි ම. මතකුදු උවන්හි මි සිල්ප සත්වෙන් දවස දක්ව මි සුභාෂිතයෙහි: නොහිම් සුවඳ විහිදෙන කස්තුරු නිම ල උ තු ම් මුවනැබෙහි තිබි බඹ නැණ වික ල වි න ම් මෙමට මහබඹු පදවි යම්ක ල ත බ ම් ‍බොරු කියන දුදනන්ගෙ දිවමු ල බුදුගුණ අලංකාරයෙහි: දනන් කළ උ න් මතු දණඋතු යුගට ර න් උතු සරි නොවත දැ න් යුතු උවම් නැත දුට කියමි මි‍ න් මතු

15. පරසතු මලින් පු ද ලත්3 මුනිසඳුට4 දියන ද වනපස මලින්පු ද කළැයි පවසනු කවර වරද ද පරසතු මලින්, පාරිජාත කුසුමයෙන්; පුදලත්, පූජා ලද්දා වූ; දියනද, ජගන් නන්දන වූ; මුනිසඳුට, මුනීන්ද්රා චන්ද්ර;යාහට; වනපස මලින්, වනපාර්ශ්ව පුෂ්පයෙන්; පුදකළැයි, පූජා ක‍ළේ යයි; පවසනු, ප්ර්කාශ කරනු කවර වරදද, කවර නම් දෝෂයෙක්ද? 1. මම් - 3. 2. කිවයි -11 3. ලද -ද 4. මුන්රජුට - බොහෝ ගුත්තිල කාව්යජ වර්ණදනා 15

සං. 1. පාරිජාතපුෂ්පයෝ නම් ශක්රරභවනයෙහි පිහිටි පරසතු නම් දිව්‍යවෘක්ෂයෙහ් අටගන්නා වූ සිව් සියයක් ගව්තැන් විහිදෙන්නා වූ සුවඳ ඇති මනස්කාන්ත වූ පුෂ්පයෝ වෙත්. සර්වඥයන්වහන්සේ වනාහි දිව්යදයන් විසින් මේ පාරිජාත පුෂ්පයෙන් කරන ලද පූජා ඇති සේත; මනුෂ්යහයන් විසින් වනපාර්ශ්ව පුෂපයෙන් කරන ලද පූජා ඇති සේක. ‍එහෙයින් උන්වහන්‍‍‍ෙස් වනපාර්ශ්ව පුෂ්පයෙන් පිදුම් ලත් සේකැයි කියන ලද්දේ නම් එයින් සත්ය්යක් ප්රයකාශ වන්නේ මුත් උන්වහන්සේගේ පූජිතභාවයට යම්කිසි පරිහාණ‍ියක් වන්නේද? නො වන්නේ මැයි. ප්රුකාශ වන්නේ නම් වක්තෘහුගේ ඥාන ලඝුතා මාත්රියෙකි එමෙන් ම පූර්වයෙහි මහාකවිවරෙණ්යරයන් විසින් වර්ණනා විෂයාන්ක්රා්න්ත ශාන්ත මනස්කාන්ත පරමසුන්දර නිර්වාණ රසයෙන් රංජිත කොට ප්ර්කාශිත වූ සර්වඥධර්මය මමද මාගේ ඥාන ප්රදමාණයෙන් කථනය කෙළෙම් යයි ධර්මයට ‍හෝ කවර නම් පරිහාණියක් වන්නේද? මාගේ ඒ ක්රිථයායෙන් කෙසේ නම් අපරාධයෙක් හෝ වන්නේද? මේ කිසිවක් කෙසේත නො වන්නේ මැයි.

සං. 2. මෙහි සඳහන් පූර්වමහාකවිවරෙණ්‍පරයෝ නම් ධර්මසෙනාපති ශාරිපුතය, ධර්මබාණ්ඩාගාරික ආනන්ද ය යනාදි අසූවක් මහාශ්රාහවකයන් වහන්සේය. ‘කවි’ යන්නෙහි ප්රාධානාර්ථය නම් ප්රාහඥ යනුයි; පද්ය‘බන්ධක යනු අප්රධධානාර්ථයෙකි. සං. 3. 14 වෙනි කවිය ද මේ කිවිය ද එක්කොට ගත්කල්හා ප්ර තිවස්තූපමායයි ද දෘෂ්ටාන්තයයි ද ගතහැකි හෙයින් මෙහි අලංකාරය වනාහි සංකීර්ණයි.

ප්ර්තිවස්තූපමාවට නිදසුන් මෙසේ දැක්වූහූ: විශ්වාභීරාමගුණගෞරවගුම්විතානා රොෂො’පි නිර්මරලධියාං රමණිය එව ‍ෙලාකංපෘණෛඃ පරිමලෛඃ පරිපූරිතස්යං කාලාගුරොඃ කර්ධ නතාපි නිතාන්තරම්යාි (සියල්ලන්හට අභිරාම වූ ගුණ ගෞරවයෙන් වෙලනා ලද නිර්මල බුද්ධින්ගේ රොෂය පවා රම්යධ මැයි. ලොකය පිනවන සුගන්ධයන්ගෙන් පරිපූර්න වු කාලාගුරුයෙහි කර්ධ න භාවය හෙවත් තද බව අතිශයන් රම්ය වේ)

දීෂ්ටාන්තය නිදසුන් මෙසේ දැක්වූහු‍ූ: සත්පුරුෂඃ ඛලු හිතාවරණෛරමන්ද‍- මානන්දනයත්යුඛිලලොකමනුකත එව ආරිධිතඃ කථය කෙන කරෛරුදුරෛ- රින්දුඃර් විකාශයති කෛරවිණිකුලානි (සත්පුරුෂ තෙමේ වනාහි නො කියන ලද්දේ ම පරහිත ක්රි යාවන්ගෙන් සකල ලොකය බොහෝ සේ ආනන්දිත කෙරෙයි. උදාර වු රශ්මින්ගේන් චන්ද්රල තෙමේ කුමුද වන සමූහයන් ප්රනබුද්ධ කරනුයේ කවරකු විසින් ආරාධිත ව දැයි කිය.) 16 ගුත්තිල කාව්යබ වර්ණකනා

16. ඉන් මුනිඳු සිරි ති න් රැඳි මබස’මා සත ති න් නුවනැතියෙනි1 බැ ති න්ක බිබී තුටුවව් සවන්‍ දෝ ති න් ඉන්. එහෙයින්; නුවණැතියෙනි, ඥානවන්තයෙනි: මුනිඳු සිරිතින්, මුනීන්ද්රර චරිත්රුයෙන්; රැඳි, රඤ්ජිත වු; මබස් අමා,මා‍ගේ වචන නමැති අමෘතය: සතතින්, අනවරතයෙන්: බැතින්, භක්තියෙන් (යුක්ත ව) ; සවන්දෝතින්, ශ්රතවණ නමැති හස්තපුටයෙන්; බිබී, පානය කොට කොට; තුට‍ුවව්, තුෂ්ට වව්.

සං. 1 යම්සේ හෘදයප්රිමොදයෙන් යුක්තව අමෘතය පානය කරනු ලැබේ ද එසේ ම ප්රුමුදිත වූ භක්තිමත් වූ හෘදයෙන් යුක්ත ව අකිමධුර වූ මේ සර්වඥ චරිත්රේය අසව් යයි ආරාධනය කළසේයි. සං. 2. මේ පද්යමය රූපකාලංකාරයයි. සං. 3. 13 වැන්නේහි සිටි 16 වැන්න අවසන් කොට ඇති පද්යරයන් ‍සතර එක් කොට ගත්තකල්හි හෙවත්වලංකාරයයි. ඊට නිදසුන් මෙසේ දැක්වුහු; අත්යින්තමසදය්ය්ු ණා - මනාලොච්තවෙෂටිතම් අතසෙතෂාං විවර්ධනෙත - සතතං සර්වණසම්පදඃ (සාධූන් විසින් නිසි සේ ‍නො විමසා කරන ලද ක්රිවයාවක් නම් කෑලම නොමැත් මැයි. එහෙයින් ඔවුන්ගේ සම්පත් නිරන්තරයෙන් වැ‍ෙඩත්.) මෙතෙකින් මේ මධුර ම‍නොහර ඛණ්ඩකාව්යායාගේ උපන්යාකසය සමාප්ත යි. ඉක්බිති වක්තෘ විචක්ෂිත වූ ගුත්තිල ජාතක කථාඛ්යාකනයෙහි ප්ර ස්තාවය ගෙනහැර දක්වන්නාහු වෙළුවනාරාමයෙහි සර්වඥයන් වහන්සේගේ විහරණය දක්වනු සඳහා ‘සරිකළැකි’ යනාදි ප්රා රම්භ කාව්යක කියත්.

17. සරිකළැකි ස ග හා මිණිරැසිනි දිගත ග හා බබළන මහ ග හා පවර නුවරෙක් වී රජ ග හා සගහා, ස්වර්ගය හා; සරිකළැකි, සදෘශ කළ හැකි වූ; (යළිදු) දිගත, දිශාන්තයන්හි; ගහා, ඝර්ෂිත වු; මිණිරැසිනි, මණිරශ්මින්; බබළන, භ්රානජමාන වූ; මහගනා, මහා ගෘහයන් ඇති; රජගහා, රාජගෘහ නම් වූ; පවර නුවරෙක්, ප්රනවර නගරයෙක්; වී වූයේයි.

සං 1. පවර නුවරෙක් වි රජගහා

1.නුවණැතියනි - ද

ගුත්තිල කාව්යත වර්ණ්නා 17

‍ මේ රජගෘහ නගරය නම් ජම්බුද්වීපයෙහි (ඉන්දියාවෙහි) මගධ දෙශාධිපති වූ ශ්රෙමණික හෙවත් බිම්බිසාර රජහු විසින් කරවන ලද ඒ රජුගේ රාජධානියයි. මේ වනාහි බෙංගාල දේශයෙහි වර්තමාන කාලයෙහි ‘පට්නා’ යයි කියනු ලබන්නා වූ නගරයෙන් අග්නි දිශාවට පිහිටා තිබුණේය. සං. 2. මෙහි ප්රේථම පාදය තත් සම්බන්ධය හා ගත්කල්හි උපමාලංකාර යි. ද්විතිය පාදය උදාත්තයි (36. සං.2); තෘතිය චතුර්ථ පාදයෝ ස්වභාවෝත්කියි. මුළුල්ලා සංඍෂ්ටියි. (7. සං.2)

18. සව්සිරිනි සා ර ය නිරිඳුගෙ බිම්බිසා ර ය එපුරෙහි උදා ර ය වෙළුවන නම් වී1 විහා ර ය සව්සිරින්, සකලශ්රිාන්; සාරය, සාර වූ හෙවත් උත්කෘෂ්ට වූ ; බිම්බිසාරය නිරිඳුගෙ, බිම්බිසාර නම් නරෙන්ද්රදයාගේ; උදාරය, මහත් වූ: එපුරෙහි, ඒ (රාජධානි වූ) නගරයෙහි; වේළුවන නම් වෙණුවනාහිධාන වූ; විහාරය, විහාරයෙක් ; වී, වූයේයි. සං. 1. වේළුවන නම් වී විහාරය ‘වෙණුවන’ නම් අන්වර්ථ වශයෙන් හුණවනය යි. හුනවන ප්රඋදේශයෙක්හි කරන ලද ආරාමය තෙමං ‘වෙණුවනාරාම’ නම් වී. දැනුදු ‘රාජ්ගිර්’ යයි නාමඛ්යාාත වූ ඒ නගර සමිපයෙහි විශාල වූ හුණවනයක් තිබේ. ඊට එදෙස්වාසි ජනයෝ ‘ජබ්ටිබන්’ (යෂ්ටිවන) යයි නාමය ව්යාවහාර කෙරෙත්. සං. 2. ස්වභාවොක්තියි

19. තෝතැනි2 වන ම නා දම්කිත් ලියට සොබ නා ‍ෙනායෙක පුද රඳ නා පවර එවෙහෙරෙහි මනනද නා මනා, මනොඥ වූ; සොබනා, ශොභන වූ; දම්කිත් ලියට,ධර්මයෙන් ජනිත කීර්ති නමැති ලතාවට; තෝතැන්වන, ආලවාලයක් බඳු වූ. (යළිඳු) නොයෙක පුද, අනෙක පුජාවන්; රඳනා, රංජනය කරන්නා වූ; මනනදනා, මනොනන්දන වූ; පවර, ප්රකවර වූ; එවෙහෙරෙහි, ඒ විහාරයෙහි - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. මෙහි ප්රරථම පාදද්වය සමස්ත රූපකයෙන් සංකීර්ණ වූ ල‍ුප්තො පමාලංකාරයයි. තෘතිය චතුර්ථ පාදද්වය ස්වභාවෝක්තියි. මුළුල්ල සංඍෂ්ටි යි. (7. සං.2)

1. වීය - හැම 2. තොතැනි - 4.

18 ගුත්තිල කාව්යෙ වර්ණ්නා

සං. 2. මෙයින් ආරබ්ධ වූ චතුර්දශ පද්යාවත්මක කුලකයෙන් යුක්ත වූ වාක්යංය තෙම 32 වැනි කවෙහි ‘විසි අප මුනිඳුසඳ සුදසුන්’ යන්නෙන් සමාප්ත වේ. ‘ එ වෙහෙරෙහි අප මුනිඳු සඳ විසි’ යනු ඒ වාක්යයයාගේ ක්රිායාකාරක පද සම්බන්ධයයි. කුමක් කොට ඒ විහාරයෙහි විසි ද යන චොදනයට පරිහාර වශයෙන් ‘බුදුව දැන සව්නේ’ යනාදිය මතු කියත්. කුමක් කොට බුදු වි ද යන ‍චොදනයට පරිහාර වශයෙන් පූර්වාපදාන චරිතාය ගෙනහැර දක්වන්නාහු ‘ඇර ලද මොක් සැපත්’ යනාදිය කිහ.

20. ඇර ලද මොක් සැප ත් වඩමින් මහ කුලුන සි ත් කෙරෙමියි ‍ලොවට සෙ ත් පිවිස සසරට නොවි බියප ත් ලද, ප්රපතිලම්ධ වූ; මොක්සැපත්, මොක්ෂ සම්පත්තිය; ඇර, වර්ජිත ‍කොට; මහ කුලුණුසිත්, මහා කරුනාච්ත්තය; වඩමින්, වර්ධනය කෙරෙමින්; ලොවට, ‍ලොකයාහට; සෙත් කෙරෙමියි,ශාන්තිය කරන්නෙමියි (අධිෂ්ඨාන කොට ගෙන); බියපත් නොවි, භයප්රානප්ත නොව: සසරට, සංසාරයට: පිවිස, ප්ර විෂ්ට ව- මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. ඇර ලඳ මොක් සැපත් මෙයින් ගෞතම තථාගතයන් වහන්සේ සුමේධ තාපසාවස්ථායෙහි දිවකුරු බුදුන් හමුයෙහි හස්තප්රාතප්ත වූ මොක්ෂ සම්පත්තිය අත්හැර ලොකානුකම්පා පිණිස නැවතත් සාසාරයට ප්රතවිෂ්ට වූ පරිදි සන්දර්ශිත කළෝ. ඒ මෙසේ දතයුතු. ‘සිව්පිළසිඹියාපත් රහත් ව බුදුන් පස්සෙහි යන්ට පොහොසත් වූ මාසේ වූ වීය්ය්ත වත් එකක්හු සසරදුක් විඳිනා සත්ත්වසමූහයා හැර නිවන්පුරයට වන් කල්හි අසරණිය ලොවට අනික් කවරෙක් පිහිටි වේද? මේ බදු රජාණන් වහන්සේ මෙන් අසංඛ්ය යක් සත්ත්වයන් ගළවා බුදු වෙමි’යි බෝධිසම්භාර නැමැති කල්පවෘක්ෂය සර්වඥතාඥාන නැමති අමාඵල ගන්වන්ට කලල්හි රොපණය කළ බිජුවටක් මෙන් වැදහෝත් සේක. - ථූපවංසය. තවද එහි විස්තර ප්රටවෘත්තිය මෙසේ දත යුතු. අපගේ තිලෝගුරු බුදුහු මෙයින් සාරසැකි කප්සුවහස් මතුයෙහි දඹදිවැ-

නගරෙ අමරවතියා - සුමෙධො නාම බ්රා හ්මණෝ අනෙකකොටිසනනිචයෝ - පහූතධනධඤ්ඤවා

යනු හෙයින් දඹදිව අමරවති නම් නුවර සුමෙධ නම් බමුණු කුමරු ව ඉපද බො‍හෝ වූ ධන ධාන්යන සම්පත්තීන් සමෘද්ධ ව උගතමනා සියලු ශිල්ප ඉගෙණ මව්පිය දෙදෙනාගේ ඇවෑමෙන් උපයා රැස් කළ වස්තුරාශිය දැක-

ගුත්තිල කාව්යර වර්ණරනා 19

ධනසනනිචයං කත්වාස - අ‍හො මය්හං පිතාදයො ගතා මාසකමෙකම්පි - නෙවාදය දිවං ඉති යනු හෙයින් අනේ අපගේ දෙමව්පියාදීහු මෙතෙක් වස්තු උපයා මී බැඳපියා බැඳි මීයෙන් කිසිවකුත් නො ගෙන යන මීමැස්සන් මෙන් විය පරලොව යන්නාහු මස්සක් විවරවත් නො ගෙන ගියහ. උන් හැම හැරගෙනයන්ට නිසි උපදෙස් නො දැන නො ගෙන ගියත් උපදෙස් දන්නා මා ඒ වස්තුව මා හා කැටිව ගෙනයන්ට උව මැනව. මේ හැම එල්ගු සහිත හෙයින් මෙලෙසින් ගෙනයන්ට බැරි වුවත් ධර්මයෙහි සාරය නම් ධර්මතත්ත්වය වන්න‍ා සේම වස්තුවෙහි සාරය නම් මේ වස්තුව දානවිෂයෙහි පරිත්යාගගකිරිම වශයෙන් පැවති කුශලය. මේ කුශල තෙමේ ලඝු වී නමුත් තිබ්බටුවකටත් කුඩා මැණික් ගලින් සමහර මැණික් ගලෙක අගයක් ම නැත්තා සේ විපාක විසින් පමණ නැත්තේය. එහෙයින් දන් දෙමියි සිතා නුවර බෙරලවා -

හෙරිනාදසුගන්ධ න - යාචකාලි සමගතෙ දාන කිඤ්ජක්ඛඔඝෙන - සත්තාහං පීණයි තතො යනු හෙයින් හෙරිනාද නමැති සුවඳින් රැස් වු යාචක දන නැමති බඹරුන් දන නමැති රොනින් සතප්වා එසේ දිත් වස්තුව නො නිමෙන නියා දැක ඉතිරිය අත්පුරා සිත්පුරා හැරගනුවයි විධාන කොටලා හිමව් පියසට ගොසින් හිමවන්තස්ස අවිදුරෙ - ධම්මකෙ නාම පබ්බතෙ අස්සමො සුකතො මය්හං - පණ්ණසාලා සුමාපිතා යනු හෙයින් සක්දෙවිඳු විධානයෙන් විස්කම් දෙවිපුත්හු දහම් නම් ගල්බඩ මැවු පන්සලට වැද මහණ ව, මහණ වූ සතිය ඇතුළත පංචාභාඤ අෂ්ටසමාපත්ති උපදවා, එක් දවසක් නිල් වූ ගුවන්කුසින් නො මැකි පවත්නා විදුලියක් මෙන් දොහෝ නො‍ෙ‍හාත් දකුණු මුහුදැ නික්මුණු රන් නැවක් මෙන් නොහොත් නිල් බිමක් රත් හු ගසා බෙදනා කලක් මෙන් එක්තරා දිසාවකට යන ද‍ෑ එදා රඹගම් නුවර සුදසුන් වෙහෙරැ සිට රම්ය වති නම් නුවරට දිපංකර නම් බුදුරජාණන් වඩනා මාර්ගය සරහන්නා වු මිනිසුන් දැක විචාරා බුදුන් වඩනා මඟ යයි අසා ආකාසයෙන් බැස මට ද එක් අවකාසයක් දෙව යි ඉල්වා තමන් ගේ ඍද්ධි දැන දුදුළු කඳුරක් ජනයන් දී ලු කල එකඳුර බලා සිතන්නා වූ බෝධි සත්ත්වයෝ ශක්රියාගේ සියක් ‍යොදුන් පරසතු ගස් සලා මල් ගෙන වුත් මෙ වළ පුරා ලත් නම් ඒ මාගේ ඇඟින් ලොමයකටත් අසාසයෙක් නැත.** අනුභාවයෙන් කරන්නා වූ සත්කාර හැර මාගේ ශරිරයෙහි ඩා සොල්වා බුදුනට අද කායවෙය්යා වතක් කෙරෙමින් සිතාල් උදල්ලක් හා කූඩයක් ගෙන උස් තැන් කපා වළ තැන් පුරා සතුට‍ු සතුටු ව මඟ කනන දෑය. ඒ තනා නොනාමන තුරු සාරලක්ෂයක් රහතුන් පිරිවරා සවනක් රසින් දිලිහි දිලිහි රුවන් මෙරක් සේ අවුත් වැඩසිටි බුදුන් දැක පස්වනක් ප්රීනතින් පිනා අද ආශ්චර්යමත් වු බුදුන්ට ආශ්චර්යමත් වු මාගේ ප්රි්ය ජිවිතය පූජා කෙරෙමි යි සිතාලා මතු බොමැඩ පත පතා එ කලල් වසා අඳුන් දිවිසම අතුට බුදුන් දිසාවට සිරස ලා මා බුදුවන දවස් වසවත් මරහු මැදයේ සොඳුර තී මට දොස් කියා යි මිකත වැලඳ සිඹ සනහන්නකු සේ මී තෙලෙහි බඩින් බැසහෙව බුදුහු අද මා හෙයක් කොට වඩිතිවා, මම් ද මතු ලොව්තුරා බුදු ව මෙබුදුන් සේ ම සියලු සතුන් 20 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණමනා

සංසාර සාගරයෙන් ගළවමි යි ප්රායර්ථනා කළ දෑය. එකල බුදුහු දිවි දී වැද‍හොත් බෝසතුන් දැක ‘මේ මනුෂ්ය යෙක, ඉනුත් පුරුෂයෙක, හෙතු සම්පත් ඇතියේය, බුදුන් දිටි තපස්වියාය, ධ්යා‍නලාභිය, අධිකාරත්වයෙන් යෙදී බුද බැව් පතා හොත්තේය, එසේ ‍ෙහයිනපෙළමුවන අභිනීහාරයට සුදුසු වු මේ ධර්මයෝ අට දෙනම දැන් මොහු කෙරේ විද්යහමානය; මේ වීරපුරුෂයා කවර කලෙක බුදු වේදෝ‍හෝ’යි බලා ලක්ෂයක් කප් බලා, කොටියක් කප් බලා, අසංඛ්යපයක් කප් බලා,මෙසේ ක්රහමයෙන් බලන්නා වූ බුදුහු සාරාසංඛ්යප කප්ලක්ෂයෙකින් මතු ගෞතම නම් බුදු වේයි දැක පස්සෙහි වඩනා සාරලක්ෂයක් රහතුන් බලා තමන් මහන්සේගේ මුඛ නැමති පද්මයෙන් සුවඳ විහිදුවා - පස්සථ ඉමං තාපසං - ජටිලං උග්ගතාපනං අපරිමෙය්යෙත ඉ‍ෙතා කපෙප - අයං බුදෙදා හවිස්සති යනාදින් වදාරා මහණෙනි, මේ මට දිවි පුදා හොත් පරුෂයා සාරාසංඛ්යස කප් ලක්ෂයකින් මතු ගෞතම නම් බ‍ුදු වෙයි.* * * මා සේ ම දහම් රස පොවා සියලු සතුන් අමාමහනිවන් පමුණුවයි; මහණෙනි, ‍‍ ෙම් පුරුෂයා ස්වල්ව වූ සතෙක් නො වෙයි. මතු බුදු වන්නා වු බිජු‍වටෙකැ යි ස්තුති කොට වදාරා විවරණ පතුල් දුන් සේක. ‍එ තෙපුල් ඇසු දෙවිමිනිසුන් දුන් සාදුකාර ශබ්දය බඹලෝ ගසා පැවැත්ත. ඉක්බිත්තෙන් බුදුහු ‍බෝසතුන්ගේ මතු මරුන්ට නො දක්වන්නා වු පාට නො මඹිමි යි ආදරයෙන් පය නො ගසා තුන් යළක් පැදකුණුකොට සමන්මල් අටමිටෙකින් අටපූජාවක් කොට වැඩි සේක. පස්සෙහි වඩනා සාරලක්ෂයක් රහතුන් වහන්සේද සාරලක්ෂයක් පල්මිටින් පුදා වැඩි සේක.

සං. 2. ස්වබාවොක්තියි

21. සූවිසි මුනිදව ස ලද විවරණින් නිසිලෙ ස පෙරුම් දම් සමති ස පුරා සිව් අසෙකි කප් සුවහ ස සූවිසි මුනිදවස, චතුර්විංශති මුනින්ද්රායන්ගේ කාලයන්හි; නිසිලෙස, නිශ්චිත සේ; ලද, ප්රංතිලබ්ධ වූ; විවරණින්, ව්යාලකරණයෙන්; සමතිස පෙරුම් දම්, සමත්රිංමශත් පාරමි ධර්මයන්: සිව් අසෙක් සුවහස කප්, ශතසහස්රාේධික චතුරසංඛ්යෙිය කල්පයක් (මුළුල්ලේහි); පුරා, පූරණය කොට - මුත සම්බන්ධයි.

සං. 1. සුවිසි මුනි දවස චතුර්විංශිති මුනින්ද්රවයෝ නම්. තණ්හඞ්කරො මෙධඞ්කරෝ - අථොප සරණඞ්කරො 1. දීපඞ්කරො ච සම්බුදෙධා - 2 කොණ්ඩඤ්ඤො දිපදුත්තමෝ 3. මඞ්ගලෝ 4 - සුමනො වෙව - 5 රෙවතො 6 - සොහිතො මුනි 7. අනොමදස්සි- 8 පදුමො -9 නාර‍දෝ 10. පදුමුත්තරො

ගුත්තිල කාව්යස වර්ණසනා 21

11. සුමෙධො ච 12. සුජාතො ච - 13. පිදස්සි මහාසයෝ 14. අත්ථදස්සී 15. ධම්මද්ස්සි - 16. සිද්ධ‍ෙත්ථාො ලොකනායකො 17. ත‍ි‍සෙසා 18. ඵුසෙසා ච සම්බුදෙධා - 19. විපස්සි 20. සිඛි 21.‍ වෙස්සභු 22. කකුස‍ෙන්ධා 23. කොනාගමනො 24. කස්සපො චාපි නායකො’ති.

සං 2. පෙරුම් දම් සමතිස සමත්රිංචශත් පාරමි ධර්මයෝ 2 වෙනි කව විස්තර ව්යා‍ඛ්යා තයෙහි කියන ලද්දෝ මැයි. මේ ධර්මයෝ එකක්හට අනිකක් අඩු‍ නොව වැඩි නොව සමසේ පූරණය කරන ලදින් සමත්රිංචශත් පාරමි ධර්මයෝ වෙත්. සං. 3. පුරා සිව්අසෙකි කප් සුවහස (i) කල්පයක් නම් සර්ෂප රාශියකගේ ද පර්වත‍යක්හුගේ ද උපමායෙන් කල්පන් කටයුතු වූ කාලභෙදයෙකි. මෙහි කල්ප යන්නෙන් මහාකල්පය කියන ලදි. මහාකල්පය ගැන 237 වෙනි කවෙහි ද්විතිය සංලක්ෂ්යනයෙහි ද්විතිය භාගය බලන්න. (ii) අසංඛ්යෙදය නම් ගණනාතික්රා න්ත වූ අවසාන සංඛ්යායව ය. එය එක පෙළට ලියු අංක 141 කින් මාගධි ශාබ්දික‍යෝ දක්වත්. සං. 4. ස්වබාවොක්තියි

22. වෙසතුරු වද සැප ත යදිනට1 පියඹ පිය සු ත දන්දීමෙන් මහ ත ගුගුරුවා සත් යළක් මිහික ත වෙසතුරුවද, විශවන්තර(නම් නරෙන්ද්රය) ව ද; යදිනට, යාචකයන්හට; සැපත, සම්පත්තියද; පියඹ, ප්රි්යාම්බිකාවද ; පියසුත, ප්රියය දැරකයන් ද: මහත දන් දීමෙන්, මහා පරිත්යා්ග කොට දානය කිරිමෙන්; සත් යළක්, සප්ත වාරයක්; මිහිකත, මහීකාන්තාව; ගුගුරුවා, ගර්ජන කරවා - මුත සම්බන්ධයි. සං. 1. මෙහි මහිකාන්තාව යන්නෙන් අහෙදොපචාර වශයෙන් පෘථිවිය ම ගත යුතු. සං. 2. බෝධිසත්තවයන් වහන්සේ විශ්වන්තර රජ ව උපන් වාරය වනාහි බුදු වන ජාතියට පළමු මිනිස් ‍ලොව උපන් අන්තිම වාරයයි. ඒ ජාතියෙහි තමන් වහන්සේගේ ධනසම්පතිති සියල්ල ම යාචකාදින් විෂයෙහි පරිත්යා ග කොට ප්රිමය මෙහෙසි වූ මද්රිමදේවිය හා දරුවන් පමණක් රැගෙන තපසට ගි‍යෝ. තපස් රක්නාහු ජූජක නම් බමුණකු විසින් දරුවන් යදනා ලදුව ඔවුනුදු දන් දී යාචක වෙශධාරි ව ආවා වූ ශක්රබයාහට දෙවිය ද එසේ ම දන්දි තමන් වහන්සේ විසින් දෙන ලද එක් එක් මහාදානයට එක් එක් වාරයක් කම්පිත ව ගර්ජන කරන්නා වූ පෘථිවිය සත්වෙනි වරට ගර්ජන කරවුහ. විශ්වන්තරාත්ම භාවයෙන් ව්යුථත වු පසු උන්වහනසේ තුෂිත නම් දෙව්ලොව උපන්හ. ඒ බව මීට අනතුරු කවෙන් කියනු ලැබේ. 1. යදිහට - බොහෝ 22 ගුත්තිල කාව්යන වර්ණනනා සං. 3. ස්වභාවොක්තියි

23. සුරඟන ගත් සෙමෙ ර දිදුලෙන් දිලෙන මනහ ර සිරිබර තුසි1 පු ර ඉපද2 විඳ සුරඉසුරු නොවිත ර මනහර, චිත්භිරාම වූ; සුරඟන, දිව්යාංිගනාවන් විසින්; ගත්, ගන්නා ලද; සෙමෙර, චාමරයන්ගේ; දිදුලෙන්, දිප්තියෙන්; දිලෙන, උජ්ජවලිත වන්නා වු: සිරිබර, ඓශ්වර්ය හරිත වූ: තුසීපුර, තුෂිත (දිව්ය ) පුරයෙහි; ඉපද, උත්පන්න ව: නොවිතර, අප්රයමෙය වූ ; සුරඉසුරු, දිව්යෛෂශ්චර්යය; විඳ වින්දනය කොට - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. සිරිබර තුසිපුර මේ මර්ත්ය ලෝකයෙහි සිට දෙසාළිස් දහසක් යොදුන් උස් වු තැන යුගන්ධර පර්වතමස්තකයෙහි ශක්රකදෙවෙන්ද්ර යා අධිපති වූ චාතුර්මහාරාජික නම් දිව්ය ලෝකය පිහිටා තිබේ, ඉනුන් දෙසාලිස් දහසක් යොදුන් උස් වූ සුනෙරු මස්තකයෙහි එම දෙවෙන්ද්රබයාගේ ආධිපත්ය ය ඇති ත්රදයස්ත්රිං ශද් නම් දිව්යි ලොකය පිහිටා තිබේ. ඉනුත් උපරිස්ථානයෙහි යාම නම් දිව්‍ය ලොකය වෙයි. ඉනුත් උපරිස්ථානයෙහි පිහිටි දිව්ය්ලොකය නම් මෙහි සඳහන් තුෂිතපුරය යි. තුෂිත පුරයෙන් උපරිස්ථානයෙහි පිහිටි දිව්ය්ලොකයද දෙකක් වෙති; නිර්මාණරතිය, පරනිර්මිත වශවර්තිය යන මොහුයි. මේ ෂඞ් දිව්යයපුරයන් අතුරෙන් එකක්හට උපරිස්ථ වු අන්යකය ඓශ්වර්යයෙන්ද අධිකතර වේ. ආයුඃ පුමාණයෙන් ද එසේ මැයි. සං. 2. උදාත්තාලංකාරයි (36. සං. 2)

24. හිමිසඳ නුඹ වි සි න් බුදුවන කලැයි වෙසෙ සි න් බඹ සුර සෙන් ගො සි න් ඇයදි සඳ බඳැදිලිව3 සතො සි න් හිමිසඳ, ස්වාමිචන්ද්රසයා; නුඹ විසින්, නුඹ වහන්සේ විසින්; බුදුවන කලැයි, සම්යසක් සම්බුද්ධ වියයුතු වු කාලයයි(කියා); බඹ සුරසෙන්, බ්රමහ්මාමරසෙනා - වන්; වෙසෙසින්, විශෙෂයෙන්; ගොස් , ගමනය කොට: සතොසින්, සන්තොෂයෙන්; බඳැදිලිව, බස්ධාඤ්ජලිව (සිට); ඇයදිසඳ, ආයාචනය කළ කල්හි - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. තුෂිත භවනයෙහි සත්පනස්කෙළ සැටලක්ෂයක් පමණ ඇත්තා වු ආයුපමණින් සිටි ශෙවතකෙතු නම් දිව්‍යපුත්රැ වූ අපගේ ඒ මහසතාණන් වහන්සේ වෙත බ්රපහ්මාමරයන් විසින් කරන ලද ආයාචනය නම් මෙසේයි.

1. තුසිත - 3; තොසිත -2. 2. ඉපිද - 6 3. දිලිබඳව -1. ගුත්තිල කාව්යඳ වර්ණිනා 23 කාලොයං තෙ මහාවීර - උප්පජ්ජ මාතුකුවජියං සදෙවකං කාරයනෙතා - බුජ්ඣස්සු අමතං පදං ‘පින්වත් මහාවිරය! මෙ වනාහි නුඹ වහන්සේගේ කාලය වෙයි. මාතෘ කුක්ෂියෙහි ඉපද දෙවගණයා සහිත වු (ලොකයා) මතු (සසරින්) තරණය කරන්නේ (නිර්වාණ සංඛ්යාවත වු) අමෘතපදය අවබෝධ කළ මැනවි’- යනු යි. සං. 2. ඇයදි සඳ බඳැදිලාව සතොසින් මෙහි ‘බද්ධ’ යන්නෙන් හින්න වූ වර්ගාන්ත සහිත බඳ ශබ්දය, ‘අඤ්ජලි’ යන්නෙන් හින්න වූ වර්ගාන්ත රහිත ඇදිලි ශබ්දය යන මොවුන්ගේ රූප‍යන් ගැන 429 වෙනි කවෙහි 2 වෙනි 3 වෙනි අනුසංලක්ෂ්යුයන් බලන්න. සං. 3. ස්වබා‍වොක්තියි. උදාත්තයෙන්ද සංකිර්ණයි. (36. සං. 2)

25. තෙදින් දිනි ඳා ණ න් සකකුල සිඳු ස ඳා ණ න් සිරින් සුරි ඳා ණ න් නිසා සුදෙවුන්1 මහ ර දා ණ න් ‍තෙදින්, තෙජස් කරණකොටගෙන; දිනිඳාණන්, සූය්යාු යමාණ වු; සකකුල සි‍ඳු, ශාක්යකවංශ නමැති සමුද්රායට; සඳාණන්, චන්ද්රා්යමාණ වූ; සිරින්, ඓශ්චර්ය්යායෙන්; සුරිඳාණන්, සුරෙන්ද්රාායමාණ වූ; සිදෙවුන් මහ රදාණන්, ශුද්ධොදන මහා ර‍ාජයාණන් ; නිසා, නිශ්රංය ‍කොටගෙන- මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. සකකුල සිඳු සඳාණන් චන්ද්රද තෙම සුමද්රඳයෙන් උද්ගත වෙයි; සමුද්රරය තෙම චන්ද්රනයාගෙන් උද්දම භාවයට පැමිණෙයි. මෙයින් සමුද්රාය ද චන්ද්රවයා ද අතුරෙහි සම්බන්ධයක් ‍පවත්නේ ය. එසේ සම්බන්ධ වූ චන්ද්රා තෙම සමුද්රරය ඔදවඩවමින් තෙමේ ම උස් ව බබළන්නේය. එසේ ම ශුද්ධොදන මහ රජහුද ද ශාක්යුවංශ ජාතවූවාහු එම වංශය බබුළුවමින් ස්වවංශික අන්ය් රජදරුවන් සියල්ලන්ටම මුදුන් - පත් ව විසූහ යි. මෙයින් ද්යොඅතනය කළෝ. සං. 2. මෙහි ප්රයථම තෘතිය පාදයෝ සම්බන්ධය හා ගත් කල්හි හෙතුපමායි; ද්විතිය පාදය එසේම රූපකයෙන් සංකිර්ණ වු ලුප්තොපමායි. මුළුල්ල සංඍෂ්ටියි(7. සං 2.)

26. තම තුනු රූ විල ස රසඳුන් කළ දනන් ඇ ස පසිඳු තුන් ලෝ කු ස ඉපද2 මායා බිසවගේ කු ස තම තුනු, තමන්ගේ ශරෟරය සම්බන්ධිත වු; රූ විලස, රූප විලාසය; දනන් ඇස, ජනයන්ගේ නෙත්ර යන්ට; රසඳුන් කළ, රසාංජන (වැනි) කළා වු; තුන්

1. සුදවුන් - 2 සුදඋන් - 1 2. ඉපිද - 3 24 ගුත්තිල කාව්යය වර්ණමනා

‍‍යලෝකුස, ත්‍රිභුවන කුක්ෂියෙහි; පසිඳු, ප්රයසිද්ධ වූ; මායා බිසවගේ, මහාමායා නම් අභිෂික්ත වූ දෙවියගේ; කුස, කුක්ෂියෙහි; ඉපද, උත්පන්න ව - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. ඉපද මායා බිසවගේ කුස කොලිය නගරයෙහි මාහසුප්රදබුද්ධ නම් අනුශාක්ය් රජුගේ දුහිතෘ වූ සියලු වර රූපලක්ෂණයෙන් හෙබියා වු ඒ මහාමායා බිසවුන් කුස උපන් අප මහ ‍බෝසතාණන් වහන්සේ කපිලවස්තු පුර ලුම්බිනි නම් මංගල ශා‍ලොද්යායනයෙහි වෙසඟ පුර පසළොස්වක් ලත් දින පහන්ලොව එළිය දු‍ටු සේක. ‍එකෙණෙහි තමන්වහ‍න්‍ෙස්‍ෙග් පුණ්ය්බල මහිමය ලොකයාහට ප්රයකාශ කරනු පිණිස උන්වහන්සේ විසින් දක්වන ලද ප්රායතිහාය්ය්ලො ය ‘සත්ඛුමු පියුම්’ යනාදි කවෙන් දැන් කියනු ලැබේ. සං. 2. මෙහි (1) ප්රනථම භාගය හෙත්වලංකාරයි. උදාහරණ මෙසේයි. උතප්ර්වාලාන්යමරණ්යා නි - වාප්යඃග සම්ඵුල්ලපංකජාඃ චන්රඃ්වක පූණිශ්ව කාමෙන - පානථදෘෂෙටර් විෂං කෘතම් (අටගත් ළපලු ඇති වන‍යෝ ද, සුපිපි පියුම් ඇති වාපිහු ද, පූර්ණ චන්ද්රඃයා ද යන මේ සියල්ල කාමදෙවයා විසින් මඟිහුගේ නෙත්රවයෙහි විෂයක් කරන ලදි.) (2) තෘතිය පාදය සම්බන්ධයෙන් ගත් කල්හි උදාත්තාලංකාරයි. (36. සං.2) (3) චතුර්ථපාදය ස්වභාවොක්තියි. (4) මුළුල්ල සංඍෂ්ටි යි (7.සං.2)

27. සත්බුමු පියුම් පි ට සිට අබිරු සිහනද ‍කො ට පින්බල පෑ ‍ලොව ට පැමිණ නර‍ ලොවෙහි රජ සැපත ට සත්බුමු පියුම්පිට, සප්තභුමක වූ පද්මමස්තකයෙහි; සිට, අවස්ථිත ව; අබිරු සිහනද කොට, අභිත සිංහනාදය පවත්වා; ලොවට, ‍‍ෙලාකයාහට; පින්බල, පුන්යමබලය; පෑ, ප්රාකාශකොට; නරලොවෙහි, මනුෂ්යව ‍ලොකයෙහි; රජසැපතට, රාජසම්පත්තියට; පැමිණ ප්රාිප්ත ව - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. සත් බුමු පියුම් පි ට සිට අබිරු සිහනද කො ට සත්බුමු පියුම් නම් මහල් සතකින් යුක්ත වූ පද්ම යි. ලොව්තුරා බුදු වුනු පිණිස තුෂිත භවනයෙන් ච්යුහත ව මහාමායා දේවින් කුස පිළිසිඳ මිනිස්ලොව උපන් බෝසත් සිදුහත් කුමරුවන් වහන්සේ පළමු‍කොට බ්රේහ්මරාජයන් සතර දෙනෙකුන් විසින් රන්දැලින් පිලිගන්නා ලදුව ඉන්පසු සතරවරම් දෙවියන් විසින් අඳුන් දිවිසමින් පිළිගුනු ලැබ පෘර්ථනවාය දෙසට සිරිපතුල් දිඟු කළ කල්හි පෘථිවිය පළා පැනනැගි සත්බුමු මතුයෙහි වැඩසිට

ගුත්තිල කාව්යව වර්ණපනා 25

දිශාව‍ලොකනය කොට තමන් වහන්සේ හා සම වූ කෙනෙකුන් කිසි දිශාවෙක්හි නොදක්නෝ උතුරු දෙස බලා පියුම් පිටින් සත් පියවරක් ගමන් කොට මෙසේ අභිත සිංහනාද පැවැත්වු සේක. ‘අග්ගෝහමස්මි ලොකස්ස, ජෙට්ඨො හමස්මි ලොකස්ස, සෙට්ඨොහමස්මි ලෝකස්ස, අයමන්තිමා ජාති, නත්ථිදානි පුනබ්භවෝ’ යි මෙහි අදහස නම් ; ‘මම ‍ලොකයාහට අග්රතයෙමි, මම ලොකයා හට ජ්යෙ’ෂ්ඨයෙමි, මම ලොකයාහට ශ්රෙඨෂ්ඨයෙමි, මෝ මාගේ කෙළවර උත්පත්තියය. දැන් නැවත ඉපැද්මෙක් නොමැත්තේය යනුයි. සිදුහත් කුමාරයාණන් වහන්සේගේ පින්බල යට කියන ලද ප්රාකතිභාර්යයෙන් හා ර‍ාජකන්යාණවන් පාවාගැන්මෙහි නොයෙක් විද්යා‍ශිල්පයන්හි ආශ්චර්යමත් ලෙස දක්ෂතාව පෙන්විමෙන් ද ප්ර්කාශ විය. තවද උන්වහන්සේ තම නැන්දණියන් දූ වූ යශෝධරා දේවය මෙහෙසුන් කරගත් කල්හි පියරජහු විසින් රාජ්ය්යෙහි අබිෂෙක කරන ලද්දාහුය. එබැවින් පැමිණ නරලොවෙහි ර‍ජ සැපතට යන මෙහි කියන ලදි. සං. 2. මෙහි ප්රිථම ද්විතිය කෘතිය පාදයෝ උද්ත්තයි(36.සං.2) චතුර්ථ පාදය ස්වභාවොක්තියි. මුළුල්ල සංඍෂ්ටියි (7.සං.2)

28. කළ සිරිකල’ ක් ම න් නොතකා පියඹ දු ක් ම න් බිඳ මරුගෙ වි ක් ම න් පැවිදි විය’ටිව කර’බිනි ක් ම න් සිරිකල, ශ්රික කාන්තාව; අක්මන් කළ , (රූපශ්රිෂන්) ආක්ර්මණය කළා වු හෙවත් පසු කලා වූ: පියඹ, (ස්වකිය) ප්රි.යාම්බිකාවගේ; දුක්මන්, දුඃඛචිත්තය; නොතකි, තර්කණය නො කොට හෙවත් සංලක්ෂණය නො කොට; මරුගෙ මාරයාගේ; වික්මන්, වික්ර මය; බිඳ, භග්න කොට; පැවිදිවිය අටිව, ප්රරව්රතජිත වන අභිලාෂයෙන් යුක්ත ව; අබිනික්මන්කර, අබින්ෂ්ක්රුමණය කොට-මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. කළ සිරිකල’ක්මන් ශ්රිත කාන්තා නම් විෂ්ණු දිව්යමරාජයාගේ මෙහෙසි වූ දිව්යාං ගනාවයි. මෝ තොමෝ මෘදු බොලඳ ගුණයෙන් හා නෙත් සිත් පැහැරගන්නා වු අප්රරමෙය රූපශ්රිවන් සියලු දෙව්දුන් අතුරෙන් විහිෂ්ට ව බබළන්නි ය(431 සං. 2) සං. 2. ‍නොතකා පියඹ දුක්මන් සිදුහත් කුමරුවෝ ශ්රි‍කාන්තාව ද පරදනා රූපශ්රි න් විරාජමාන වූ යශෝධරා දෙවින් සමග ඝරකන්ධනයට පිවිස පුත්රුවන ලත් දවසෙහි ම සියලු සම්පත් හැර පියා පැවිදි වනු පිණිස ගමන් කළාහ. එයින් මෙහෙසියට හටගන්නා හෘදයශොකය මෙනෙහි නො කළෝ.

සං. 3. බිඳ මරු‍ගෙ වික්මන්

26 ගුත්තිල කාව්යි වර්ණිනා මෙහි ‘වික්මන්’ යනු ඡන්දස් හෙතුයෙන් බහුවචනයෙහි යොදන ලද නමුදු ජාත්යිපෙක්ෂාවෙන් එකාර්ථයෙහි ම ගත යුතු. සිදුහත් කුමරුන් පැවිදි වුවහෝත් බුදු වන බව දුටු පරනිර්මිත වශවර්ති නම් දෙව්ලොවට අධිපති වූ වශවර්ති මාර දෙවපුත්රව තෙමේ ඒ වළකනු සඳහා අවුතු ‘සිද්ධාර්ථ කුමාරයාණෙනි! නො ගිය මැනව; ඉදින් ගිහිගෙහි වසත් හොත් නුඹ වහන්සේ මෙයින් සත්වෙනි දවස මුළුලොවට අධිපති වු චක්ර වර්ති රජ වන්නාහුය’ යි කීය. බෝසතාණන් වහන්සේ එය ප්රුතික්ෂෙප කිරිම වශයෙන් මාරයාගේ වික්රරමය භග්න කළෝ. සං. 4. පැවිදි විය ‘ටිව කර’ බිනික්මන් මහාභිනෂ්ක්ර්මණය නම් සියලු ලෞකික සම්පතතිය අත්හැර ‍‍ලොකොත්තර සම්පත්තිය පිණිස තපසට පිටත් ව යෑමයි. සං. 5. මෙහි ප්ර ථම පාදයෙහි ‘අක්මන් කළ’ යනු උපමාද්යොනතක පදයි. එයින් ප්රපථම පාදය. තත්සම්බන්ධය සමගින් ගත් කල්හි උපමලංකාරයයි. ප්රොථම පාදද්වය එම උපමායෙන් සංකිර්ණ වූ උදාත්තාලංකාරයි (36. සං.2) ද්විතිය පාදද්වය ස්වභාවොක්තියි. මුව පද්ය ය සංඍෂ්ටියි (7.සං.2)

29. ‍බෝ මැඩ විදුර සු න් අරා වඩමින් විද සු න් පිළිවිද සිව්ස සු න් පසුනකර මරු සමඟ කෙලෙ සු න් ‍බෝමැඩ, ‍‍ෙබාධිමන්ඩලයෙහි; විදුසුන් අරා, වජ්රා්සනාරූඪ ව (හිඳ); විදසුන් වඩමින්, විදර්ශනා භාවනාවන් වර්ධනය කෙරෙමින්; සිව්සසුන්, චතුරාය්ය්ාසන සත්යනයන්; පිළිවිද, ප්රනතිවෙධ කොට; මරු සමඟ, මාරයා හා සමඟ; කෙලෙසුන් , කේලශයන්; පසුන් කර, ප්රරචඡින්න කොට - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. ‍බෝමැඩ විදුර සුන් අරා වඩමින් විද සුන් ‍බෝධිසත්ත්වවරයන් බුද්ධත්වයට පැමිණීම වන්නේ බෝධිවෘක්ෂයන් වෙත දී ය. හෙවත් යම්තරා ගසක් මුල දී යි. පෙර තථාගතවරයන්ගේ එම චරිතය අනුකූලව අප මහා ‍බෝසතාණෝ බුදු වනු පිණිස ඇසටු විශෙෂයක් වු ‘බෝ’ යන නමින් දැනට ස්වබාෂායෙහි ප්රුකට වූ පිප්පල වෘක්ෂයක්හුගේ මුලයෙහි බිම අතුරන ලද කුසතණ අටමිටකින් තමන් වහන්සේගේ පාරමි බලය කරණ කොට ගෙන මැවි පැන නැංගා වු වජ්රාකසන මතුයෙහි වැඩ උන් සේක. එසේ වැඩ හිඳ පංචස්කන්ධය සම්බන්ධි වූ අනිතයය, දුඃඛ්යැ, අනාත්මය යන ත්රිනලක්ෂණ‍යන් වෙසෙසින් පෙනි යන්නා වු නවවිධ විදර්ශනා භාවනාවන් නැවත නැවත මෙනෙහි කිරිම් වහයෙන් සිතෙහි වර්ධනය ‍කළෝ.

සං. 2. පිළිවිද සිව්සසුන් චතුරාය්ය්භාව සත්යුයෝ නම් සියලු සම්බුද්ධ ධර්මය ඇතුළත් වන්නා වූ දුඃඛය සමුදය, නිරොධය, මාර්ගය යන ආය්ය් සත්යළ සතරයි. මෙයින් දුඃඛ සත්ය ගුත්තිල කාව්යා වර්ණධනා 27

දෙශනාව වනාහි සසර සැරිසැරිම නම්දුඃඛය ම බැව් ප්ර කාශ කෙරෙයි. සමුදය සත්යූ දෙශනා තොමෝ සසර සැරිසරනට හෙතුව නම් ත්රි විධ තෘෂ්ණාව යයි ප්ර කාශ කෙරෙයි. නිරොධ සත්යා දෙශනාව තෘෂ්ණාවගේ අප්රවවෘත්තියෙන් සසර දුක කෙළවර කරන්නා වූ නිර්වාණය එකාන්ත සුඛය බව ප්රෂකාශ කෙරෙයි; මාර්ග සත්යෙ දේශනා තොමෝ ඒ දුඃඛයාගේ නිරොධයට හෙවත් ‍නිර්වාණ සුඛයට පමුණුවන්නා වු ආය්ර්ළ‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ප්රිකාශ කෙරේ.

සාං. 3. පසුන්කර මරු සමඟ කෙලෙසුන් මාරයා හා සමඟ කෙලශයන් ප්ර ච්ඡින්න කළහ යන්නෙන් මාරයා ප්රරච්ඡින්න කෙරෙමින් ඒ සමඟ ම කෙලශයන් ද ප්රඡච්ඡින්න කළාහ යනු අභිප්රෙරතයි. මාර ප්රෙච්ජෙදයෙන් ඔහු‍ෙ‍ග් බලපරාක්රඡම ප්රඅච්ඡෙදය ම උපචාරයෙන් ගත යුතු. බුදු වනු පිණිස බෝමැඩෙහි වැඩ හුන් මහබෝසතාණන් වහන්සේ සමඟ වශවර්ති මාර තෙමේ භිෂණ සෙනාවන් පිරිවරා ගෙන අවුත් යුදට වන. ඔහු කළ සටන් සියල්ල ම අප බෝසතාණෝ ක්ෂාවන්ති බලයෙන් මැඩ පැවැත්වුහ. එයින් ඔහු ගේ බල පරාක්රෝම සැවොම ප්රෙච්ඡින්න වි. මහ බෝසතාණන්ගේ යම්තාක් කෙලශ ධර්මයෝ නො පහව පැවැත්තාහු ද ඒ සියල්ලත් මෙහි දි මාර පර‍ාජය සමඟ ම නිරවශෙෂයෙන් ප්රරහිණ විය. එහෙයින් මාරයා හා සමඟ කෙලශයන් ප්ර ච්ඡින්න කළ වැව් කිහු.

සං. 4. මෙහි ප්ර ථම පාදත්ර්ය ස්වභාවොක්තියි. චතුර්ථ පාදය සහොක්තියි මුවල්ල සංසෘෂ්ටියි (7. සං.2)

30. බුදුව දැන සව් ‍ නේ තුටුව පල සමවති නේ ‍ගොසින් ඉසිපත නේ උතුම් දම්සක් පවත්වමි නේ

සව්නේ, සගලඥෙය (මණ්ඩලය); දැන, අවබොධ‍ කොට (සකලඥෙය මණ්ඩලයාගේ අවබොධයෙන් යනු අර්ථයි); බුදුව, සම්යතක් සම්බුද්ධ ව: පල සමවතිනේ, (අර්හත්) ඵල සමාපත්තියෙන්; තුටුව, සන්තුෂ්ට ව; ‍ෙගාසින්, (ඒ සිද්ධක්ෂෙත්ර,යෙන් නික්ම) ගමනය කොට; ඉසිපතනේ. ඍපිපතනාරාමයෙහි දී; උතුම්, අනුත්ර වු; දම්සක් , ධර්මචක්රතය; පවත්වමිනේ, ප්රඟවර්තනය කෙරෙමින් - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. බුදුව දැන සවුනේ සකලඥෙය මණ්ලය නම් සියලු පංචප්ර කාර දතයුතු ධර්ම සමූහයයි. සංස්කාර, විකාර, ලක්ෂණ, නිර්වාණ, ප්රරඥප්ති, යනු පංචප්රරකාරයි. සං. 2. තුටුව පල සමතිනේ

28 ගුත්තිල කාව්යු වර්ණේනා

ඵල නම් සෝවාන්, සකෘදාගාමි, අනාගාමි, අර්හත් යන සතර මාර්ග චිත්තියන්ට අනන්තර වු සතර ඵල චිත්තයෝය. මෙහි සමාපත්ති නම් කැමති කැමති විට ඒ ඒ ඵල සිත්වලට පැමිණිමයි, හෙවත් ඒ සිත් උපදවා ගැන්මයි. සං. 3. ‍ගොසින් ඉසිපතනේ ඍෂින්ගේ පතනොත්පතන හේතුයෙන් මේ ස්ථානය ‘ඉසිපතන’ යන නාමය ව්යනවහාර විය. බුදුන් ලොව පහළ වන්ට පළමු හිමවත ගන්ධමාදන පර්වතවාසි ‍පසේ බුදුහු පිඩුසිගන පිණිස වඩනාහු මේ ස්ථානයට බැස හැඳ පෙරව සුපිළිසන් ව පිඞු සිඟිමට වඩිති. මේ ඍෂින්ගේ පතනයයි. පිඞු සිඟා ඉක්බිති මේ ස්ථානයෙහි සිට අහසට නැගි හිමවතට වඩිති. මෙ උත්පතනයයි. මේ ස්ථානය වනාහි බාරාණසි නගරයෙන් ගව්ව්ක් පමණ උතුරු දිගින් පිහිටි ස්ථානයකි. මෙහි බුදුන් විසින් පළමුකොට ම සත්ත්වයාහට කරන ලද ධර්ම දේශනාව සිහිවනු පිණිස මේ ස්ථානයෙහි දහම්සෝ රජු විසින් කරවන ලද (දැනට ජරාප්රාිප්ත වූ) ස්තුපයක් තිබේ.

සං. 4. උතුම් දම්සක් පවත්වමිනේ ධර්මචක්‍ර නම් බුදුන් විසින් පළමු කොට දෙශනාකර වදාරන ලද මංගල ධර්මදේශනාවයි. මේ වනාහි මුළුලොව කිසිවක්හු විසින් අපවාදය කළ. නො හැකි වූ ධර්මයකි. සියලු බුද්ධධර්මය එහි සං‍ෙක්ෂප වශයෙන් අන්තර්ගත වේ. යම් සේ චක්රයවර්ති රාජයෙක් චක්‍රරතනය ප්රෂවර්තනය කෙරේ ද එසේ ම සද්ධර්ම චක්රමවර්ති වූ බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ යුත්රාරන්ත නැමති චක්රපරත්නය ප්රමවර්තනය කල සේක. ධර්මයන් අතුරෙන් අනුත්තර වුයේ ධර්මචක්රඑයයි. එබැවින් මේ තෙම ‘උතුම් දම්සක්’ යයි කියන ලදි.

සං.5. ස්වභාවොක්තියි

31. බවරෑ කෙලෙස් සඳ කිරණින් මුහුලු බඹ සඳ පියුම්වන එම සඳ දෙසුම් රිවිගෙන් පුබුදුවා සෙද1 බවරෑ, සංසාර නමැති රාත්රි යෙහි; කෙලෙස් සඳකිරණින්, කෙලශ නැමැති චන්ද්ර කාන්ත‍ියෙන්; මුහුලු, මුකුලිත වූ; බඹසඳ, බ්ර හ්මයන්ගේ චිත්ත නැමැති; පියුම්වන, පද්මවනය; එමසඳ,තත් කාලයෙහි; දෙසුම් රිවිගෙන්, දෙශනා නැමැති සුර්යයාගේ (කරණ විභක්තියි); සෙද. ශිඝ්රහ ව; පුබුදුවා. ප්රූබුද්ධා කොට - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. බවරැ කෙලේස් සඳ කිරණින් මුහුලු බඹ සඳ 1. සොඳ -3. ගුත්තිල කාව්යු වර්ණෙනා 29

අප තථාගතයන් වහන්සේ ධර්මචක්රල ප්ර9වර්තන සූත්රතය දෙශන් කර වඳාළ සමයෙහි ඒ ඇසු මිනිසුන්ගෙන් කොන්ඞඤ්ඤ මහතෙරුන් වහන්සේ සෝවාන් වු සේක. දෙවියන්ගෙන් අටළොස් කෙළක් බ්රහහ්මයෝ රහත් වුහ. අසංඛ්යෙෙයයක් දෙවි‍යෝ සෝවාන් සෙදගැමි අනගැමි වූහ. එබැවින් බඹුන්ෝගේ ප්ර සන්නතාව ප්රකමුඛ බැවින් ඕ මෙහි කියන ලදි.

සං. 2. බඹසඳ පියුම්වන මේ පදිදුඛා මැද සමාසය ගැන 504 වෙනි කවෙහි සංලක්ෂයය බලන්න. සං. 3. සකල රූපකාලංකාරයයි. ‍ මෙසේ ප්ර3ථම දෙශනාවෙන් ශුද්ධ බුද්ධි සම්පන්න වූ බ්රලහ්ම සමූහයා ශ්රි බුද්ධ සද්ධර්මාමෘත රසයෙන් සන්තර්පිත කොට තදනන්තර ව අවශෙෂ දිව්ය යන් ද එම රසාස්වාදයෙන් ප්රි්ණිත කරවා අනුක්රවමයෙන් මනුෂයයන්හට ද නිර්වාණාව‍බොධය කරවු බැව් දක්වන්නාහු ‘කෙමෙන් ලොව’ යනාදි කව කීහ.

32. කෙමෙන්1 ලොව මිනි සු න් දක්වා නිවන් දුද සු න්2 ඇතිකර තුන්3 ස සු න් විසි අප මුනිඳුසඳ සුද සු න් කෙමෙන්, අනුක්ර මයෙන්; ලොව, ‍‍ෙලාකයෙහි; මිනිසුන්, මනුෂයයන් (ප්ර යොජ්යු කර්තෘ නිර්දෙශක කර්ම විභක්තියි); දුදසුන්, දුර්දර්ශ වූ (දුරවබොධ වූ යයි යූසේයි); නිවන් නිර්වාණය; දක්වා, (ඥානවක්පුසින්) දර්ශනය කරවා; තුන් සසුන්, ත්රි;විධ ශාසනය; ඇතිකර, විද්යාමාන කොට; සුදසුන්, සුදර්ශන වූ; අප මුනිඳුසඳ, අපගේ මුනින්ද්රශයන් වහන්සේ; විසි, වාසය කළ සේකි.

සං. 1. ඇතිකර තුන් සසුන් ත්රිඳවිධ ශාසනය නම් පර්යාප්ති. ප්රිතිවෙධ , ප්රයතිපත්ති, යන මේ ශාසනත්රශයයි. මෙයින් පර්යාප්ති ශාසනය නම් සම්බුද්ධ ධර්මයයි; ප්රිතිවෙධ ශාසනය නම් හෙතු ඵල අර්ථ පරමාරථ වශයෙන් මනාසේ කරන ලද ඒ ධර්මයාගේ අවබොධයයි; ප්රවතිපත්ති ශාසනය නම් ඒ ධර්මයාහට අනුරූපව පැවැත්මයි. සං 2. විසි අජ මුනිඳුසඳ සුදසුන් (i) මෙහි ‘විසි’ යන්නට 19 වෙනි කවෙහි ‘එ වෙහෙරෙහි’ යනු ආධාර කාරකයි. ‘එ’ වෙහෙරෙහි අප මුනිඳුසඳ විසි’ යයි සම්බන්ධ කොට වාක්යෙය සමාප්ත කරන්න. (ii) ‘මුනිඳුසඳ’ යයි කියු තන්හි ‘සඳ’ යනු චන්ද්රෙ පර්යාය වූ උත්මාර්ථවාචි ශබ්දයයි.

1. කෙරෙන් - හැම 2. සුදසුන් -1 3. සිවු -1 30 ගුත්තිල කාව්යව වර්ණමනා

(iii) ‘සුදසුන්’ යන්නෙන් අප සර්වඥයන් වහන්සේ සුදර්ශන බැව් හෙවත් අනුපමෙය රූපලාවණ්යුයෙන් ශොභාමත් වූ බැව් දර්ශිතයි. සං. 3. ස්වහාවොක්තියි මෙසේ සර්වඥයන්වහන්සේ වෙළුවනාරාමයෙහි වාසය කළ බැව් දක්වා ඒ වාසය කරන සමයෙහි ගුත්තිල ජාතක නම් මේ බොධිසත්ත්ව චරිතය දේශනා කිරිමට හෙතුභුත වූ දෙව්දත් තෙරහුගේ අවගුණ සංලක්ෂණ කථාව ධර්මසභා මණ්ඩපයෙහි රැස්ව හුන් සංඝයා මධ්ය යෙහි උත්පන්න වූ බැව් දක්වන්නාහු ‘මෙ අප සුගතිඳු’ යනාදි පට් කාව්යා ත්මක වූ කුලකය කියත්.

33. මෙ අප සුගතිඳු ස ඳ පොබයා දනන් මන කො ඳ සඟ ගණ ගහන් මැ ඳ වෙහෙර’ඹර තුරෙහි බබළන’ස ඳ මෙ අප සුගතිඳු සඳ, මේ අපගේ සුගතෙන්ද්රව නමැති චන්ද්රෙයා; දනන් මන, ජනයන්ගේ චිත්ත නමැති; කොඳ, කුන්දයන්; පොබයා, ප්ර බුද්ධ කොට; වෙහෙර’ඹර තුරෙහි, (වෙළුවනාරාම නම් ඒ) විහාර නමැති ආකාශාභ්ය’න්තරයෙහි; සඟ ගණ, සංඝ සමූහ නමැති; ගහන් මැද, ග්රදහයන් හෙවත් තාරකාවන් මධ්යතයෙහි; බබළන සඳ, භ්රාරජමාන වන කල්හි - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. පොබයා දනන් මන ‍කොඳ කුන්ද නම් ඉතා සියුමැලි වූ ශ්වෙතවර්ණ වූ සුමනා කුසුම් වර්ගයකි. කුන්දයන්ගේ ප්ර්බෝධය වන්නේ රාත්රිත කාලයෙහිය. සූර්යයා අස්තංගත වූ පසු චන්ද්රරයා අධිපති කොට ඇති කාලය ඒ බැවින් එවේලෙහි වන මොවුන් ගේ ප්රඒබොධය චන්ද්රංයාගෙන් වන්නේ යයි කවිහු සලකත්, සුගතෙන්ද්රි චන්ද්ර.යා ජනචිත්ත කුන්දයන් ප්ර්බුද්ධ කෙළේය යන්නෙන් සර්වඥයන් වහන්සේ ජනයන්ගේ චිත්තයන් (ධර්ම දෙශනාවෙන්) ප්රයසන්න කළ සේකැයි ද‍‍, (ධර්මාව‍බොධයෙන්) බුද්ධිමත් කළ සේකැයි ද උභයාර්ථය ම මෙහි රූපිත කළෝ. සං. 2. සඟඟණ ගහන් මැද මෙහි ‘සඟගණ ගහන්’ යන රූපකාලංකාර සමාස පදයෙහි ‘සඟගණ ‘ යන උපමෙය වස්තුදර්ශක පදය වනාහි රූපයෙන් එකවචනයෙහි වේ. ‘ගහන්’ යන උපමා වස්තුදර්ශක පදය තෙම බහුවචනයෙහි වේ. එහෙයින් නින්න වචන වූ මොවුන්ගේ උපමා සාම්යෙයෙක් ඇත්දැයි කිසිවකු වසින් ඇසිය හැකි. මෙහි උපමා සාමාන්ය් අත්යිර්ථයෙන් පවති. උපමාන උපමෙයයන්ගේ සාම්යැය වන්නේ වචන රූපයෙන් නො ව අර්ථයෙනි. මෙහි වනාහි ‘ගහන්’ යනු ද ‘සඟගණ’ යනු ද එකසේ ම බහ්වර්ථවාචි පදයි. එහෙයින්, ‘විමල’ ඔරය තළන් මෙන්’ යන්නෙන් නිදර්ශිත වූ දොෂයාගේ සංශය මෙහි අස්ථානික වේ. සියබස්ලකරෙහි - 1. වැජඹෙන -3 ගුත්තිල කාව්යන වර්ණ නා 31

නොඑක් ලිඟු වදනුදු - කුදුමහ වතුදු උවමට නිදෙස් පෙර කිවිවරන් - පියෝ ඇස‍ුරු කරත්හොත් (හින්නලිංග, හින්න වචන ද, ක්ෂ්රයද්ර හමත් වස්තු ද පූර්වකවිවරයන්ගේ ප්‍හ යොග ආශ්ර‘ය කරත්හොත් උපමාවට නිර්දෝෂයි.) කාව්යාතදර්ශයෙහි - න ලිඞ්ගවවනෙ හිනෙන - න හීනා’ධිකතාපි වා උපමා දූෂණායාලං - යත්රො ද්වෙගො න ධිමතාථි හින්න වු ලිඞ්ගවචන හෝ හීනතා අධිකතා හෝ බුද්ධිමතුන්ගේ උද්වෙගයක් නැති කල්හි උපමා දූෂණයට නො පොහොයි හෙවත් හෙතුභූත නො වේ මැයි. සං. 3. සකල රූපකාලංකාරයයි.

34. රන් මිණි ලෙන් කු සි න් නිකුත් කෙසරුන් විල සි‍ න් දිනෙක සිත් සතො සි න් නික්ම තම තම වසන නිවෙ සි න්

රන්මිණි ලෙන් කුසින්, ස්වර්ණමණිලයනකුක්ෂියන්; නිකුත්, නිෂ්ක්රාගන්ත වූ; කෙසරුන් විලසින්, කෙසරින්(සිංහයන්) සේ; දිනෙක, එක් දිනයෙක්හි; තම තම වසන, තමන් තමන් වාසය කරන්න‍ා වූ; නිවෙසින්, නිවාසයෙන් හෙවත් සෙනාසනයෙන්; සතොසින්, සන්තොෂයන්(යුක්තව) නික්ම, නිෂ්ක්රා;න්ත ව- මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. නික්ම තම තම වසන නිවෙසින් මෙහි ‘නික්ම’ යන පූර්වක්රිනයාවට කර්තෘභූත වූ ‘ලොවට පින්කෙත්ව සිටි සඟගණ’ යනු මිට අනතුරු කවියෙහි කියනු ලැබේ. සං. 2. උපමාලංකාරයයි.

35. ලෙසින් තම තම ප ණ රකිනා බදුන්ගේ බ ණ පමණ නොගළැකි ගු ණ ‍ලොවට පින්කෙත්ව සිටි සඟ ග ණ

තම තම පණ ලෙසින්, තම තමන්ගේ ප්රානණය මෙන්; බුදුන්ගේ බණ, සම්යසක් සම්බුද්ධයන්ගේ ධර්මය; රකිනා, රක්ෂණය කරන්නා වු; පමණ නොකළැකි ගුණ, ප්රසමාණ කළ නොහැකි ගුණ ඇත්තා වු; ‍‍දෙලාවට, ලොකයා හට; පින්කෙත්ව සිටි, පුණ්‍කළෙක්ෂත්රක සිටියා වූ; සඟගණ, සංඝ සමූහයා - මතු සම්බන්ධයි

1. නිවසින් -1 32 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණළනා

සං. 1. ‍ලොවට පින්කෙත්ව සිටි සඟගණ (i) ‍ ලොකයා විසින් දානමානනාදි වශයෙන් පුන්යසබීජයන් මෙහි වපුළ කල්හි එයින් මහාඵල මහානිසංස ලැබේනුයි අෂ්ටාර්යපුද්ගල මහාසංඝ රත්නය තෙම ලොකයාහට පුණ්ය ක්ෂෙත්රු වේ. (ii) සඟගණ ‘සඟ’ යනු සමුහාර්ථ වාචි ශබ්දයෙකි. ‘ගණ’ යනු ද එසේ සර්වඥයන් වහනසේහට ශ්රා වක සමූහයෙක් පර්ෂද් වූහ. ඔවුන්හට සමුදාය වශයෙන් ‘සංඝ’ යයි නම් වී. උපවාරයෙන් සංඝයට අයත් එක් එක් වහන්සේද සංඝ නම් විය. එයින් මෙහි ‘සඟ’ යනු ශ්රා.වක වාචි වශයෙන්ද, ‘ගණ’ යනු සමූහවාච් වශයෙන් ද යෝජිත කොට ශ්රා වක සමූහාර්ථයෙන් සඟගණ යයි කීහ. සං. 2. උපමායෙන් සංකිර්ණ වූ උදාත්තාලංකාරයයි. උදාත්ත භාවය මහතුන්ගේ චරිතයෙනි (36. සං.2)

36. රිවි රැස් සු බා ව ට පැතිරෙන් මිණි ප බා’ව ට සක් දෙව්1 ස බා ව ට නිඟා කළ ඒ දම් ස බා ව ට රිවි රැස් සුබාවට, සූර්යරශ්මි ලිලායෙන්(“සුබාවට” යනු උපලක්ෂණාර්ථයෙහි සම්ප්රැදාන විභක්තියි); අවට, හාත්පස්හි; මිණි පබා, මණිප්රථබාව; පැතිරෙන, ප්රපස්තෘත වන්නා වූ: සක් දෙව් සබාවට, ශක්ර; දෙවෙන්ද්රමයාගේ (සුධර්මා නම්) සභාවට; නිඟා කළ, නිග්රකහ කළා වු(හෙවත් සෞභාග්යෙයෙන් එය පශ්චාද්භූත කළා වු); ඒ දම් සබාවට,ඒ ධර්මසභා මණ්ඩපටය - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. නිඟා කළ ඒ දම්සබාවට මෙහි ‘ඒ’ යනු විශ්රැටතාර්ථ වාචි ‘එ’ ශබ්දයි. ඒ දම්සබාවට සර්වලොක ප්රභසිද්ධ වූ ධර්මසභාවට යයි අර්ථ වේ. මෙහි ‘දම් සබාවට’ යනු මිට අනතුරු වූ කවෙහි ‘රැස්ව’ යන පුර්වක්රිියාව හා සම්බන්ධවයි. (දම් සබාවට රැස් ව යයි පද සන්ධානය කරන්න) සං. 2. මෙහි ප්රසථම භාගය තත් සම්බන්ධය සමඟින් ගත් කල්හි උපමාලංකාරයි. ද්විතිය භාගය ද එමයි (28. සං. 5) මුළු පද්ය්ය උපමායෙන් සංකිර්ණ වූ උදාත්තාලංකාරයි. මෙහි උදාත්තභාවට සම්පත්තියෙනි. කියන ලද මැයි;

‍ලොකාතිශයසම්පන්න - වර්ණනොදනත්තමුව්යතතෙ යද්වාපි ප්රයස්තුතසං පාඞ්ගං - මහතාං චර්තං හවෙත්

1. සක්දෙව් -4 ගුත්තිල කාව්යක වර්ණසනා 33

(ලෞකික සිමාව ඉක්මවා පවත්නා වු සම්පත්තියගේ වර්ණනා තො‍මෝ උදාත්ත යයි කියනු ලැබේ, මහතුන්ගේ චරිතය හෝ ප්රොස්තුත වස්තුවෙහි යම් අංගයෙක් ව‍න්නේ ද හෙද උදාත්ත යයි කියනු ලැබේ,)

37. රැස්ව එහි වැඩහි ඳ සව්නේ ‍ගෙවා දත් සො ඳ මුනිරජගෙ ගුණ බ ඳ තෙපුල් තෙපලන ස‍ඳෙහි මනන ඳ රැස්ව, රාහිභූත ව; එහි , ඒ ධර්මසභායෙහි; වැඩහිඳ, උපවෙශවප්රාලප්ත ව; සව්නේ, සකලඥෙය මණ්ඩලය; ගෙවා, නිඃශෙෂ කොට; සොඳ, මනා සෙ දත්, අවබොධ කළා වූ; මුනිරජු‍ගෙ, සර්වඥරාජයාගේ; ගුණ බඳ, ගුණයන් සම්බන්ධි වූ; මනනද, මනොනන්දන වූ; තෙපුල්, වචනයන්; තෙපලන ස‍ඳෙහි, කථනය කරන කල්හි - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. ස්වබාවොක්තියි

38. මුනිඳුට වයිරා බැ ඳ ‍විඳිනා නිරා දුක් ත ඳ දෙව්දත්හු1 නුගුන ද පහළ විය මේ ලෙසින් සබ මැ ද2 මුනිඳුට, මුනීන්ද්රතයා කෙරෙහි (ආධාරාථර්යෙගහි සම්ප්ර දාන විභක්තියි); වයිර බැඳ, ආඝාත බන්ධනය කොට; තද, දෘඪ වූ; නිරාදුක්, නිරයදුඃඛයන්; විඳිනා, වින්දනය කරන්නා වු; දෙව්දත්හු, දෙවදත්ත (නම් තෙරහු)ගේ; නුගුණද, අවගුණය ද; මේ‍ලෙසින්, මේ වක්ෂ්යෙමාණ ප්රනකාරයෙන්; සබමැද, සභා මධයෙහි; පහළවිය, ප්ර්කට වී.

සං. 1. මුනිඳුට වයිර බැ ද විඳිනා නිරාදුක් ත ද (i) මෙහි ‘වයිර’ යනු සිංහලාක්ෂරයෙන් ලියන ලද ශුද්ධ සංස්කෘත වූ ‘වෛර ශබ්දයයි. රචනාදීප්තිය පිණිස යොදන ලදි. (ii) දෙව්දත්තෙර වනාහි සර්වඥයන් වහන්සේ වෙත බ‍ඳින ලද වෛර ඇත්තේ උන්වහන්සේහට අනෙකවිධ වු ද්රොාහිකම් කොට ඉහාත්මයෙහි දි ම මහපොළොව පළා පැනනැඟි වහ්නි ජවාලාවන්ගෙන් වෙළන ලදුව අවිචි මහා නරකයට ගෙන යන ලද්දේ දැන් හි අපිරිමිත වු වධ බන්ධනයන්ගේන් පිඩිත ව අසභ්යක වු දුක් විඳි.

සං. 2. ස්වබාවොක්තියි

1. දෙවිදත්හු - බොහෝ 2. පහළවිය මෙලෙසින් එසබමැද -3 34 ගුත්තිල කාව්යන වර්ණහනා

ධර්ම සභායෙහි රැස් ව හුන් සංඝයාවහන්සේ විසින් කථනය කරන ලද ඔහුගේ ප්රමවෘත්තිය එකොනවිංශති පද්ය යකින් විස්තර කොට දක්වන්නාහු ‘තමසිත’ යනාදිය කියත්.

39. තම සිත කර ප හ න් ඔහු දෙස් නොකර සඳ හ න් ලබනුව1 සිව් ද හ න් පැවිදි කරවා දුන් කමට හ න් තම සිත, තමන්වහන්හසේගේ චිත්තය; පහන් කර, ප්ර සන්න කොට; ඔහු ‍දොස්, ඒ දෙවදත්තයාගේ දෙෂයන්; සඳහන් නොකර, අනුසන්ධානය නො කොට හෙවත් සැලකුම් නො කොට; සිව් දහන් චතුර් ධ්යාතනයන්; ලබනුව, ප්ර්තිලාභය කරනු පිණිස; පැවිදි කරවා, ප්රධව්රනජිත කරවා; කමටහන්, කර්මාස්ථානයන්; දුන්, දානය කළා වු - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. ලබනුව සිව් දහන් ධ්යා නය නම් පංචනීවරණයන්ගෙන්(ශිලයට බාධක වු කාරණයන්ගෙන්) සිත තොර කරනු පිණිස පඨවි කසිණාදි එක් කරුනක් අරමුණු කරගෙන එය ම චිත්තාභිමුඛ කොට තබාගෙන එකඟ වූ සිතින් භවනාවෙහි යෙදිමයි. මෙහි ධ්යාකනයෝ නම් ප්රොථමධ්යානන, ද්විතීයධ්යාපන, තෘතියධ්යානන, චතුර්ථධ්යාකන සහ සතර රූපාවචර ධ්යාධනයෝය. ධ්යාතනයෝය, ධ්යායනයට සමවන් යොගාවචර තෙම ප්ර්ථමධ්යා නයෙහි දී පංචනීවරණ ධර්මයන්ගෙන් තොර වි විතර්ක සහිත වූ විචාර සහිත වු විවෙකෙයෙන් ජනිත වු ප්රිහතිය හා සුඛය අනුභව කරමින් විහරණය කෙරෙයි. ද්විතිය ධ්යාිනයෙහි දී විතර්කය ද විචාරය ද සන්සිඳවා අවිතර්කි වු අවිචාර වූ සමාධියෙන් ජනිත වු ප්රි තිය හා සුඛය අනුභව කරමින් විහරණය කෙරෙයි. (සමාධිය නම් අරමුණෙහි චිත්තයාගේ සුප්ර තිෂ්ථිත භවයයි.) තෘතිය ධ්යාණනයෙහි දී ප්රි්තියෙන් විරත ව උපෙක්ෂාවට පැමිණියේ සමෘතිමත් ව නුවණැති ව සුඛිත ව විහරණය කෙරෙයි. චතුර්ථධ්යාතනයෙහි දි සොම්නස් දොම්නසුන්ගේ අස්තංගමයෙන් සුඛදුඃඛරහිත වුයේ උපෙක්ෂා සමෘති පරිශුද්ධියට පැමිණ විහරණය කෙරෙයි. ධ්යායන සමාපත්තියෙහි ඵල නම්; මරණින් මතු රූපබ්රෙහ්මලෝකයෙක්හි ඉපැද්ම හා ඉහාත්මයෙහි දි චතුර්ථධ්යායනින් විසින් ඍද්ධිලාභය දි වේ. මෙහි ඍද්ධි නම් අහසින් යෑම ආදි ආශ්චර්යමත් ක්රි‍යාවන්හි පවත්නා බලයයි. සං. 2. පැවිදිකරවා දුන් කමටහන් ධ්යාආනයන්ගේ ප්රදතාලාභය පිණිස කර්මස්ථාන අපෙක්ෂිතයි. කර්මස්ථාන නම් භාවනාව පිණිස අරමුණු කර ගත යුතු වු කරුණු සතලිසෙකි. ඔහු නම්; දස කසිණය, දස අසුහය, දසානුස්සතිය,සතර බ්රහහ්මවිහාරය, සතර ආරුප්පය, දාහරපටික්කූලසඤ්ඤාය, සතර ධාතුවවත්ථානය යන මොහුයි. (කියන ලදි

1. ලබනුය -1 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණයනා 35

විසුද්ධමග්ගයෙහි; තත්රිනමානි වත්තාලීස කම්මට්ඨානානි; දස කසිණා, දස අසුහා, දස අනුස්සතියෝ. වත්තාරො බ්ර හ්මවිහාරා, චත්තාරො ආරුප්පා, එකාසඤඤ එකං වවත්ථානන්ති). මෙයින් දස කසිණය පමණක් මෙහි කියනු ලැබේ. එනම් පඨවි, අ‍ෙපා,තෙජෝ, වායෝ, යන මේ ධාතු සතරය; නීල, පීත, ලොහිත, ඔදාත, යන මේ වර්ණ සතරය; ආලොක පරිච්ඡින්නාකාස (සිදුරකින් පෙනෙන්නා වු අහස) යන මේ වස්තු යුග්මය දැයි මෙසේ දසයකි. ධ්යතන සමාපත්ත්යසභිලාෂි වු සංයමිහු විසින් ප්රපථමකොට පඨවි කසිණාදිය භාවනා කටයුතුයි. ඊට පිළිවෙළ නම්; පඨවි කසිණය පිණිස මැටියෙන් කරනලද කුඩා චක්රනයක් (කසිණ මණ්ඩලයක්) තම ඉදිරියෙහි තබා මඳක් දුරින් හිඳගෙන තමන්ගේ දෘෂ්ටිය ඒ මණ්ඩලය කෙරෙහි සියුම් සේ පිහිටුවා ගෙන ‘මේ මණ්ඩලය පඨවි ධාතුමය වෙයි, මාගේ ශරිරය ද එසේම වෙයි. මේ මණ්ඩලය වර්ණගන්ධාදියන් යුක්ත වෙයි. මාගේ ශරිරයද ‍එසේ ම වෙයි’ යනාදි වශයෙන් පඨවි ධාතුවගේ සියලුම ලක්ෂණයන් හා ස්වභාව ධර්මයන් ද තමන්ගේ රූපස්කන්ධය සම්බන්ධිත වු අවලොකනයන් නැවත නැවත මෙනෙහි කෙරෙයි. මෙසේ මේ එක කසිණයා කෙරෙහි ම සිත සම්පුර්ණයෙන් පිහිටුවා කලක් භවනා කොට නෙත් පියු විට ද කසිණ මණ්ඩලය උන්මිලිත නෙත්ර්යන්ට මෙන් පැහැදිලිව පෙනේ නම් එයින් පඨවි කසිණනිමිත්තට පැමි‍ණ‍ියේ වෙයි. අපො කසිණය වඩනු පිණිස පැන් පාත්රවයක් ඉදිරියෙහි තබාගෙන පෙර සේම භාවනාවෙහි යෙදිය යුතුයි. අන්යා කසිණයන්ගේ භාවනා ද මේ පිළිවෙළිනි. දස කසිණයෙන් අන්යස වූ දස අසුභාදි කර්මස්ථානයන් තිස ද තදනුගත ක්ර මයෙන් අරමුණුකොට ගෙන භාවනා කරන්නෙයි. තත් තත් කර්මස්ථාන කෙළවරෙහි ප්රුථමධ්යා න සමාපත්තිය වෙයි. ඉන්පසු වඩනා ලද සංයමයෙන් ද්විතියධ්යා නයට ද තෘතියධ්යාථනයට ද චතුර්ථධ්යාුනයට ද ක්රාමයෙන් පැමිණෙන්නේ යි. සං. 3. ‘පැවිදිකරවා දුන් කමටහන්’ යයි කියු තන්හි ‘දුන්’ යන විශෙෂණ පදයාගේ විශෙෂ්යම පදය නම් මීට අනතුරු කවෙහි’ති‍ලෝගුරු මුනිරජුගෙන’ යන සමාස පදයෙහි වූ ‘මුනිරජුගෙන්’ යනු වේ, ප්රමව්ර’ජිත කරවා කර්මස්ථානයන් දානය කළා වු ත්‍ෛගේලොක්යාමචාර්ය සර්වඤරාජයාගෙන් යනු පද සන්ධානයයි. සං. 4. ස්වභාවොක්තියි

40. තෙවළා බණ ඉගෙ න තිලොගුරු මුනිරජුගෙ න1 උගතිමි මම2 මගේ න කුමන ගුරු දැයි කියයි මුනිඳු න

1. සදුගෙන -1 2. මම් - බොහෝ.

36 ගුත්තිල කාව්යම වර්ණිනා

තිලෝගුරු, ත්රෛයලොක්යා’චාර්ය වූ; මුනිරජුගෙන, සර්වඥ රාජයාගෙන්; තෙවළා බණ ,ත්රියපිටක ධර්මය; ඉගෙන, උද්ග්රසහණය කොට; මම, අස්මත් තෙම; මගෙන, අස්මත්හු කෙරෙන් ම; උගතිමි, උද්ග්ර්හණය කෙළෙමි; මුනිඳුන,සර්වඥයන් සඳහා; කුමන ගුරු දැයි, හේ කවර ආචාර්යයෙක් දැයි: කියයි, කථනය කෙරේ. සං. 1. තෙවළා බණ ඉගෙන. (තෙවළා බණ, ත්රි‍පිටක ධර්මය) සම්බුද්ධ ධර්මය පිටක නාමයෙන් කොට්ඨාස තුනකට බෙදා තිබේ. ඒ පිටක ත්රරය නම්; සූත්රාපිටකය, අභිධර්මපිටකය, විනයපිටකය යන මොහුයි. විනයපිටකයෙහි පොත් නම්; පාරාජික, පාචිත්ති, මහාවග්ග, චුළවග්ග, පරිවාර, යන මොහුයි. සූත්රෛපිටකයෙහි පොත් නම් දිඝනිකාය, මජ්ඣිම නිකාය, සංයුක්තනිකාය, අඞ්ගුත්තරනිකාය, බුද්දකනාකාය යන මොහුයි. මෙයින් බුද්දකනිකායෙහි මේ මතු කියනු ලබන පොත් අන්තර්ගත වේ. එනම්; බුද්දකපාඨ, ධම්මපද, උදාන, ඉතිවුත්තක, සුතතනිපාත, විමාන වත්ථු, පෙතවත්ථු ථෙරගාථා, ථෙරීගාථා, ජාතක, නිද්දෙස, පටිසම්භිදාමග්ග,අපදාන, බුද්ධවංස, චරියාපිටක යන මොහුයි. අභිධර්මපිටකයෙහි පොත් ‍නම්; ධම්මසංගණි, විහංග, කථාවත්ථු, පුග්ගලපඤ්ඤත්ති, ධාතුකථා, යමක, පට්ඨාන යන මොහුයි. දෙව්දත් තෙර මේ ත්රිඝපිටක ධර්මය උගත්තේය යන්නෙන් ඔහු ත්රිමපිටකධාරි කෙනකුන් බැව් දැක්වුහු. සං. 2. කුමන ගුරුදැයි කියයි මුනිඳුන මෙහි කියයි යනු අභ්යාදසික අතීත ක්රිහයාර්ථයෙහි යොදන ලද වර්තමාන ක්රිහයාපදයයි. සං. 3. ස්වභාවොක්තියි.

41. සසර විය බේ ද ය නොගෙන මුනි අවවා ද ය කෙළේ සඟ බේ ද ය වීය නිවනට එම පමා ද ය සසර විය, සාංසාර නමැති ව්යාාධියට; බේදය, භෛෂජ්යමය වූ; මුනි අවවාදය, සර්වඤානුශාසනය; නොගෙන, (ප්රිති) ග්රොහණය නො කොට; සඟ‍බේදය, සංඝභෙද (කර්ම)ය; කෙළේ, සිද්ධ කෙළේ ය; එම, ඒ ක්රියයාව ම; නිවනට, නිර්වාණයට; පමාදය වීය, ප්රේමාදයෙක් වී,

සං. 1. කෙළේ සඟබේදය දෙව්දත්තෙරහු ද අජාසත් රජු කරා ගොස් බුදුන් මරන්නට යොධ දුනුවායන් ඉල්වාගෙන නඟා යවා එයින් කරනු නැති සේ දැක තුමු ගිජුකුවපව්වට නැඟි ගලපාත සක්මන් කරන බුදුන් මුදුනට සෙල් විහිද එයිනුදු කරන දෑ නො දැක

1. කෙලෙ සඟනබේදය - බොහෝ

ගුත්තිල කාව්යය වර්ණහනා 37

නාලාගිරි ඇතු විහිද එයිනුදු බුදුන් මරන්නට නො පොහොසත් ව ලාභසත්කාරයෙන් පිරිහි බුදුන් පස්වරක් ඉල්වා ඒ නො ලදින් සතුරු ව සඟුන් පන්සියයක් දෙනා බිඳ හැරගෙන ගොස් සැරියුත් මහමුගලන් දෙඅගසව්වන් තමන්ගේ පිරිවර සඟුන් ගෙන ගිය කල්හි කටින් හුණුලේ නහා නවමසක් දවස් ලෙඩ ව හෙව තමන් කළතාක් දෙයට විපිළිසර උපයා’ දැන් බුදුහු කොයි වෙසෙති ‍හෝ’ යි පිළිවිස ‘දෙව්රම් වෙසෙති’ යනු අසා ‘හැ‍ඳෙකින් මා ගෙන ඇර බුදුන් දක්වාං යි කියා ගෙනයන ලද්දාහු බුදුන් දක්නට නිසි පිනක් ‍‍‍නො කළ බැවින් දෙව්රම් පොකුණු තෙර දෙකක් ව පැලිගිය පොළවට වැද අවිචි මහා නරකයෙහි පිහිටියේය. (අමාවතුර) 44 වෙනි කවෙහි ද්විතිය සංලක්ෂ්යඅය ද බලන්න. සං. 2. වීය නිවනට එම පමාදය දෙව්දත් තෙරහුගේ සංඝභෙද කර්මය තම නිර්වාණගමනයට නියත බාධාවක් ‍‍නෙනා ව ප්රතමාදයෙක් වී යයි මෙහි කවර හෙයකින් කියන ලද්දේ ද යත්පොළව පළා ගිනිදැල් පැනනැඟි එයින් වෙළා අවිචියට ගෙන යනු ලබන්නා වු ඔහු විසින්

ඉමෙහි අට්ඨිහි1 තමග්ග පුග්ගලාං දෙවාති දෙවං නරදම්මසාරථිං සමන්තචක්ඛුං සතපුඤඤලක්ඛණං පාණහි බුද්ධං සරණං උපෙමි2 යනාදින් බුදුන් සරණ යන ලදින් මින් ශතසහසුකල්ප මතුයෙහිසට්ඨිස්සර නම පසේබුදු ව නිවන් දක්නා හෙයිනි. කියන ලද මැයි. සොහි ඉතො සත සහස්සකප්පමත්ථනකෙ සට්ඨිස්සරො3 නාම පච්චෙක බුද්ධො හවිස්සති’ ති. සං. 3. ස්වබාවොක්තියි ධර්මසභායෙහි රැස් ව හුන් සංඝයා වහන්සේ විසින් දෙව්දත් තෙරහු‍ගේ ද්රොසහිකර්මයන් අතුරෙන් පශ්චාත්කෘත ක්රි්යාවන් කාලාසන්න බැවින් ප්රිථමකොට ද පුරස්තාත්කෘත ක්රි යාවන් කාලදුර බැවින් අන්තිමකොට ද මෙසේ ප්රැතිලොම වශයෙන් සඳහන් කළ පරිදි ගෙනහැර දක්වන්නාහු ‘සසරවිය’ යනාදි කවිය ප්ර්ථමකොට කියා දැන් මැරුව මුනිමහතා’ යනාදි කව්තුනක් කියත්. 42. මැරුව මුනි මහ තා බුදුබව ලැබෙයි නිය තා කර අනුවණ සි තා ඇරවි4 නාලාගිරි මදැ තා

1. ‘අට්ඨෙහි’ යනු පුරාණ සම්භාවිත පාඨයි. මළින්ද ප්රිශ්නයෙහි ඒ පෙනේ 2. මේ අස්ථි‍න්ගෙන් ම යුක්ත ව ඒ අග්රවපුද්ගල වූ දෙවාතිදෙව වු නරදම්ම සාරථි වු සමන්තචක්පුස් වු ශත පුණ්යනලන්ෂණයෙන් යුක්ත වු බුදුන් ප්රා ණයෙන් යුක්ත ව ම සරණයෙහි. 3. අට්ධිස්සාරො - ‍බො‍හෝ 4. ඇරපි - 1 38 ගුත්තිල කාව්යො වර්ණනනා

මුනි මහතා, මුනින්ද්ර ම‍හොත්තමයා; මැරුව, ඝාතනය කළ ‍හොත්; නියතා, එකාන්තයෙන්ම; බුදුබව, බුද්ධත්වය; ලැබෙයි, පුතිලබ්ධ වන්නේයයි; අනුවණ සිතා, අඥාන සංකල්පය; කර, උපදවා; නාලාගිරි මඳැතා, නාලාගිරි නම් මත්තහස්තියා; ඇරවි, ප්රෙබරණය කරවි. සං. 1. ඇරවි නාලාගිරි මඳැතා (i) නාලාගිරි හස්තිරාජයාගේ ප්රෙමරණය ගැන 41 වෙනි කවෙහි හා 44 වෙනි කවෙහි ද විස්තරවර්ණනා බලන්න. (ii) මෙහි ‘නාලාගිරි’ යයි කිවමනා තන්හි ජන්දස් හෙතුයෙන් මාත්රා්වෘද්ධි කොට ‘නාලාගිරි’ යි කියන ලදැයි එක් මතයකි. මෙහි පැනෙන්නේ ‘නාලාගිරි’ ශබ්දයාගේ මාත්රාලවෘද්ධියක් ‍නොව’නාලාගිරිහි’ ශබ්දයාගේ (53. සං.1) හකාරලොපයය යනු තවත් මතයකි. සං. 2. ස්වභාවොක්තියි

43. යන ලෙස නොහැකි ළි අවා පුරයට නැයැ ළි කරනෙව් මඟ හෙ ළි බුදුන් මුදුනට ගලක් පෙර ළි1 නියැළි, (තමන්) නිරත වූ; ආවාපුරයට, අපාය පුරයට; නොහැකිළි, අසංකුචිත ව; යන ලෙස, ගමනය කරනු පිණිස; මඟහෙළ කරනෙව්; මාර්ගය හෙළි කරන්නාක් මෙන්; බුදුන් මුදුනට, සම්ය;ක් සම්බුද්ධයන්ගේ මස්කතයට; ගලක් ශෛලයකි; පෙරළි, පරිවර්තනය කෙළේයි.

සං. 1. ක‍රනෙව් මඟ හෙළි ‘හෙළි’ යයි කිවමනා තන්හි ඡන්දස් හෙතුයෙන් මාත්රා වීද්ධි ‍කොට ‘හෙළි’ යයි කියන ලදි. පුර්වපාදයෙහි ‘නියැළි’ යයි කී තන්හි ද එසේ මැයි. සං. 2. බුදුන් මුදුනට ගලක් පෙරළි (i) මෙහි සඳහන් බුද්ධ ද්රොදහි පාපකර්මය ගැන මීට පූර්වකවෙහි හා 44 වෙනි කවෙහි ද විස්තර වර්ණනා බලන්න. (ii) මෙහි ශෛලවාචි ව ‘ගල්’ ශබදයතෙම ද්රීවිඩහාෂිතය ‘කල්’ ශබ්දයෙන් හින්න වු තද්හව ශබ්දයෙක්. සං. 3. උත්ප්රෙරක්ෂාලංකාරයයි.

1. බුදුන් මුදුනතට ගල් පෙරළි - බොහෝ. (අමාවතුරෙහි ද ‘සෙල විහිද’)

ගුත්තිල කාව්ය් වර්ණ නා 39

44. පෙර වයිරෙන් බැ දී විදිනට බුදුන් මඟ දි1 දුනුවායන් යෙ දී ‍අහෝ දහමක් සිතේ නොයෙ දී2 පෙර, පූර්වයෙහි (සෙරිවාණිජ ජාතකයෙහි) ; බැඳි, (රන්තළිය නිසා) බඳනා ලද; වයිරෙන්, ආඝාතයෙන්; දොහෝ නොහොත් - බැඳි, බද්ධ වු; පෙර වයිරෙන්, පුර්වාඝාතයෙන්; මඟදී, මාර්ගයෙහි දී; බුදුන් විදිනට, සර්වඥයන් වහන්සේ වෙධනය කරනු පිණිස; දුනුවායන්, ධනුර්ධරයන්; යෙදි, යොජිත කළේයි; සිතේ, (ස්ව) චිත්තයෙහි; දහමක්, ධර්මයක්: නො යෙදි, යොජිත නො කළේයි; අහෝ, ඛෙදයෙකි.

සං. 1. පෙර වයිරෙන් බැඳි දෙව්දත් තෙරහු විසින් අප ‍‍ලොව්තුරා බුදු රජාණන් වහන්සේ වෙත පුර්වයෙහ් බඳනා ලද වෛරය මෙසේ දත යුතු. යටගිය දවස මෙම කල්පයට පස්වැනි වු කප මාහබෝධිසත්ත්වයෝ සෙරිව රාජ්ය යෙහි රන්පසුම්බි පය්ය කරලා කිසිල්ලෙහි ගන්නවාගෙන වෙළඳාම් කරන හෙයින් කච්ඡපුට වාණිජය යන නම් ඇති වෙළඳ ව උපන්නාහු ය. ඒ වෙළඳාණෝ සෙරිවාණිජ නම් එක් ‍ලොහි වෙළඳකු හා සමඟ නිලවාහිනි නම් වු ගඟින් එතර ව අන්ධපුර නම් නුවරට වැද නුවරවිථි බෙදා ගෙන තමන්ට පැමිණි විතියෙහි බඩු විකුට ඇවිදිනේය. එ කල්හි එ නුවර එක් සිටු කුලයට ඇත්තෝ් දුප්පත් වූහ. සියලු මල් බෑයන් හා දරු‍වොත් වස්තුවත් නැසි ‍ග‍ියෝය. එක් මිනිබිරි කුඩා කෙල්ලක් මුත්තණියන් හා සමඟ නො නැසි රඳා ගියාය. ඔවුහු දෙදෙන ම අනුන්ට බැල මෙහෙකොට ජිවත් වෙති. මොවුන් දෙදෙනාගේ ගෙයි පළමු මහසිටාණන් බත් අනුභව කල රන්තළියෙක් වලන් අතුරෙහි තිබි බොහෝ දවසක් ප්‍යියොජන නුවු හෙයින් මල ගැසි ගියේය. ඒතාක්කල් වනතුරු ඔහු දෙදෙනා රන්තළිය බවත් නො දනිති. එකල ඒ ‍‍ලොහි වෙළඳා ‘කදා වළලු ගනුව’ යි කියමින් ඇවිදිනේ ඒ ගෙදොරට පැමි‍ිණියේය. ඒ ගෙයි කුමාරිකාවෝ වෙළඳා දැක මුත්ණියන්ට කියන්නි’මෑණියෙනි, මට එක් පලඳනාවක් ගනුව’ යි කිව. ඒ අසා මුත්තණයෝ ‘අපි දුඃඛ්තයම්හ; කුමක් දි පලඳනා ගනුමෝ දැ. යි කිවුය. ඒ වේලෙහි ඒ කුමාරිකා තොම කියන්නි අපගේ මේ තළියෙක් ඇත; ඒ තළියෙන් අපට

1. දිරදි 1 2. අහෝ දහමක් සිතේ නොරැඳි 4 (සිතේ,‍‍ෙමාහු‍ෙග් චිත්තයෙහි දහමක් ධර්මයක් ‍ෙනාරැදි රඤ්ජිත නොම වි ය. අහෝ. අ‍ඳෝමය)

40 ගුත්තිල කාව්යම වර්ණමනා

කිසි ප්රගයොජනයෙකුත් නැත; මේ තළිය දී පියා වළලු ගත මැනවැ’යි කිව. මුත්ණියෝ ඒ කුමාරිකාවන්ගේ ඇවිටිල් බලවත් හෙයින් වෙළඳා කැඳවා අස්නෙක හිඳුවා තළිය දි ‘ස්වාමිනි, මේ තළිය ඇරගෙන නුඹගේ නැඟණියන්ට කිසි පලඳනාවක් දුන මැනවැ’ යි කිවු ය. ඒ ලොභී වෙළඳා තළිය අතින් ගෙන රන් තළියක් වනැයි තළිය පිට ඉදිකටුවෙන් හිරක් ඇඳ රත්රන් බව දැන මොවුන්ට කිසිවක් නො දි ම මේ තළිය ගෙන යෙමි. යි සිතා මේ තළිය කුමක් අගි ද? අඩමදටකුත් පමණ මේ තළියට මිල නැත්තේ ය’ යි කියා බිමට දමා උනස්නෙන් නැඟි සිට ගියේය. එක් කෙනෙකුන් වැද නික්මුණු විථියට අනිත් තැනැත්තෝ වදින්ට නිසි වන්නෝයයි බෝධිසත්ත්වයෝ ඒ විථි‍යට ද වැද ‘කදා වළලු ගනුව’ යි කියමින් එම ගෙදොරට පැමිණියෝය. නැවත ඒ කුමාරිකා තොම පළමු පරිද්දෙන් ම මුත්තණියන්ට කියන්නි මෑණියෙනි, ඒ වෙළඳ තෙම තද පරුසබස් ඇත්තේය; මේ වෙළඳා‍ණෝ වුකලි ප්රිමය වු දැකුම් ඇත්තෝය; මොළොක් වූ කථා ඇත්තෝය; එසේ හෙයින් මේ තළිය ඇරගෙන දි මට පලඳනා ඇරගෙන දුනමැනවැ යි’ වළලු නම් යහපත් වේදැ යි කිව. ඒ කුමාරිකාවගේ බස් අසා මුත්ණියෝ කියන්නෝ ‘එසේ වී න්ම කැඳවව’ යි කියා වෙළඳාණන් කැඳවුය. ඉක්බිත්තෙන් ගෙට වැදලා උන්නා වු බෝධිසත්ත්වයන්ට ඒ තළිය දුන්නාහ. බෝධිසත්ත්වයෝ ඒ තළිය රන්තළිය නියාව දැන කියන්නාහු ‘මෑණියෙනි, මේ තළිය අගනා බඩු මා අත නැතැ’ යි කිවුය. ඒ අසා කුමාරිකාවගේ මුත්තණියෝ කියන්නෝ පළමු ආ වෙළඳාණෝ මේ තළිය අඩ මදටකුත් නුපුස්නේ යයි කියා බිමට දමා ගි‍යෝය. මේ තළිය වූකලි නුඹගේ කුසලයෙන් ස්වාමිනි, රත්රන් ව ගියාවතැයි අපි නුඹට මේ තළිය දෙම්හ; අපට යන්තම් දෙයක් දි පියා මේ තළිය ගෙන ගිය මැනවැ’ යි කිවුය. බෝධි සත්ත්ව‍යෝ එ ‍‍්කෙණෙහිම අතතුබු පන්සියයක් කහවණු හා පන්සියයක් අගනා බඩු ඇවොම දි ‘මට මේ පලම්දණ්ඩ හා කහවණු අටකුත් දුනමැනවැ ‘ යි කියා මෙ පමණක් ඉල්වා ඇරගෙන පලාගියාහුය. මහබෝසතාණෝ මහ මහා ගංතෙරට ගොස් ඔරුපදිනා තොටියාට කහවණු අට දී ඔරුවට පැන නැංගාහුය. ඉක්බිත්තෙන් ඒ ලොභී වෙළඳා නැවතත් ඒ ගෙට ‍ගොස් පළමු මා බලා පියා ගිය තළිය ගෙනෙව, යන්තම් මිලයක් තොපට දෙමි,යි කියාලා ඉල්විය. ඒ අසා මුත්තණි‍යෝ ඕහට බැණ දොඩා අපගේ ලක්ෂයක් වටනා ඝනරන් තළිය අඩමදටත් නුපුස්නා කෙලෙහිය; තට ස්වාමි දරුවකු වැනි වු එක් ධර්මිෂ්ඨ වෙළඳාණ කෙනෙක් අපට දහසක් මිල දි ඒ තළිය ඇරගෙන ගි‍යෝ වේදැ’ යි කිවුය. එ අසා ඒ තෙමේ ‘ලක්ෂයක් වටනා ඝනරන්තළියෙන් පිරිහි ගියෙම් ‍වේදැ යි මට වුයේ බලවත් වූ හානියෙකැ යි. උපන්නා වු බලවත් සෝක ඇතිව සිහි එළවා ගන්ට අසමර්ථ ව විසඤඤව තමා අත තුබු කහවණුත් බඩුත් ඒ ගෙදෙර ම වගුරුවා හන්පෙරවි පිළි හෙළා පලම්දණ්ඩ මුගුරක් මෙන් අල්වාගෙන බෝධිසත්ත්වයන් පසු පස්සෙහි ලුහුබඳවාගෙන යන්නේ ගංතෙරට පැමිණ යන්නා වු ‍බෝධිසත්ත්වයන් දැක ‘එම්බල තොටිය

ගුත්තිල කාව්යස වර්ණයනා 41

ඔරුව රඳව! රඳව!’ යි කියා අඞලිය. ඒ අසා බොධිසත්ත්වයෝ තොටියාට කියන්නාහු ‘ඔරුව ආපස්සේ කරකවා නොපදුව’යි වැළකූය. තමා කී බස් නොගිවිස නොරඳා පදන ඔරුවෙන් යන්නා වු බෝදිසත්ත්වයන් බල බලා සිටියා වු ඒ ලෝභි වෙළදාට බලවත් සෝක උපන්නේය; ළය උණු ව ‍ගියේය; මුඛයෙන් හුණුලේ නැඟිණ; වැවෙක පැළි වළල්ලක් මෙන් ළය පැළි ගියේය.ඒ ලොහි වෙළඳා බෝධිසත්ත්වයන් කෙරෙහි ආඝාත බැඳ එහි ම ජිවිතක්ෂයට පැමිණියේය - පන්සිය පනස් ජාතකය. සං. 2. දුනුවායන් යෙදි දෙවිදත් වහන්සේ භද්දියාදි කුලදරුවන් හා එක් ව අවුදින් මහණ ව රුවන් දෙව තෙනට ‍ෙගාසිනුත් රුවන් නො ලද්දා සේ නිවන් දැකගත නොහි අෂ්ට පමාපත්ති උපදවා අභිඥා ලැබ වසන දෑය. බුදුන් කොසඹෑනුවර වසනකලට ගම්මුල්ලෙහි මුවදොර එක්තැන් වු කලක් මෙන් පාරමිතා භූමියෙහිදු පැරුම් පුරා අවසර නුවු හෙයින් මෙ තැන්හි දි අවසර ලත් තෙනට ලාහසත්කාර බො‍හොව උපදින්ට වන. සිවුරු පිළි ආදි වු දෙය හැ‍රගෙන මිනිස්සු වෙහෙරට හොසින් ‘ගුණෙන් උතුම් වු බුදුහු කොහි ද? දකුණත් සම් ම සිටි ධම්සෙනෙවි සැරියුත් ස්වාමි කොහි ද? වමත් සව් ව සිටි මුගලන් ස්වාමි කොහි ද? අපිස් නෙතට අග තැන් පත් භද්දිය ස්වාමි කොහිද? ච්ත්ර කථිකවු කුමාරකසුප්ස්වාමි කොහි ද? දිවැස් ඇති තෙනට අගතැල්පත් අනුරුද්ධ ස්වාමි කොහි ද? යනාදීන් අසූ මහ සව්වන් වහන්සේම සොයා ඇවිදිති. දෙව්දත් තෙරුන්නාන්සේ කොහි දැයි විචාරන තරම් ප්ර්සිද්ධ ගුණයක් නැති හෙයින් විචාරන කෙනෙක් නැත. එසේ නැති කලට එක් දවසක් ‘මමද වැළිත් භද්දියාදින් හා එක් ව ම අවුත් මහණ විමි, මූ හැමත් රජ කුලයෙන් ම අවුත් මහණවූය; මමත් රජකුලයෙන් ම අවුත් මහණවිමි. යි ජාතියෙන් රජ කුලය නිසා සරි බව මුත් ගුණෙන් අඩු බව සිතා‍ගත නොහි ‘යම් යම් ලාභයක් ගෙනා කෙනෙක් මුන් හැම විචාරති; විචාරන්නා බලා මා සලකුණු කරව කෙනෙකුන් නැත. කවර උපදෙසකින් කවුරුන් පහදවා ගෙන ලාභයක් එළව‍ගෙනිම් දෝ‍හොයි. සිතූහ. සිතාලා මේ බිම්සර රජ්ජුරු‍වෝ බුදුන් ආදියෙන් දුටු දවස් ට එක් ලක්ෂ දස දහසක් හා සමඟ සෝවාන් වූහ, තර අදහසකින් සපථයක් කළ කෙනතුන් හා සපථ වු දෙය කරවා ගත නොහැක්කා සේ මුන් අපගේ අදහස් ලෙසට එක් කරවා ගත නොහැක්ක. මාර්ගගතවූවන්ගේ ප්රේසාදය නම් රාජහංසයන්ගේ අදහස පියුම් විලට මුත් කසල ‍ගොඩට නො නැමෙන්නා සේ බුද්ධාදින් හැර අන් තෙනකට නො නැමෙයි. කොසොල් මහරජ්ජුරුවන් නිවන් නුදුටන් මල්ලිකා බිසවුන් සමවායෙන් බුදුසස්නෙහි පහන් හෙයින් අප සිතන ලෙසට නමා ගත නො හැක්ක. රජදරු කෙනකුන් මුත් සෙස්සවුන්ගෙන් ප්රපයෝජනත් නැත. බිම්සර මහරජ්ජුරුවන්ගේ පුත් වු අජාසත් කුමරු නො ඉපද ම පියමහ රජුට සතුරු හෙයින් කාට වුවත් සතුරු වන්ට නිසි ය. කවුරුන්ගේත් ගුණ අයුණු නො දන්නා උන් හා එක්වමි සිතා කොසඹෑ නුවරින් රජගහා නුවෙරට ගොසින් බාලතරම් ඇති වන ලෙසින් ම කුඩාහමු වෙසක් මවා නයින් දෙන්.

42 ගුත්තිල කාව්යි වර්ණ නා

නකු දෑත වෙළා නයින් දෙන්නකු දෙපය වෙළා එකකු කර එල්වාගෙන එකකු එකස් කොට එල්වා එකකු හකුළුවා සුම්මැඩියක් සේ ඉස තබා ගෙන අහසින් රජගෙට බැසිලා අජාසත් කුමරුන්ගේ උරහිඳ උන් බා ගොසින් තිගැස්සිවලා ‘තෙපි කවුරුදැ’ යි විචාළ කල්හි ‘මම දෙවදත්තැ’ යි කියාලා අජාසත් කුමරුන්ට භය හර වනු නිසා ඒ වෙසහැර මහණ වෙස මහා ඉදිරියෙහි සිට උන් පහදවා ගෙන නිරන්තර ව බත් කත් පන්සියක් දක්වාත් ලාභය උපදවා ගෙන ලාභය බොහෝ වූ පමණින් ‘මම බුද්ධරාජ්ය්ට පැමිණ භික්ෂු සංඝයා පිරිමසමි’ යි පවිටු සිතක් සිතා සසර පිහිටනු ව ලැබගත් ගුණෙනුත් පිරිහි වෙළුවන වෙහෙර බුදුන් බණ වදාරන තෙනට ගොසින් වැඳලා ‍දෝත් මුදුනෙහි තබා ගෙන ‘ස්වාමිනි, නුඹවහන්සේ මාලු ව ගිය සේ.; ආයාස නො ගෙන වැඩ හුන මානව; ක්ර ම දැනගත් බැවින් මම මහණ පරිහරණය කෙරෙමි; භික්ෂුසංඝයා මට පාව‍ා දුන මැනවැ යි. කියා බුදුන්නො ගිවිසි හෙයින් නො සතුටු ව‍ සෙරිවාණිජ ජාතකයෙහි රන්තලිය නාසා කළ වෛරය මෙ කපට පස්වන කප හෙයින් ඒ වෛරය තවමත් මු කරන්නාක් මෙන් බුදුන් කෙරෙහි පළමු වෛර බැඳ බුදු සස්නෙහි රැඳුණු පමණක් මුත් මියන්ට ආසන්න වුවන් මළා නම් වන්නා සේ ශාසනයෙන් පිටත් වුය. බුදුහුත් ඔවුන් ශාසනයෙන් පිටත් කොට හළ සේක. තුමුන් හළ නියාව දැන ‘මහණ ‍ගොයුම්හු අප හළ වුය; පිටත් ව ගත් බැවින් අනර්ථයක් කෙරෙමි. යි බුදුන් බුදු විමට පැතුවා සේ ම මුහුත් බ‍ුදුන් නසන්නට ම පස්කප මුළුල්ලෙහි පතා ආ හෙයින් අජාසත් කුමරු කරා එලඹ කිරෙහි ම‍ුසු වු සුන් කිරි රසය හරවා දි රසය කරවා ලන්නා සේ උන්ගේ කිරි රස සේ යහපත් අදහස් තමන්ගේ කිලන් රස සේ නපුරු අදහස හා එක් කරවා ගන්නා නිසා ‘හෙම්බා කුමාරයෙනි. පෙර උපන් මිනිසුන්ගේ ආයුශ්ශක්තිය ඇත, දැන් මිනිසුන්ට එසේ නො වෙයි, බිම්සර රජුන් මියන තෙක් රාජ්යආක තකා හිඳු නම් අතුරේ කුමක් වනු බවත් නො දැනෙයි; එබැවින් තොපි තොපගේ පියාණන් මර‍ා රාජ්ය්ය ලැබ ගනුව’ යි ‘මම මහණ ගොයුම්හු මරා බුද්ධරාජ්ය්ය ලබමි’ යි යටත්පිරිසෙයිනුත් සරා සැකි කප්සුවහසක් පැරුම් පුරා ලැබ්බයුත්තට ධ්යාින නැති ව බඹලොව පතන්නා සේ අහෙතුක ව දුහෙතුක ව ඒ ඒ ජාතියෙහ නිවන් පතන්නා සේ බුද්ධරාජ්යයය පතා තමන්ගේ නියොගයෙන් බිම්සර හමරජුන් මරා උන් රජ පැමිණි කල්හි බුදුන් මරවන ලෙසට අජාසත් රජ්ජුරුවන්ගේන් දුනුවායන් ඉල්වා ගෙන බුදුන් විදින්ට උන් යවා එ ගියවුන් බුදුන් විදගත නොහි තමන්ට පිළිවන් ව සිටි කෙළෙස් සතුරන් විද මරා සෝවාන් ප්රානණවධ තබා පස්පව් ම කරන් ට ‍නො නිසි වු කල්හි, ‘මාසේ වු කෙනකුන් විනා අනික් කෙනෙක් මහණ ගොයුම්හු‍ෙග් මුහුණ දුටුහු නම් අනර්ථයකට නො හෙති, මම් ම යන්තයක් කෙරෙමි’ යි ගිජුකුළුපව්වට නැගි ගලක් පෙරළ‍ා ඒ ගල පිළිගන්ට පොළව පළා ගෙන ගලක් නැගි ඊපිට වැද ගෙන ගල් පපටිකාවක් ගොසින් ලොහුතුප්පාදකය සිද්ධකිරිමෙන් අවිචිගමන නියම කොට එ ලෙසිනුත් බුදුන් මරා ගත නොහි නැවත මෙතෙක් දවස් රා අටකළයක් ‍බොන නාලාගිරි නම් ඇතුරා සොළොස් කළයක් පොවා මත් කරවා විහිදවුය. ඔහු ගුගුරා ගෙන

ගුත්තිල කාව්යද වර්ණමනා 43

එන්න වූ දැක අනද මහතෙරුන් වහන්සේ මා මරා නමුත් බුදුන් නො මරව යි ජිවිතය ම බුදුන් ට පුදා ඉදිරිව ගොසින් සිට තමන් වහන්සේගේ පක්ෂපාතකම හැඟවූ සේක. බුදුහු ඔහු පසු කොට ලා මොළොක් බස නමැති බෙහෙදින් ඔහුගේ රා මත සන්හිඳවා හික්මවා වදාරා අඳුන් ගුළක් සේ කළු වු ඇතු සදත් ගුලෙහි ඇතු සේ සුදු කරවා නුවරින් නික්ම වෙහෙරට වැඩ දහස් ගණන් උපාසකවරුන් ඇද රැස්කළ මහදන් වලඳා එ දවස් රැස් වු ඇතුළු නුවර වසන අට‍ෙළාස් කෙළක් මිනිසුන්ට බණ වදාරා සුවාසු දහසක් දෙනා නිවන්පුරෙහි ලා වදාළ ‍සේක - සද්ධර්ම රත්නාවලි.

සං. 3. විරොධාලංකාරයයි. මෙසේ දෙව්දත් තෙරහු විසින් කරන ලද ද්රොිහිකර්මයන් ප්රහථම කොට දක්වා තදනන්තර ව සර්වලොක සන්තර්පණ කාරණ වු සර්වඥගුණ ගණයා ගේ අනුසාරයෙන් එම ද්රො හිකර්මයන්ගේ දුෂ්ටාර්ෂ්ට පාපිෂ්ඨතායෙහි මහත්වය ද දක්වන්නාහු ‘අසෙකි සක්වළ’ යනාදි කව් කීශ.

45. අසෙකි1 සක්වළ හැ ම බඹ සුරනරෝ එක්ව ම එක්වද නොවෙති ස ම එයින් මුනිරජ වේ අසම ස ම අසෙකි, අසංඛ්යම වු (ගණනපථාතික්රාමන්ත වූ); හැම සක්වළ, සකල චක්රිවාලයන්හි; බඹසුරනරෝ, බ්ර්හ්මාමරමනුෂ්ය යෝ; එක්වම, සියල්ලෝ ම: එක්වද, එකිභුත වුවත්; සමනොවෙති, (මුනින්ද්රුයා හා) සමාන නො වෙති; එයින්, එසේ හෙයින්; මුනිරජ, සර්වඥ රාජ තෙමේ; අසමසමවේ, අසමසම නම් වේ2

සං. 1. මඹසුරනරෝ එක්වම දැනට සර්වාර්ථයෙහි ‘එක්කොම’ ‘ඔක්කොම’ යයි සාමාන්ය ව්ය වහාරයට පැමිණ තිබෙන්නේ මේ එක්වා යන පදයයි. සං. 2. එයින් මුනිරජ වේ අසමසම අසංඛ්යන සියලු වක්ර්වාලයන්හි බ්රජහ්මය, සුරය, නරය යන මොවුහු එකෙකි ව ද සර්වඥයන්වහන්සේහට සම නො වෙත්; සියල්ලෝ එකීභ්ත ව ද සම නො වෙත් එහෙයින් සර්ව:යන් වහන්සේ වනාහි අසමසම සේකි. එනම් උන්වහන්සේගේ සමානත්වය නම් වෙනත් ‍එසේ ම ස්වකීය සමානයන් නො දක්නා වු අතීතානාගත සර්වඥවරයන්හට පමණකි. කිවහු මැනෝ විසුද්ධමග්ගයෙහි-

1. අසකි - බො‍හෝ 2. “අසෙකි, අසංඛ්යව වු; සක්වළ, චක්රවවාලයන්හි; හැම බඹ සුරනරෝ, සියලු බ්ර හ්මාමර මනුෂය‍යෝ; එක්ව ම, වෙන් වෙන් ව ද; එක්ව ද, එකිභුත ව ද. සම නො වෙති, (මුනින්ද්රමයා හා) සමාන නො වෙති(එයින් මුනි රජ වේ අසමසම)’ යයි ද අර්ථ කියත්.

44 ගුත්තිල කාව්යන වර්ණවනා

එකස්මිං කාලෙ න එකස්ස සිලාදි ගුණෙන සමා සදිසාති අසමො. තථා අසමෙහි අතිතානාගතබුදුධෙහි සමා අසමා වා සමා එතස්සාති අසමසමො, (එක ම කලෙක්හි මෝහට සීලාදි ගුණයෙන් සම වූවෝ හෙවත් සදෘශයෝ නොමැත්නු යි අසම යනු වේ. එබඳු අසමයන් හා එනම් අතීතානාගත බුදුවරයන් හා සම බැවින් හෝ තමන් හා සම වූවන් නොමැත්තෝ මෝහට සමනුයි හෝ මේ තෙමේ අසමසම වේ.)

සං. 3. මෙහි සර්වඥයනිවහන්මසේගේ අසම භාවයට පමණක් කාරණ දක්වා එයින් අනුතර්කණය කොට ගන්නා සේ අසමසම භාවය කී හෙයින් මේ වනාහි අනුමානාලංකාරයෙන් සංකීර්ණ වූ පර්යායොක්තාලංකාරය යි(102.සං.2.(ii); 5. සං. 2) 46. එක එක බස ර සී බවදුක් නසයි එක සී මුනිඳුසඳ සැහැ සී එබඳු තෙවළා දහම් පැව සී රසී, රසවත් වූ; එක එක බස, එක් එක් වචනය; එකසී, එකාන්තයෙන්; බවදුක්, සංසාර දුඃඛය; නසයි, විනෂ්ට කෙරෙයි; සැහැසී, ශාක්යඹසිංහ වූ; මුනිඳුසඳ, මුනින්ද්ර යන් වහන්සේ; එබඳු, එසේ වූ; තෙවළදහම්, ත්රි,පිටක ධර්මය; පැවසී, ප්රිකාශ කළ සේකි.

සං. 1. මුනිඳු සඳ සැහැසී සර්වඥයන් වහන්සේ තමන් වහන්සේගේ ජන්ම වංශය වූ ශාක්ය, රාජවංශයට ශ්රෙඥෂ්ඨනුයි ශාක්යගසිංහ නම් වේ. මෙහි සිංහ යනු ශ්රෙෂෂ්ඨාර්ථයෙහි වැටේ. සාං. 2. උදාත්තාලංකාරයයි (36. සං.2)

47. කුලුණු සව් ලෙව වෙ ත නුවන සව්නේ පදරු ත දහම් සත සිත සි ත1 පැවැත්වී අප මුනිඳු දියනෙ ත කුලුණු, කරුනාව; සව් පෙව් වෙත, සකල ලොකයා කෙරෙහි ද; නුවණ, ඥනය: සව්නේ පදරුත, සකලඥෙය පදාර්ථයෙහි ද; දහම්, ධර්මය; සත සිති සිත, (විනෙය) ජනයන්ගේ චිත්තයක් චිත්තයක් පාසා ද; දියනෙත, ජගන්නෙත්රස වූ; අපමිනිඳු, අපගේ මුනින්ද්රද තෙම; පැවැත්වි, ප්රයවර්තනය කර වූ සේකි.

සං. 1. ‍කුලුණු සව් පෙව් වෙත බුදුගුණ අලංකාරයෙහි කී කව ද මිට සමකර බලන්න.

1. දහමි සක සත සි.-1. (දහමිසක, ධර්මචක්ර ය; සතසිත, සතිතිවයන්ගේ චිතිතයෙහිද) ගුත්තිල කාව්යක වර්ණ නා 45

කුලුණු මෙත සත වෙ ත පතළ නැණ සව් පදරු ත හෙළකළ ලොවට සෙ ත නිතර නමදිම් මුනිඳු සරණ ත බුද්ධඝොෂ මිහිමියන් විසින්, අට්ඨසාලිනියෙහි - කරුණාවිය සතේතසු - පඤ්ඤා යස්ස මහෙසිනො ඤෙය්යිධමේමසු සබේබසු - පවත්තිතථ යථාරුච් (යම් මහර්ෂි කෙනෙකුන්ගේ වනාහි සත්ත්වයන් කෙරෙහි කරුණාව මෙන් සකල ඥෙය ධර්මයන් කෙරෙහි ප්රරඥා තොරමෝ රුචි වු පරිද්දේන් පැවතුණේද -)

සං. 2. ක්රි යාදීපකාලංකාරයයි.

48. කිසිවක්1 හටත් නැ ති මුනිඳුට සනුවණෙක් ඇ ති මොලොව හැමටම ඇ ති වාසනා ගුන කිසිවකුත් නැ ති මුනිඳුට, මුනීන්ද්රකයාහට; කිසවක්හටත් නැති, කවරකු හටත් නොමැත්තා වු; සුනුවණෙක්, ෂඩ් (අසාධරණ) ඥානයෙක්; ඇති, ඇත්තේය; මොලොව හැමටම, ඓහලෞකික සියල්ලන්හට ම; ඇති විද්යයමාන වු; වාසනාගුණ , (කෙලශ) වාසනා ගුණයෙන්ගෙන්; කිසිවකුත්, කිංචිත් මාත්රොයකුදු; නැති, අවිද්යලමානයි. සං. 1. මුනිඳුට සනුවණෙක් ඇති සර්වඥයන්හට විද්යාටමාන වු අසාධාරණ ඥාන ෂට්කය නම්: 1. ඉන්ද්රාටය පරොපරියත්ත ඤාණය 2. ආසයානුසය ඤාණය 3. යමක පාටිහිර ඤාණය 4. මහාකරුණා සමාපත්ති ඤාණය 5. සම්බඤ්ඤුත ඤාණය 6. අනාවරණ ඤාණය - යන මේ සය යි. සං. 2. වාසනා ගුණ කිසිවකුත් නැති වාසන් ගුණ නම්; අනාදිමත් කාලයෙහි කෙලෙස් සහගත ව පැවති චිත්ත සන්තානයන්හි කෙලෙසුන් දුරු වු පසුත් නො නැසි පවත්නා පරිහාවිතාකාර ගුණයයි. සාවා ලගින තැන සාවා නැති කල්හිදු මේ ඔහු ලැගි තැන යයි. ගහවන පරිභාවතිකාරය මෙනි. සං. 3. දීපකයෙන් සංකීර්ණ වූ විරොදාලංකාරයයි.

1. මෙසේ හැම. ව්න්ත්යදයි.

46. ගුත්තිල කාව්යු වර්ණයනා

49. අබළුවකින් පම ණ නොකළැකි දියසෙ සතර ණ ලදුවයි පෙදෙස් නැ ණ කෙසේ පැවිසිය හැකිද බදු1 ගු ණ අබළුවකින්, සර්ෂපලවයකින් (අබ පියල්ලකින්) ; පමණ නොකළැකි, ප්රනමාණ කළ නො හැකිකා වූ; සතරණ, චකුරර්ණුවයෙහි; දියෙසෙ, ජලය සේ (අපරිමෙය වූ) ; බුදුගුණ, බුද්ධගුණය; පෙදෙස් නැණ ලදුව යි. ප්රෙදෙශ ඥානයක් ලද්දේ යයි; කෙසේ, කවර ආකාර‍යකින්; පැවසිය හැකිද, ප්රෙකාශ කළ හැක්කේ ද? කිසි ආකාරයකිනුදු නො හැක්කේ යයි. යූසේයි.

සං. 1. අබළුවකින් පම ණ නොකළැකි දියසෙ සතර ණ චතුරර්ණවය නම්: මෙරුරශ්මින් පරිච්ඡින්න සතර මහාසාගරයයි. ඒ මහාමෙරු පර්වතය සතර මහදිග සතර පැහැයෙක සතර අනුදිග සතර පැහැයෙකැයි අට පැහැයෙක් ඇත්තේය. එයින් පුර්ව දිග පළිඟු වන් සුදු පැහැය දකුණුදිග ඉඳුනිල්මිණි වන් පැහැ ය; පශ්චිම දිග පබළු වන් රත්පැහැය; උතුරු; දිග ඝන රන්වන් පැහැය; ඊසාන දිග සුදුරන්වන් මිශ්රයකා වු පැහැය; අග්නිදිශාව සුදුනිල් මිශ්රන පැහැය; නිරිත රත්නිල් මිශ්රක වු පැහය; වායුදිග රත්රන් මිශ්රය පැහැයය. මෙයින් සතර මහදිග සතර අනුදිග පර්වත සමුද්රාැදිය කිරි මුහුද නම් විය; දක්ෂිණ දිශාවෙහි සමුද්ර්ය නිල් මුහුද නම් විය: පශ්චිම දිශාවෙහි සමුද්රශය පබළු මුහුද නම් විය; උත්තර දිශාවෙහි සමුද්රසය ස්වර්ණසාගර නම් විය. (400 සං.2) සං. 2. ලදුවයි පෙදෙස් නැණ ප්රරදෙශය නම් එක දෙශයකි, සුළු කොටසකි. ප්රශදෙශ ඥානය නම් එසේ ස්වල්ප කොටසෙක්හි පවත්නා ලුහුඞු වූ ඥානයයි. සර්ෂපලවයකින් ප්රශමාණය කළ නො හැක්කා වූ චතුඃසාගරයෙහි ජලය සේ අප්රවමාණ වූ සර්වඥගුණය අ‍පගේ ලුහුඞු වු ඥනයෙන් තන්වු පරිදි කෙසේ වණමුද? - යනු මෙහි භවයයි. සං. 3. මෙහි වක්තෲන්ගේ ඥානයෙහි ලඝුත්ව හෙතුයෙන් සර්වඥයන් වහන්සේගේ අප්ර.මාණ වු ගුණයන් නිසි ලෙස වරණනා කළ නො හැකි බැව් වෛචිත්රේයයෙන් සූචිත හෙයින් මේ වනාහි කාව්යරලිඞ්ගාලිකාරයයි. එහි ලක්ෂණ මෙසේ කීහ;

හෙතොර්වාක්යිපද්ර්ථතෙව - කාව්ය්ලිංගං නිගද්යසතෙ

(හෙතුහුගේ වාක්යාථර්ථගත භවය හෝ පදාර්ථගත භාවය හෝ ඇති කල්හි හේ වනාහි කාව්යෙලිගයයි කියනු ලැබේ.) ඊට නිදසුන් මෙසේය:

1. මුනි - 1

ගුත්තිල කාව්යා වර්ණ නා 47

ත්ව්ද්වාජිරාජාන්ර්ධූත - ධූලිපටලපඞ්කිලාම් න ධතේත ශාරසා ගඞගාං - භූරිහාරහියා හරඃ

(තොපගේ අශ්වසෙනාවලින් විසින් නංවන ලද ධූලිපටලයන් කරණ කොට ගෙන මඩ සහිත වු පෘථිවිගංගානදිය බො‍ොහ් බරවනැයි භිතියෙන් ඊශ්වර තෙමේ ශිරසින් ධාරණය නො කෙරේ.) මෙහි විද්යා්මාන වු කව්යනලිංගාලංකාරය වනාහි පද්යකයාගේ ප්රේථම භාගයෙහි ස්ථිත වු උපමාල’කාරයෙන් ද සංකිර්ණයි.

50. සියලු මුනි ගුණ ම ය දනන් තුටුවන1 දෙය ම ය2 එබඳු3 මුනි4 මහි ම ය නොදත් දෙව්දත්5 තෙරණුවෝ ම ය සියලු මුනිගුණමය, සකල බෞද්ධ ගුණය ම; දනන් තුටුවන, ජනයන් සන්තුෂ්ට වන්නා වු (ඒ කරණකොටගෙන යයි අදයාහාර කරන්න); දෙයමය, කාරණය මැයි; එබඳු, එසේ වු: මුන්මහිමය, මුනින්ද්රදමහත්ත්වය (බුද්ධානුභාවය); නොදත්, ඥානය නො කළාහු නම්; දෙව්දත් තෙරණුවෝමය. දෙවදත්ත ස්ථවිරයෝ ම යි. සං. 1. විරොධාලංකාරයයි.

51. යමා මහ පෙළහ ර දක්වන ස‍ඳෙහි මුනිව ර නික්මුණු දිය දහ ර බැහැර නොකළෙද6 කිලුටු7 මොහු වෙ ර මුනිවර, මුනීන්ද්රහයන් වහන්සේ; යමා මහ පෙළහර, යමක මහා ප්රා තිහාර්යය; දක්වන ස‍ඳෙහි, දර්ශන කරවන කල්හි; නික්මුණු , (උන්වහන්සේගේ ශ්රි ශරිරයෙන්) නිප්ක්රා,න්ත වූ: දිය දහර, ජලධාරා තොමෝ: මෙහු වෙර, මොහුගේ වෛරය නමැති; කිලුටු, කලිෂ්ටත්වය; බැහැර නොකළෙද. දූරිභූත නො කළේ ද?

සං. 1. යමා මහ පෙළහ ර දක්වන ස‍ඳෙහි මුනව ර

1. ‍‍තොසවන - 1 2. දේ -2 3. මෙබඳු - බොහෝ 4. බුදු - 3 - ගුණ - බො‍හෝ 5. දෙවිදත් - බොහෝ. 6. නොකළද -1 7. කිලිටු -1 48 ගුත්තිල කාව්යො වර්ණකනා සර්වඥයන් වහන්සේ අභිසම්බොධ සම්ප්රාහප්තියෙන් පසු ස්වකිය ජාතභූමිය වූ කිඹුල්වත් පුරයට ප්රෝථමකොට වැඩි කල්හි ‘මේ සිද්ධාර්ථ කුමාරයෝ වනාහි වයසෙන් අපට බාලයහ; නෑ කමෙනුත් බාලයහ; වයස බාලවුවත් නෑකම බො‍හෝ මුකුරා සිටිය මැනව; එලෙසනකුත් නැති කලට අපි නො වඳුම්හ, තෙපි වඳුව’ යි බාල බාල නෑයන් ලවා වඳවා තමන් හැම නො වැඳ වන්කොට කිසි නෑ කෙනෙක් උන්හ. ඒ උන් නෑයන්ගේ මන් මඩනා නිසා කිඹුලවත්පුර අහස්හි රුවන් සක්මන මවා යමා මහ පෙළහර දැක්වු සේක. ඒ කෙසේදයත්; එක්පාදයකින් ගිනිජාලාවක් නික්මිණ: ඒ ගින්නෙහි යම් තෙජසෙක් ඇත්නම් එය නිවන්නට මෙන් අනික් පාදයෙන් නික්මුණු ජලධාරාවක් තොමෝ එක් ලක්ෂ සැට දහසක් ශාක්යි රජදරුවන් සිටි තෙන පොකුරු වර්ෂාවක් මෙන් ගොස් බටුවාය. මේ ආශ්චර්යය දුටු ශාක්යෙ රජදරුවෝ තම තමන්ගේ මානය හැරපියා භක්තිප්රෙොමාදර සිතින් එක හෙළා බුදුන්ට නමස්කාර කළාහුය. 54 වෙනි කවෙහි විස්තර වර්ණනා ව ද බලන්න. සං. 2. නික්මුණු දියදහ ර බැහැර නො කළෙද කිලුටු මොහු වෙ ර මෙහි ‘නොකළෙද’ යන ක්රිමයාපදය තෙම ‘දියදහර’ යන ස්ත්රිස ලිංගිකෛක වචන කර්තෘ හා සම්බන්ධ වූවද ශුද්ධක්රි්යා හෙයින් ‘ඒ’ ප්රාත්යකය ආශ්ර ය කොට සිටියේය. ක්රිවයාපදය ශුද්ධ ව සිටි කල්හි කර්තෘහුගේ ස්ත්රිහලිංගිකත්වය මේ ප්රදත්ය‍යාගේ ආශ්රආයට බාධාවක් නො වේ. පරවි සන්දේශයෙහි.

කි ඳු ර න් බස ‍කොවුලන් නද පසුකරැ මියුරසි නේ කි ය මින් ගිර හ මි න් සිටි අඟනක් සරතසි ‍නේ ලි හි ලි න් වත ව ර ලි න් මුත දුන් සොබිඳු ගත් නේ නු ව නි න් රත මෙ ඇමින් රහ සලෙලකු මෙන් තෙවු නේ

සං. 3. අනුමානාලංකාරයයි. 102. සං.2.(ii) . 52. ගල මුනිඳු ම ත්‍ තේ හෙත කිසිවක් නොද ත් තේ ගලෙක්1 පිළිග ත්‍ තේ එසෙවු ගුණ මොහු2 නොපිළග ත්‍ තේ3 ගල, පාෂාණය; මුනිඳු මත්තේ, මුනින්ද්රමයන් මස්තිකයෙහි; හෙත, පතිත වන කල්හි; කිසිවක් නොදත්තේ, කිඤ්ච්ඡ්ඥනය නො කළා වූ (විඥාන රහිත වූයයි යූසේයි); ගලෙක්, පාෂාණයෙක් තෙම; පිළිගත්තේ, (ඒ) ප්රසතිග්රවහණය කෙළේය (44. සං. 2); එසෙවු ගුණ, තදිවිධ වූ ගුණය (අචෙතත වස්තුන් විසින් පවා පූජ්යණ වූ සර්වඥගුණය); මොහු, මේ දෙවදත්ත තෙමේ; නොපිළිගත්තේ, ප්රවතිග්රවහණය නො කළේයි.

1. ගාලක පිළිගත්තේ -1. (පිළිගත්තේ, ප්රිතිග්ර හණය කළේ; ගලෙක; පාෂාණයෙකි.) ගලෙන් පිළිගත්තේ - දෙකක. 2. මේ -1 (මේ, “මේ දෙවදත්ත් තෙමේ” මෙය වඩා ව්යාරකරණානුකූල බැව් පෙනේ.) 3. එසෙවු ගුණ මොහු පිළිනොගත්තේ-2; එසේවු ගුණ මොහු ‍‍නො දත්තේ - 1 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණිනා 49

සං. 1. විරොධාලංකාරයයි. 53. රා බී ඇවිසු ණේ දනපල් වරණ දරු ණේ මුනිඳු දැක දැමු ණේ කිමෙක දෙව්දත්1 තෙර නොදැමු ණේ රා බී, සුරා පානය කොට; ඇවිසුණේ, ආවිෂ්ට වු (උන්මත්තහාවොපගත වු); දරුනේ, දාරුණ වූ (භයංකර වූ); දනපල් වරණ, ධනපාල නම් හස්ති තෙම: මුනිඳු දැක, මුනින්ද්ර යා දර්ශනය කොට; දැමුණේ. දාන්ත වී: දෙව්දත්තෙර, දෙවදත්ත ස්ථවිර තෙම; නොදැමුණේ, දාන්ත නුවුයේ; කිමෙක් කුමන කාරණයකින් දෝ?

සං. 1. දනපල් වරණ දරුණේ. මෙහි සඳහන් ධනපාල හස්තිරාජයා නම් 42 වෙනි කවෙහි ‘නාලාගිරි’ නමුන් සඳහන් වු හස්තිරාජයායා එහි සඳහන් කරන ලද්දේ ඒ හස්තිරාජයාහට රා පොවා මුත් කොට බුදුන් මරනු පිණිස හරිනු ලැබු බවයි. මෙහි සඳහන් වන්නේ එසේ ආවිෂ්ට වු තිරිසන් වු හස්තිරාජයා පවා බුදුන් දැක දාන්ත වූයේ නමුදු දෙව්දත් තෙර එබඳු බුදු ගුණයෙන් දාන්ත නුවු බවයි. වධකෙ දෙවදත්තමහි - චොරෙ අඞ්ගුලිමාලකෙ ධනපාලෙ රාහුලෙවාපි - සබ්බත්ථ සමමානසෝ යන මේ ගාථායෙහි භාවය සද්ධර්මරත්නාවලියෙහි ස්වබාෂාවෙන් ගෙනහැර දක්වන්නා වු ආචාර්යයයන් විසින් ‘මේසා හමත් අපරාධයක් කළ මා කෙරෙහිත් මරා ඇඟිලි කපන්නට දිවගෙන ආ අඟුල්මල් සොරහු කෙරෙහිත්, එසේම ම මරන්ට දි‍වගෙන ආ කාලගිරි පර්වත‍යේ වු නාලාගිරි නම් ඇතු කෙරෙහිත්, රහල් කුමරුන් කෙරෙහිත් ඒ බුදුහු සම අදහස් ඇති සේකැ’ යි යන පාඨයෙන් ධනපාල යනු නාලාගිරි නමින් දක්වන ලදින් නාම යුග්මය ම එක ඇත කෙරෙහි වැටුනු බැව් දතයුතු . ඒ විස්තර වශයෙන් දක්වන්නා වු ආචාර්ය ගුරුළු‍ගෝමින් විසින් අමාවතුරරෙහි; ‘එකල්හි බුදුහු නාලාගිරිය තෝ තිරිසන් වරණයෙහි; මම බුදු වරණෙමි; මෙතැන් පටන් ගෙන චණ්ඩ පරුස නොවා; මෙතිසිත් පිළිලබා’ යි වදාරා දකුණු අත දික් කොට කුඹ පිරිමැද “මාගුංජර නාගමාසදො” යනාදින් දම් දෙසුහු. ඔහුගේ සියල් සිරිර ප්රි්තින් නිරන්තර ව පිරිණ. ඉදින් හේ තිරිසන් නො වි නම් සෝවාන් වුයේය. මිනිස්සු ඒ පෙළහර දැක සකොබ මුහුදු සෙයින් ගුගුළහ. සෙනහඬ සෙයින් අත් ‍පොළා පීහ. ඔහු සොම්නස් ව නන් බරණ ඉස පිහ. ඒ අබරණින් ඇතු සිරුරු පිළිසන් විය. එතැන් පටන් නාලාගිරි ධනපාලක නම් විය.

සං. 2. වි‍ෙරාධාලංකාරයයි.

1. දෙවිදත් - ද

50 ගුත්තිල කාව්යි වර්ණානා

54. මුනිසඳු නි වන්දා බඹසුරනරන් වන්දා තිදස පුර වන්දා ඔවුන් ගුණ මොහු සිත නො වන්දා නිවන්දා, නිරවාණ දායක වු; මුනිසඳු, මුනීන්ද්රායන් වහන්සේ; බඹසුරනරන්. බ්රනහ්මාමරමනුෂ්යණයන්; වන්දා, ප්රටණිපාත කරවා: තිදසපුර, ත්රි.දශපුරයා (ශක්රිා භවනයට); වන්දා, ප්රකවිෂ්ට වූ දිනයෙහි; ඔවුන් ගුණ, ඒ මුනින්ද්ර යන්ගේ ගුණය තෙම; මොහු සිත, මොහුගේ චිත්තයට; නොවන්ද, ප්ර්විෂ්ට නොවි ද?

සං. 1. බඹ සුරනන් වන්දා තිදසරපුර වන්දා මෙහි සඳහන් වු ප්රොවෘත්තිය නම් සර්වඥයන් වහන්සේ සැවැත් නුවර ගණ්ඩම්බරුක්ඛමුලයෙහි දී තීර්ථකයන් මඩලා නාසා යමක මහා ප්‍රාතිභාර්යය දක්වා බ්රඩහ්මාමරමර්ත්යරයන් ප්රාණිපාත කරවා ස්වමාතෘ දිව්ය්පුත්රස ප්රවමුඛ දෙවියන්ට අභිධර්මය දෙශනා කරනු පිණිස තව්තිසා දෙව්ලොවට වැඩවදාළා වූ ප්රිවෘත්තියයි. හේ මෙසේ දත යුතු. ශ්රාාවකයන් වහන්සේ ප්රාෙතිභාර්යය නො දක්වන ලෙසට බුදුහු ශික්ෂා පැනවු සේක. තිර්ථකයෝ ඒ අසා ‘මහණ ගොයුමුත් තමා සව්වන් නො කරන දෙය තෙමේත් ‍නො කෙරෙයි; අපට වුයේ තරම ඵලයෙකැ යි නුවරට පලා ගොසින් ඒ ඒ තැන සිටගෙන * * * ‘මෙවක් පටන් අපි මහණ ගොයුම්හු හා සමඟ පෙළහර කරම්හ, පසු නො බසුම්හ’ යි කියා ඇවිදිති .බිම්සර මහරජුහු ඒ කථාව අසා බුදුන් ළඟට ‍ගොසින් ‘ස්වාමිනි, නුඹ වහන්සේ සව්වන් වහන්සේට පෙළහර නො කරන ලෙසට කොට වදාළ සම්මත ඇද්ද?’ යි කීහ. ‘ එසේය’ යි වදාළ සේක. ‘දැන් තීර්ථකයෝ නුඹ වහන්සේලා එක් ව පෙළහර කරම්හ යි කියති; කළමනා කුමක්ද?’ යි කිවු‍ය. ‘මහරජ ඌ පෙළහර කෙරෙත් නම් අපිත් කරම්හ’ යි වදාළ සේක. * * ‘ස්වාමිනි, පෙළහර කවර කලෙක වේදැ’ යි විචාළා හ. ‘මෙතැනට සාර මසක් ගිය කල ඇසළ මස පුරපසළොස්වක දී ය’ යි වදාළ සේක. ‘‍‍කොයිදැ’ යි ‘ ස්වාමින්’ යි රජ්ජුරුවෝ විචාළාහ. ‘ මහරජ, සැවැවත්නුවරදී ය’ යි වදාළසේක. සතර මස ඇවෑමෙන් බුදුහු සැවැත් නුවර සිඟා වළඳාලා වැඩි සේක. තීර්ථකයෝත් “ මහණගොයුම්හු හා සමඟ පෙළහරක් කරම් හ යි බසක් කියා පූම්හ; ඌ අපට භයන් පලායෙති; ඔහු ලුහුබඳාව අල්වන්ට යම්හ’ යි විචාළවුන්හට කපට බස් කියමින් උන්වහන්සේ පස්සෙහි නික්ම ගියාහුය. සැවැත් නුවරට පැමිණි කල තිර්ථකයෝ කිහිරිකප් ලවා මණ්ඩපයක් කරවා නිල්මහනෙල් මල් පෙත්තෙන් සොයවාලා’ පෙළහර මෙතන දී කරමිහ’ යි හුන්හ. පසේනදි කොසල රජ්ජුරු‍වො බුදුන් කරා ‍ගොසින් ‘ ස්වාමින්, මම ද නුඹවහන්සේට මණ්ඩපයක් කරවා දෙමි’ යි කීහ. ‘මහරජ, අපට මණ්ඩප ගුත්තිල කාව්ය වර්ණුනා 51

කරවන්නෝ සක්දෙවිඳු ඇතැ’ යි වඳාළ සේක. ‘ස්වාමින් පෙළහර කරන්නේ කොතැනක දී දැ’ යි විචාලෝය. ‘මහරජ, ගණ්ඩම්බ නම් අඹගස මුල දී ය’ යි වදාළ සේක. සක්දෙවිඳු වාත වලාහක දෙවිපුතුන්ට තිර්ථකයන් ‍ඉදි කළ මණ්ඩපය සුළඟක් හමවාලා කසළ ගොඩට දමා පියව යි විධාන කළෝය. උයිත් එලෙස ම කළහ. සූර්යදිව්ය පුත්රයයාණන්ට අව්ව තද කරන්ට විධාන කළහ. උයිත් අව්ව තද කළහ. නැවත සක්දෙවිඳුහුගේම විධනයෙන් වාත වලාහකයෝ මහ සුළඟකි හමවාලා අව්ව තද ව ඩා වගුරුව වගුරුව හුන් තීර්ථකයන්ගේ ඇඟට ධූලි නංවා පුරාලූහ. උන්ට පෙළහර නම් එම වන්නා සේ තුඹස් ‍ගොඩවල් මෙන් වුහ. සක්දෙවිඳු‍ෙග් විධානයෙන් වස්සවලාහකයෝ ද දළදළ කොටාලා පොද වස්වා ලූහ. එකල තිර්ථක‍යො කබරලාගත් ගොන් මෙන් තිත් ගැසී ගියහ. ඌ තුමු පෙළහර තබා බො‍හෝ විපිලිසරට පැමිණ තමන්ගේ ආසින් ගමන් නැතත් දුකසේ කරවා ගත් මණ්ඩපය සුළ‍ඟේ ගිය හෙයිනුත් තමන්ට වූ ශරිර පීඩා විසිනුත් කිසිත් පිහිටක් නැති ව හිස් ලූ ලූ අත දිවන්ට වන්හ. සක්දෙවිඳු ආස රුවන් සක්මනක් මැවුහ. බුදුහුත්පෙළහර බලන්ට බොහෝ දෙනා අවුත් එක්සාය සිව්සාළිස් ගව්වෙක් විතර සැලසි සිටිය කලට පස්වරු වේලේ පෙළහර පානා වේලා යයි ගඳකිළි ඇතුලතින් නික්ම * * * රුවන් සක්මනට නැඟි සේක; රුවන් සක් මන වැඩ සිට යමා මහ පෙළහර කළ සේක. කවර ලෙස ද යත්; තෙ‍ෙජා කසිණයට සම වැදලා එයින් නැඟි පෙකනියෙන් උඩු වු ශරිර භාගයෙන් ගිනිකඳ පවත්වන සේක; ආපොකසිණයට සම වැදලා එයින් නැඟි පෙකනියේ පාත ශරිර භාගයෙන් දියකඳ පවත්වන සේක. පෙරළා දියකඳ පැවති අධඃකයින් ගිනිකඳ පවත්වන සේක; ගිනිකඳ පැවති ඌර්ධව කයින් දියකඳ පවත්වන සේක. බඩ දිසාවේ ශරිර භාගයෙන් ගිනිකඳ පවත්වන සේක. බඩ දිසාවේ ශරිර භාගයෙන් ගිනිකඳ පවත්වන සේක; පිට දිසාවේ ශරිර භාගයෙන් දියකඳ පවත්වන සේක. දියකඳ පැවති පිට දිසාවෙන් ගිනිකඳ පවත්වන සේක. ගිනිකඳ පැවති බඩ දිසාවෙන් දියකඳ පවත්වන සේක. තවද දකුණූ ඇසින් ගිනිකඳ පවත්වන සේක; වම් ඇසින් දියකඳ පවත්වන සේක. පෙරළා වම් ඇසින් ගිනිකඳ හා දකුණැසින් දියකඳ පවත්වන සේක. මෙසේ දකුණු කන් සිදුරෙන් ගිනිකඳක් වම් කන් සිදුරෙන් දියකඳක් වම් කන් සිඳුරෙන් ගිනිකඳක් දකුනු කන් සිඳුරෙන් දියකඳක් දකුණු නාසා සිඳුරෙන් ගිනිකඳක් වම් නාසා සිදුරෙන් දියකඳක් වම් නාසා සිඳුරෙන් ගිනිකඳක් දකුණු නාසා සිදුරෙන් දියකඳක් දකුණු උරෙයින් ගිනිකඳක් වම් උ‍රයෙන් දියකඳක් වම් උරයෙන් ගිනිකඳක් දකුනු උරයෙන් දියකඳක් දකුණු ශ්රිම හස්තයෙන් ගිනිකඳක් වම් ශ්රිෙ හස්තයෙන් දියකඳක් වම් ශ්රික හස්තයෙන් ගිනිකඳක් දකුණු ශ්රිහ හස්තයෙන් දියකඳක් පවත්වන සේක. තවද දකුණු ඇළයෙන් වම් ඇළයෙන් වම් ඇළයෙන් දකුණු ඇළයෙන් දකුනු පයින් වම් පයින් වම් පයින් දකුණු පයින් අතැඟිලි දසයෙන් පය ඇඟිලි දසයෙන් පයැඟිලි දසයෙන් අත ඇඟිලි දසයෙන් ඇතැඟිලි හසුයෙන් පය

52 ගුත්තිල කාව්ය් වර්ණයනා

ඇඟිලි හසුයෙන් පයැඟිලි හසුයෙන් අත ඇඟිලි හසුයෙන් එකි එකි. ලොම් අගින් ලොම් පිහිටි වළින් ලොම් පිහිටි වළින් ‍‍ලලොම් අගින් මෙසේ ගිනිකඳ දියකඳ පවත්වමින් සිට ම රන් විමනෙක රුවන් ‍‍ගෝණැස් උරවන කලක් මෙන් සවනක් රැස් විහිදුවන සේක.

ශරිරයෙන් නිකුත් ගිනිකඳ හා දියකඳත් බඹ‍ලොව දක්වා නැඟිලා සක්වළ ගල් මුවවිට වැගිරෙයි. තවද එකවිට ම හිරු මඬල දෙකක් පහළ වූවා සේ අනික් බුදුරුවනක් පහළ වුවා සේ වමා ලූ සේක. මවාලා තමන් වහන්සේ සක්වළ දිගට මවා ලූ රුවන්සක්මන නිමවා ම සක්මන් කරව සේක. බුදුන් සක්මන් කරන කලට මවා ලූ බුදුහු සිටිනා සේක් ‍හෝ හිඳිනා ‍‍ෙස්ක් හෝ වැද‍හෝනා ‍ෙස්ක් හෝය. බුදුන් වැඩ සිටින කලට මවා ලූ බුදුහු සිටිනා ඉරියව්ව හැරලා අනික් තුන් ඉරියව්වෙන් දවස් යවන සේක. බුදුහු වැසහොත් සේක් නම් මවා ලූ වැද හෝනා ඉරියව්ව ඇරලා අනික් තුන් ඉරියව්වෙන් දවස් යවන සේක. බුදුහු යමා මහ පෙළහර දක්වමින් රැස් වුවන්ට අතරතුරෙහි බණත් වදාරන සේක. අන්ය බුදු කෙනකුන් වහන්සේ මවා ලු සේකුත් ඒ සමාගමයෙහි තමන් වහන්සේගේ අදහස් ලෙසට ප්ර ශ්න වාචාළහෙන අන්යස කෙනෙක් නැති බැවිනි. බණ වදාරන කල ඔබ විචාළ ප්රසශ්න තමන් වහන්සේ විසඳන සේක. තමන් වහන්සේ විචාළ ප්ර ශ්න ඔබ විසඳන සේක. මෙසේ කොට වදාරන බුදු රජුන් වහන්සේගේ පෙළහර දැක රැස් ව හුන් බ්රාහ්මාමර මනුෂ්යවයෝ සතොසින් පින පිනා බුදුන් වැඳ වැඳ සාදුකාර පවත්වති. එ දවස් ඔබ වහන්සේගෙන් බණ අසා නිවන් දුටුවෝ විසිකොටියෙක.

මෙසේ බ්රේහුමාමරමනුෂ්යටන් වන්දවමින් බුදුහු පෙළහර කරන සේක් ම යටගිය දවස බුදුවරුන් මේ පෙළහර කොට ලා වස් කොයි විසූ දෝහෝ යි බලා තව්තිසා දෙව්ලොව වස්වැස මාතෘ දිව්යො පුත්රවයා පුමුඛ දෙවියන්ට විදම් පිටකය දෙසති යි දැක. ඔබ වඩනට යයි සිතා සිතූ ඇසිල්ලේහිම නැමි ඇවිත් ළං වූ දෙසාළිස් දහසක් ‍යොදුන් උස ඇති යුගදුරු මුදුනෙහි දකුණු පය ඔබා වම් ශ්රි පාදය එතනට නැමි ළං වු ‍දෙසාළිස් දහසක් පමණ යොදුන් මහමෙර මුදුනෙහි තබා වදාරා එතැන් සිට එක් පියවරින් පඬුඇඹුල් සලහසුන් කරා වැඩි සේක. ඉක්බිත්තෙන් බුදුහු දෙව් පිරිස් මැද පඞුපුල් සලස්නෙහි වැඩ හිඳ දිව්ය්පුත්රේ ව උපන් මෑණියන් දෑ මුල් දෙව් පිරිසට විදම් පිටකය දෙසනට පටන් ගත් සේකි. මෙ දවස්හි බුදු රජාණන් වහන්සේ විසින් දක්වන ලද තමන් වහන්සේගේ මහනුභාව සම්පන්නතා ගුණධර්මය දෙව්දත් තෙරහුගේ චිත්තයට නො වන්නේ දෝ හෝයි මහා සංඝයා වහන්සේ විසින් ධර්මසභායෙහි කථනය කරන ලදි.

සං. 2. විරොධාලංකාරයයි.

ගුත්තිල කාව්යව වර්ණලනා 53 55. ඇස ඇස රස අ ඳු න් දැක දැක රුසිරු මුනි ඳු න් මෙත1 සිත තුළ නු ඳු න් අහෝ2 බල බලව දොස්3 පුහු ඳුන් ඇස ඇස, නෙත්රසයක් නෙත්රහයක් පාසා; රස අඳුන්, රසාංජන වූ; මුනිඳුන් රුසිරු, මුනින්ද්රුයන්ගේ රූපාශ්රිනය : දැක දැක, දර්ශනය කොට කොට ද; සිත තුළ, චිත්තාභ්යමන්තරයෙහි; මෙත, මෛත්රිහ තොමෝ; නුදුන්, ජනිත නොම වී; අහෝ, අ‍ඳෝමය; පුහුදුන්දොස්, පෘථග්ජන දෝෂයන්ගේ; බල, ශක්තිය; බලව, අවලෝකනය කර. සං. 1. දැක දැක රුසිරු මුනිඳුන් මෙහි දැක දැක යන පූර්ව ක්රිුයාව හා තුන්වෙනි පාදයෙහි නුදුන් යන අපර ක්රි,යාව ද භින්න කර්තෘකයි. පූර්ව ක්රිියාවට වනාහි අධ්යාුහෘත වු දෙව්දත් තෙර යනු කර්තෘ භින්න කර්තෘකයි. පූර්ව ක්රිරයාවට වනාහි අධ්යාහහෘත වු දෙව්දත් තෙර යනු කර්තෘ වෙයි; අපර ක්රිෘයාවට මෙත යනු කර්තෘයි. ‘දෙව්දත්’ තෙරණුවන් මුනිඳුන් රුසිරු දැක දැක ද ඔහු සිත තුළ මෛත්රිෘ තොමෝ ජන්තනොම වි. ‘සිංහයා දික භය උපදියි’ කි තැන මෙනි. සං. 2. අහෝ බල බලව දොස් පුහුදුන් (i) මෙහි ‘බලව’ යයි කියු තන්හි ප්රංඥා නමැති චක්ෂුසින් කටයුතු වු අවලොකනය ම අභිප්රේතයි. (ii) පෘථග්ජනයෝ නම් මරණින් මතු නැවතත් සංසාරයෙහි උපදින්නා වු ආර්ය නො වු අයයි. දෙව්දත්තෙර ධ්යාදන ලැබ එයින් අභිඥාර්ද්ධි සම්ප්රා ප්ත වුයේත් ආර්ය නුවු බැවින් පෘථග්ජනයෙකි. පෘථග්ජනයන්ගේ කෙලශයෝ නො නැසි පතිති මැයි. එබැවින් ඔවුන්ගේ දොස් ද බලවති. සං. 3. විරොධාලංකාරයයි. 56. මරුට සේව ටු ව න් දෙසැටදිටු පස වැ ටු ව න් විලස මිසදි ටු ව න් කෙළේ ‍තම අත්බැව්4 කිලු ටු ව න් මරුට, මාරයාහට (පෂ්ඨ්යලර්ථයෙහි චතුර්ථි විභක්තියි); සේවටුවන්, සෙවක් වටුකයෙන් වැනි වු (‘වටුක’ නම් බාල හෝ කුත්සිත අයයි)6; දෙසැටදිටු, දවාෂෂ්ටි (මිථයා) දෘෂ්ටි නමැති; පස, පාශයන්හි; වැටුවන්, පතිත වු; මිසදිටුවන් විලස, මිථ්යාටදීෂ්ටින් මෙන්; තම අත්බැව්, ස්වකිය ආත්රම භාවය; කිලුටුවන් කෙළේ, කලිෂ්ට වුවක් කෙළේයි.

1. මෙත් - 6 2. අ‍ඳෝ -2 3. දොස -6 4. බව - බැව - කිසි. 5. කිලිටු - 1 6. සේවටුවන්”විතංස හෙවත් පාදබන්ධන වැනිවු” යයි ද අර්ථ කියත්. 54 ගුත්තිල කාව්යට වර්ණ්ණා

සං. 1. දෙසැට දිටුපස වැටුවන් ද්වාෂෂ්ඨි මිථයාදෘෂ්ටින් අතුරෙන් එක් අන්තයක ශාස්වත දෘෂ්ටිය වෙයි; එක් අන්තයෙක උච්ඡේද දෘෂ්ටිය වෙයි. ශාස්වත දෘෂ්ටිකයෝ වනාහි සත්ත්වයා ගේ ප්රතවර්තනය අනන්ත යයි හැදහුය; උච්ඡෙද වාදිහු තුමු මරණින් සත්ත්වයා ‍ගේ ප්රරවර්තනය නිම වෙන්නේ යයි හැදහුය. අනික් සැටක් දෘෂ්ටිහු මේ අන්ත යුග්මයට අභණන්තර ව පිටිහියහ. ඔහු මේ මේ යයි විස්තර වශයෙන් බ්රුහ්මජාල සූත්ර්ය බලා දැන ගත යුතුයි. සං.2. උපමාලංකාරයයි

57. ඉඳ ඉඳ එක වෙහෙ ර විඳ විඳ දහම් මනහ ර සිඳ බිඳ දුක් සස ර අනේ දෙව්දත් නුදුටු මොක්පු ර එක වෙහෙර, (සර්වඥයන්වහන්සේ හා) එක විහාරයෙහි; ඉඳ ඉඳ, වාසය කෙරෙමින් ද; මනහර , ම‍නොහර වු; දහම්, ධර්ම(රස) ය; විඳ විඳ, අනුභව කෙරෙමින් ද; දෙව්දත්, දෙවදත්ත තෙමේ; සසරදුක් සිඳ බිඳ , සංසාර දුඃඛය ජින්නහින්න කොට; මොක් පුර, මොක්පපුරය; දර්ශනය නො කළේ යි; අනේ, ඛෙදයකි.

සං. 1. සිඳබිඳ දුක් සස ර අනේ දෙව්දත් නුදුටු මොක්පු ර සසර සිඳබිඳ හැරිම මොක්ෂපුර දර්ශනය වෙයි; මොක්ෂපුර දර්ශනය සසරදුක් නිම විම වෙයි. එබැවින් මෙහි කියන ලද්දේ දෙව්දත් තෙර සසරදුක් සිඳබිඳ හැර ද‍ මොක්පුර නුදුටීය යනු නො ව යථොක්ත දුඃඛයන්ගේ ඡෙදන වශයෙන් කටයුතු වු මොක්ෂපුරු දර්ශනය නො කෙළේය යනුයි. මෙහි දර්ශන යන්නේන් ප්රාවප්තිය ම ගත්යුතු. සං. 2. විරොධාලංකාරයයි. මෙසේ මහා සංඝයාවහන්සේ ධර්ම සභායෙහි කථනය කරමින් සිටි දෙව්දත් තෙරහුගේ ප්රඝවෘත්තිය සර්වඥයන් වහන්සේ ගඳකිළියැ ශ්රිනයහන් මතුයෙහි වැඩ හිඳින සේක් දිවසවනින් අසා ඉකුත්වන දෙශන් කොට වද‍ාරමැයි සනිටුහන් කොට ගෙන ධර්ම සභාවට වැඩ වදාළ බැව් ප්රෙකාශ කරන්නාහු ‘මුනිසඳුට’ යනාදි කව් කිහ.

58. මුනිසඳට වෙර බැ ඳ දෙව්දත් කුසල් මුල් සි ඳ කළ අකුසල් නොම ඳ පවස පවසා සඟන උන් ස ඳ

ගුත්තිල කාව්යඋ වර්ණ නා 55

මුනිසඳුට, මුනීන්ද්රියන්වහන්සේ කෙරෙහි (සප්තම්ය ර්ථයෙහි චතුර්ථි විභක්තියි); වෙර බැඳ, වෛර බන්ධනය කොට; දෙව්දත්, දෙවදතත් ස්ථවිරයන්; කුසල් මුල්, කුශල මූලයන්; සිඳ, ජින්න කොට; කළ, කළා වු: නොමඳ, බො‍හෝ වු; අකුසල්, අකුශල කර්මයන්; පවස පවසා, ප්රථකාශ කර කර ; සඟන, (මහා) සංඝයා වහන්සේ; උන් සඳ, වැඩ උන් කල්හි - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. ස්වභාවොක්තිය

59. ගි ම න ලෙස පව නි න් නි ව න බවදුක් නිව නි න් ස ව න දිව සව නි න් ස ව න කර ඒ නැඟි යහ නි න් පවනින්, මන්දමාරුතයෙන්; ගිමන ලෙස, ග්රිමෂ්මය (නිවන) සේ; නිවනින්, නිර්වාණයෙන්; බව දුක්, සංසාර දුඃඛය; නිවන, නිර්වාපණය කරන්නා වු; සවන, සර්වඥයන්වහන්සේ; දිව සමනන්, දිව්ය ශ්ර වණයෙන්; ඒ, ඒ කථාව; සවනකර, ශ්රවවණය කොට; යහනින්, ශ්රි‍ ශයනයෙන්; නැඟි, සමුත්ථික ව - මතු සම්බන්ධයි සං. 1. මෙහි ප්රදථම භාගය සම්බන්ධය සමඟ ගත් කල්හි අනුප්රා සයෙන් හා ව්යවපෙත යමකයෙන් ද ක්රි යා දීපකයෙන් ද සංකිර්ණ වු උපමාලංකාරයයි. ද්විතිය භාගය ශබ්දාලංකාර වශයෙන් පාදද්ය න්තව්යාපෙත යමකයයි: අර්ථාලංකාර වශයෙන් ස්වබාවොක්තියි. මුළු පද්යදය සංකීර්ණලංකාරයි.

60. මරුගෙ තෙද කිය පා කරවු1 සුරන් පිණි පා හළ අසුරිඳු ද පා බිමට දිඟු කළ ස‍ඳෙහි සිරි පා මරුගෙ, මාරයාගේ; තෙදකිය, තෙජඃක්ෂයය හෙවත් බලභංගය; පා, ප්රකකාශ කොට; සුරන්, දිව්යෙයන්; පිණිපාකරවු, ප්රනණිපාත කර වූ; (යළිඳු) අසුරිඳු දපා. (රාහු) අසුරෙන්දුයාගේ දර්පය; හළ, පහ කළා වු; සිරිපා. (තමන්වහන්සේගේ) ශ්රිඅ පදයන් ; බිමට, භුමියට; දිඟුකළ ස‍ඳෙහි, ප්රිසාරණය කළ කල්හි - මතු සම්බන්ධයි .

සං. 1. මරුගෙ තෙද කියපා සර්වඥයන් වහන්සේගේ ශ්රිමපාද යුග්මය මාරයාගේ තෙජොභංගය ප්රළකාශ කළ පරිදි කියේය යත්.

1. කරවන - පොත්.

56 ගුත්තිල කාව්යි වර්ණයනා

බුදුවනු පිණිස බෝමැඩ විදුරසුන් අරා වැඩ හුන් මහබෝසතාණන් බිය ගන්වා ‘මේ පලඟින් පලා පියවමැ’ යි පැමිණි වශවර්තිමාර තෙමේ මෙයින් මොහු පිටිසක්වළ ගසා ‍හෙළමි. යි සිතා මහරුක් මහාපර්වතයන් උදුරා ආවර්තනය කෙරෙමින් ගෙන යන්නා වු චණ්ඩා මහාමාරුතයක් මැවිය. එයින් බෝසතාණන් ‍වහන්සේගේ සිවුරු කොනකුදු කම්පිත නුවු බැව් දුටුයේ ‘දැන් මොහු ජලයෙන් උල්පවා ලමි’ යි සිතා මහත් වු දාගැප් සේ බුබුළු නංවමින් කෛලාස ශිඛරය සේ පෙන නංවමින් තල්කඳ පොල්කඳ සා පොද වගුරු වන්නා වු මහා වර්ෂාවක් වැස් විය. එයින් මහබෝසතාණන් වහන්සේගේ රොමකූපයකුදු තෙමාලිය නොහි නැවත මාර තෙමේ’ එසේ වේවා; දැන් මොහු වහ්නියෙන් දවාලමි. යි සිතා සියලු ගුවන්තලය එකාලොක කෙරෙමින් වටවටානුකරණයෙන් පිපිරෙන පර්වත සා මහත් අඟුරු විසුරුවන්නා වු වර්ෂාවක් වැස් විය. ඒ අඟුරු වනාහි මහබෝසතාණන් වහන්සේ‍ගේ ශ්රිාපාද මූලයෙහි බොහෝ වු මකරන්ද හාරයෙන් මධුබින්දු හෙළන්නා වු මාලාවතංස ව වැටිණ. ඉන්පසු මරා තෙමේ මෙයින් මේ තවුසා සුණු කර ලමි. යි සිතා ගිනි ගෙන දිලිහෙන මහත් පර්වතයන් විසුරුවන්නා වු වර්ෂාවක් වැස් විය. ඒ පර්වත‍යේ තුමු ප්රරචුරසුගන්ධාවහනය කරන්නා වු පුෂ්පපින්ඩයන් මෙන් මහසක්හු සිරිපාමුලැ වැටි සිට ගත්හුය. එවිට මාරයා මෙයින් මොහු සිඳ බිඳ හරින්නෙමි’ යි සිතා තියුණුවු ධාරා ඇති සුක්ෂම වු තුඩු ඇති විද්යුහල්ලතා සේ දිලිහෙන්නා වු දිප්තිය ඇති එකත් මුව දෑත් මුව වු කඩු කුන්ත අජයටි තොමර හෙණ්ඩිවාලාදි නො‍ෙයක් ආයුධයන් වගුරුවන්නා වු වැස්සක් වැස්විය. ඒ ආයුධයෝ තුමු මහබෝසතාණන්ගේ ශ්රිිපාද සමිපස්ථ ව පුෂ්පපුජාවක් මෙන්සිට ගත්හුය. ඉන්පසු මාරයා විසින් බෝසතාණන් මරනු පිණිස වස්වන ලද හුණුඅළු වර්ෂාව ශිතවහනය කරන්නා වු වන්දන ධුලා පුජාවක් මෙන් විය. ගිනිගෙන දිලිහෙන ගනබොල්වැලි විසුරුවන්නා වු වර්ෂාව ශ්රිකපාද යුග්මයට උපනිත වූ දිමුතුමුතු පුජාවක් මෙන් විය; ගිනිගෙන දිලිහෙන කලල්වර්ෂාව එම ශ්රිය පදා මූලයෙහි නානාසුගන්ධයන් නික්මවන්නා වු සුගන්ධ කර්මද පූජාවක් වී. ඒ දුටු මාර තෙමේ මෙයින් මොහු මුළා කරලමි. යි සිත අතිභයංකර වු මහා ඝනාන්ධකාරයක් මැවිය. ඒ ඝනාන්ධකාරය තෙමේ මහා පුරුෂයාණන් සමිපයට පැතිරි ගෙන එක් එක් ම ක්රඒමයෙන් විධ්වංසනයට පැමිණියේය. මෙසේ නවවිධ සංග්රා මයක් කොටත් මහා පුරුෂයාණන් වහන්සේ අල්ප මාත්රසයකුදු චලනය කොට ලිය නො හැකි වු මාර තෙමේ අතිශයින් කිපි ‘වන්නාටය.දැන් මොහු සුණු විසුණු කොට නො ලන්නෙමි දැ යි සිතා ආත්මරක්ෂණය පිණිස හැමකල් රක්ෂිත වූ තමාගේ චක්රානයුධය දමා ගැසිය. මේ ආයුධය ඉදින් පර්වතයක් මුදුනෙහි ගසන ලද්දේ නම් ඒ පර්වතය හුණු කිළිලක් සේ කඩකඩ ව සිඳි හෙයි. අහසට දමන ලද්දේ නම් වැසි නැති වෙයි; පොළවට ඉන් ගැසි නම් වැව් පොකුණු වියලි වෘක්ෂ ලතාදිය විනෂ්ට‍ වෙයි. මුහුදටගැසි නම් ජලය වියලි මත්ස්ය යෝ නසිත්. මෙබඳු තෙජෝබලමහානුභවසම්පන්න වු ඒ චක්රාැයුධය මාරයා විසින් දමා ගැසු කල්හි හෙන ශතසහස්රයයන්

ගුත්තිල කාව්ය වර්ණයනා 57

එක විට ගුගරුවන්නා සේ අහස ගුගුරුවමින් චක්ර7වාලය කම්පිත කෙරෙමින් අවුත් මහබෝසතාණන් වහන්සේගේ ශ්රිරපාද මූලයෙහි පෙරළි මල් සුඹුළුවක් ව වැටුණේය. මෙසේ මාරයා විසින් වස්වන ලද අතිඝොරභයංකර වූ වැසි හා ඔහුගේ තෙජෝබලසම්පන්න වූ චක්රානයුධය ද මහා පුරුෂයාණන්ගේ ශ්රිජපාද යුග්මයට උපහාර සේ වුයෙන් ඒ ශ්රි පාද යුග්මය තෙම ඔහු‍ගේ තේජඃක්ෂය ප්රමකාශ කළේවි.

සං. 2. කරවු සුරන් පිනිපා වශවර්තිමාර දිව්යසපුත්රපයා යුද පිණිස එලඹෙන කල්හි යෙළ සියයක් යොදුන් උස ඇති ගිරිමෙඛල නම් හස්ත‍ිරාජයා තමහට වාහන කොට ගෙන ආරූඪ ව ආවේය. ඒ ඇත් රජ තෙමේ මායාගේ දශවිධ සංග්රාිමයෙන් ඔහුගේ බල පරාක්ර මය අස්තංගත වු බැව් ද මහාසතාණන්ගේ පුණ්ය බලමහිමය ප්රෙකට වූ බැව් ද දැක මහසතාණන් කරා එලඹ දණ නමා නමස්කාර කෙළේය. ඒ දුටු මාරසෙනාවෝ දැන් මේ අපගේ පරාජය වනැයි ඉස් ලූ ලූ අතින් දුවන්ට වන්හ. මාරයා ද ඒ දැක තෙමෙත් දිවි. මාරයාගේ පැමිණිමෙහි දී භයින් ත්රනස්ත ව පලාගොස් තැනින් තැන සැඟවි ඔහුගේ සටන් බලමින් වෙවුල වෙවුලා සිටි බ්රහහ්මාමරසෙනාවෝ ඔහු‍ගේ පරාජයෙන් පසු මහා පුරුෂයාණන් වෙත එළඹ තම තමන්ගේ චිත්තප්රවමොදය ප්රවකාශ කරමින් උන්වහන්සේගේ ශ්රිළපාදයුග්මයට නමස්කාර කළාහුය. ‘සුරන්’ යන්නෙන් බ්රසහ්මයෝ ද ගැනෙත්. එබැවින් මෙහි සන්දර්ශිත වු ප්රුකාර මහා පුරුෂයාණන්ගේ ශ්රිරපාදයුග්මය තෙම මාරයාගේ තේජඃක්ෂය ප්රඑකාශ කොට සුරන් ප්රහණිපාත කරවිය.

සං. 3. හළ අසුරිඳු දපා සර්වඥයන් වහන්සේ‍ගේ ශ්රිදපාදයුග්මය රාහු අසුරෙන්ද්රෂයාගේ දර්පය හළ පරිදි කියේය යත්. එක් සමයෙක්හි වාදිහකරණර්ධගරවෙන්ද්රුශ්රි න් විරාජමානා වු මාගේ බුදුරජානන් වහන්සේ සැවැත් නුවර පූර්වාරාමයෙහි වැඩ වසන සේක. එ සමයෙහි බුදුන් අතින් බණ අසා බුද්ධ මහිමය දැකි ගියා වු දෙවියෝ ස්තුති කෙරමින් විස්මය පත් සන්තොෂයෙන් බුදුගුණ කියන්නාහු රාහු අසුරෙන්ද්රයයා දැකි බුදුගුණ සිහටන්කියා’ තොයිත් බුදු රජාණන් වහන්සේ කරා ගොස් බණ අසා එයි’ කිහ. එබසට රාහු අසුරෙන්ද්රසයා කියන්නේ ‘තොපගේ බුදුහු නම් කෙබඳු කෙනෙක් දැ’ යි විචාළේ ය. එ බසට දෙවතා‍වෝ කියන්නාහු ‘අපගේ බුදුහු දොළොස් රියන් උස ඇති සේක. සරියන් ඛ්‍යාම ප්රකබාමණ්ඩලයක් ඇති සේක. දෙතිස් මහා පුරුෂ ලක්ෂණ ඇති සේක, ශක්රා්තිශක්රප සේක; බ්ර හ්මාතිබ්රතහ්ම සේක; ඔවුන් වහන්සේ ගේ විලාස ශ්රින මෙබඳු යයි කියන්ට අපා ඇමට නො පිලිවනැ යි කීහ.

58 ගුත්තිල කාව්යන වර්ණ්නා

එ බසට රාහු අසුරෙන්ද්ර්යා කියන්නේ ‘තොපි කුමක් කියව්ද? සාර දහස් අටසියයක් යොදුන් උස් ඇති එක්දහස් දෙසියයක් යොදුන් පළල් උරතුරු ඇති නව සියයක් යොදුන් වට හිසක් ඇති තුන් සියයක් යොදුන් දිඟු පුළුල් නලළක් ඇති පන් සියයක් යොදුන් දෙබැමතුරු ඇති දෙසියයක් යොදුන් අතුල් ඇති පනස් යොදුන් ඇඟිලි පර්ව ඇති සත් සිය පනස් යොදුන් දිග පතුල් ඇති එක් දහස් දෙයියයක් යොදුන් දිග රියන ඇති සත් සියයක් ‍යොදුන් දිග වියත ඇති එක ඇඟිල්ලෙන් හිරසඳ පවා මුවා කොට ආ‍ ලොක මද කොට පියන තරම් මෙබඳු ආඥාසම්පන්න උස මහත් ඇති මම තොපගේ අටළොස් රියන් උස ඇති බුදුන් කරා ගොස් කෙසේ වඳිම් ද දකිම් ද සත්කාර කෙරෙම් ද? යි කිය. ඒ අසා දෙවියේ කියන්නාහු ‘අසුරය. තො කුමක් කියාද? තා සේම උස මහත් ඇති අසුරයෝ සියයෙක් දහසෙකුත් උනුන් පිට සිට බලත් නමුත් අප‍ෙග් බුදුන්ගේ පතුල මුදුන් දැක්ක නො හෙන්නාහු ම ය’ යි කිහ. එ බසට රාහු අසුරෙන්ද්රතයා කිපි ‘එසේ කළ ශ්රකමණ භවද් ගෞතමයන් හා උසමහතට වාද කෙරෙමි; දොළොස් යොදුන් උස ඇති මහාබ්රශහ්මයේ පවා මා‍ගේ දණ අල්ලා පියන තරම් උස නැත්තාහුම ය; අටළොස් රියන් උස ශ්රකමණ භවද් ගෞතමයන්ගේ උස කියනු ම කවරේද? ‘ යි සිනාසී අද දවස ඔවුන්ගේ උස මහත් දක්නෙම් වේදැයි කියා ප්රවමාණාතික්රා න්ත වූ බුදු රජාණන් වහන්සේ කරා එන්ට වන. එ දවස් අරුණෝද්ගමන වෙලෙහි බුදු රජාණන් වහන්සේ මහාකරුණා සමාපත්තියට සමවැද ලොව බැලු සේක් උසමහතට වාදකරන්ට එන්නා වු රාහු අසුරෙන්ද්රපයා දැක ‘සැතපෙන ලෙසට බිම ආස්තරණයක් අතුර’යි වදාළ සේකැ. අනඳ මහතෙරුන් වහන්සේ ද එසේ ම අතුළ සේක. එ කෙණෙහි මාගේ බුදු රජාණන් වහන්සේ දකුණු දිගට සිරස ලා බස්නාහිරට පිට ලා උතුරු දිගට ශ්රිණපාදය ලා නැගෙනහිරට ශ්රිණමුඛය ලා ශ්රියපාද දික මතු මත්තෙහි පබළු පලඟ දෙකක් සේ තබා ගෙන දක්ෂිණ ශ්රිිහස්තමස්තකයෙහි ශිරොධාතුව තබාගෙන වාම ශ්රිබහස්තය ප්රරවාලසාගරයෙහි ලිලොපෙත වැ ගමන්ගත් ස්වර්ණ නාගරාජයකු සේ ශ්රිාශරිරපාර්හ්වයෙහි සුරක්ත සිවුර මත්තෙන් දිඟු කොට තබා සීහසෙය්යාගවෙන් සැතපුනු සේකැ. එ කල රාහු අසුරෙන්ද්රන තෙම විපුලතර විමලකිර්ති සාගර වු බුදු රජාණන් වහන්සේාගේ පාමුල සිටි මෘදු කොමල රක්තාංගුලි පංක්ති නැමැත් පෙති පතර ඇති සර්වාකාර පරිපූර්ණ නාභි නිම්වළලු සහිත දහස් ගණන් දැවිපතර නැමැති මුවරද කොතුරු ඇති චක්ර්ලක්ෂණ නැමැති මනහර කර්ණිකා දෙකකින් බබළන්නා වූ, තවද එහි ම- තමෙව චක්කං පරිවාරයිත්වාන - සිරිවව්ඡ සොවතථි වටංසකා ච පාසාද භද්දාසන පුණ්ණපාද - සිතාතපත්තාච මයුර හත්ථා නීලාදිහෙදා කමලුප්පලා ච - සමෙරු සත්තදදි මහාසමුද්ද සත්තාපගා සත්ත සහාසරා ච - හිමා‍ලයො චක්කවාළද්ද කො ච

ගුත්තිල කාව්ය වර්ණ-නා 59

චන්දත’ක්ක තාරා‍ ච ඡදෙවලොකා - පාතාමහාවාස මනුස්සලොකා සුවණ්ණනාවා සිවිකාච සඞ්ඛං - කෙලාසසෙලො ධජ තොරණා ච

චිනතාමණු’ ණහිස සච්චඡධෙනු - මිනද්වයං චක්කවත්ති සසෙනො සිහ’සස මාතඞ්ග විහඞගරාජා - හං‍සො’සභො කිම්පුරාසෝ මයුරො

කොඤවා ච එරාවණ හත්ථි්රාජා - සචක්කවාකා මකරාදයො ච නානා මහාමඞ්ගල ලක්ඛණානි - විරොවමානානා ලසන්ති නිච්චං

යනාද‍ීන් දක්වන ලද දෙසිය සොළසක් පමණ මඟුල් ලකුණු නැමැති මුවරඳ සළාවෙන් ගැවසී ගත්තා වු ශ්රිාපාද පියුම් දෙකකින් මුවා වැ සිට ඔවුන් වහන්සේගේ ශ්රිෙමුඛමණ්ඩලය දක්නා තබා ශ්රිපපාදයෙහි සුළඟිලි කෙළවර පමණකුත් දැක්ක නො හි පබළු පර්වතයක් මුවා වු ළඳරු බිළිඳකු නහො මණ්ඩලගත පූර්ණචන්ද්රෙ මණ්ඩලයක් දකින්ට උත්සාහ කරන්නා සේ අක්පත්ලෙන් එසෙවි එසෙවි බලා වෙහෙස විඳත් බුදුන් ශ්රි්මුඛමණ්ඩලය දැක්ක නුහුණුයේ යැ. එ වෙලෙහි බුදු රජාණන් වහන්සේ මහ මේගබක් බැණ නැංගා සේ බ්රෙහ්ම ඝොෂය විහිදුවා ‘එම්බල රාහු අසුරෙන්ද්ර ය, තෝ අක්පත්ලෙන් එසෙවි එසෙවි කුමක් බල’ යි වදාළ‍ සේකැ. ඒ ශබ්දය අසා සිංහ නාදයක් ඇසු කපු‍ටුවකු සේ තික්කුව තැති ගෙන එසේ ද වුවත් මඳක් ධෛර්ය ලා ගෙන නිර්භිත එකක්හු මෙන් කියන්නේ’ ශ්ර‍මණ භවද් ගෞතමයෙනි, තොපගේ මුදුන් පත්ලෙහි කෙළවර බලන්ට උත්සාහ කෙරෙමි. කීයැ. එ බසට බුදුහු වදාරන සේක්’ එම්බල රාහු අසුරෙන්ද්‍රය, තෝ මෙතැන් පටන් අකනිටා බඹලොව දක්වා බලාත් මාගේ පත්ලෙහි කෙළවර දැක්ක නො හෙයි’ වදාළ සේක. රාහු අසුරෙන්ද්රත තෙම ගිරිදරයක් මුවාවෙහි සිට කථා කරන කුඩා කොල්ලකු සේ ශ්රිටමුඛය දැක්ක නො හි මුවා ව සිට ම කථා කරන්නේයැ. එ කල්හි රාහු අසුරෙන්ද්රකය‍ාගේ උසමහතට වාද කෙරෙමි යන අභිමානය මහමෙර ළඟට පැමිණි උඳටක් සේ ද මහාසමුද්ර‍යා ළඟට පැමිණි පිනිබිඳුවක් සේ ද ගුරුළු ර‍ාජයක් හු ළඟට පැමිණි මදුරුවකු සේ ද මතැතක්හු ළඟට පැමිණි කුහුඹුවකු සේ ද අභිමාන ශුන්යේ ව චක්ර වර්ත‍ි රජක්හුගන් ඉච්ඡාහොජනයක් ඉල්වන දුගියකු සේ යාච්ඤා කොට කියන්නේ මාගේ ස්වාමිදරුවු බුදු රජාණන් වහන්සැ! ඔබ වහන්සේගේ ම සරණ ගතිමි; ඔබ වහන්සේට ම ගැති විමි; එ සේ හෙයින් ඔබවහන්සේගේ ශ්රි මුඛය දැක මාගේ මනොරථය සිද්ධ කොට ගෙන පව් ගෙවා යන්නා කැමැත්තේමි’ කියැ. එ වෙලෙහි බුදුරජාණන් වහන්සේ සන්ධ්යාාවලා පටලයක් මුදුනෙන් පූර්ණ චන්ද්රම මණ්ඩලය දක්වන්නා සේ තමන් වහන්සේගේ ආශ්චර්යමත් වූ ශ්රි මුඛ මණ්ඩලය දක්වා ඔහු විස්මය පත් කරවා ධර්ම දෙශනා කොට වඳළ සේකැ. එවෙලෙහි සුවාසූදහසක් දෙවියෝ අමාමහන‍ිවන් දුටහ. රාහුඅසුරෙන්ද්රෙයා ද ශරණ ශිලයෙහි පිහිටා සද්ධර්ම ප්රියතින් මත් වැ දොහොත්මුදුනෙහි තබා ගෙන සැතපෙන ඉරියව්වට ම ‍හොබනා සේකැයි ස්තුති කෙරෙමින් - 60 ගුත්තිල කාව්ය් වර්ණදනා

යො වදතං පවරො මනුජෙසු - සක්ය‍මුනි භගවා කතකිවේවා පාරගතො බල විරිය සමඞ්ගි - තං සුගතං සරණත්තමුපෙමි යනාදින් ගත් ශරණශිල නැමැති අමෘත පානයෙන් සන්තොෂ වැ කුල්මත් වැ නටන්නක්හු මෙන් අපමණ සමාධින් යුක්ත වැ තමාගේ නිවාසස්ථානයට ම ගියේයැ - සද්ධර්මරත්නාකරය. මෙසේ රාහු අසුරිඳුහට බුදුන් පත්ලෙහි කෙළවර ඉක්මවා බැලිය නුහුණුයෙන් බුදුන් සිරිපා යුගය තෙම ඔහු‍ගේ දප් හළේ වි. සං. 4. උදාත්තාලංකාරයයි.

61. නැඟි දෙරණත ප ළා විහිදෙන් සුවඳ නොව ළා උදහන රොන් ස ළා පියුම් පිට සිට සරණ සහ ළා දෙරණත, ධරණිතලය; පළා. විදාරණය කොට; නැඟි, උද්ගත වූ; නොවළා, අවිච්ඡින්න ව; විහිදෙන, විසිකෘත වන්නා වු; සුවඳ සුගන්ධය ඇති; රොන් සළා, රෙණුච්ඡටාවන්; උදහන, උද්වහනය කරන්නා වු; සරණ සහළා, (ඒ) වරණයන් හා සදෘශ වු; පියුම්පිට, පද්මයන් මතුයෙහි; සිට, ස්ථිත ව - මතු‍ සම්බන්ධයි.

සං. 1. අන්තිම පාදයෙහි උපමාවක් ද ගර්හිත කොට ඇති ස්වභාවොක්තියි

62. රැඳු ලා රසි නේ බඳුවද කුසුම් ලෙසි නේ දිලෙන මනනද නේ1 වසා තුන් මඩුලු ඇඳ ඇඳ නේ ලා රසිනේ, ලාක්ෂා රසයෙන්; රැඳු, රංජිත වූ; බඳුවද කුසුම් ලෙසින්, බන්ධුජිවක පුෂපයන් මෙන්; දිලෙන, බබළන්න‍ා වු; මනනදනේ. ම‍නොනන්දන වූ; අඳානේ, නාවාසන චිවරය; තුන් මඩුලු වසා, ත්රිනමණ්ඩල ප්රයච්ඡාදනය කොට; ඇඳ, ආදානය කොට - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. වසා තුන් මඩුලු ඇඳ අඳනේ (426. සං. 1. (iii). ත්රිුමණ්ඩලය නම් නාභි මණ්ඩලය හා උභය ජාණු මණ්ලයයි. සං. 2. ද්විත්ය පාදය සම්බන්ධය සමග ගත් කල්හි උපමාවක් ගර්හිත කොට ඇති ස්වභාවොක්තියි. සෙසු පාදයෝ ස්වබාවොක්තියි. මුළුල්ල සංඍෂ්ටියි.

1. මන නදිනේ - හැම. (මන නදිනේ, ම‍නොනන්දනත්වයෙන් යුක්ත ව; දිලෙන, බබළන්නා වු)

ගුත්තිල කාව්යි වර්ණසනා 61

63. විදුලි සිරි රඳ නා බැඳ කහබහන සොබ නා රන් දමකින් ම නා පබළු කලඹක් බඳින ලෙසි නා

මනා, සිත් පැහැර ගන්නා වූ; රන් දමකින්, ස්වර්ණ දමයකින්; පබළු කලඹක් ප්රුවාල කලාපයක්; බඳින ලෙසිනා, බන්ධනය ක‍රන්නාක් මෙන්; රඳනා, රඤ්ජමාන වූ; විදුලි සිරි, විද්යුගල්ලතාශ්රිෂය ඇති; සොබනා, හෝභන වූ; කහබහන, කාය බන්ධනය ; බැඳ, බන්ධනය කොට - මතු සම්භන්ධයි.

සං. 1. බැඳ කහබහන සොබනා කායබන්ධනය නම් අඳනා සිවුර මතුපිටින් බඳිනු ලබන්නා වු පටියයි. ‘කාබහන’ යයි කිවමනා තන්හි ‘ක’ කාරස්ථ වු ‘ආ’ කාරයාගේ ද්විතියාර්ධ ‘අ’ කාරයාහට ‘හ’ කාරාගම වීමෙන් ‘කහබහන’ යයි සිද්ධ වේ. ‘බහන්’ ශබ්දය ද සමාන්යන ව්යෝවහාරයෙහි ‘ඛාන්’ යයි ප්රහකට වේ. ‘බන්ධන’ යන්නෙන් හින්නයි. සං. 2. උපමාලඞකාරයි.

64. දිලි රන් පැහැ විහි ද දහගැබ වසා ලන ලෙ ද රත් පලස සිරි ල ද සුගත් සිවුරෙන් වසත1 බුදු බ ද විහිද, වසිතිර්ණ ව; දිලි, ජවලිති වූ; රන් පැහැ, ස්වර්ණ ප්රවභා ඇති; දහගැබ, ධාතු ගර්භයක් ; වසා ලන ලෙද, ප්රපච්ඡාදනය කර ලන්නාක් මෙන්; රත් පලස සිරි ලද, රක්ත කම්බලයක්හු‍ගේ ශොබාව ලද්දා වූ; සුගත් සිවුරෙන්, සුගත විවරයෙන්; බුදුබඳ, බුද්ධ ශරිරය; වසත, ප්ර්ච්ඡාදනය කරත් ම - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. උපමාලඞකාරයි. 65. නිල්මිණි පැහැ ස රා කලිඳුගඟ පැහැ2 පැහැ රා සුනිල් රැස් දහ රා දිවි මුව ලොව තවර තව රා

නිල්මිණි පැහැසරා, නිලමණි ප්රටභාසාරය ද; කලිඳුගඟ පැහැ, කලින්දිනදි ප්ර භාව ද; පැහැරා, ප්රහහරණය කොට (හෙවත් දිනා); සුනිල්, අතිනීළ වු; රැස්

1. වසා -2 2. පැන - 7 62 ගුත්තිල කාව්ය් වර්ණරනා

දහරා, රශ්මිධාරා තොමෝ; මුළුලොව, සකලලොකය; තවර තවරා, වර්චිත කෙරෙමින්; දිවි, ධාවනය කළා. (58 වෙනි කවෙහි සිට මෙතැන් දක්වා අෂ්ටපද්යා ත්මක කුලකයයි.)

සං. 1. කලිඳුගඟ පැහැ පැහැරා කලිඳු ගඟ නම් ගංගා නදියගේ ශාඛාවක් වු යමුනා නම් නදියයි. මේ නදියගේ ජලය අතිනිල වර්ණයෙන් සමුපෙත යයි ආප්තවචනයෙක් වි. සං. 2. උපම‍ායෙන් සංකීර්ණ වු උද්ත්තාලංකාරයයි. (36. සං. 2)

66. උතුළෙවු තුරු සයු ර විලිනව ගියා මෙන් මෙ ර මුළු ‍ලොව එ පැති ර දිවි රන්වන් කැලුම් මනහ ර උතුරු සයුර, උත්තර සාගරය; උතුළෙව්, පරිවාහප්රාවප්ත වු මෙන් ද; මෙර, මහාමෙරු පර්වතය: විලිනව ගියා මෙන්, ද්ර්විභූතව ගියාක් මෙන් ද; මුළු ලොව, සකල ‍ලොකයෙහි; එකපැතිර, එකප්රයස්තෘතව ; මනහර, ‍ම‍ෙනාහර වූ; රන්වන් කැලුම්, ස්වර්ණවර්ණ කාන්ති තොමෝ; දිවි, ධාවනය කළා.

සං. 1. උතුළෙවු’තුරු සයුර මහා‍මෙරු පර්වත‍යාගේ උතුරු දෙසින් පිහිටි සමුද්රයය තෙම උත්තර සාගරය වේ. මෙරු රාජයා‍ගේ උත්තර පාර්ශ්වය ස්වර්ණයම වෙයි. එයින් විහිදෙන්නා වු රශ්මින් උත්තර සාගරයෙහි ව්යාේප්ත වි පවත්නා හෙයින් එම සාගරය ද අත්ය ලංකෘත වූ ස්වර්ණ වර්ණයෙන් උපලක්ෂිත ව පෙනේ. සං. 2. විලිනව ගියා මෙන් මෙර මහාමෙරු පර්වතය සර්වස්වර්ණමය වු පර්වතයෙක් යයි සමහර තැනෙක පෙ‍නේ. ‍එයින් ඊට ‘කනකාවල’ ‘හෙමාද්රින’ යනාදි නම් වෙත්. අසූසාර දහසක් යොදුන් උස් වු මේ පර්වතය ද්රයවිහාවයට පැමිණිය හොත් එම ද්රදවය කෙසේ පැතිරි යෙද් ද බුදුබඳින් නිෂ්ක්රායන්ත වූ පිතවර්ණ රශ්මිය ද එසේ ම සකල ලොකයෙහි ව්යායප්ත ව දිවි ය යනු මෙහි භාවයයි. සං. 3. මාලාගත අභූතොපමාලංකාරයයි. අභූතොපමාවට නිදසුන් මෙසේ දැක්වුහු:

සර්වපද්මප්රනහාසාරඃ - සමාහෘත ඉව කවචිත් ත්වතදානනං විභාතිති - තාමභූතොපමාං විදුඃ

(සියලු පද්මයන්ගේ ප්ර හාසාරය කිසි තැනෙක්හි එක් ‍‍කොට තබන ලද්දක් සේ තොපගේ චක්ත්ර්ය තෙම බබළන්නේය යන මෙය අභූතොපමා කොට දත්හු.)

ගුත්තිල කාව්යම වර්ණ නා 63

67. රුවන්1 රැස් දහ රා ලෙස රත් කැලුම් බා රා දසනුදෙස පැහැ රා දිවි සක්වළ ගලින් බැහැ රා රත්කැලුම් බාරා, රක්තකාන්ති භාරය තෙම: දසනුදෙස, දිශානුදිශාවන්: පැහැරා, ප්රරහරණය ‍කොට (හෙවත් මැඩ ගෙන); සක්වළ ගලින්, වක්රරවාල පර්වතයෙන්; බැහැරා, පිටත් ව; රුවන් රැස් දහරා ලෙස, රත්න කාන්ති ධාරාවක් සේ ; දිවි ධවනය කෙළේයි. සං. 1. රුවන් රැස් දහරා ‘රත්න’ යනු අවිශෙෂ වශයෙන් ‘මණි’ අර්ථයෙහි ද විශේෂ වශයෙන් ‘පද්මරාගමණි’ අර්ථයෙහි ද වැටේ. මෙහි අර්ථය පද්ම‍රාගමණි යනුයි. පද්මරාගමණි නම් රුතකැටය යන නමින් ප්රැකට වූ මිණයි. සං. 2. උපමාවෙන් සංකිරණ වු උදාත්තාලංකාරයයි (36. සං. 2)

68. කිරි සමුදුර ඔ පෑ මන ලෙස මුළු ලොවට පෑ මිහි නුඹ තුරු ‍‍නො පෑ දිවි සඳරැස් සුදුසු2 සුදු පෑ කිරි සමුදුර, ක්ෂි ර සාගරයාගේ; ඔපෑ, ශොභාව; මුළු ලොවට, සකල ලොකයාහට; පෑවන ලෙස, ප්රරකාශ වන්නාක් මෙන්; මිහි, මහීතලයෙහි ද; නුබ, නහස්තලයෙහි ද; අතුරුනොපෑ, අන්තරයක් නො දක්වා; සඳරැස් සුදුසු, චන්ද්රයකාන්ති සදෘශ වු; සුදු පෑ, ශෙවතප්රනබා තොමෝ; දිවි, ධාවනය කළා. සං. 1. කිරිසමුදුර ඔපෑ ක්ෂි්රසාගරය නම් මහාමේරු පර්වතයාගේ ප්රාතචින දිශායෙහි පිහිටි සාගරයයි. පර්වතය මේ පාර්ශ්වයෙහි රජතමය වේ, (49.සං.1) එයින් නිෂ්ක්රාතන්ත වු ශේවතවර්ණ රශ්මීන්ගේ ව්යාාප්තියෙන් සාගරය ද ක්ෂි9රය සේ ශේවතවර්ණවත් බැවින් ඊට ක්ෂිනරසාගර යයි නම් වි. සං. 2. උපමායෙන් සංකීර්ණ වූ උදාත්තාලංකාරයයි. (36. සං.2.)

69. මුනිරද පුද ට ව න් සුර ඛඹ ගිනි මැද ට ව න් විලසින් රතැ ට3ව න් කෙරෙමිනැඹරිණි රැස් මද ට ව න්

1. ලෙවන් -1 2. සදිසි - 1 3. රතැටි - හැම.

64 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණ්නා

මුනිරද පුදට, සර්වඥරාජා පුජා පිණිස; වන් , ප්ර්විෂ්ට වූ; සුරබඹ, දෙවබ්රේහ්මයන්; ගිනිමැදටවන් රතැටවන් විලසින් කෙරෙමින් - ගිනිමැදට. වහ්නි මධ්යරටය; වන්, ප්ර්විෂ්ට වූ රතැටවන් විලසින් කෙරෙමින්ව, රක්තිතාස්ථින් වැනි විලාසයෙන් යුක්ත කෙරෙමින්; මදටවන්, මාංජිෂ්ඨවර්ණ වු ; රැස්, රශ්මි තෙම; ඇඹරිණි, ආවෘත්ත වී. (මංජිෂ්ඨා යනු වැල්මදටයි. මංජිෂ්ඨායෙහි රාගය මාංජිෂ්ඨ නමි. වැල්මදට පැහැයයි.)

සං. 1.සුර බඹ ගිනි මැදටවන්

බුදුබඳින් නික්මෙන්නා වු මදටවන් කාන්ති‍තොමෝ ගුවන්ගැබෙහි ඝන ව ගැවසෙයි. බුදුන් පුදනු පිණිස පැමිණියා වු දෙව් බඹුන්ගේ රඳා සිටිම ද ගුවන් ගැබෙහි වේ. එබැවින් ඒ රැස් මැදෙහි පෙනෙන්නා වු එ දෙව් බඹහු ගිනි මැදට පැමිණි හුනිඳැට මෙන් පැනෙතැයි කිහු. හුනිඳැටය වනාහි බඳ රක්ත වරණයෙන් ද මුදුන කාලවර්ණයෙන් ද යුක්ත වුවකි. ගුවන්තලයෙහි රැඳි දිව්යට බ්ර හ්මයෝ ද රක්තවර්ණ බඳින් හා කාලවර්ණ ශිර්ෂයෙන් ද යුක්ත වුවෝ දුරස්ථ බැවින් ක්ෂුකද්රෝව ද පෙනෙන්නාහු හුනිඳැට මෙන් දෘශ්ය මාන වුහු. මදටවන් බුදුරැස්මාලා මධ්යබයෙහි දෘශ්ය්මාන බැවින් ගිනි මැදටවන් හුනිඳැට මෙන් වුහු.

සං. 2. උපමායෙන් සංකිර්ණ වු උදාත්තාලංකාරයයි (36. සං. 2)

70. ‍ලොවැති පැහැ එක්කො ට කළ රුසිරු සිතියම්1 ප ට විදහන මෙන් රුව ට දිවි පබසර කැලුම් එක වි ට

‍ලොවැති, ලොකයෙහි විද්යාදමාන වු: පැහැ, ප්රටභාවන්; එක්කොට, එකරාශි කොට; කළ, කරන ලද; රුසිරු, රුචිර වූ (දිප්තිමත් වු හෝ සිත්කලු වු) සිතියම් පට, චිත්රිකර්ම වස්ත්ර‍යක්; රුවට, මනා සේ; විදහනමෙන්, ප්රවසාරණය කරන්නාක් මෙන්; පබසර කැලුම්, ප්ර හාස්වරකාන්ති තොමෝ; එකවිට, සමවාරව ම; දිවී. ධාවනය කළා.

සං. 1. දිවි පබසර කැලුම් එකවිට

ප්රනභාස්වරකාන්ති නම් එක්තරා විශිෂ්ට වර්ණයක් නොන නිලපීතාදි සියලු වර්ණයන් සංකිර්ණ ව තම තමන්ගේ ස්වභාවයෙන් පෙනිමයි දෙව් දුන්නෙහි ‍ෙමනි. ‘එකවිට’ යන්නෙන් අන්ය කාන්තින් සමග ම නිෂ්ක්රාින්ත වූ බැව් කිහු. සං. 2. උපමාලංකාරයයි.

1.සිතුයම්-3 ගුත්තිල කාව්යම වර්ණකනා 65

71. ‍ගොස් බඹලොව වැ දී ඇඹරි නාලොව කිමි දී මැදයෙහි රැළි දි දී මෙසේ1 එසවන් කැලුම් වහි දී ගොස්, නිර්ගත ව; බඹ‍ෙලාව, බ්රිහ්ම ලොකයෙහි; වැඳි, ඝර්ෂිත ව; ඇඹරි, ආවෘත්ත ව; නාලොව, නාග ‍ලොකයෙහි ; කිමිදී, නිමග්න ව; මැදයෙහි, මධ්ය්යෙහි;(අන්තරයෙහි යයි යූසේයි); රැළි දිදි, විචිදානය කෙරෙමින්; මෙසේ, උක්තප්රවකාරයෙන්; එසවන් කැලුම්, ඒ ෂඩ්වර්ණ කාන්ති ‍තොමෝ; විදිහි; විස්තිර්ණ වී,2

සං. 1. මෙසේ එසවන් කැලුම් විහිදි ෂඞ්වර්ණ රශ්මි නම් යට කව්වල වෙන් වෙන් වශයෙන් විස්තර කරන ලද නිලපීත.ලොහිතාදී ෂට්ප්රලකාර කාන්තියි. සං. 2. උදාත්තාලංකාරයයි (36. සං.2)

72. දන මන පුබු දු වා නුවන් ලත් පල වි ඳු වා ගන අඳුරු බි ඳු වා මෙලෙස සවනක් රැස් විහි දු වා දන මන, ජනයන්ගේ චිත්තය; පුබුදුවා, ප්රපබුද්ධ කරවා; නුවන් ලත් පලනෙත්රි ප්රමතලාභ ඵලය; විඳුවා, වින්දනය කරවා; ගන අඳුරු, ඝනාන්ධකාරය; බිඳුවා, විධ්වංසනය කරවා; මෙලෙස, උක්තප්රාකාරයෙන්; සවනක් රැස්. ෂඞවර්ණයක් වූ රශ්මින්; විහිදුවා, විස්තිර්ණ කරවා - මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. හෙත්වලංකාරයයි. මීට යෙදෙන්නා වු නිදසුනු මෙසේය. අයමා ‍ෙන්දා ලිතප්රෞ ඪ - වන්දනද්රැනමපල්ලවඃ උත්පිදයති සර්ව්ස්යද - ප්රි තිං මලයමාරුතඃ (මේ තමා විසින් චංචල කරන ලද උස් වූ වන්දන වෘක්ෂයන්ගේ පල්ලව ඇති මලය මාරුතය තෙම සියල්ලන්හට ප්රිඋතිය උත්පාදිත කෙරේ.)

73. රන්රසු ගිගි ළි යෙ න් පවන’ඹළ දද කෙ ළි යෙ න් සුවඳ ගඳකි ළි යෙ න් නික්ම පිපි ප‍ෙඞර පියවෙ ළි යෙ න්3

1. මෙලෙස -10 2. ‍”මෙසේ. උක්තප්ර්කාරයෙන්;එයවන් ඒ සවර්ඤරතෙමේ; කැලුම්, කාන්ති ප්රපබන්ධයන් විහිදි, වස්තිර්ණ කර වී “ යයි ද අර්ථ කියත් 3. පියවිළියෙන් - 3

66 ගුත්තිල කාව්යස වර්ණකනා

රන්රසු, ස්වර්ණකිංකිණින්ගේ; ගිගිළියෙන්, ශංජායෙන් (දොඩමලු භාවයන්) හා; පවන් අඹළ, මන්දමාරුතයෙන් ආවෘත්ත වූ: දද, ධ්වජයන්ගේ; කෙළයෙන්, ක්රිසඩාවෙන් ද (යුක්ත වු); සුවඳ ගඳකිළියෙන්, සුගන්ධ ගන්ධ කුට්කාවෙන්; පිපි ප‍ෙඞර, පුෂ්පිත පුණ්ඩරික සම්බ්ධි වූ; පියවෙළියෙන්, පාදපටයෙන් (හෙළපියුම්මුවා පාවාඩ පිටින්); නික්ම නිෂ්ක්රාඳන්ත ව මතු සම්බන්ධයි. සං. 1. සුවඳ ගඳ කිළියෙන් සුගන්ධ ගන්ධකුටිකා යයි කි තන්හි අත්ය ර්ථයෙන් සුගන්ධවත් වු කුටිකා යනු අර්ථ වේ. සුගන්ධ, ගන්ධ, යන ශබ්දද්වයෙන් එකෙක් අධිකාර්ථයෙහි වැටේ. ‘අධිකවචකමධිකාර්ථං ගමයති’ යනු ආචාර්යොක්තියි. සං. 2. චතුර්ථපාදයෙහි රූපකයක් ගර්හිත කොට ඇති ස්වභාවොක්ත්ය2ලංකාරයයි.

74. පුද කුසුම්1 සුවඳ ට බමන බිඟුදැල් විලස ට ලෙළ මිණි දැල් අව ට වැඩමකර දම්සබා මඩුව ට පුදු කුසුම්, උපහාර පුෂ්පයන්ගේ; සුවඳට, සුගන්ධ හෙතුයෙන් (හෙත්වර්ථයෙහි චතුර්ථි විභක්තියි. 482.සං.1); බමන, භ්රපමණය කරන්නා වූ; බිඟුදැල් විලසට, භෘංගාවලින් සේ; අවට, හාත්පසැ; ලෙළ, ලොල වු (කම්පිත වන්නා වු); මිණිදැල්, මණිජාලයන් ඇති, දම්සබා මඩුවට, ධර්මසභා මණ්ඩපයට ; වැඩම කර, ගමනය කෙට - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. ලෙළ මිනිදැල් අවට මෙහි ‘මිණි’ යනු ද්රා විඩ ‘මණි’ ශබ්දයෙන් හින්න වු කංකිණි පර්යාය ශබ්දය යි. එක් එක් මිණෙක් භෘංගයකු මෙන් පෙනේ. එයින් මණිජාලයෝ භෘංග ජාලයන් මෙන් පැනෙත්. මාරුත ප්ර්විෂ්ට වු කල්හි ශිංජොපෙත භවයෙන් යුක්ත ව කම්පිත වන්නා වු එම මණිජාලයෝ තුමු රාවයෙන් යුක්ත ව භ්රිමණය කරන්නා වූ භෘංගජාලයන් මෙන් වුහ යි මෙහි සමධර්මය ප්රමතිතිමුඛයෙන් ග්ර‍හණය කටයුතු.’ මිණි’ යන්නට මෙහි ‘රත්න’ යයි ද සමහරු අර්ථ කියත් සං. 2. වැඩමකර දම්සබා මඩුවට (1) මෙහි දම්සබා මඩුවට යනු ගමනාර්ථ ක්රිණයා සම්බන්ධයෙන් චතුර්ථි විභක්තියෙහි විය (2) ගමනාර්ථ ක්රිමයි යොගයෙහි ප්රාිප්යසවාචි වු නාම පදය සියබස්හි නිත්යෙ වශයෙන් කර්ම විභක්තිය භජනය කරන්නේ යයි පුරාණාචාර්යචරයෝ සිතුහ. ඊට හෙතු නම් සංස්කෘත මාගධි භාෂාවන්හි එසේ යෙදෙන බව යයි කියත්.

1. කුසුම -10 ගුත්තිල කාව්යා වර්ණිනා 67

එහෙත් ඒ සාර වු හෙතුවක් ‍නො වේ. කුමක් හෙයින් ද යත්, ඒ භාෂාවන් දෙකෙහි ම මේ සම්බන්ධයෙහි කර්ම විභක්තිය පමණක් නො ව සම්ප්රිදාන විභක්තිය ද ලැබෙන හෙයිනි. (3) සිංහල භාෂායෙහි වනාහි ශබ්දාදි සියලු ම ප්රරකෘතිහු නිපන්. තසම. තබව යන ත්රි3භෙදයෙන් ලැබෙත්. එසේ ම ශබ්ද රිතිහු ද නිපන්. තසම යන දවිහෙදයෙන් ලැබෙත්. රිතීන්ගේ තද්භවත්වයක් නොමැති හෙයින් තබව වශයෙන් නො ලැබෙත්. මේ සිංහල භාෂාව නම් සිංහල ජනයා අතරේ ව්ය්වාහර්යමාණ වූ භාෂාවයි. සිංහල ජනතා තොමෝ එක්පක්ෂයකින් විජය කුමාරයා හා උත්තර ජම්බුද්විපයෙන් පැමිණිය‍ා ව‍ු ආර්ය පිරිසක් ද, එක් පක්ෂයකින් එකල ලංකාවෙහි වාසය කළා ව‍ු යක්ෂ නම් මනුෂ්යභ වර්ගයා ද, එක් පක්ෂයකන් විජය රජුහට මෙහෙසි වනු පිණිස දක්ෂිණ ජමුබුද්විපයෙන් පැමිණියා වූ රාජකන්යායව සමග පැමිණි ද්ර විඩ පිරිසක් ද යන මොවුන්ගේ මිශ්රණණයෙන් සම්භූත විය. එසේම මොවුන්ගේ භාෂාවන් මිශ්ර වීමෙන් සිංහල භාෂාවෙහි සම්භවය විය. මෙයින් ආර්යයන් විසින් කථා කරන ලද්දේ සංස්කෘත මාගධි යන භාෂාවන්ගෙන් හින්න වු ප්රා්කෘත විශෙෂයකි. යක්ෂයන්ගේ භාෂාව කුමක් දැයි නිශ්චය කොට කිය නොහැකි. එහෙත් අප බසෙහි නිෂ්පන්න වු සියල්ල ඇවිත් තිබෙන්නේ ඒ භාෂාවෙනි. ද්රැවිඩයන්ගේ භාෂාව නම් දෙමළයි. මෙසේ සිංහල භාෂාව තුන් පක්ෂයකින් සම්භූත හෙයින් එම භාෂාවෙහි යම් යම් ශබ්ද රිතිහු සංස්කෘත මාගධි ද්ර විඩ යන තුන් භාෂාවන් හා සාධාරණ වෙත් නම් ඔහුහු ත්රි බාෂා තත්සම රිතිහු වෙත්. සංස්කෘත මාගධි යන ද්විභාෂාවන් හා පමණක් සාධාරණ වෙත් නම ඔවුහු ද්විභාෂා තත්සම රිතිහු වෙත්; ද්රදවිඩ භාෂාව හා පමණක් සාධාරණ වෙත් නම් ඔවුහු එකභාෂා තත්සම රිතිහු වෙත්. මෙයින් එකකුදු හා සාධාරණ නො වෙත් නම් එබඳු රිතිහු වනාහි නිෂ්පන්න රිතිහු වෙත්.

(4) මේ න්යා යයෙන් බලන කල සියබසෙහි වනාහි ගමනාර්ථ ක්රි්යා සම්බන්ධයෙහි ප්රා4ප්යයවාචි නාම පදයාගේ යොගය වන්නේ මෙසේය. i. සංස්කෘත මාගධි ද්ර විඩ යන භාෂාවන් තුන ම හා සාධාරණ හෙයින් චතුර්ථි විභක්ති තොමෝ ත්රිෘභාෂා තත්සම වශයෙන් ලැබෙ. මේ වනාහි සියබස මුඛ්යථ ව්යකවහාරයයි. නිදසුන්: අ. රජගෙට පිවිසි මැති ගෙණේ. ආ. රුක්නට නඟිත් සාමුවෝ ii. සංස්කෘක මාගධි භාෂාවන් හා පමණක් සාධාරණ හෙයින් කර්ම විභක්තිතොමෝ ද්විභාෂා තත්සම වශයෙන් ලැබේව. නිදසුන්. අ. මග බැස යන පළහෙළ වැලිතෙලේයා ආ. තිළින් දින ත වදු ලැක්මට තොටගමුව iii. ප්රිකෘති තො‍මෝ නිෂ්පන්න වශයෙන් ලැබේ, යථොක්ත ත්රිවභාෂායෙන් එකකද හා සාධාරණ නො වන හෙයින්. නිදසුන්.

68 ගුත්තිල කාව්යක වර්ණදනා

අ. සන්තොසේ යන මං බැසේ ආ. එතනින් ‍ගොසින් සැණෙකින් රජ විමන් වදු

(5) ඉත්ථම්භූතාඛ්යාසනයෙහි ද සියබසෙහි වනාහි කර්ම විභක්ති තොමෝ ලැබෙන්‍‍නි යිය පුරාණාචාර්යවරයේ සිතුහ. එ ද ‍එසේ නො වේ; ලැබෙන්නි නම් සම්ප්ර්දාන විභක්තියි. දෙව්දත් මවට මැනවි යයි යු තන්හි මෙනි. මෙහි ‘මවට’ යන්නෙන් ප්රයකාශ්යර වූ අර්ථය සංස්කෘත මාගධි භාෂා‍වන්හි ප්ර්කාශකරනු ලබන්නේ අන්ය‘ ක්රනමයකිනි. එනම් මාතරමනු, මාතරමහි යනාදි වශයෙනි. එහි අනු. අභි යනාදි කර්ම ප්රමවචනියයන්ගේ හෙතුයෙන් මාතරං යනු කර්ම විභක්තියෙහි ලැබේ. එහෙත් මෙහි මේ කර්ම ප්ර වවනියයන්ගේ උපයොගය සියබසට නො ආ හෙයින් සියබසෙහි වනාහි කර්ම විභක්තියෙහි හෙතුව නොමැත්තේය. එයින් එහි ලැබෙන්නා වු රිති තොමෝ ද්විභාෂා තත්සමයක් නො වේ. හෝ වනාහි ද්රයවිඩ භාෂාවෙන් පැමිණියා වු එකභාෂා තත්සමයකි. ද්රනවිඩ භාෂායෙහි මෙහි ලැබෙන්නා ව‍ු රිතිය නම් චතුර්ථි විභක්තියි. ‘තාය්ක්කු නල්ලදු’ තාය්ක්කු, මව්හට: නල්ලදු,මැනවි . ‘ මේ ගත් කහට නො රිසි ද’ යයි කියු තන්හි මෙනි. එහෙයින් සියබසෙහි වනාහි ඉත්ථම්භූතාඛ්යා නයෙහි කර්ම විභක්තිය ලැබෙන්නේයන මතය ද කෂ්ට වේ. (6) මෙයින් ‘ට’ කාරාන්ත කර්ම විභක්ති රූපයක් සියබසෙහි නොමැති බව දත යුතු නිරවුල් ව කර්ම විභක්ති ලැබෙන්නා වු කිසි ම තැනෙක එබන්දක් යෙදිය නො හැකි බව ම ඊට ප්රවමාණ වේ. සං. 3. ප්රභථම පාදත්රිය සම්බන්ධය සමඟින් උපමාලංකාරයයි. චතුර්ථ පාදය ස්වභාවොක්තියි. මුළුල්ල සංඍෂ්ටියි. මෙසේ සර්වඥයන් වහන්සේ ධර්මසභා මණ්ඩපයට වැඩ වඳාළ සේක් ධර්මා සනයෙහි වැඩ හිඳ ප්රනශ්නොත්තරද්වාරයෙන් දෙශනාරම්භයට හේතුත්පාදය කරවු බැව් දක්වන්නාහු ‘තුරුවැළ’ යනාදි කව් කිහ.

75. තුරුවැළ සහ ස් නේ මැද තරිඳ‍ු සිරි පු ස්‍ නේ එසබ මැද අ ස් නේ එසඳ1 වැඩහිඳ2 සැප3 පහ ස් නේ නේසහස් තුරුවැළ මැද, අනෙක සහස්රා තාරකාවන්ගේ ආවල් මධ්ය්යෙහි වු; තරිඳු, චන්ද්ර යාගේ; සිරි, ශොභාව; පුස්නේ, උද්වහනය කරන සේක්; එසබ මැද, ඒ සභා මධ්යුයෙහි; සැප පහස්නේ, සුඛ ස්පරශන ඇති; අස්නේ, අසානයෙහි; එසඳ තත්සමයෙහි; වැඩහිඳ; උපවේශනය කොට වදාරා - මතු සම්බන්ධයි.

1. එතර - 2 2. වැඉඉඳ -11 3. සුව - 1

ගුත්තිල කාව්ය වර්ණඩනා 69

76. උදය දිසි සසො බා තඹුරුවන සිරි පසු බා පවසන බස් ත බා එඋන්1 මහසඟන දෙස නර බා2 උදය, සූර්යොද්ගමන කාලයෙහි; දිසි, දීශ්යිමාන වූ; දිසි, දෘශ්යේමාන වූ; සසොබා, ශොභාසහිත වූ; තඹුරුවන, පද්මවනයාගේ; සිරි, ස්වභාවය; සපුබා, පශවාද්භුත කොට; පවසන බස්තබා - පවසන. (තමන්) ප්රබකාශ කරන්නා වු; බස්, වචනයන්: තබා, ස්ථානපනය කොට (නිවෘත්ත කොට); එ උන්, ඒ ළපවිෂ්ට වු; මහසඟන දෙස, මහා සංඝයා දෙස; නරඹා, අවලොකනය කොට - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. උපමාවක් ගර්හිත කොට ඇති ස්වභාවොක්තියි

77. යන දසන ප බ යා සපුන්සේ හළ පි ඹ යා මුව පියුම පො බ යා සුවඳ කර සියුල දම් ස බ යා පිඹයා, ධමනය කොට; හළ, අපාකෘත වූ; සපුන් සේ, පට්පදින් මෙන්; යන, නික්මෙන්නා වු; දසන පබයා, දශන ප්රෘබා ඇති; මුව පියුම , මුඛ පද්මය: පොබයා, ප්රයබුද්ධ කොට; සියලු දම්සබයා, සකල ධර්ම සභාව; සුවඳකර, සුගන්ධවත් කොට - මතු සම්බන්ධයි.

සං. 1. යන දසන ප බ යා සපුනු සේ හළ පි ඹ යා

පද්මයන්හි හෘංගයෝ සංචරණය කෙරෙත්. ඔවුහු යමකු විසින් ශ්වසිතා නිලයෙන් උද්ධරණය කරන ලද්දාහු ද සැවොම විසිර යෙත්. සර්වඥයන් වහන්සේගේ ශොභාමත් වූ සුගන්ධවත් වූ ශ්රිද මුඛයතෙම සුඵුල්ල වු පද්මයකට සම වි. ඒ ශ්රිර මුඛයෙන් නිෂ්ක්රා්න්ත වු දශන ප්රතභා සමුහය කෙසේ ද යත්. ශ්වසිතානිලොද්ධෘත ව පද්මයෙන් නික්මෙන්නා ව‍ු ශෘංග සමූහයක් මෙන් වි යයි යූසේයි. සං. 2. මේ පද්යෙය තෙම සංකීර්ණාලංක‍ාරයේන යුක්ත වේ, ප්රවථම භාගයෙහි අලංකාරය උපමායෙකි. ද්විතිය භාගයෙහි වනාහි සකල රෑපකාලංකාරයයි. මෙහි දශන ප්රකභාවන්ගේ ද ශෘංගයන්ගේ ද සාධාරණ ධර්මය නම් අඩිනත්වයයි.

1. එවුන් - 4 2. මහසඟ නරඹ නරඹා - 5 70 ගුත්තිල කාව්ය වර්ණ නා

78. මෙතන1 තෙපි2 මහනෙ නි අප ඊමට පළමුවෙ නි කුම් නම්3 පුවතකි නි4 ය‍ුතුව5 උනුදැයි6 විතාළේ7 මු නි මහණෙනි, ශ්රතමණයෙනි: තෙපි, යුෂ්මත්හු: මෙතන. මේ ස්ථානයහි; අප ඊමට පළමුවෙනි, අපගේ ආගමනයට ප්රිථමයෙන්; කුම්නම් පුවතකිනි, කතම නම් ප්රුවෘත්තියකින් ; යුතුව, යුක්තව : උණුදැයි, උපවිෂ්ට වූ දැයි: මුනි, සර්වඤයන් වහන්සේ; විතාලේ විචාරණය කළ සේකි. සං. 1. ‘දනමන පුබුදුවා’ යනාදින් ආරබ්ධ වූ ‘මුනි’ යනු කර්තෘ කොට ඇති සප්තපද්යාතත්මක කුලකයකින් යුක්ත වු මේ වාක්යාය තෙම මෙහි ‘වතාළේ’ යන ක්රිතයා පදයෙන් සමාප්තයි. සං. 2. ස්වභාවොක්තියි

79. අමා රස සුදු සූ කුලුණු නුවණින් සු මු සූ දසබස බස් ඇ සූ එ සඟගණ මෙ ලෙසින් පැව සූ අමා රස සුදුසු, අමෘත රසයා හා සදෘශ වු (තුල්යය වු යයි යූසේය): කුලුණු නුවණින්, සකරුණා ඥානයෙන්; සුමුසු, සම්මිශ්රේ වූ; දසබල බස්, සර්වඥ වචනය; ඇසු, ශ්රවවණය කළා වු; එ සඟගණ, ඒ සංඝ සමුහය තෙමේ; මෙලෙසින්, මෙ වක්ෂ්ය්මාණ ප්රසකාරයෙන්; පැවසූ, ප්රුකාශ කළාහුයි. සං. 1. දසබස බස ඇසු සර්වඥයන් වහන්සේහට දශබලයක් ඇති බැවින් උන් වහන්සේ දසබල නමි. ඒ දසබල නම් කවරහයත්: ෂඩ්දන්තකුලයෙහ් හස්තින් දසදෙනකුන්ගේ බල හා සම වූ බුදුන්ගේ කායබල ද ‘දසබල’ වේ ම ය. දශස්ථානයන්හි අකම්ප්යම වූ ඥානබලය ද ‘දසබල’ වේ මැයි. එක් ෂඩ්දන්ත හස්තියකුහට ප්රදකෘති හස්තින් කොටිශතයක්හුගේ බල වෙයි: එක් ප්රලකෘති හස්තියකුහට මධ්යරම ප‍ුරුෂයන් දශදෙනෙකුන්ගේ බල වෙයි. එයින් සර්වඥයනි වහන්සේ පුරුෂ ගණනායෙන් දශකොටිසහසුයක් පුරුෂයන් බල ඇත්තාහ. ‘මෙය නාරායණබල නම්. මේ බුදුන්ගේ කාය බලයි.

1. මෙතැන - 1; මොතෙන - 2 2. තොපි -1 3. කිහිනම් -6 4. කිනම් පුවතක් දැනි -1 5. යුත්ව -8 6. හුනුදැයි - 4 7. විචාළේ - 3; ඇසුයේ - 1 ගුත්තිල කාව්යේ වර්ණ නා 71

ඥානබල නම් කවරහ යත්; ස්ථානාස්ථාන දන්නා නුවණ; කාලත්රරයවර්ති වු කර්ම සමාදානයක්ගේ යථාභූත විපාක දන්නා නුවණ; සර්වත්රණගාමිනි වු ප්රබතිපත් දන්නා න‍ුවණ; අකෙකධාතු නානධාතුලොක දන්නා නුවණ; සතුන්ගේ නානාධිමුක්තිකත්ව දන්නා නුවණ; ඔවුන්ගේ ම ඉන්ද්රිොය පරාවරතා දන්නා නුවණ; ධ්යාකන විමොක්ෂ සමාධි සමාපත්තින්ගේ සඞ්කෙලශ ව්යඔවදාන ව්යුකත්ථාන දන්නා නුවණ; පුර්වෙනිවාස දන්නා නුවණ; සතුන්ගේ ව්යු‍තිඋත්පත්ති දන්නා නුවණ; ආශ්රපවක්ෂය දන්නා නුවණ’ යන මේ දශවිධ ඥාන බලයයි. මේ එක් එක් ඥානබලය සම්බන්ධි වු විස්තර ධර්මප්ර;දීපිකායෙහි ‘දශබල’ නම් ශබ්දයාගේ අර්ථ විභාගය බලා දැන ගත යුතුයි.

සං. 2. එ සඟගණ මේ ලෙසින් පැවසූ මෙහි ‘සඟගණ’ යන කර්තෘ වාචක පදය තෙම රූපයෙන් එකවචකයෙහි වේ, ඒ සම්බන්ධි වූ ක්රි.යාපදය තෙම ‘පැවසුය’ යි බහුවචනයෙහි වේ. මෙසේ සමූහාර්ථවාචි පදයන් කර්තෘත්වයෙහි සිටි කල්හි රූපයෙන් එක වචනයෙහි වුවද ස්වභාවයෙන් බහ්වර්ථ ප්රතකාශක බැවින් ඔවුන් සම්බන්ධි වූ ක්රි්යා පදයන් විකල්පයෙන් බහුවචනයෙහි යොදනු ජෙකාභාමතයකි.

සැළලිහිණි සන්දේශයෙහි- නිලූද ලද සිදඹු‍ෙවා දිඟු වරල නිලු නිලූද වට බිඟුපෙළ අද තඹර නිලු උමංදායෙහි - ඒ යන්නවුන් දැක බෝධිසත්ත්වයන් වහන්සේගේ පිරිස එක පැහැර කියන්නාහු ‘කොල! බ්ර්හුමදත්ත රජ එක්සියයක් රජුන් හා සෙනාව ඇරගෙන පලායන්නාහ’ යි මහත් කොට හඬගසා කොළාහල කළහ. මේ කවෙහි ම: ගිජිඳුන් තිමද ග ළ වෙණනද අසා ඔහු ක ළ නොසොල්වත කන්ත ළ තමන් මන‍දොළ පුරති බිඟුර ළ සං. 3. උපමාවක් ගර්හිත කොට ඇති ස්වබාවොක්තියි.

80. තිලෝගුරු හිමිස ඳ1 අප කළ කතා මෙහි ඉ ඳ විසය රස පිළිබ ඳ නොවෙයි දෙතිසක් කතා පිලිබ ඳ

1. මුනිසඳ - 10 72 ගුත්තිල කාව්යල වණර්නා

තිලොගුරු, ත්රෛ‍ලොක්යා‍චාර්ය වූ: හිමිසඳ, ස්වාමිචන්ද්රහය: මෙහි, මේ ස්ථානයෙහි; ඉඳ, උපවිෂ්ට ව; අප කළ, අප විසින් කරන ලද්දා වූ: කතා, සම්භාෂා තො‍මෝ: විසය රස පිළිබඳ, විෂය රස ප්රවතිබද්ධ වූ; දෙතිසක් කතා, ද්වාත්ංිතොශත් කථාවන් හා: පළිබඳනො වෙයි. ප්රරතිබද්ධ නො වේ. සං. 1. විසය රස පිළිබ ඳ නොවෙයි දෙතිසක් කතා පිළිබ ඳ

විෂය රසය නම් ලෞකික ධර්මය ලොකොත්තර ධර්මය යන උභය පාක්ෂික ධර්මයන් අතුරෙන් ලෞකික ධර්මයන්ගේ සෙවනය නිමිත්ත කොට ඇත්තා වු රසයයි. මේ සම්බන්ධි වූ දෙතිසක් කථාවන් සවර්ගමොක්ෂමාර්ගයට බාධක හෙයින් ප්රේව්ර‍ජිතයෝ එයින් විරත වෙත්වයි සර්වඥයන් වහන්සේ විසින් අනුදැන වදාරන ලද්දේය. එ කථාවෝ නම් රාජකථා, චොරකථා, මහාමත්තකථා, සෙනාකථා , භයකථා, යුද්ධකථා, අන්නකථා, පානකථා, වත්ථකථා, සයනකථා, මලාකථා, ගන්ධකථා, ඤාතිකථා, යානකථා, ගාමකථා, නිගමකථා, නගරකථා, ජනපදකථා, ඉත්ථිකථා, සූරකථා, විසිඛාකථා, කුම්බට්ඨානකථා, පුබ්බපෙතකථා, නානත්තකථා, ලොකක්ඛායිකා, සමුද්දක්ඛායිකි, ඉති භවාභවකථා යන මේ කථාවන් හා තවත් පසෙකි. මොවුන්ගේ විස්තර බ්රයහ්මජාල සූත්රත සන්නය බලා දැන ගත යුතුයි. සං. 2. ස්වබාවොක්තියි