ධර්මප්‍රදීපිකාව-ධර්මප්‍රදීපිකාව iv

40. සගරසාගරභරතභගීරථපථෙ යන තන්හි භගී රථයා කෙරෙන් සතරවනු වැ උපන් මහාපණාද නම් රජෙක් වී.

අභිසම්බොධිකථා 249

එ රජු පියෙ ඔහු මහ පෙරහරින් වැඩැ වියපත් කල්හි පිහිටුවියටි වැ වඩුවන් ගෙන්වා ගෙන ප්රාසාදයක් කරන්නට භූමි පරිග්රහ කැරැවිය. එකල්හි ශක්රදෙව රාජයාගෙ නියොගයෙන් විශ්වකර්ම අවුදු වඩු වෙසක් මවා ගෙන දඬුයෙකින් බිම පහළ; එකෙණෙහි පළල අඩ යොදුන් උස පස්විස යොදුන් සියක් බුමු ඇති නිල්මිණි මුවා දොර කවුළු ඇති රුවන් පහයෙක් ෙපාළොව පැළී නැංග; කුමාරයා හට ප්රසාද මඞ්ගල ද රාජ මඞ්ගල ද විවාහ මඞ්ගල ද එකක් වැ වී.

ඔහුගෙ මඟුලට ආ දනව් නුවර වැසියො සත් හවුරුද්දක් සැණකෙළි කෙළියහ. ඔව්නට මාලා ගන්ධ විලෙපන ද වස්ත්රාභරණ භොජන ද රාජ කුලයෙන් ම පැවැත්ත ඔහු සප්තසංවත්සරාවසානයෙහි “මහරජ, මෙ මඞ්ගල කවර කාලයෙහි පරිසමාප්ත වෙ?”යි පිය රජහු පුළුවුත්හ. එකල්හි රජ “මපිත් පූර්වයෙහි සිනා නො කළ වීරි යැ. යම් දවසක් හෙ සිනා දැක්වී ද එ දවස් සමහර වෙ” යි කී ය. එකල්හි මහාජනයො බෙර ලවා සකල ජම්බුද්වීපයෙහි නාටකයන් කැටි කැරැවුහ. සත් දහසක් නාටකයො සත් රැසක් වැ සිටි නටා රජු නො සෙවියැහුණුහු. ඔහු පූර්ව භවයෙහි දිව්ය නෘත්යයෙන් තෘප්ත වැ දෙව්රජ කෙළෙන් ඔවුන්ගෙ නෘත්ය ගීත හර්ෂ නිමිත්ත නො වී.

එකල්හි ‘භාණ්ඩුකර්ණ’ නම් ‘පාණ්ඩුකර්ණ’ නම් නාටකයො දෙදෙනෙක් ‘ඇපි රදු සෙවම්හ’ යි අවුදු වන්හු. ඔවුන් කෙරෙහි ‘භාණ්ඩුකර්ණ’ නම් නාටක රාජාඞ්ගණයෙහි ‘අතුල’ නම් මහත් ආම්ර වෘක්ෂයක් නිර්මාණ කොට හූ කෙළවර ගෙන සිට සූත්ර ගුලයක් දමාලා වෘක්ෂ ශාඛායෙහි ලග්න කොට සූත්රයෙන් අතුලාම්රයට ආරූඪ විය. ‘අතුලාම්ර’ නම් වෛශ්රවණ දෙවරාජයා ගැත්තෙ යි. වෘක්ෂ රක්ෂායෙහි අධිෂ්ඨිත යක්ෂ රාක්ෂසයො ඔහුගෙ අඞ්ග ප්රත්යඞ්ග කඩ කඩා බහාපිහ. සෙසු නාටකයන් එ කැටිකොට ලා උදකාසෙක කළ කල්හි හෙ එක් පුෂ්ඵ පටයක් හැඳ එක් පුෂ්ප පටයක් පෙරෙවැ ගෙන නටමින් නැංග; මහාපණාද

250 ධර්මප්රදීපිකා

එ ද දැකැ සිනා නො කෙළෙ. ‘පාණ්ඩුකර්ණ’ නම් නාටක රාජාඞ්ගණයෙහි දරසෑ බඳවා තමා පිරිස් ගෙන ගිනි වැද ද හස්ම භාවයට ගියෙ දිය ඉස නිවූ කල්හි සහපිරිවරින් පුෂ්පපට හැඳ පෙරෙව නටමින් නැංග; මහාපණාද එ ද දැක සිනා නො කෙළෙ.

මෙසෙ මනුෂ්යයන් ඔහු නො සෙවියැ හී දුඃඛප්රාප්ත සෙ බලා ශක්රදෙවරාජ එක් දිව්ය නාටකයක්හු එවී ය. හෙ සහපිරිවරින් අවුදු රාජාඞ්ගණයෙහි ආකාශස්ථ වැ සිට ‘අර්ධරඞ්ග’ නම් නැටුමක් දැක්විය. එ දැක මහාපණාද මඳ සිනාවක් කෙළෙ. මහාජනයො වූ කල සී රාජාඞ්ගණ යෙහි වැම්හැ ගියහ. එකල මහාපණාදයාගෙ මඞ්ගල පරිසමාප්ත වී.

මොව්හට මෙ පහය කවර නම් පුණ්ය කර්මයෙකින් නිපන්නෙ යැ යත්?

පූර්වයෙහි නළකාර පුත් පිය දෙදෙනෙක්1 කුලු වියන පත්තට වල් ගියාහු එවලැ වැඩහුන් පසෙ බුදු කෙනෙකුන් දැක දුඹුල්පා හිඳුවා හුණපත්තෙන් පන්සලක් කොට පසෙ බුදුන් ඇතවසැ එහි වස්වා දන් දී යන කලැ සිවුරු දී මෙ නියායෙන් සත් ඇතවසෙක්හි සත්පසෙබුදු කෙනකුන් එහි වැස්වූහ. පැසුළු එ පිනින් ඔවුන් තව්තිසා දෙව් නුවර ඉපැදැ සදෙව්ලෙව්හි අනුලොම ප්රතිලොමයෙන් දිව්ය සම්පත් අනුභව කෙරෙමින් ඇවිදුනා කල්හි ඔවුන් කෙරෙන් එකක්හු ශක්රදෙවරාජ පණාදයාගෙ අග්රමහිෂි සුමෙධා දෙවිය කෙරෙ ප්රසාදයෙන් ඇය දරු ව උපදනට ආරාධනා ගෙනැ ආය. හෙ ‘මහාපණාද’ නම් වැ පස්විසි යොදුන් රුවන් පහයැ වැස අසඞ්ඛ්යායක් හවුරුදු රජ කොට දිව්ය ලොකයට ගොස් අප බුදුන් උපන් කල්හි ‘ස්වර්ග සම්පත් බොහො වැළඳුම්හ නිර්වාණ සම්පත් හා වැළඳුව මනාම්හ’ යි මිනිස්පියෙහි ඉපැදැ රාත් විය. අනික් දිව්යපුත්ර එ සෙ මැ සිටැ දිව්ය සම්පත් වළඳමින් ගොස් මත්තෙ මෛත්රෙයනාථයන් දවසැ ‘සඞ්ඛ’ නම් චක්ර වර්තියක් වැ නිර්වාණපුර ප්රවිෂ්ට වෙ. 1. පුන්පියකෙනෙක්.

අභිසම්බොධිකථා 251

41. මහාසුදස්සන නිදස්සනෙ යන වාක්යුයෙහි දක්වන ලද වහාසුදර්ශ න නම් රජහට වනාහි දඹදිව් තෙලෙහි සුවාසු දහසක් නුවර පිරිවරන ලද ‘කුසාවතී රාජධානී’ නම් නුවරෙක් විය. එ නුවර පුර්වාද්වාරයෙන් පශ්චිමද්වාර දක්වා දිග දොළොස් යොදුන් විය, උත්තර ද්වාරයෙන් දක්ෂිණද්වාර දක්වා ‍පළල සත් යොදුන් විය, දෙවියන්ගෙ ‘ආළකමන්දා’ නම් රාජධානිය සෙයින් අභිරම්යව විය, ධන ධාන්ය‘යෙන් සමෘද්ධ විය, හිරණ්යජ ස්වර්ණඅයෙන් ස්ඵීත විය, සුඛිත මුදිත මනුෂ්යසයන් විසින් ආකීර්න විය, දශවිධ ශබ්දයෙන් එකනින්නාද විය.

එ නුවර පොළොව පැළී නැඟී රුවන් මුවා සත් ප්රාදකරයෙකින් පරික්ෂිප්ත විය; එහි එක් ප්රාතකාරයෙක් ස්වර්ණමය යැ, එක් ප්රාදකාරයෙක් රජතමය යැ, එක් ප්රාඑකාරයෙක් වෛදූය්ය්ෙක මාණික්යඑමය යැ. එක් ප්රාආකාරයෙක් ස්ඵටික මාණික්යළමය යැ, එක් ප්රාදකාරයෙක් පද්මරාග මාණික්යකමය යැ, එක් ප්රාිකාරයෙක් මරකතමණිමය යැ, එක් ප්රාරකාරයෙක් සර්වකරත්නමය යි. සර්විරත්නමය ප්රා කාර යෙහි එක් උළුයෙක්1 ස්වර්ණමය යැ, එක් උළුයෙක් රජතමය යැ, එක් උළුයෙක් වෛදූය්ය්හි මණිමය යැ, එක් උළුයෙක් ස්ඵටිකමණිමය යැ, එක් උළුයෙක් පද්මරාග මණිමය යැ, එක් උළුයෙක් මරකත මණිමය යැ, එක් උළුයෙක් සර්වරත්නමය යි.

එ නුවරෙහි පොළොව පැළී නැඟී සතරවර්ණ ඇති රුවන් මුවා දොරටු පඞ්ක්ති විය; එහි එක් දොරටුයෙක් ස්වර්ණමය යැ, එක් දොරටුයෙක් රජතමය යැ, එක් දොරටුයෙක් වෛදූය්ය් ය මණිමය යැ, එක් දොරටුයෙක් ස්ඵටිකමණීමය යි එකෙකි දොරටුවෙහි වට පසළොස් රියන් උස සැටරියන් රුවන් මුවා සත් සත් එෂිකාස්තම්භ වී. සැටහත් පවුරු අතුරෙහි පොළොව පැළී නැඟී රුවන් මුවා සත් සත් තාලපඞ්ක්ති විය. එහි ස්වර්ණිමය තල් ගස ස්වර්ණ මය ස්කන්ධ විය, පත්රඑඵල රජතමය වී. රජතමය තල් ගස රජතමය ස්කන්ධ විය, පත්රිඵල 1. උළියෙක්.

252 ධර්මයප්රදදීපිකා

ස්වර්ණ මය වී. වෛදූය්ය් මණිමය තල් ගස වෛදූය්ය්්ම මණිමය ස්කන්ධ විය, පත්ර්ඵල ස්ඵටිකමණීමය වී. ස්ඵටිකමණිමය තල් ගස ස්ඵටිකමණිමය ස්කන්ධ විය, පත්රිඵල වෛදූය්ය් මණිමය වී. පද්මරාගමණිමය තල් ගස පද්මරාගමණිමය ස්කන්ධ විය, පත්ර‍ඵල මරකතමණිමය වී. මරකතමණිමය තල් ගස මරකතතමණිමය ස්කන්ධ විය, පත්ර‍ඵල පද්මරාග මණිමය වී. සර්ව රත්නමය තල් ගස එක් පර්ව්යෙක් රජතමය යැ, එක් පර්වමයෙක් වෛදූය්ය්ල් මණිමය යැ, එක් පර්වඑයෙක් ස්ඵටිකමණිමය යැ, එක් පර්වයයෙක් පද්මරාග මණිමය යැ, එක් පර්වැයෙක් මරකත මණිමය යැ, එක් පර්ව,යෙක් සර්වරත්නමය යි. එ තාලපඞ්ක්තීන් වාතයෙන් චලිත වූ කල්හි දිව්යෙ ගන්ධර්ව‍යන් විසින් වයන ලද පඤ්චාඞ්ගික තූය්ය් රව සෙයින් ඇසෙයි. දෙවරැදු සිට අසාත් නො දිහි යැ හැක්ක.

එයින් වදාළහ මහසුදසුන්සුත් දෙසන බුදුහු:-

“සෙය්යාථාපි ආනන්ද පඤ්චඞ්ගිකස්ස තුරියස්ස සුවිනීතස්ස සුප්පටි‍පතාළිතස්ස කුසලෙහි සුසමන්නාහතස්ස සද්දො හොති චග්ගු ච රජනීයො ච කමනියො ච මදනියොච; එවමෙව ඛො ආනන්ද තාසං තාලපන්තීනං වාතෙරිතානං සද්දො අහොසි වග්ගු ච රාජනීයො ච කමනීයො ච මදනීයො ච”යි.

එනුවර ධූතියො හස්තවාර පදවාර ග්රොහණකොටැ තලින් තලට නටා කෙළිත්. එතාලඞ්ක්තින් අතුරෙහි සියක් සියක් දුනු පමණ තන්හි පොළොව පැළී නැඟී රුවන්මුවා සුවාසුදහසක් පොකුණු වී.

එ පුෂ්කරණියැ සතරවර්ණස උළු විය; එහි එක් උළුයෙක් ස්වර්ණිමය යැ, එක් උළුයෙක් රජතමය යැ, එක් උළුයෙක් වෛදූය්ය්එක් මණිමය යැ, එක් උළුයෙක් ස්ඵටිකමණිමය යි එසෙයින් මැ සතරවර්ණය පියගැට පෙළින් දිලියෙන සතර සතර තොට විය; එහි එක් පියගැටෙක් ස්වර්ණයමය විය, එක් පියගැටෙක් රජතමය විය, එක් පියගැටෙක වෛදූය්ය් ස්මණිමය විය, එක් පියගැටෙක් ස්ඵටිකමණි විය; පියගැ‍ටවෙහෙලි සර්වරරත්න

අභිසම්බොධිකථා 253

මය වී. එ පුෂ්කරිණියැ ස්වර්ණපමය රජතමය වෙදිකාවලය විය; එහි එක් වෙදිකායෙක් පුෂ්කරිණීය වටා විය, එක් වෙදිකායෙක් පුෂ්කරීණියැ වැලිපිරිසෙ වටා වී මෙසෙ සර්විරත්නයෙන් සජ්ජිත වූ ප්රකසන්න මධුරොදකයෙන් සම්පූර්ණස වූ පුෂ්කරිණියැ සර්වජසෘතුයෙහි පුප්නා කමලකුමු දොත්පලකුවලයාදි විවිධ විචිත්රණ පුෂ්ප වී.

එකල්හි එරජ කුසාවතී නුවර බෙරපියවි කැරවිය; එයින් උපගත ජනයන් රජුගෙ පරිජන‍ෙයා සමහරහු ස්නාන කරවති; සමහරහු ගඳවිලවුන් ගන්වති; සමහරහු මල් පළඳවති; සමහරහු වස්ත්රාහභරණයෙන් සදති; සමහරහු අන්නපානයෙන් සන්තෘප්ත කෙරෙති; සමහරහු යහන් සලසති; සමහරහු ස්ත්රීනන් සදා ඵලවති; සමහරහු හස්ත්ය ශ්වරථ සදා ඵලවත්.

මෙසෙ මහාජනයො මහාසුදර්ශනනයාගෙ රුවන්මුවා පුෂ්කරිණියැ නහා කැමැති පුෂ්පයක් පැළැඳැ කැමැති ආභරණයෙකින් විභූෂිත වැ කැමැති භොජනයක් වළඳා කැමැති පානයක් බී කැමති යහනෙක හෙව කැමැති ස්ත්රි්යක හා කෙළ කැමැති වාහනයකට නැඟී තමන් තමන්ගෙ ගෙට යෙත්. ඔහු හන් පිළී පළන් පළඳනා හොත් යහන් රහස්කෙළියට පත් ස්ත්රී්න් තමන්ගෙ ගෙහි ඇත තබා යෙති, නැත ගෙනැ යෙත්. හස්ත්යයශ්ව රථශිවිකා ද නැඟී කෙළ ඇවිද තමන්ගෙ ඇත තබා යෙති, නැත ගෙනැ යෙත්.

එකල්හි මහාසුදර්ශනනයහට කුසාවතී නුවර පොළෝ පැළී නැඟී රුවන්මුවා සුවාසුදහසක් පහා පිරිවර ලද ‘ධර්ම ප්රාවසාද’ නම් ‍පහයෙක් වී.

එ පහයැ දිග යොදුන් විය, පළල අර්ධයොජන විය. එපහයැ පූර්වො ක්ත ක්ර මයෙන් ස්වර්ණො රජත වෛදූය්ය්හය ස්ඵටික මණිමය උළු විය, එසෙයින් මැ රුවන්මුවා සඟළ වළලු කිසවට විය, සුවාසූදහසක් රුවන්ටැඹ විය, ස්වර්ණඟ රජතවෛදූය්ය්ොජන ස්ඵටිකණිමය සුවාසුදහස් කූටාගාර විය. එකූටාගාරයෙහි ස්වර්ණරමය රජතමය දන්තමය රක්තවන්නදනමය සුවාසුදහසක් පය්ය්්ණරඞ්ක විය, එකෙකි

254 ධර්මණප්ර,දීපිකා

කූටාගාරද්වාරයෙහි එකෙකි තල්ගස් බැවින් පූර්වොක්ත ප්ර කාර ඇති සුවාසුදහසක් රුවන්තල් විය. එතල් වලමාරුතයෙන් කම්පිත වූ කල්හි දිව්යුනාටකයන් විසින් වයනලද මෘදඞ්ගධ්වනි සෙයින් ඇසෙයි; එයට ද මත් වළහු නටා කෙළිත්.

එහි ‘මහාබ්යු්හ’ නම් රජතමය කූටාගාරද්වාරයෙහි සර්වස්වර්ණමය තාලවනයෙක් විය. එනරදෙවි එහි දිවාවිහාර කෙරෙයි. එපහය වටා ස්වර්ණෙමය රජතමය වෙදිකාවලය විය; ස්වර්ණමය රජතමය කිඞ්කිණික ජාල වී එහි ස්වර්ණමය කිඞ්කිණික ජාලයෙහි රිදී රසු විය; රජතමය කිඞ්කිණිකජාලයෙහි රන්රසු විය; එජාලයන් අනිලයෙන් චලිත කල්හි දිව්යිකින්නරයන් විසින් වයන ලද විණාරව සෙයින් ඇසෙයි, එයට ද ලලිතජනයො නටති. එ පහා රත්නරශ්මිකදම්බයෙන් චොරජමින් බලනුවන් නුවන් හකුළුමින් නභොමධ්යවගත සූය්ය්්බ සෙයින් දිලියෙ.

එපහාදොර ‘ධර්මධපුෂ්කරිණි’ නම් පොකුණෙක් විය; එපුෂ්කරිණිය දිග යොදුන් විය; පළල අර්ධයොජන වී. එපුෂ්කරිණියෙහි පූර්වොක්තක්රනමයෙන් ස්වර්ණරජත වෛදූය්ය්්ම ස්ඵටිකමණිමය උළු විය; එ සෙයින් මැ රුවන් මුවා පියගැට හා පියගැටවෙහෙලි ඇති සූවිසි තොටෙක් වී. එහි ස්වර්ණමය රජතමය වෙදිකාවලය විය. එපුෂ්කරිණිය වටා පූර්වොක්තප්රසකාර ඇති සප්තතාල පඞ්ක්තියෙක් වී. එහි තල් වලවාතයෙන් විලුළිත වූ කල්හි දිවා සඞ්ගීත නිර්ඝොතෂ සෙයින් ඇසෙයි; එයට ද භුජඞ්ගජනයො නටා කෙළිත්.

මෙ සම්පත් මහාසුදර්ශෂනයහට කවර නම් පූණ්යාකර්මනයෙකින් නිපන්නෙ යැ යත්? පූර්වජන්මයෙහි ඔහු ගැහැවියක් වැ වල වසන පසිලි කෙනෙකුන් දැක ඔව්නට පන්සලක් කොටැ දි ඒ වටා වැටක් කොට වැටින් ඇතුළත තල්ගස්බුඳක් එවැ දි සක්මනක් බැඳැ දී පොකුණක් කැණ දි එයිදු‍ වටා තල්ගස්බුදක් එවා දුන් පින්කමින් තිපන්නෙ යි.

අභිසම්බොධිකථා 255

මෙසෙ මහාසුදර්ශානයහට කුසාවතීරාජධානීප්රිමුඛ සුවාසුදහසක් නුවර විය; ධර්මශප්රාරසාදප්ර‍මුඛ සුවාසූදහසක් සභා විය; මහාබ්යුබහකූටාගාරප්ර මුඛ සුවාසූදහදසක් කූටාගාර විය; විචිත්රාදිව්යුවස්ත්ර්යෙන් විභූෂිත වූ සුවාසුදහසක් පය්‍ර්යටඞ්ක විය; පෞෂථ හස්ති රත්නප්රුමුඛ රත්නාභරණ යෙන් අලඞ්කෘත වූ සුවාසූදහසක් ඇත්හූ වූහ; වලාහක අශ්චරත්නප්රහමුඛ. සර්වරත්නමය අශ්වාලඞ්කාරයෙන් දිලියෙන සුවාසූදහසක් අස්හු වූහ; වෛජයන්තරථප්රරමුඛ රත්නාලඞකාරයෙන් දිලියෙන සුවාසූදහසක් රථ විය; මණිරත්නප්රතමුඛ ප්රනභාභාරසු සුවාසූදහසක් මිණි විය; ධර්ම්පුෂ්කරිණිප්රරමුඛ ස්ඵටික මණිසදෘශ උදක ඇති සුවාසු දහසක් පුෂ්කරීණි විය; සුභද්රාරදෙවීප්රපමුඛ දිව්යාභප්සරස්සමාන සුවාසුදහසක් මෙහෙස්නො වූහ; ගෘහපතිරත්නප්රුමුඛ අපරිමිතධන ඇති සුවාසුදහසක් සිටුහු වූහ; පරිණායක රත්නප්රදමුඛ සුවිනිත වූ සුවාසුදහසක් සෙදෙසිරජහු වූහ. සැළ පිරෙනතාක් වැහෙන කිරි ඇති ‘සුරභි’ නම් දිව්යා ධෙනුව බඳු වූ සුවාසුදහසක් දෙන්හු වූහ. ක්ෂෞමකෞ ශෙයාදි විචිත්රභ වස්ත්රබයෙන් පරිපූර්ණ වූ සුවාසූදහසක් වස්ත්රා්කොටි විය; එක් ළෙක්හි දසදෙනක්හට බත් පැසෙන සැළින් පෙරවරු පිස නඟන සැළ සුවාසුදහසෙක් විය. පස්වරු පිස නඟන සැළ සුවාසූදහසෙක් වී.

මෙහි සුවාසූදහසක් නුවර හා සුවාසූදහසක් පහා හා සුවාසූදහසක් කූටාගාර ද එකපන්සලැ පින්කමින් නිපන්නෙ යැ; සුවාසූදහසක් පය්ය්්රභඞ්ක හෝනට දුන් හැඳැ පින්කමින් නිපෙන්නෙ යැ; සුවාසූදහසක් ඇත්හුදු සුවාසූදහසක් අස්හුදු සුවසූදහසක් රථ ද හිඳිනට දුන් පුටුයෙහි පින්කමින් නිපන්නාහ; සුවාසූදහසක් මිණි එකපහනෙක්හි පින්කමින් නිපන්නෙ යැ; සුවාසූදහසක් පුෂ්කරිණී එක පොකුණක් කොට දුන් පින්කමින් නිපන්නෙ යැ; සුවාසුදහසක් මෙහෙස්නො ද සුවාසූදහසක් පුත්හු ද සුවාසූදහසක් සිටුහු ද පැන්බඳුන් පා තලු කුඹු පෙරහන් හිදිකට් කතුරු නියසැත් කෙසි මලහරණී පත්ලෙ ගහන උළු වහන් සත් කතුරුයට දුන් පින්කමින් නිපන්නාහ; සුවාසූදහසක් දෙන්හු පස්ගොරස දුන්

256 ධර්මසප්රුදීපිකා

පින්කමින් නිපන්නාහ; සුවාසූදහසක් වස්ත්ර්කොටි හඳනා පො‍ෙරානා දෑ දුන් පින්කමින් නිපන්නෙ යැ; සුවාසූදහසක් බත් සැළ භොජන දුන් පින්කමින් නිපන්නෙ යි.

මේ මහාසුදර්ශපන සුවාසූදහසක් හවුරුදු කුමාරක්රී‍ඩා කෙළැ සුවාසූදහසක් හවුරුදු යුවරාජ ක්රීසඩා කෙළැ ඉක්බිති චක්රභවර්ත්තිපද ප්රාකප්ත වැ අනෙකවර්ෂසශතසහස්රායෙහි සතර මහාද්වීපයෙහි එක් රජ කොට සුවසූදහසක් හවුරුදු ධර්මවප්රාජසාදයෙහි මහණුවම් කොට අපරිභීණධ්යාසන වැ බ්රරහ්මලොකොපගත වී. _________

42. තුසිතපුරතො චවිත්වා යනු පඤ්චපූර්වනිමිත්ත යෙන් උත්තර ගෙන කීහු. මෙහි පඤ්චපූර්ව නිමිත්ත නම් කවරැ යත්? හෙ චුත වැව යන දෙවියනට මනුෂ්ය් ගණනායෙන් සත්දවසක් ඇති කලැ ප්රා්දුර්භූත වෙ කිසෙ යැ යත්? මල් මලයි; පිළි කිලුටු වෙයි; කක්ෂයෙන් ‍ස්වෙද සිලියෙයි; ශරීරයෙහි දුවර්ණම ඇති වෙයි; දෙවාසනයෙහි ශයනාසන නො ක‍ටහෙත්.

එහි මල් නම් උපන්දවස් පළන් මලැ; හෙ සත් පනස්කෙළ සැට ලක්ෂයක් අවුරුදු නො මලා සිට එදවස් මලයි, පිළිදු එසෙ මැයි. එතාන් කල් දෙවියනට නො ද උෂ්ණ යැ, නො ද ශීත යැ, එකල්හි ශරීරයෙන් බින්දුා වැ ‍ස්වෙදජල වැහෙයි. එතාක්කල් ඔවුන්ගෙ ශරීර‍යෙහි විවර්ණ තා නො පැනෙයි; දිව්ය් කන්යාැවො සොළොස්හැවිරිද්දන් සෙයින් දිව්යයපුත්රනයො විසිහැවිරිද්දන් සෙයින් පැනෙති. ම‍රණකාලයෙහි වූ කල ඔවුනට ක්ලාන්ත ස්වභාව ආත්මභාව වෙයි. එතාක්කල් ඔවුනට දිව්‍ය ලොකයෙහි උත්කණ්ඨා නම් නැති. මරණකාල යෙහි වූ කල නිඃශ්වාස විහිදුති; විජෘම්භිත වෙති; ස්වකීය ආසනයෙහි අභිරමරණය නො කෙරෙත්.

මෙ පඤ්චපූර්වමනිමිත්තයො යම්සෙ ‍ෙලාකයෙහි මහත් පින් ඇති රාජරාජමහාමත්යාණදීනට මැ උල්කාපාත භූමි චාල චන්ද්රහග්රතහාදී නිම්ත්තයො පැනෙද්ද, හැමදෙනහට නො පැනෙද්ද, එසෙයින් මැ මහෙශාක්යදදෙවියනට මැ පැනෙති, හැම දෙවියනට පැනෙන්නාහු නො වෙති.

අභිසම්බොධිකථා 257

යම්සෙ මනුෂ්යායන් කෙරෙහි පූර්ව්නිමිත්තයන් නක්ෂත්ර පාඨකාදීහු මැ දනිද්ද, එසෙයින් මැ එ පූර්වනනිමිත්තයන් හැම දෙවියො මැ දන්නාහු නො වෙති, පණ්ඩිතදිව්ය පුත්රතයො මැ දනිත්.

එහි යම් දිව්ය පුත්රය කෙනෙක් මඳ පින්කමෙකින් උපන්නාහු ද ඔහු පූර්වමනිමිත්ත පැනුණු කල “කොහි උපදුම්හ හො?”යි හීරු වෙති. යම් කෙනෙක් මහත් පින් ඇත්තාහු ද ඔහු “අප දුන් දන් රැකි සිල් කරනලද භාවනා අපරිමෙය වන බැවින් උපරිම දිව්යලලොකයෙහි මහත් සම්පත් අනුභව කරම්හ”යි නො බත්. මෙසෙයින් සැවැ යන දිව්යතපුත්රුයන් දැක දෙවියො තුන්වචනයෙකින් අනු මොදනා කෙරෙත්.

එයින් වදාළහ:-

“යදා භික්ඛවෙ දෙවො දෙවකායාචවනධම්මො හොති, පඤ්චස්ස පුබ්බනිම්ත්තානි පාතුභවන්ති;- මාලානි මිලා යන්ති, වත්ථානි කිලිස්සන්ති, කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චන්ති, කායො දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමති, සකෙ දෙවො දෙවාසනෙ නාභිරමති තමෙනං භික්ඛවෙ දෙවා ‘චවනධම්මො අයං දෙවපුත්තො’ති ඉති විදිත්වා තීහි වාවාහි අනුමොදන්ති:- ඉතො භො සුගතිං ගච්ඡ, සුගතිං ගන්ත්වා සුලද්ධලාභං ලභ, සුලද්ධලාබං ලහිත්වා සුප්පතිට්ඨිතො භවාහි”යි.

‘මෙහි ‘සුගතිගමන’ නම් මනුෂ්යයලොකයෙහි උත් පත්ති යැ, ‘සුලද්ධලාභ’ නම් බුද්ධධර්මමයෙහි ශ්රයද්ධා යැ, ‘සුප්රභතිෂ්ඨිතභාව’ නම් ශ්ර්ද්ධායෙහි අචලතා යි.

මෙ යැ “පඤ්චපූර්වනිමිත්ත” නම් _________

43. චාතුද්දීපගතජලධරමාලාසු වස්සමානාසු යනු පඤ්චප්ර_කාරවර්ෂාන්තරාය විරහිත වැ වස්නා කල්හි යැ” යූ සෙ යි.

                                                                                                           17

258 ධර්මප්ර දීපිකා

මෙහි පඤ්චප්ර කාරවර්ෂාන්තරාය නම් කවරැ යත්?

වදාළෙ මැ නො:-

“පඤ්චිමෙ භික්ඛවෙ වස්සස්ස අන්තරායා යං නෙමිත්තා න ජානන්ති, යත්ථ නෙමිත්තානං චක්ඛුං න කමති. කතමෙ පඤ්ච? උපරි භික්ඛවෙ ආකාසෙ තෙජො ධාතු පකුප්පති, තෙන උප්පන්නා ‍මහාමෙඝා පටිවිගච්ඡන්ති. අයං භික්ඛවෙ පඨමො වස්සස්ස අන්තරායො යං නෙමිත්තා න ජානන්ති, යත්ථ නෙමිත්තානං චක්ඛුං න කමති. පුන ච පරං භික්ඛවෙ උපරි ආකාසෙ වායො ධාතු පකුප්පති, තෙන උප්පන්නා මෙඝා පටිවිගච්ඡන්ති. අයං භික්ඛවෙ දුතියො වස්සස්ස අන්තරයො -පෙ- පූන ච පරං භික්ඛවෙ රාහු අසුරින්දො පාණානි උදකං පටිච්ඡිත්වා මහාසමුද්දෙ ඡඩ්ඩෙති. අයං භික්ඛවෙ තතියො වස්සස්ස අන්තරායො. පුන ච පරං භික්ඛවෙ වස්ස වලාහක දෙවා පමත්තා හොන්ති අයං භික්ඛවෙ චතුත්ථො වස්සස්ස අන්තරායො. පුන ච පරං භික්ඛවෙ මනුස්සා අධම්මිකා හොන්ති. අයං භික්ඛවෙ පඤ්චමො වස්සස්ස අන්තරායො යං නෙමිත්තා න ජානන්ති, යත්ථ් නෙමිත්තානං චක්ඛුං න කමති. ඉමෙ ඛො භික්ඛවෙ පඤච වස්සස්ස අන්තරායා යං නෙමිත්තා න ජානන්ති, යත්ථ. නෙමිත්තානං චක්ඛුං න කමති”යි.

මෙහි මනුෂ්යතයන් අධර්මිෂ්ඨ වුව නො වස්නා පරිදි කිසෙ යැ යත්?

යම් කලෙක්හි රජ්ජුරුවො අධර්මිෂ්ඨ වෙද්ද, රජුන් අධර්මිෂ්ඨ වූ කලැ රාජපුරුෂයො අධර්මිෂ්ඨ වෙත්; රාජ පුරුෂයන් අධර්මිෂ්ඨ වූ කලැ බ්රාුහ්මණගෘහපතිහි අධර්මිෂ්ඨ වෙත්; බ්රාැහ්මණ ගෘහපතීන් අධර්මිෂ්ඨ වූ කලැ නිගම වාසීහුදු ජනපදවා සිහුදු අධර්මිෂ්ඨ වෙත්; නිගමජනපදවාසීන් අධර්මිෂ්ඨ වූ කලැ විෂම වැ චන්ද්ර්සූය්ය්් යන් පවත්නා කලැ විෂම වැ නක්ෂත්ර්තාරකාරූපයො ප්ර්වෘත්ත වෙත්; විෂම වැ නක්ෂත්ර තාරුකාරූප‍යන් ප්රෂවෘත්ත වූ කලැ විෂම වැ රාත්රි්න්දිවයො ප්රිවර්තනය

අභිසම්බොධිකථා 259

කළ කලැ විෂම වැ මාසාර්ධමාසයො පරිවර්තනය කෙරෙත්; විෂම වැ මාසාර්ධමාසයන් පරිවර්තනය කළ කලැ විෂම වැ සෘතු සංවත්සරයො පරිවර්තමනය කෙරෙත්; විෂම වැ සෘතුසංවත්සරයන් පරිවර්තධනය කළ කලැ විෂම වාත හමයි; විෂමවාත හැමූ කලැ දෙවතාවො ප්රතකුපිත වෙත්; දෙවතාවන් ප්රිකුපිත වූ කලැ වර්ෂා සම්යදග්ධාරා යෙන් වර්ෂණය නො කෙරෙත්; වර්ෂා සම්යකග්ධාරායෙන් වර්ෂණය නොකළ කලැ සස්යෂයො විෂමපාකී වෙති; සස්ය්යන් විෂමපාකී වූ කලැ විෂම පාකී සස්ය ඵල පරිභොග කරන මනුෂ්යෙයො අල්පායුෂ්ක වෙති, දුර්වර්ණ ‍ වෙති, දුර්වපල වෙති, බහ්වාබාධ වෙත්.

එයින් වදාළහ:-

“යස්මිං භික්ඛවෙ සමයෙ රාජානො අධම්මිකා හොන්තා” යනාදි.

යම් කලෙක්හි රජහු ධර්මිෂ්ඨ වෙද්ද, රජුන් ධර්මිෂ්ඨ වූ කලැ යථොක්ත ක්රිමයෙන් රාජපුරුෂයොද බ්රා හ්මණ ගෘහපතිකයොද නිගමවාසී ජනපදවාසීහුදු ධර්මිෂ්ඨ වෙති; ඔවුන් ධර්මිෂ්ඨ වූ කලැ සම වැ චන්ද්රසසුය්ය්් යො ප්රනවෘත්ත වෙති; එසෙයින් මැ නක්ෂත්රර තාරකාරූපයො ද රාත්රිසන්දිවියො ද මාසාර්ධමාසයො ද සෘතුසංවත්සරයො ද සම වැ පරිවර්තනය කෙරෙති. එකල්හි විෂම වාත නො හමයි; දෙවියො ප්රචකුපිත නො වෙති; සම්ය ග්ධාරායෙන් වර්ෂා කෙරෙයි; සමපාකී සස්යයයො වෙති; සමපාකී සස්යිඵල පරිභොග කරන මනුෂ්යරයො දීර්ඝායුෂ්ක වෙති, බලවත් වෙති; වර්ණවත් වෙති, නිරාබාධ වෙත්.

එයින් වදාළහ:-

“යස්මිං භික්ඛවෙ සමයෙ රාජානො ධම්මිකා හොන්ති” යනාදි යි.

මෙ යැ පඤ්චප්රකකාරවර්ෂාන්තරාය නම් _________

44. බහුවිධලක්ඛණානුබ්යාඤ්ජනපතිමණ්ඩිතදෙහො යන තන්හි ‘අනුබ්යපඤ්ජන’ ශබ්දය අශීත අනුව්යණඤ්ජන

260 ධර්මප්ර දීපිකා

යෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “සුපං චා බ්යජඤ්ජනං වා” යන තන්හි උපසෙවනයෙහි වැටෙයි; “උභතොබ්ය ඤ්ජනො” යන තන්හි ලිඞ්ගයෙහි වැටෙයි; “පදබ්ය්ඤ්ජනානි සාධුකං උග්ගහෙත්වා” යන තන්හි වාක්යිවිෂයෙහි වැටෙයි; “චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගානි හොති නානුබ්යෙඤ්ජනග්ගාහී” යන තන්හි ශරීරාවයවයෙහි වැටෙයි; “දුන්නික්ඛිත්තස්ස භික්ඛවෙ පදබ්යතඤ්ජනස්ස අ‍ෙත්ථාෙපි දුන්නයො1 හොති” යන තන්හි අක්ෂරයෙහි වැටෙ. _________

45. දිබ්බමයං පොක්ඛරණීං යන තන්හි එ පුෂ්කරණිය දිව්යයමය වූ පරිදි කිසෙ යැ යත්?

පියරජ ඔවුන් සත්හැවිරිදි කල්හි “ළදරුවො කිනම් කෙළි රුස්වතී?” ඇමැතියන් පිළිවිසැ “දියකෙළි රුස්වතී” යනු අසා පොකුණු කැරැවියටි වැ සන් ගැන්විය. එකල්හි සක්දෙව්රජ “මහාපුරුෂයහට මානුෂකපරිභොග යුක්ත නො වෙයි, දිව්ය්පරිභොග යුක්ත යැ” යි සිතා විශ්ව කර්මයා ගෙන්වාගෙන “මහාපුරුෂයහට ක්රීයඩාභූමියැ පුෂ්කරිණී නිර්මාගණ කරා” යි යෙදී. ඔහු “කිබඳු කොටැ නිර්මාහණ කෙරෙමි හො?” යි පුළුවුත්තෙන් “රුවන්මුවා පවුරු දොරටු වුව මැනැවැ, මුතුමැණික් වැලි වුව මැනැවැ, මිණිමුවා පියගැට වෙහෙලි වුව මැනැවැ, පබළමුවා වෙහෙලිහිස් වුවමැනැවැ, රන්රිදීමිණිමුවා පියගැටපෙළ වුව මැනැවැ, පත්ලෙහි මඩ නැත මැනැවැ, පහන් සිනිදු දියෙන් පිරුණ මැනැවැ, එහි රන්රිදීමිණි පබළමුවා නැව් වුව මැනැවැ, රන්නැවැ රිදීපලග වුව මැනැවැ, රිදීනැවැ රන්පලග වුව මැනැවැ, මිණිනැවැ පබළපලග වුව මැනැවැ, පබළනැවැ මිණිපලග වුව මැනැවැ. එක් පොකුණක් නිල්මහනෙල්වනයෙන් සැදුම්ලද මැනැවැ, එකක් හෙළනෙළුඹු වනයෙන් එකක් රත්නෙළුඹු වන යෙන් එකක් පස්පියුම් වනයෙන් සැදුම්ලද මැනැවැ”යි ඇණවී. එකල්හි විශ්වකර්ම “මැනැවැ මහරජ” යි සක්

      1.  දුන්නීතො.

අභිසම්බොධිකථා 261

දෙව්රජහුගෙ හසුන් පිළිගෙනැ රාත්රිකභාගයෙහි බැසැ රජු සලකුණු ගැන්වූ තැන්හි උක්තක්රනමයෙන් පුෂ්කරීණී නිර්මාණ කෙළෙ.

එයින් වදාළහ:-

“මම සුදං භික්ඛවෙ පිතු නිවෙසනෙ පොක්ඛරණියො කාරිකා හොන්ති. එකත්ථන සුදං භික්ඛවෙ උප්පලං පුප්ඵති, එකත්ථ පදුමං එකත්ථ් පුණ්ඩරීකං යාවදෙව මමත්ථාවය” යි.

එහි මඩ නැති පියුම් කෙසෙ පුප්පි යත්? විශ්වකර්ම් තත් තත් ස්ථානයෙහි රන්රිදී පබළමිණිමුවා කුදුනැව් මවා එහි කලල් පිරෙනු කොටැ පස්පියුම් පුප්නා කොටැ ඉටී. මෙසෙ පස්පියුම්හු සුපුෂ්පිත වූහු. මෙසෙ විශ්වකර්මයැ පස්පියුමෙන් සුසන් සර්වරත්නමය පුෂ්කරිණී නිර්මාණ කොට දෙව්ලො ගිය කල්හි පහනැ දුටු ජනයො ගොස් රජ හට සැලකළහ. රජ මහාජනපරිවාරයෙන් ගොස් පුෂ්ක‍රිණී දැකැ, පියුම්ගැබින් නැඟී දියපිට වැම්හෙන මුවරඳරොන් සළා දැකැ, උපකූජිත භ්රුමරගණයන් හා තුෂ්ටරවයෙන් ගුගුරන හංසචක්රනවාකයන් බලා පුතණුවන්ගෙ පුණ්යණයෙන් දිව්යරයන් මැවූ බව දැනැ සතුටු වී. එතැන් පටන් ගෙනැ මහසත් සහ පිරිවරින් ජලක්රීවඩා කෙළෙ.

46. කප්පාසිකවාපගුණං යන තන්හි ‘ගුණ’ ශබ්දය දුනුදියෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “අහතානං වත්ථා’නං දිගුණං සඞ්ඝාටිං” යන තන්හි පටලයෙහි වැටෙයි. “අච්චෙන්ති කාලාතරයන්ති රත්තියො වයොගුණා අනු පුබ්බං ජයන්ති” යන තන්හි රාශියැ වැටෙයි. “සතගුණා දක්ඛිණා පි‍ටිකඞ්ඛා” යන තන්හි ආනෘශංසයෙහි වැටෙයි. “අන්තං අන්තගුණං” යන තන්හි බන්ධනයෙහි වැටෙ. ____________

47. අවිභාවිතතූණිරමුඝධනුගුණාගමනාගමනසරසන් ධාන මොක්ඛකරතලො යනාදීන් දක්වනලද ශිල්පයො කෙසෙ නම් වෙද්ද යත්? ඔවුන් සංසාරභූමියැ සිටි කලැ ජොතිපාල මනෙව් කල්හිදු අසදිස රජකුමර කල්හිදු දැක්වූ ශිල්ප බැලූ කලැ මෙ විස්මයෙක් නො වෙයි.

262 ධර්මප්රපදීපිකා

කිසෙ යැ යත්?

එක් කලක් මහසත් ජොතිපාල නම් බමුණුදරුවක් වැ ධනුශ්ශිල්පයෙහි මස්තකප්රාමප්ත වැ දවසැ දවසැ දහසක් දෙන රජක්හට උපස්ථාන කොට වෙසෙයි. එරජ ඔහුගෙ ශිල්ප දැක්කැටි වැ නුවර බෙර පියවි කරවා තමාගෙ විජිතයෙහි දුනුවාවන්1 සැට දහසක් දෙනා ගෙන්වා ගෙන රාජාඞ්ගණයෙහි මණ්ඩප මැද සිංහාසනා රූඪ වැ මහපිරිස් පිරිවරා හිඳ “ජොතිපාලයා එනු කරා” යි කී යැ. මහසත් දිසාපාමොක් ඇජරා තමා කෙරෙහි පැහැදැ දුන් සන්ධියුක්ත පඤ්චායුධාදීන් හිඟ තබා ගෙන පියවි වෙසින් ගොස් වැඳ සිට “තාගෙ ශිල්ප බලම්හ” යි කීයෙන් “මැනැවැ මහරජ” යි රාජාඞ්ගණයෙහි කඩතුරාවක් බඳවාලා ඇතුළත සිට මත්තෙ හන්සළුව හැර එක් රත්පටක් හැඳ එක රත් පටක් උරෙහි බැඳ කඩුව වම්දසරියෙහි බැඳ හියොවුර දකුණුදසරියෙහි බැඳ සන්නාහ කස්ස පෙරව ගෙන උෂ්ණිෂපට්ටය මකුටයක් සෙ හිස ගන්වාලා සන්ධියුක්ත වූ මැඩහඟු දුන්නෙහි පබළවන් දිය නඟා විදූරු අග් නාරාවය නිය අග බමවමින් කඩතුරාව පළාපියා පොළොව පළාපියා නැඟී අලඞ්කෘත මණෙව්වක්හු සෙයින් නික්ම ගත් රණ වෙසින් මැ මහපිරිස් ගුගුරු වමින් සිට “මහරජ, තොපගෙ දුනුවාවන් කෙරෙහි අක්ෂණවෙධී වූ වාලවෙධී වූ ශබ්දවෙධී වූ ‍ශරවෙධි වූ දුනුවාවන් සතරදෙනකු ගෙන්වව” යි ගෙන්වා ගෙන රාජාඞ්ගණයෙහි සතරසිරි මඬුල්ලක් කොට ගෙන සතර කනැ සතර දුනුවාවන් සිටුවා එකක් එකක්හට තිස් තිස්දහස් හි දෙවා එකක් එකක්හු කෙරෙහි හී ගෙනැ දෙන ශූරපුරුෂයන් සිටුවා තෙමෙ වජ්රා ග්රර නාරාවය ගෙන මණ්ඩලමධ්ය යෙහි සිට “මහරජ, මෙ සතර ධනුර්ධර යන් එකපැහැර හීයෙන් මා විදුනෙ ය, මම් ඔවුන් විදී හී මා වෙර නො හියැදී වළකාමී” යි කිය. එරජ දුනුවාවනට ‘එසෙ කරව’යි යෙදීය. “මහරජ, අපි

           1  දුනුවායන්.

අභිසම්බොධිකථා 263

අක්ෂණවෙධී වාලවෙධී ශරවෙධී ශබ්දවෙධී මහායොධා යම්හ, ජොතිපාල දරු ළදරුය අපි ඔහු නොවිදුම්හ”යි කීහ. එසඳ මහසත් “තොප නො විද්දහෙත් මිසැ විද්දහෙත් මා විදුව” යි කීය. “ඉතා මැනැවැ, තෙලෙසෙ කී බැවින් විදුම්හ” යි වෙග ඇතිවැ දුනුවාවො වෙග දනවා එකපැහැර සතර දෙසෙන් ශරයන් වුහුටහ. මහසත් එ ශර‍යන් නාරාවයෙන් පැහැර පැහැර යම් තැනකට දමා නො පියා මහ බො කොටුවක් කරන්නක්හු සෙයින් තලයෙන්තලුදු දඩියෙන් දඬුදු පත්කඩින් පත්කඩ ද දැත්තෙන් දැතිදු නො ඉක්මවා පැහැර බහ බහා ලන හීයෙන් ශරගර්භයක් කෙළෙ. ධනුර්ධරයන්ගෙ ශරයො පරීක්ෂයට ගියහ. මහසත් එ ශරයන් පිරිහී ගිය බව් දැන ශරගර්භය නො නසා මැ පැන ‍ෙගාස් රජු කෙරෙහි සිටියෙ ය. මහජනයො උන්නාද කරන්නාහු අපො ළන්නාහු මහත් කොලාහල කොටැ තම තමන්ගෙ වස්ත්රා්භරණ මහසත්හට ඉසිපීහ. මෙසෙ රැස්වූයෙ අටළොස්කෙළක් ධන වීය. ඉක්බිති රජු “මෙ කිනම් ශිල්පයකැ පුතැ?” යි පුළුවුත්තෙන් “මහරජ, මෙ ‘ශර ප්ර තිබාධන’ නමැ”යි කී යැ. “මෙ දන්නා සෙස්සො හා ඇද්ද?” යි කීයෙන් “මුළු දඹදිව මා මිසැ නැත මහරජ” යි කි යැ.

“පුතැ, අනෙකක් භා පාව”යි කීයෙන් “මහරජ මෙ සතර ධනුර්ධරයො සතරකනැ සිට එක්ලක්ෂවිසි දහසක් හීයෙන් මා නො විද්දැහුණහ. මම වූ කල මෙ සතර දෙනා සතරකනැ සිටියවුන් එක හියෙන් විදිමි” යි කි යැ. දුනුවාවො සිටිනට නො ලැබුණහ. ‍මහසත් සතරකනැ සතර කෙහෙල්ගසක් හිඳුවාලා නාරාව දැත්තෙ රත්හුයක් බැඳැ එක් කෙහෙල්ගසකට විද්ද. නාරාචය එ කෙහෙල්ගස විද දෙවනගස විද තුන්වන ගස විද සතරවන ගස විද නිමාම වැ පළමු විදි ගස මැ විද වටාලා අත ම අවුදු තුබුයෙ යැ. කෙහෙල්ගස්හු සූත්රගයෙන් පරික්ෂිප්ත වැ සිටියාහු යැ මහජනයො නාද සහස්රියන් පැවැත්වූහ, “පුතැ, මෙ කිනම් ශිල්පයකැ” යි රජු පුළුවුත්තෙන් “චක්ර‍වෙධ නමැ මහරජ” යි කී යැ.

264 ධර්මරප්රජදීපිකා

“පුතැ, අනෙකක් හා පාව” යි කීයෙන් මහසත් පළමු දෙහීයක් ලක විද තබා එහි පටන් ගෙන තමා සිටි තැන් දක්වා යටක් සෙ වට කොට දික් කොට ‘ශරයෂ්ටි’ නම් ශිල්පයක් දැක්වියැ. එසෙයින් මැ නොයෙක් වැලයෙන් වැටූ රැහැනක් සෙ ‘ශරරජ්ජු’ නම් ශිල්පයක් දැක්වියැ. එ සෙයින් මැ නොයෙක් දඟයෙන් ගැවසූ වෙණියක් සෙ ‘ශරවෙණි’ නම් ශිල්පයක් දැක්වියැ. ආකාශයෙහි ශරයෙන් පහයක් කොට ‘ශරප්රා්සාද’ නම් ශිල්පයක් දැක්වියැ, ශරයෙන් මඬුවක් කොට ‘ශරමණ්ඩප’ නම් ශිල්පයක් දැක්වියැ. ශරයෙන් හිණක් කොට ‘ශර‍ෙසාපාන’ නම් ශිල්පයක් දැක්වියැ. ශරයෙන් පවුරක් කොට ‘ශරප්රා‍කාර’ නම් ශිල්පයක් දැක්වියැ. ශරයෙන් පොකුණක් කොට ‘ශරපුෂ්කරිණී’ නම් ශිල්පයක් දැක් වියැ. ශරයෙන් පියුම් පුප්වා ‘ශරපද්ම’ නම් ශිල්පයක් දැක්වියැ. ශරවැස්සක් වස්වා ‘ශරවර්ෂා’ නම් ශිල්පයක් දැක්වියැ. මෙසෙ අනුන් හා අසාධාරණ වූ මෙ දොළොස් ශිල්පයන් දක්වා එක්බිති අනුන් හා සාධාරණ වූ සප්ත මහාකායප්රදදලනා කෙළෙ.

අන්හු විදිනා කලැ අටඟුල්බොල් එක් දුඹුල්පුවරුවක් විදිති; මෙ අටඟුල්බොල් සියක් දුඹුල්පුවරු එක් කොට තබා විනිවිදුවා විද්ද. අන්හු සතරඟුල් බොල් එක් පියා පුවරුවක් විදිති, මෙ සතරඟුල් බොල් සියක් පියාපුවරු විද්ද. අනුහු දෙඅඟුල්බොල් එක් තඹපටක් විදිති; මෙ දෙඅඟුල්බොල් සියක් තඹපට විද්ද. අන්හු එකඟුල්බොල් එක් යපටක් විදිති; මෙ එකඟුල් බොල් සියක් යපට විද්ද. අන්හු පිදුරුගැල් වැලිගැල් පුවරුගැල් එකෙකිගැල් විදිති; මෙ සියක් පිදුරුගැල් සියක් වැලිගැල් සියක් පුවරුගැල් පිළිවෙළින් තබා විනිවිදුවා විද්ද. විදිනෙ ද පූර්වගභාගයෙන් විද පශ්චාද්භාගයෙන් නෙරපියයි. පශ්චාද්භාගයෙන් විද පූර්ව‍භාගයෙන් නෙරපියයි. දියෙහි සතර ඉස්මක් තැන් විද්ද. ගොඩ අටඉස්බක් තැන් විද්ද. කරබටුපකැ සලකුණෙන් ඉස්බෙකින් මත්තෙහි බැඳ තුබු වල් විද්ද.

       1.  වැලියෙන්.

අභිසම්බොධිකථා 265

මෙව්හු මෙතෙක් ශිල්පයන් දක්වත් දක්වත් මැ සූය්ය්ල් අස්තඞ්ගත විය. එකල්හි රජ මහසත්හට පැහැද “පුතැ, අද නො වෙලා යැ, සෙට තට සෙනාපතිතන් දෙමි, මස්වලු මෙහෙ නිමවා නහා එ” යි එදා වියදමට ලක්ෂයක් දිනැ. මහසත් එ මහජනා තමහට දුන් අටලොස්කෙළක් ධන හිමියනට මැ දෙවා මහපිරිවර‍ින් ගොස් නහා පහයින් ගෙන සව්බරණින් සැදී මහත් යසසින් වොරජමින් ප්රාඑසාදයට ආරූඪ වී.

ඔවුන් අසදිසි රජකුමර කල්හි ශිල්ප දැක් වූ පරිදි කීසෙ යැ යත්?

එකල්හි මහසත් සර්වමශිල්පයෙහි නිෂ්පත්තිප්රා ප්ත වැ තමහට පත් රජය මල්හට දී ධනුර්ධරවෙෂයෙන් ගොස් අනෙක් රජක්හට උපස්ථාන කොට වෙසෙයි. එ රජ එක් දවසක් උයන් ගොස් මඟුල්සලවට වෙත අඹමලියෙක්හි යහන්මත්තෙ හෙව උඩු බලනුයෙ රුක් අග එක් අඹ කැනක් දැකැ නැඟී බහා ගනුත් නො පිළිවනින් දුනුවාවන් කැඳවා ගෙන “මෙ අඹකැන් හීයෙන් කපා හෙළන්නට හැකියව් දැ?” යි කි යැ. එසඳ දුනුවාවො “මහරජ, මෙ අපට උගහටෙක් නො වෙයි; නොයෙක්වර අපගෙ දුනුකම් දුටුවිරීබැවින් හවුරුද්දෙන් ලක්ෂ ලබන දැන් ආ දුනුවාවා ලවා විදුවා ගන්නෙ ය” යි කීහ. එකල්හි රජ මහසත්හු කැඳවා ගෙන “පුතැ, මෙ අඹකැන් හීයෙන් කපා හෙළන්නට හැක්කෙහි දැ” යි පිළිවිත. “මැනැවැ මහරජ, මෙ තොපගෙ යහන තුබු තැන් ලදිම් නම් හැක්කෙමි”යි කී යැ. රජ ‘යහපතැ’යි යහන පහකරවා එතැන අවසර කොට දින්. මහසත් රණවෙස් ගෙන හීය විදිනට නිසි තැනට ගොස් පැරැ හීය හිඳුවා ගෙන සිට “කියග මහරජ, මෙ අඹකැන් නැ‍ඟෙන හීයෙන් විද හෙළම් ද? බස්නා හීයෙන් විද හෙළම් දැ?” යි පිළිවිත. “පුතැ, නැ‍ඟෙන හීයෙන් විද හෙළන දෑ බොහො දුටුවිරීමි. බස්නා හීයෙන් විද හෙලන දෑ නුදුටුවිරීමි. එබැවින් බස්නා හීයේන විද හෙළවනු කැමැත්තෙමි” යි කී යැ. “මහරජ, මෙ හීය ඉතා දුරුතැනට නැ‍ඟෙයි, සව්මහරජය දක්වා ගොස් තෙමෙ මැ බස්සි. එ බස්නා

266 ධර්මතප්රිදීපිකා

තාක් තොප වුසුව මැනැවැ” යි කි යැ. “ඉතා මැනැවැ” යි රජු ගිවිසි කල්හි “මහරජ, මෙ හීය නැ‍ඟෙන්නෙ මෙ අඹකැන් තුවටුව මැද දක්වා කඩා ගෙනැ නැ‍ඟෙයි; බස්නෙ කෙසගක් පමණ තැනට ද මොබින් හො ඔබින් හො නො ගොස් කැප්මෙහි ම හී අඹකැන් කඩා ගෙන බස්සි” යි කියා “බලව මහරජ” යි වෙග දනවා හීය විද්ද. හිය අඹකැන තුවටුව මැද දක්වා කපා ගෙන නැඟි දෙසාළාස්දහසක් යොදුන් තැන් ගෙවා සව්මහරජයට ගියෙ එකල්හි මහසත් “ දැන්කලී හීය සව්මහරජයට ගියෙ ය” යි දැනැ පළමු විදි හීයට අධිකතර කොට වෙග දනවා අනික් හීයක් විද්ද. එ හිය ගොස් පළමු විදි හීයෙහි හි දැත්තෙහති පැහැරැ නවතිපියා තෙමෙ සුවසූදහසක් යොදුන් තැන් ගෙවා ගොස් තව්තිසා දෙව්ලොවට නැංග. එ හීය දෙවියො දැක විස්මිත වැ ගෙනැ පුද කළහ. නවත්නා හිය සුළඟ කඩමින් බස්නා 1 හඬ සෙණහඬ වැනි විය. මහජනා ‘හෙ කුමන හ‍ඬෙකැ යි කීයෙන් මහසත් ‘නවත්නා හීයෙහි හඬ ය’යි කී යැ. තමන් තමන් වෙර හීය හෙන බියෙන් වෙවුලන ජනයන් “නො බව නො බව, හීය බිම නො හියැ දෙමි”යි අස්වැසි යැ. හීය බස්නෙ‍ කෙසගක් පමණ තැනට ද ඔබින් හො මොබින් හො නොගොස් අවිධිය මැ හී අඹකැන් කැපි ය. මහසත් අඹකැන් ද හිය ද බිම නො හියැ දී අහස බලා එක් අතෙකින් අඹකැන් ද එක් අතෙකින් හීය ද ගත්.

මහජනයො එ විස්මය දැක විස්මිත වැ උන්නාද කොට අපොළා අසුරුසන් පොළා හිස් මතුයෙහි පිළි සිසාරා පැහැදැ කෙළක් පමණ ධන දුන්හ. රජ ද ඝනවැස්සක් වස්වන්නාක්හු මෙන් ඔහට බොහො ධන දින මහත් යසසුදු දින්.

මෙසෙ ඔවුන් ජොතිපාලමණෙව් කල්හිදු අසදිස රජකුමර කල්හිදු ත්රි භූවන විස්මාපනීය වූ අනෙකවිධ ශිල්ප දක්වනුවන් දැන් පුන්පැරුම් වැ පශ්චිමහවයෙහි සිට දැක්වූ ධනුශ්ශිල්පයෙහි විශෙෂ කෙනම් කියනුවහ? 1. බස්නාහිය

අභිසම්බොධිකථා 267

එයින් කීහ සඟිඅටුවායෙහි:-

“තං දිවසං පන මහාසත්තො ‍ෙලාකෙ වත්තමානං සිප්පං සබ්බමෙව දස්සෙසි”යි. _____________

48. අලඞ්කරිත්වා නීතානං යනු “සැහැරජුන් විසින් මහ පුරිසා පිනින් නිපැදැ පියදස්නෙන් ලෙව් නුවන්මන පොලඹමින් නළුදෙව්හි හික්මෙමින් පියෙහි මඟුල් පෙරහරින් පෙරඩමස සඳ සෙයින් වැඩැ වියපත් වූ තමන් දුරුවනුන් වස්ත්රා භරණාදීන් අනඞ්ග පූජාවට සෙයින් සදා දෙන ලදුවන් මධ්යවයෙහි” යයි සබඳ කරනු. ______________

49. තීසු පාසාදෙසු යන තන්හි තුන්පහය වූ පරිද් කිසෙ යැ යත්?

මහාපුරුෂයාගෙ රාජාභිෂෙකයෙන් පූර්ව යෙහි මැ පිය රජහු විසින් හිමත් ගිමන් වසන් තුන්සෘතුවට තුන් පහයක් කරවන ලද.

එහි හිමත්පහය නවභූමක යැ, උෂ්ණසෘතු පවත්නා සඳහා සම්බාධ කොට කරවනලද මහල්තල යැ. සුස්පෘෂ්ටද්වාරවාතපාන යැ, නිර්විවර යැ, චික්රැකර්මු යෙහි තන්හි තන්හි ප්රධජ්වලිත අග්නි ස්කන්ධ යැ, භූම්යහස්තරණ කම්බල යැ, විතානශයනජවනිකා ද නිවාස නප්රා වරණවෙෂ්ටන ද කර්ම්බල මැ යැ, ද්වාරවාතපානයො උෂ්ණසෘතුග්රිහණයට දිවාවිවෘත වෙති, ශීතසෘතුප්ර ති බාධනයට රාත්රිලයැ පිහිත වෙත්.

ගිමන්පහය පඤ්චභූමක යැ, ශිතසෘතු පවත්නා සඳහා විශාල කොට කරවනලද මහල්තල යැ, අස්පෘෂ්ටද්වාර වාතපාන යැ, සවිවර යැ, සජාල යැ, චිත්ර කර්මෂයෙහි උත්පලපද්මපුණ්ඩරීකවනයෙන් සැදුම්ලද විල්පියෙසැ, භූම්යදස්තරණදුකූල යැ, විතානශයන ජවනිකා ද නිවාස නප්රා වරණවෙෂ්ටන ද දුකූල මැ යැ, ද්වාරවාත පානයො උෂ්ණසෘතුප්රවතිබාධනයට දිවා පිහිත වෙති, ශීතසෘතු ග්රතහණයට රාත්රි යැ විවෘත වෙත්. වාතපානසමිපයෙහි

268 ධර්ම‍ප්රතදීපිකා

තබනලද උදකපරිපූර්ණ නවභාජනයො නී‍ෙලාත්පල කලාපාදීන් සඤ්ඡන්නයහ. ඇතුළුපහයැ තන්හි තන්හි කලල්සියො දියපිරුණු දෙණ තබා රොපණ කළ පඤ්ච පද්මයො විකශිත වැ ජනනයන ආකර්ෂණය කෙරෙති.තත්තත්ප්රතදෙශයෙහි යොදනලද ජලයන්ත්ර.යෙන් වර්ෂා සෙයින් උදකධාරාවො නිෂ්ක්රා්න්ත වෙති. ප්රා.සාදමස්තක යෙහි වියළි වීසම් වියන් බැඳ යන්ත්රනයෙන් පාෂාණ‍යන් නඟා එහි විහිදිති. චර්මතයෙහි පරිවර්තිනය ‍කරන පාෂාණයො මෙඝනාද ධ්වනි විහිදිමින් ඇවිදිත්.

වසන්1 පහය සප්තභූමක යැ, සෘතුද්වායානුකූල නාතිවිශාල නාතිසම්බාධ මහල්තල යැ, ඇතම් ද්වාරවාත පානයො සුස්පෘෂ්ටයහ, ඇතැම් ද්වාරවාතපානයො අස්පෘෂ්ටයහ, චිත්රරකර්මුයෙහිදු ඇතැම් තැන ප්රතජ්වලිත අග්නිස්කන්ධ යැ, ඇතැම් තැන පස් පියුමෙන් සුසන් විල්පියෙසැ, භූම්යතස්තරණාදීහු කම්බලදුකූටලද්වයෙන් ව්යාමති මිශ්රදයහ, ඇතැම් ද්වාරවාතපානකෙනෙක් රාත්රිැයැ විවෘත වෙති, දිවා පිහිත වෙති. ඇතැම්හු දිවා විවෘත වෙති, රාත්රි යැ වෙත්. තුන්ප්රා සාදයො මැ උසායෙන් සමයහ, බුමුයෙන් වෙන් වෙන්හු.

එයින් වදාළහ:-

“තස්ස මය්යං භික්ඛවෙ තයො පාසාදා අහෙසුං:- එකො හෙමන්තිකො එකො ගිම්හිකො එකො වස්සිකො. සො ඛො අහං භික්ඛවෙ වස්සිකෙ පාසාදෙ වස්සිකෙ චත්තාරො මාසෙ නිප්පුරිසෙහි තුරියෙහි පරිවාරිය මානො න හෙට්ඨාපාසාදං ඔරොහාමි”යි.

50. වනභවනසුඛමනුභවන්තො යන තන්හි ඔවුන් වන භවනසුඛය අනුභව කළ පරිදි කිසෙ යැ යත්?

එහි2 මහසත් සතළිස්දහසක් නළුවන් පිරිවරා සහතරතරු මැදෙක්හි පුන්සඳක් සෙයින් වොරජමින්, ඇතොවුරන් නුවන් මන වුලුඹුමින්3 සපුසඳුන්සල් වෙනහි බිඟුමුමන අසමින්, වෙහෙල්මියුල්කැල කෙළියෙහි රැ‍ඳෙමින්, මඳනෙලෙන් සසල පලුපත් මැ සුරත් අතින් 1. වසත්. 2. එදා, 3. පොලොඹමින්

අභිසම්බොධිකථා 269

නැටුම්ගත් ලියවමියන් නහමමින්, ධාරා ගෘහයෙහි මකරමුඛ විනිර්ගිත නිර්ඣරඝොෂයෙන් පිලඹරන මත් මොනරගණා බලමින්, සහමල් සහපලු සහබමර සාමඬලෙන් සැදි තුරුපෙතට වදිමින්, මදමත්ගඳගජකපොල්හි ගුම්1 ගත් බමරකැල ඇලළු හිමව්පවන් පහස් ලැබෙමින්, තන්හි තන්හි සපුසළලමලුලියගෙ සලවටහි සතප්මින්, නැටුම්ග‍ඳෙව් විඳුමින්, මියුරුසරයෙන් ගාන ලියගී අසමින්, ඇතොවුරන් නුවන් මහනෙල් වහරෙයින් තම තුනුරුක්හි ලොමුදහඅකුරු සලවමින්, තමා යමනුවන්බිඟුන් නළුගණා වුවන්පියුම් වනයට විහිදුවමින්, හමන සුළඟ වහන මල්ගඳ උදහන මල් රොන් විසිරෙන මල්පත් ළිදිරෙන2 ලිය‍ෙකාළ කිමිතිරෙන අකුරු මිහිකිරෙන කැකුළු විහිදුනා පලු ගජනා බමර නටනා මොනර කුල්නා පරපුටුන් විසින් සසිරි උයන්සිරි විඳුමින්, වසත්නලපහස් ලද ගඳගජක්හු සෙයින් සොම්නස් වැ සඳුන්පලුයෙන් යුවළ ඇස් සදානන්විසිතුරු මුවරඳබර සුවඳකුසුමින් සැදී සරාසිරින් ළිදිරැ වසත් සිරින් පුබුදු රන්ලියඉළකට වන් කාමෙශ්වරයා පරයමින් වනභවනයෙහි සුඛ අනුභව කෙළෙ. _________

51. ජලධරදිසායමානාය යන තන්හි එදවස් ඇතුන් විසින් එසෙනඟ වහරේදවසක් බඳු වී.

කිසෙ යැ යත්?

ගජබඳ මැ නිල්මෙකුළු වැනි විය, හිවිදළදළ මැ කොක්වැළ වැනි විය, ලෙළෙන රන්දම් මැ විදුලිය වැනි වියැ, සත්රුවන් පොරොදු මැ දෙව්දුනු වැනි වියැ, ගජගොස් මැ මේගැජුම් වැනි විය, මමන මදපොද මැ වැසිදහරා වැනි වියැ, කන්තලනල මැ බමන වලානල වැනි විය. මෙසෙයින් සිවුරඟසෙනඟ ඇතුන් විසින් වහරේදවසක් බඳු වී.

52. මහතා සිරිසමුදයෙන ගච්ඡන්තො යනු තූය්ය්ියො රවයෙන් ගර්ජනා කරන බළමුහුදුමැදහි රුවන්සුනෙරක් සෙයින් හිවියෙ මඳුරුමත්පහර ලැබ ගුගුළු කිරිමුහුදු 1. ගුඟුම්, 2. ළිදුරෙන

270 ධර්මප්රුදීපිකා

ගොසක් සෙයින් මුළුලො එක්ගොස්කරැ දොහොපස්හි නිල්දිගැස්පින්පියොවුරන් විදුනා සෙමරපනසින් මිණි වොටුනු මුතුලැල් ලළවමින් සඳරස් පහසින් පුබුදු කුමුදුවනයක් සෙයින් පුරවමියන් මනකුමුදු පුබුදු වමින් වලානලපහසින් පුබුදු කොළඹවන‍යක් සෙයින් පුරකතුන් සියලඟහි ලොමුදහ ගන්වමින් නඳුන් උයන් කෙළැ දෙව් පිරිස් පිරිවරා සුදසුන් මහවෙයැ පත් සක්දෙව්රජහු සෙයින් පුරවේහි වජඹමින් යනුයෙ යැ” යූසෙ යි. _________

53. නිබ්බුතපදනිහිතගිතං සුත්වා යන තන්හි නිවෘතපද නිඃක්ෂිප්තගාථාව ඇසූ පරිදි කිසෙ යැ යත්? ඇය සව්බරණින් සව් සැජ වැ දිවසරන් බඳු යෙහෙළිගණා මැද සුනිල්මිණිදැල් හයාලු සිරිමැඳුරෙහි සිට තුරුණු රිවිමෙරජවතුළ සුපුල්පියුමක් බඳු වූවන්හි නවපුබුදු නිල් මහණෙල්යුවළසිරි ඉසුලු දිගපුළුලු නුවනින් මහපුරිසා බලා ලොමුදෙහෙන් සියලඟ හපුස්වමින් සඳ හමු වැ පුබුදු කුමුදන් බඳු හාස යුත් දසන්මිණිමෙරජින් සඳවලා සුදුසු රතොට තවරමින් මියුරුසරයෙන් කියනු ඇසී. ___________

54. නච්චගීතවාදිතානි පයොජයිංසු යන තන්හි නැටුම් ගැදැව් පැවැති පරිදි කිසෙ යැ යත්? හිරුහු අවරන්පත්කල්හි, කුමුදුවන පුබුදුවමින් අමාරස් විහිරමින් මුළුලෙව් කිරිමුහුදුහි ගලවමින් මෙන් පුන්සඳ නැඟි කල්හි, අඩමුකුළු මලිගියමල්ගැබ්හි තුඩු දී මත් බමර ගණහට පුබුදු කුමුදිළින් මුවරඳමුඬු මීබිඳු මමනකල්හි සතලිස් දහසක් නාටිකාවො ශ්වෙතාඞ්ගරාග ගෙන ශුද්ධශ්වෙත වස්ත්රලමුක්තාභරණයෙන් විරචිත වැ සුගන්ධශුද්ධකුසුම දාමයෙන් මුඬුමාල නා මිසිඳුවරින් කියඹුලිය සදා ලතු අලුත්පතුල්තඹුරෙහි නුපුරරවයෙන් සුලඟ වූ මෙවුල් ගිගුරුසියො මිණිවළලු රවවමින් ගොස් සුරවමියන් බඳු වරමියො මියුරුරැව්ඇති පසඟතුරු ගෙන මහ පුරිසා පිරිවරා රමණය කරනුවො නෘත්යිගීතවාදිතයන් ප්රරයොග කළො.

අභිසම්බොධිකථා 271

55. නිබ්බානාමතරසෙන යන තන්හි නිශ්ශබ්දය නිෂ්ක්රාින්ත වූ වානය නිර්වාබණ වන බැවින් නිෂ්ක්ර මණයෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “අභිනිප්ඵාදෙය්ය ” යන තන්හි නිෂ්පාදනයෙහි ව‍ැටෙයි. “නිප්පීළෙය්යඵ” යන තන්හි පීඩායෙහි වැටෙයි. “නිග්ගණ්හෙය්ය් සකං චිත්තං” යන තන්හි නිග්ර හයෙහි වැටෙයි. “නිහරන්තො” යන තන්හි නිර්භරණයෙහි වැටෙ. ___________

56. තිංසයොජනිකං මග්ගං ගන්ත්වා යන තන්හි යොජනයෙක් නම් කිපමණෙක යත්? ෂට්ත්රිං ශත් පරමාණු යෙක් එක් අණුයෙක් වෙයි, ෂට්ත්රිං ශත් අණුයෙක් එක් තජ්ජාරිකායෙක් වෙයි, ෂට්ත්රිං ශත් තජ්ජාරිකායෙක් එක් රථරෙණුයෙක් වෙයි, ෂට්ත්රිං ශත් රථරෙණුයෙක් එක් ලික්ෂායෙක් වෙයි; සප්තලික්ෂායෙක් එක් යූකායෙක් වෙයි, සප්තයූකායෙක් එක් යවයෙක් වෙයි, සප්තයවයෙක් එක් අඞ්ගුලයෙක්1 වෙයි, ද්වාදශාඞ්ගුලයෙක් එක් විතස්ති යෙක් වෙයි, විතස්තිද්වයෙක් එක් අරත්නියෙක් වෙයි; සප්තාරත්නියෙක් එක් යෂ්ටියෙක් වෙයි, විංසතියෂ්ටියෙක් එක් උසභයෙක් වෙයි, අසීතිඋසහයෙක් එක් ක්රොසශයෙක් වෙයි, ක්රොඋශචතුෂ්ටයෙක් එක් යොජනයෙක් වෙයි. _________

57. සත්තාහං පබ්බජ්ජාසුඛෙන විතිනාමෙසි යන තන්හි “වට මට සලළ දළ රුක්කඳ මැ ස්තම්භ වූ, සුනිල් දලසාමඬුලු මැ වියන් වූ, සුපිපි සපුමුහුළුමුරුතරුක් මැ රන්රිදිමිණිසත් වූ, සුදු සිනිදු මොළොක් වැලිපිටු මැ සිංහාසන වූ, නලලොළ උක්මැලි මැ වල්විදුනා වූ, පර පුටුරැව් මැ ලියගී වූ, බමරරැව් මැ වෙණහඬ වූ, සියුරුරැව් මැ මිහිඟුහඬ වූ, මල්දෙලෙන් ගැවසීගත් පොළොතල රඟමඬලෙහි මඳනෙලෙන් තනන මල්ලිය මැ පුරවමියන් ගත් නැටුම් වූ, තන්හි තන්හි මොනරකිනුරුමුවමුළු මැ සිතියම් වූ, මත්ගජකැන් මැ යොධයන් ගත් අරක් ඇති වූ රාජභවනක් බඳු අඹ වනයෙහි ප්රයව්රකජ්යජසමාදානයෙන් උපන් ප්රීයතිසුඛයෙන් දවස් යැවී ය” යූසෙ යි.

       1.  අංගුලියක්

272 ධර්මප්රවදීපිකා

58. අලඞ්කාරො විය බ්රරහ්මචරියස්ස යන තන්හි මහාපුරුෂ බ්රනහ්ම වූ උත්තම වූ සම්යවක් සම්බුද්ධයන්ගෙ පය්යා ප්තිප්රවතිපත්තිස්වභාව වූ ලෞකික ශීලසමාධිප්ර්ඥා ලක්ෂණ ශාසනබ්රදහ්මචය්යාන ත වට ද, ප්රභතිවෙධශාසනස්වභාව වූ මාර්ගඵලලක්ෂණ මාර්ගබ්රඥහ්මචය්යාද්ධ වට ද අලඞ්කාර යක් බඳු වී.

බ්ර්හ්මචරිය ශබ්දයෙන් වනාහි සකලශාසනදු දානදු පරිචය්යා ද අදු ශික්ෂාපදදු බ්ර්හ්මවිහාරදු ධර්මදෙශනාදු මෛථුන විරතිදු ස්වරදාරසන්තොෂදු ආය්ය්ාපදමාර්ගදු අධ්යිශයදු වීය්ය්මෛථදු කියනු ලැබේ.

කිසෙ යැ යත්?

“තයිදං බ්ර්හ්මචරියං ඉද්ධඤ්චෙව ඵීතඤ්ච බාහු ජඤ්ඤං පුථුභූතං යාව දෙවමනුස්සෙසු සුප්පකාසිතං” යන මේ ප්රා සාදිකසූත්රතයෙහි ශික්ෂාත්රෙයසඞ්ග්‍රහ සකලශාසන ‘බ්රාහ්මචය්ය්යෙහ’ යයි කියනලද.

“කින්තෙ වතං කිං පන බ්රරහ්මචරියං කිස්ස සුචිණ්ණස්ස අයං විපා‍ෙකා, ඉද්ධිං ජූති බලවීරියූපපත්ති අක්ඛාහි මෙ නාග මහාවිමානං. 329

අහඤ්ච හරියා ච මනුස්සලොකෙ සද්ධා උභො දානපතී අහුම්පා, ඔපානභූතං මෙ ඝරං තදාසි සන්තප්පිතා සමණා බ්රාතහ්මණා ච 320

තං මෙ වතං තං පන බ්රාහ්මචරියං

	තස්ස සුච්ණ්ණස්ස අයං විපාකො,

ඉද්ධී ජුතී බලවිරියූපපත්ති ඉදඤ්ච මෙ ධීරා1 මහාවිමානං” 331

යන මෙ පුණ්ණකජාතකයෙහි දානය “බ්ර හ්මචය්ය් ස” යයි කියනලද.

      1.  වීර   

අභිසම්බොධිකථා 273

“කෙන පාණිකාමදදො කෙන පාණි මධුස්සවො, කෙන තෙ බ්රමහ්මචරියෙන පුඤ්ඤං පාණිමහි

                                                           ඉජ්ඣති?            332

තෙන පාණි කාමදාදො තෙන පාණි මධුස්සවො, තෙන මෙ බ්රාහ්මචරියෙන පුඤ්ඤං පාණිමහි

                                                           ඉජ්ඣති.”           333

යන මෙ අඞ්කුර ප්රෙ තවස්තුවැ පරිචය්යා ‘බ්රහහ්මචය්ය් න’ ය යි කියන ලද. “ඉදං ඛො තං භික්ඛවෙ තිත්තිරියං නාම බ්ර්හ්මචරියං අහොසි” යන මෙ තිත්තිර ජාතක යෙහි පඤ්ච ශික්ෂාපද ‘බ්රමහ්මචය්ය්ි ’ ය යි කියන ලද. ‘තං ඛො පන පඤ්චසිඛ බ්ර හ්මචරියං නෙවනිබ්බිදාය න විරාගාය යාවදෙව බ්රපහ්ම‍ෙලාකූපපත්තියා” යන මේ මහා ගොවින්ද සූත්ර‍යෙහි බ්ර හ්ම විහාර ‘බ්රඤහ්මචය්ය්ලාක’ ය යි කියන ලද. “එක්ස්මිං බ්රරහ්මචරියස්මිං සහස්සං මච්චු හායිනො” යන මෙහි ධර්මය දෙශනා ‘බ්රයහ්මචය්ය්යෙහ’ යයි කියන ලද. “පරෙ අබ්රනහ්මචාරී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ බ්ර හ්මචාරිනො භවිස්සාම” යන මෙ සල්ලෙඛ සූත්රරයෙහි මෛථූනවිරති ‘බ්රෙහ්මචය්ය් ලද’ යයි කියන ලද.

“මයඤ්ච හරියා නාතික්කමාම අම්හෙ ච හරියා නාතික්කමන්ති, අඤ්ඤත්ර තාභි බ්රනහ්මචරියං චරාම තස්මාහි අම්හං1 දහරා න මීයරෙ” 334

යන මෙ මහා ධර්ම්පාල ජාතකයෙහි ස්වදාර සන්තොෂ ‘බ්රමහ්මචය්ය්ාරි’ යයි කියන ලද.

“හීනෙන බ්රමහ්මචරියෙන ඛත්තියෙ උපපජ්ජිති, මජ්ඣිමෙන ච දෙවත්තං උත්තමෙන විසුජ්ඣති” 335

යන මෙ නිමි ජාතකයෙහි ආත්ම දමන වශයෙන් කරන ලද අෂ්ටාඞ්ගික පෞෂථ ‘බ්රමහ්මචය්ය් ලද’ යයි කියන ලද “ඉදං ඛො පන පඤ්චසිඛ බ්රටහ්මචරියං එකන්ත නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති, අයමෙව අරියො 1. තස්මාති අම්හං

                                                                                                    18

274 ධර්ම ප්ර දීපිකා

අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො” යන මෙ මහාගොවින්දි සූත්ර යෙහි මැ ආය්ය් අෂ්ටාඞ්ගික මාර්ග ‘බ්ර හ්මචය්ය්කා ’ ය යි කියන ලද.

“අපි අතරමානානං ඵලාසාව සමිජ්ඣති, විපක්ක බ්රාහ්මචරියො’ස්මි එවං ජා‍නාහි ගාමනි” 336

යන මෙහි අධ්ය්ශය ‘බ්රහහ්මචය්ය්්සූ’ යයි කියන ලද “අභිජානාමි ඛො පනාහං සාරිපුත්ත චතුරඞ්ගසමන්නා ගතං බ්ර්හ්මචරියං චරිතා - තපස්සි සුදං හොමි පරමතපස්සි, ලුඛස්සුදං හොමි පරම ලූඛො, ජෙගුව්ඡි සුදං හොමි පරම ජෙගුච්ඡි, පවිච්ත්තස්සුදං ‍ෙහාමි පරමපවිවිත්තො” යන මෙ මහාසිහනාද සූත්ර්යෙහි වීය්ය්්ත් ‘බ්ර්හ්මචය්ය්න ම’ යයි කියන ලද. __________

59. වරරාජගහං රාජගහං නාම අතිමනොහරං නගරං පවිසිත්වා යන තන්හි එනුවර අතිමතනොහර පරිදි කිසෙ යැ යත්?

දිලියෙන රන් රදී මිණි තොරණින්, පුරවේහි දිවසරන් පරයන පුර අඟනන් පදනා දදගළ රිය දහසින් ගජනා ඇතුන් විසින් කුල්නා අසුන් විසින්, විසිරෙන ‍ෙපදෙසි මුළින්, අපොළන යොධ මුළින්, ලළන දෙදෙන්, තළන බෙරින්, වයන වෙණින්, නටන මත්වළුන් විසින්, දිලියෙන රුවන් පහයින්, තෙවුනා මුතුලැලින්, රවන රන් රස්නෙන්, විසිතුරු කප් රුකින් සව්සැජ වන බැවින් අතිමනොහර වී. _________

60. පිණ්ඩාය චරිත්වා යන තන්හි පිඬු සඳහා සැරූ පරිදි කිසෙ යැ යත්? එදා මහසත් නුවර දොර සිට “ඉදින් මම් බිම්සර රජ හට මා ආ පරිදි දැන්වීම් නම් ‘සුදොවුන් රජහු පිත් සිද්ධත් කුමර ආයේ ය’ යි කියා මට බොහො ප්ර ත්යසය එළවයි; කිය යවා පස ගැනුම් පැවිජියනට සරුප් නො වෙ”යි බඹදැති පවුල් පෙරෙවැ, මැටිපා ගෙන පුරවෙ බැස පිඬු සැරී. ___________

අභිසම්බොධිකථා 275

61. ආකුලි කත්වා යන තන්හි නුවරුන් උළෙල කළ පරිදි කිසෙ යැ යත්?

එදා පිඬුසරන මහා පුරුෂ තමා දුටු පුරවැසියන් විසින් “මෙ අනඟ යැ, අපපුරෙහි පුරවමියන් යහපත්සෙ දැකැ ඔවුන් මනවුලුඹුනට1 ආයෙ ය” යනු කියවනුයෙ එ ඇසුවන් විසින් “මෙ අනඟ නො වෙයි, හෙ අග්නි දග්ධ යැ, මෙවැනි සොමි පැහැයෙක් ත්රි භුවනයෙහි යම් කෙනෙක්නට ඇත්තෙ නො වෙයි; මෙ සඳ දෙව් පුතැ. මෙනුවරැ සොමිපහන් බැහැවි තමහට හාස කරනුවන් බඳු පුර අඟනන්ගෙ තුනු කැලුම් මඩනට ආයෙ යැ” යනු කියවනුයෙ, එ ඇසුවන් විසින් “මෙ සඳ නො වෙයි, හෙ සකලඞ්ක යැ; මෙ අකලඞ්ක යැ; මෙවැනි දීප්තියෙක් අනික් කෙනක්නට ඇත්තෙ නො වෙයි; මෙ සූය්ය්ඳු දිව්යෙ පුත්රක යැ. මෙපුරෙහි විලඹුවන්ගෙ ඉසුරු විඳිනට ආයෙ’ යැ” යනු කියවනුයෙ, එ ඇසුවන් විසින් “මෙ සූය්ය් යැ නො වෙයි; හෙ උෂ්ණ රශ්මි යැ, මෙ මනොඥරශ්මි යැ; මහත් ආනුභාව සම්පත් ඇත්තෙ යැ; මෙවැනි අනුභාව යෙක් අනෙක් කෙනක්නට ඇත්තෙ නො වෙයි; මෙ ශක්රප දෙවරාජ යැ, අප පුරට සෙත් කරනුවට ආයෙ යැ” යනු කියනුයෙ. එ ඇසුවන් විසින් “මෙ සක්දෙව් රජ නො වෙයි; හෙ සවජ්ර; යැ, සෛරාවත යැ, මෙ වු කල එසෙ නො වෙයි; මෙවැනි ආරොහපරිණාහ සම්පත් හා ශාන්තපියොව් හා අනෙක් කෙනක්නට ඇත්තෙ නො වෙයි; එබැවින් මෙ මහා බ්රශහ්ම යැ, මෙනුවර ත්රිනවෙදයෙහි පාරප්රා ප්ත ව්යෙක්තජනයනට බුහුමන් කරනුවට ආයෙ යැ” යනු කියවනුයෙ, එ ඇසුවන් විසින් “මෙ මහා බ්රකහ්ම නො වෙයි; හෙ චතුර්මුඛ යැ, මෙ සමන්තමුඛ යැ, මෙවැනි සර්වාහකාර පරිපූර්ණයතායෙක් භුවනත්රඛයෙහි යම් කෙනක්නට ඇත්තෙ නො වෙයි; එබැවින් මෙ සකල ලොකය හට වැඩ සඳහා පාරමිතා පුණ්ය් බලයෙන් නිපන් මනුෂ්යක රත්නයෙකැ” යනු කියනුයෙ මුළු නුවර මඳුරුමත්පහර ලද මුහුදක් සෙයින් එක පැහැරැ උලෙළ කෙළෙ.

___________ 1. පොළොඹනට

276 ධර්මප්ර දීපිකා

62. බිම්බිසාරනරාධිපෙනොපගන්ත්වා යන තන්හි එරජු ඔවුන් කරා උපගත වූ පරිදි කිසෙ යැ යත්?

එ දවස රාජපුරුෂයො ගොස් “මහරජ, ශක්රඑයා බව් නො දනුම්හ, මාරබ්රරහ්මාගදීන් කෙරෙන් අන්ය තරයකු බව් නො ද දනුම්හ, මෙසෙ මෙසෙ වූ පුරුෂයෙක් පුරවීථියට බැස භික්ෂාටන කෙරෙ” යි දැන්වූහු. එකල්හි රජ සිංහ පඤ්ජරයෙන් බලනුයෙ මහාපුරුෂයා ජඞ්ගමරුවන්මෙරක් සෙයින් වඩනහු දැක “මම ද මොහු නො දන්මි, තෙපි පසුපස්සෙ යව, ඉදින් යක්ෂයෙක් වී නම් නුවරින් නික්ම අන්තර්ධාන වෙයි; දිව්යසයෙක් බ්ර හ්මයෙක් වීනම් ආකාශ යෙන් යෙයි; ගරුඬයෙක් වී නම් පක්ෂප්ර්සාරණ කොට යෙයි; නාගයෙක් වී නම් පොළොව කිමිද යෙයි; මනුෂ්යෙ යෙක් වී නම් ලද අහර එක් ස්ථානයෙක හිඳ වළඳ කෙරෙ”යි චරයන් යවා ඔවුන් අහර වළඳන්නට වන් කල්හි දිවගොස් සැලකළ චරයන් විසින් දැනැ ශීඝ්රුවැ ගොස් ඔවුන් ආහාරකෘත්යග නිමවා වැඩහුන් තැනට උපගත වී. ____________

63. අනාගතො මෙ සහායො යන තන්හි මොවුන් ‍ඔහු හා සබඳ පරිදි කිසෙ යැ යත්?

මෙ රජහු හා මහපුරිසා හා දෙදෙන නො හැඳින ම සබඳහ, දෙදෙනා පියො ද ඔවුනොවුන් හා සබඳහු බිම්සර රජහට සිදුහත්කුමර පස්හවුරුදුකට මහල්ලැ. සොළොස් හැවිරිදිකලැ රජ වැ එකුන්තිස්හැවිරිදිකලැ මහභිනික්මන් කොට පැවිදි වැ එදා සබඳ රජුහුගෙ නුවර වන්. ___________

64. රජ්ජං පටික්ඛිපිත්වා යන තන්හි රාජ්යනය ප්රකතික්ෂේප කළ පරිදි කිසෙ යැ යත්?

“මම ඉදින් රජ කමැති වීම් නම් සතරවරම්මහ රජුන් ඈ සදෙව්ලෙව්හි දෙව්රජහු තමන් තමන්ගෙ රාජ්ය යෙන් නිමන්ත්රඈණ කෙරෙති; ගිහිගෙයි සිටිය1 චක්ර වර්ති වෙමි; මෙරජ මෙ නො දැනැ කියයි; මා රජ නො කැමැති පරිදි මොහු දැන්වුව මැනැවැ” යි දිවමිහිඟුරැවක් සෙයින් 1. සිටියෙ.

අභිසම්බොධිකථා 277

කන්කලු, පරපුටු හඬක් සෙයින් සිත් ගත්, බමරමුමණක් සෙයින් මියුරු, මහමෙ හඬක් සෙයින් ගැඹුරු සරයෙන් දසන් රස් විහිදු‍වමින් ‘න මමත්ථො මහාරාජ’ යනාදීන් රාජ්යනය ප්ර‍තික්ෂෙප කළහ. එ සඳ රජ ‘පළමු මැ මම සුදොවුන් මහරජහු පිත් සිද්ධත්1 කුමර සතර නිමිත්තක් දැකැ පැවිජි වැ බුදු වෙල’ යනු ඇසීමි, දැන් තොපගෙ අධිමුක්ති දැකැ ඉතා ප්රිසන්නයෙමි, තෙපි එකාන්තයෙන් බුදු වව, බුදු වැ මාගෙ විජිතයට වඩනෙ මැනැවැ”යි ආරාධනා කෙළෙ. _________

65. විසාඛාපුණ්නමදිවසෙ යනු පඤ්චමහාස්වප්න දුටු වෙලායෙන් විභාතකාල ගෙන කීහු.

එහි පඤ්චමහාස්වප්න නම් කවරැ යත්?

එ රාත්රිමයැ මහා පුරුෂය හට මහ ‍ෙපාළොව යහන් විය, හිමවත් පර්වතතරාජා කන්වයින් විය. පූර්වප සාගරයෙහි වාමහස්තය අවහිත විය, අපර සාගරයෙහි දක්ෂිණ හස්තය අවහිත විය, දක්ෂිණ සාගරයෙහි උභයපාදයො අවහිත වූහ, පළමුවන මෙ ස්වප්න‍ය සම්ය ක් සම්බොධිගමයට පූවර්‍ නිමිත්ත යි.

‘තිය්ය්ක් ක්’ නම් තෘණ ජාතියෙක් නාභියෙන් උද්ගත වැ ආකාශ දෙශයෙහි පැතිර සිටියෙ යැ. දෙවන මෙ ස්වප්නය ආය්යාෙක් ෂ්ටාඞ්ගික මාර්ග් ප්රයතිවෙධ කොටැ දිව්ය මනුෂ්යසයනට ප්ර‍කාශ කරන බවට පූර්වශ නිමිත්ත යි.

කළු හිස් ඇති සුදු ක්රිැමිකුලයො පයට නැඟී දණ දක්වා ප්රරචඡාදනා කළහ. තුන්වන මෙ ස්වප්නය බොහො ගිහි මිනිසුන් මැ ප්රා‍ණයෙන් සරණ යන බවට පූර්ව නිමිත්ත යි.

නානාවර්ණූ ඇති ලිහිණියො සතර දෙනෙක් සතර දිශායෙන් අවුදු පාද මූලයෙහි නිපතිත වැ සර්වලශ්වෙත වූහ. සතරවන මෙ ස්වප්නය චාතුර්වසර්ණයන් සස්නෙහි පැවිදි වැ පිරිසුදු නිවන් පැමිණෙන බවට පූර්විනිමිත්ත යි. 1. සිදුහත්.

278 ධර්මරප්ර දීපිකා

මහත් අශුවිපර්වදතමස්තකයෙක්හි අනුපලිප්ත වැ සක්මන් කරන්නා දුටුහ. පස්වන මෙ ස්වප්නය චතුර්විධ ප්ර ත්ය යට ලාභි වැ එහි අනුපලිප්ත වන බවට පූර්වුනිමිත්ත යි.

එයින් වදාළහ:-

“තථාගතස්ස භික්ඛවෙ අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස පුබ්බෙව සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධස්ස බොධිසත්තස්සෙව සතො පඤ්ච මහා සුපිනා පාතුරහෙසුං” යනාදි.

මෙ යැ ‘පඤ්චමහාස්වප්න’ නම්. _________

66. උරුවෙලාය යන තන්හි මහත් වැලි රැසෙකින් එ ජන පදය ‘උරුවෙල් නම් වී. කිසෙ යැ යත්?

බුදුන් නො උපදනා කලැ කුලපුත්රතයො දසදහසක් දෙනෙ තාපසප්රනව්රකජ්යාියෙහි පැවිදි වැ එපියෙස්හි වසනුවො එක්දවසක් සන්නිපාතිත වැ “කායකර්මර වාක්කර්මො වූ කල පරහට ප්රයකට යැ, මනඃකර්මෙ අප්රපකට යැ. එබැවින් යමක්හට ත්රිරවිධවිතර්කයන් කෙරෙන් අන්යලතරවිතර්ක යෙක් උපන් නම් ඔව්හට අනෙක් වොදකයක්හු නැති වන බැවින් තෙමෙ මැ තමහට ‍ෙචාදනා කොට පත්රක පුටයෙකින් වැලිපළහක්1 මෙතැනැ හැර ඔවීවයි, හෙ මැ ඔව්හට දණ්ඩකර්ම් යැ”යි ව්යලවස්ථා කොළො. එතැන් පටන් ගෙන යමක් හට එවැනි විතර්කයෙක් උපන් නම් වැලිපළහක් එහි හැර ඔවී. ක්රහමයෙන් හෙ මහත් වැලිරැස් විය. අපරකාලභාවිහු2 එහි වටා පවුරු බැඳ චෛත්යතස්ථාන කොළො.

මෙ යැ ‘උරුවෙල්’ නම්. _________

67. සන්නිහිතබාලාන්ධකාරා හාසමානතනුසම්පදා ච යනාදි තන්හි ඇය ‘සන්නිහිතබාලාන්ධකාරා’ වුව හොත් ‘හාස්වත්තනුසම්පත්’ නො වුව මැනැව. ‘හාස්වත්තනු සම්පත්’ වුව හොත් ‘සන්නිහිතබාලාන්ධකාරා නො වුව මැනැවැ. යම්කලෙක්හි අන්ධකාර ඇතිනැතැ දීප්ති නො වෙයි, දිප්ති ඇතිතැනැ අන්ධකාර නො වෙයි, 1. පළඟක්. 2. භාවිහි.

අභිසම්බොධිකථා 279

අන්ධකාර හා දීප්ති හා දෙක එක්තැනෙක්හි නො විය හැකි බැවින් මෙ පරස්පර විරුද්ධනු යත්? එසෙ නො වෙයි. ‘බාල’ ශබ්දයෙන් අභිනවභාවය මතු කියන්නාහු නො වෙති; කෙශයනුදු කියති; එබැවින් සන්නිහිත කෙශයෙන් අන්ධකාර ද වුව දිලියෙන තුනුසම්පතුදු ඇති වූ. මෙයින් ඇය නවයෞවනවිලාසයෙන් දිලියෙන සෙ කීහු.

දෙවන අලඞ්කාරයෙහි ඇය පුණ්ඩරීකමුඛී’ වුව ‘හරිණ‍ලොවනා’ නො වුව මැනැවැ. ‘හරිණලොවනා’ වුව ‘පුණ්ඩරීකමුඛී’ නො වුව මැනැවැ. යම්කලෙක්හි පුණ්ඩරීකමුඛයෙක්හි හරිණලොවනයක් නො වු විරිබැවින් මෙ විරුද්ධ නු යත්? එසේ නො වෙයි. ‘පුණ්ඩරීක’ ශබ්දයෙන් දිවියන් මතු කියන්නාහු නො වෙති; පද්මයනුදු කියති. එබැවින් ප්රීබුද්ධපද්මයක් බඳු මුහුණ ඇති වුව, හරිණයන්ගෙ ලොවනබඳු ලොවන ද ඇති වූ. මෙයින් ඇය කාන්තිමත් මුඛ හා අභිනිල නයන ඇතිසෙ කීහු.

තුන්වන අලඞ්කාරයෙහි ඇය ‘බාලාතපප්ර භාධර’ වුව හොත් ‘කුමුදහාසිනී’ නො වුව මැනැවැ. ‘කුමුදහාසිනී’ වුවහොත් ‘බලාතපප්රඇභාධර’ නො වුව මැනැවැ. යම් කලෙක්හි කුමුදකුසුමයො සූය්ය්න රශ්මියට විකශිතවන්නාහු නො වෙති; එබැවින් මෙ විරුද්ධනු1 යත්? එසෙ නො වෙයි; ‘හාස’ ශබ්දයෙන් කුසුමයන්ගෙ විකාශය මතු කියන්නාහු නො‍ වෙති; සිනා දු කියති. එබැවින් ළහිරු රස් බඳු ශරීරප්රගභා ද ඇතිවුව කුමුදු මල් සෙයින් ධවල වූ සිනා ද ඇති වූ.

සතරවන අලඞ්කාරයෙහි ඇය ‘සමුන්නතපයොධරා’ වුවහොත්’ ‘මධුරහංසනාදා’ නො වුව මැනැවැ. ‘මධුර හංසනාදා වුව හොත් ‘සමුන්නතපයොධරා’ නො වුව මැනැවැ මධුරහංසනාද මෙඝකාලයෙහි වන්නෙ නො වෙයි; එබැවින් මෙ විරුද්ධ නු යත්? එසෙ නො වෙයි. ‘පයොධර’ ශබ්දයෙන් මෙඝයන් මතු කියන්නාහු නො වෙති; ස්තනදු කියති. එබැවින් මධුරහංසනාද බඳු හඬ ඇති වුව සමුන්නතස්තනයුගල ද ඇති වූ

      1.  නො.

280 ධර්ම.ප්රිදීපිකා

පස්වන අලඞ්කාරයෙහි ඇය ‘කමලකොමලකරා’ වුව හොත් ‘පෘථුශිලානිතම්බා’ නො වුව මැනැවැ. ‘පෘථුශීලානිතම්බා’ වුව හොත් ‘කමලකොමලකාරා’ නො වුව මැනැවැ. මෙවැනි මෙළෙකක් හා එවැනි කැකුළෙක් එක්තැනෙක වන්නෙ නො වෙයි. එබැවින් මෙ විරුද්ධ නු යත්? එසෙ නො වෙයි; කමලදල සෙයින් කොමල කරතල ඇත්තී යැ, පෘථුශීලාතල සෙයින් විශාල ජඝන දෙශ ඇත්තී ය.

සවන අලඞ්කාරයෙහි ඇය ‘කරහොරූ’ වුව ‘විලම්බිත ගාමිනි’ නො වුව මැනැවැ. ‘විලම්බිතගාමිනි’ වුව ‘කරුහොරු’ නො වුව මැනැවැ. උෂ්ට්රනයො එක්දවසැ පනස් යොදුන් සැටයොදුන් යෙති. එබැවින් ඇය ‘කර හොරූ’ වනුදු ‘විලම්බිතගාමිනී’ වනුදු පයඃ පාවක සෙයින් විරාද්ධනු යත්? එසෙ නො වෙයි. කරහයන්ගෙ ඌරු බඳු අනුපූර්වි ඌරුයුගල ඇත්තී යැ, හංසයන්ගෙ ගමන් සෙයින් විලම්බිත ගතිදු ඇත්තී.

මෙ විරුද්ධාලඞ්කාර නම්

68. කුසුමකුඞ්කුමධූමසුගන්ධිනීසු යන තන්හි ‘ධූම’ ශබ්දය ගන්ධධූමයෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “කොධො ධූම හස්මනි මොසවජ්ජං” යන තන්හි ක්රොෙධයෙහි වැටෙයි. “ඉච්ඡා ධූපායිතා සදා” යන තන්හි තෘෂ්ණායෙහි වැටෙයි. “අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවතො අවිදුරෙ ධූපායන්තො නිසින්නො හොති” යන තන්හි විතර්කයෙහි වැ‍ටෙයි. “රජො ච ධූමො ච මයා පකාසිතො” යන තන්හි පඤ්චකාමගුණයෙහි වැටෙයි. “ධූමං කත්වා හොති” යන තන්හි ධර්මක දෙශනායෙහි වැටෙයි. “ධජො රථස්ස පඤ්ඤාණං ධූමො පඤ්ඤාණමග්ගිනො” යන තන්හි ප්රමකෘති ධූමයෙහි වැටෙයි. ___________

69. කාමං සිද්ධත්ථමසිද්ධත්ථං කරොමි යන තන්හි ‘අසිද්ධත්ථං’ යනු නඤ්සමාස යැ. එහි නඤ්හට අර්ථං දෙකෙක් වෙ. ‘ප්රැසජ්යනප්ර තිෂෙධ යැ, පර්යුදාස ය’යි. එහි

අභිසම්බොධිකථ 281

යමෙක් ‘අසූය්ය්ද ම්පශ්යාක රාජ දාරාඃ’ යන තන්හි සෙයින් උත්තරපදාර්ථ යාගෙ සර්ව්ථභාවයය කෙරෙ ද හෙ ප්රහසජ්යෙ ප්රජතිෂෙධ ය. යමෙක් ‘අබ්රාතහ්මණමානය’ යන තන්හි සෙයින් උත්තරපදාර්ථෙයා පයර්යුදාස කොට තත්සදෘශ වස්තුහු කෙරෙහි කාය්ය්න් ප්රථතිපාදනා කෙරෙ ද, හෙ පයර්යුදාස යි.

එයින් කීහ:-

“ප්රීසජ්ය්ප්රයතිෂෙධස්යද ලක්ෂණං වස්තුනාස්තිතා, වස්තතො ‘න්යාත්ර‍ යා වෘත්තිඃ පර්යුදාසස්ය ලක්ෂණම්” යි. 337

මෙ දෙඅර්ථදයන් කෙරෙහි ‘අසිද්ධත්ථං’ යනු ප්ර සජ්ය3 ප්ර තිෂෙධ වෙ.

කිසෙ යැ යත්?

වශවර්තිමාරයා තමා මහාපුරුෂයා මහභිනික්මන් කරන දවස් නුවරින් නික්මෙන තැනට ගොස් ආකාශ යෙහි සිටැ “සිද්ධාර්ථය, නො යා; අදින් සප්තා ‍හයෙකින් තට චක්රැරත්නය ප්රාවදුර්භූත වෙයි; සතරමහදිව එකරජ කරා” යි බැණ නො වැළැකියහී “ඔස මෙතැන් පටන්ගෙන ත්රිාවිධවිතර්කයන් කෙරෙන් අන්යැතර විතර්කයක් තා සිත උපන් දවස් හිස් සත්කඩක් කොට පළාපියමි” සහවුරුද්දක් දවස් ඡායා සෙ නො තොර වැ පියෙහි පියෙහි ඇක්ම ඇවිදුනෙ මහාපුරුෂයා පධන්හි යොග කරන කල්හි තබා බොධියට මාර්ගාමාර්ග නො දන්නෙන් ‘මෙ අතිඝොර තපස් කෙරෙයි, කිසිදවසක් මාගෙ කාමවිෂය ඉමක් යන වනැ’යි බියපත් වැ ‘තට මරණ ආසන්න යැ, හැරැයා, තපස් නො කරා’යි බැණ නො වැළකියැහී මහාපුරුෂයා ‍ෙබාධිමණ්ඩාරූඪ වූ කල්හි “අද මෙ බුදු වැ මිස මෙ අස්නෙන් නො නැ‍ඟෙමි’ යි ප්ර තිඥා කොටැ හුන්නෙ යැ. මොහු සිද්ධාර්ථ නො වියැදී බුද්ධත්වයට සර්විථාභාවය කළ මැනැවැ”යි සැහැසුණු වනබැවින් ‘අසිද්ධත්ථං’ යනු ප්රමසජ්යිප්රවතිෂෙධ වෙ.

282 ධර්ම’ප්රපදීපිකා

70. දසබලචතුවෙසාරජ්ජාදි යන තන්හි දශබල ශබ්දය හට ද වෛශාරද්යවශබ්දයහටද වර්ණ නා පත්තො සබ්බඤ්ඤැතං යන තන්හි සිටැ කලන ව්යදඛ්යාශනයෙන් දතයුතු. _________

71. එවමස්ස භගවතො සම්බන්ධිනී අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස යන තන්හි භගවත්ශබ්දයහට ද අර්හත් ශබ්දයහට ද සම්ය ක්සමුබුද්ධ ශබ්දයහට ද වර්ණනා එමැ තන්හි සිටැ කළ ව්යාදඛ්යාානයෙන් දතයුතු.

අභිසම්බොධිකථා ____________

ආනන්ද_බොධිකථා

72. සමණපරික්ඛාරං දෙති යන තන්හි ‘පරිෂ්කාර’ ශබ්දය ‘ගිලානපච්චයහෙසජ්ජපරික්ඛාරානං” යන තන්හි සෙයින් සම්භාරයෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “සත්තහි නගරපරික්ඛාරෙහි සුපරික්ඛතං හොති” යන තන්හි පරිවාරයෙහි වැටෙයි. “යෙ විමෙ පබ්බජිතෙන ජීවිතපරික්ඛාර සමුදානෙතබ්බා” යන තන්හි කාරණ යෙහි වැටෙයි. “රථො සීලපරික්ඛරො ඣානක්ඛො චක්කවීරියො” යන තන්හි අලඞ්කාරයෙහි වැටෙයි. __________

73. පඤ්චනෙත්තො යන තන්හි වර්ණනා පත්තො සබ්බඤ්ඤැතං යන තන්හි සිටැ කළ ව්යාෙඛ්යාිනයෙන් දතයුතු.

74. සත්තසත්තාහානි වීතිනාමෙත්වා යන තන්හි ඔවුන් සත්සති ගෙවූ1 පරිදි කිසේ යැ යත්?

යම්සෙ රාජ්යටපදප්රායප්ත වූ රජෙක් තමාගෙ රත්න සාරයන් දක්නා සඳහා තත්තද්ගර්භයෙහි දොර විවර කරවා ස්වර්ණරජත මුක්තාමණි ආදී රත්නයන් නිරීක්ෂණ කෙරෙමින් ඇවිදී ද, එසෙයින් මැ බුදුහු එකුන්පනස් දවසක් තත්තද්ධර්මරත්නයන් ප්රදත්යඑ වෙක්ෂණ කෙරෙමින් වුසූහු.

      1.  ගැළවු.

ආනන්දබොධිකථා 283

එයින් කීහ සඟිඅටුවායෙහි:-

“භගවා හි පඨම‍ෙබාධියං එකූනපඤ්ඤාසදිව සබ්භන්තරෙ යථා නාම පත්තරජ්ජො රාජා අත්තනො විභවසාරදස්සනත්ථං තං තං ගබ්භං විවාරාපෙත්වා සුවණ්ණරජතමුත්තාමණීආදීනි රතනානි පච්චචෙක්ඛන් තො විචරෙය්යා, එවමෙවං පඤ්චක්ඛන්ධෙ නිප්පදෙසෙ කත්වා සම්මසන්තො පච්චචෙක්ඛන්තො විභාසි”යි. ___________

75. අධිගතො ඛො ම්යාීයං ධම්මො යන තන්හි ධර්ම ශබ්දය “දිට්ඨධම්මො පත්තධම්මො” යනාදි තන්හි සෙයින් මාර්ගඵල නිර්වා්ණයෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “අධම්මං සාරථී කයිරා” යන තන්හි ව්යයවහාරයෙහි වැටෙයි. “එවධම්මා තෙ බුද්ධා භගවන්තො අහෙසුං” යන තන්හි ස්වභාවයෙහි වැටෙයි. “සබ්බෙ ධම්මා සබ්බාකාරෙන බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණමුඛෙ ආපාථං ආගච්ඡන්ති” යන තන්හි ඥෙයපථයෙහි වැටෙයි. “යස්සෙතෙ වතුරො ධම්මා වානරින්ද යථා තව” යන තන්හි ප්රතඥායෙහි වැටෙයි. “ධම්මො සුච්ණ්ණො සුඛමාවහාති” යන තන්හි කුශලධර්මඥයෙහි වැටෙයි. “චත්තාරො පාරිජිකා ධම්මා” යන තන්හි ආපත්තියැ වැටෙයි.

“න හි ධම්මො අධම්මො ච උභො සමවිපාකිනො, අධම්මො නිරයං නෙති ධම්මො පාපෙති සුග්ගතිං” 338

යන තන්හි ගුණධර්ම යෙහි වැටෙයි. “ධම්මං වො භික්ඛවෙ දෙසෙස්සාමි ආදිකල්යා ණං” යන තන්හි දෙශනාධමූයෙහි වැටෙයි. “ඉධ භික්ඛු ධම්මං පරියා පුණාති සුත්තං ගෙය්යංා” යනාදි තන්හි පය්යාමි ප්තිධර්මෙ යෙහි වැටෙයි. “තස්මිං ඛො පන සමයෙ ධම්මා හොන්ති” ඛන්ධා හොන්ති” යන තන්හි නිස්සත්ව ධර්ම යෙහි ශූන්යයතායෙහි වැටෙයි.

76. භගවතො පුරතො පාතුභවිත්වා යන තන්හි එදා මහා බ්රවහ්මයා බුදුන් පෙරට ප්රාභදුර්භූත වූ පරිදි

284 ධර්මභප්රරදීපිකා

කිසෙ යැ යත්? කූටාගාරයක් පමණ සලගලක් හැමයෙන් පාත බඹතෙලෙහි සිටැ වුහුට එක් රෑ එක් දවහලෙකින්1 අටසාලිස්දහසක් යොදුන් තැන් ගෙවමින් සාරමසෙකින් පොළොවට බස්සි. මෙසෙයින් අතිදුර වූ සර්වානධස්තාද් බ්ර හ්මතලයෙන් මත්තෙ බ්ර හ්මලොකයෙහි සිටැ මහාබ්රදහ්ම දිව්යනබ්ර්හ්මගණනිකරපරිවාරයෙන් දික් කළ අතක් වක් නො කරනතුරු අවුදු බුදුන් පෙරට පහළ වී.

එයින් කීහ:-

“සෙය්යරථාපි නාම බලවා පූරිසො සම්මිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්යු පසාරිතං වා බාහං සම්මිඤ්ජෙය්ය එවමෙවං බ්රිහ්මලොකෙ අන්තරහිතො භගවතො පුරතො පාතුරහොසි”යි. ________

77. අහබ්බපුග්ගලෙ පහාය යන තන්හි අභව්යි පුද්ගලයන් පී පරිදි කිසෙ යැ යත්?

එක්සමයෙක්හි ‘කෙසි’ නම් අස්දම්සැරියෙක් බුදුන් කරා එළඹැ වැඳැ එකත්පස් වැ හුන්නෙ යැ, බුදුහු “කෙසිය, තො ප්රාසිද්ධ අශ්වදම්යඛසාරථීහි, අසුන් කෙතෙක් ප්රෙකාරයෙකින් විනය කෙරෙහි?”යි වදාළො. “වහන්සෙ, මම අශ්වයන් ශ්ලක්ෂ්ණයෙනුදු විනය කෙරෙමි, පරුෂයෙනුදු විනය කෙරෙමි, ශ්ලක්ෂ්ණපරුෂ ‍යෙනුදු විනය කෙරෙමි” යි කී ය. “කෙසිය, තො මෙතුන්ප්ර්කාරයෙන් විනය නො වන අශ්වයනට කුම් කෙරෙහි?” යි වදාළහ. “ඔවුන් මරමි; මාගෙ ආචාය්ය්යනට කුලයට අපකීර්ති නො වන සඳහා යැ, වහන්සෙදු අනුත්තරපුරුෂදම්යනසාරථිදෑ යැ, සත්වයන් කෙතෙක් ප්රුකාරයෙකින් විනය කරනදෑදැ?” යි කී යැ. “කෙසිය, මම සත්වයන් ශ්ලක්ෂ්ණයෙනුදු විනය කෙරෙමි, පරුෂ යෙනුදු. විනය කෙරෙමි, ශ්ලක්ෂණපරුෂයෙනුදු විනය කෙරෙමි”යි වදාළො.

එහි ‘ශ්ලක්ෂ්ණ’ නම්:- සුචරිත මෙසෙ යැ, සුචරිත ඵල මෙසෙ යැ, ස්වර්ගමොක්ෂ මෙසෙ යැ, ස්වර්ගලොක 1. දහමලෙකින්.

ආනන්දබොධිකථා 285

මෙ‍සෙ යැ, යන මෘදු දෙශනා යැ. ‘පරුෂ’ නම්:- දුශ්චරිත මෙසෙ යැ, දුශ්චරිතඵල මෙසෙ යැ, අපායලොක මෙසෙ යැ, යන කර්කශදෙශනා යැ. ‘ශ්ලක්ෂ්ණපරුෂ’ නම් මෙදෙකින් ව්ය තිමිශ්රයදෙශනා යි.

එයින් වදාළහ:-

“අහං ඛො කෙසි, පුරිසදම්මං සණ්හෙනපි විනෙමි, ඵරුසෙ නපි විනෙමි, සණ්හඵරුසෙනපි විනෙමි” යනාදි.

එකල්හි අස්දම්සැරි “මෙතුන්ප්රමකාරයෙන් විනය නො වන සත්නට කුම් කරනදෑ දැ?” යි කී ය. “ඔවුන් මරමි කෙසිය!”යි වදාළො. “වහන්සෙට පණිවා නො වටි නො?”යි කී ය. “සැබැව කෙසිය, මට පණිවා නො වටි යි අනෙකෙකැ. යමෙක් ෂොඩශා කාරයෙන් ආශයානුශයාදි බැලු කලැ මෙතුනින් එක්තරා ප්ර්කාර යෙකිනුදු විනය නො වෙ නම් මා විසින් අනුශාස්යි නො වෙයි, හෙ ඔහුට වධ”යි වදාළො. මෙසෙයින් අභව්යකපුද්ගලයො බුදුන් විසින් පරිත්ය ක්ත වූහු. __________

78. උපකාදයො පරිතොසෙන්තො යන තන්හි උපකාදින් පරිතුෂ්ට කළ පරිදි කිසෙ යැ යත්?

එකල්හි ධම්සක් පවත්වන්නට ඉසිපතන් වඩනා බුදුහු ‘උපක’ නම් දිගම්බරයක්හට වන වැඩ දැනැ නුබතෙලෙන් නොගොස් පොළොතෙළෙන් වඩිත්. හෙ අතරමඟ ෂඩ්වර්ණුරශිමි මාලායෙන් දිලියෙමින් වඩනා බුදුන් දැක පරිතුෂ්ට වැ බුදුනට ‘තාගේ ඉන්ද්රිණය විප්රි සන්න යැ, ඡවිවර්ණ උද්දීප්ත යැ, තො කවරෙහි? කා උදෙසා පැවිදි විහි? තාගෙ ශාස්තෘ කවරැ? කාගෙ දහම් රැස්ව?” යි පිළිවිත්.

එසඳ බුදුහු තමන් සර්වයක්ලෙශයන් විජය කොට ස්වයම්භූ ඥානයෙන් සර්වධර්මයන් පරිඥාන කළ පරිදි, යම් තැනෙක තමනට වැඩි කෙනකුන් හො තමන් හා සමකෙනකුන් නැති පරිදි, තමන් අනුත්තරසම්යකක් සම්බුද්ධ පරිදි, ධම්සක් පවත්වන්නට කසී රජුන්ගෙ නුවරට යන පරිදි දක්වන්නට වදාළහ:-

286 ධර්මරප්රදදීපිකා

“සබ්බාභිභු සබ්බවිදූහමස්මි සබ්බෙසු ධම්මෙසු අනූපලිත්තො, සබ්බඤජහො තණ්හක්ඛයෙ විමුත්තො සයං අභිඤ්ඤාය කමුද්දිසෙය්යංො. 339

න‍ මෙ ආචරියො අත්ථි සදිසො මෙ න විජ්ජති, සදෙවකස්මිං ලොකස්මිං නත්ථි මෙ පටිපුග්ගලො. 340

අහං හි අරහා ලොකෙ අහං සත්ථා අන්ත්තරො, එකො ‘ම්හි සම්මාසම්බුද්ධො

                                         සිතුභූතො ‘ස්මි තිබ්බුතො,           229

ධම්මචක්කං පවත්තෙතු ගච්ඡාමි කාසිනං පුරං, අන්ධභූතස්මිං ලොකස්මිං

                                      ආහඤ්ඡුං අමතදුන්දුහිං”යි.              340

එයින් ඔව්හට වූ වැඩ කවර යත්? හෙ බුදුන් කෙරෙහි පැහැර ‘තො අනන්තජිනයෙ’හි හිස් සලා ගොස් වඞ්ගහාර ජනපදයෙහි වැදිදුවක වටා වසනුයෙ ‘සුභද්ර ’ නම් පුතකු ලදකල්හි උපන් නිර්වෙදයෙකින් ‘මා සබඳ අනන්තජිනයා කරා යෙමි’යි නික්ම මධ්යමදෙශයට ගොස් ජෙතවනයට වැදැ බුදුන් දැකැ පැවිදි අනාගාමි වැ කප්දහසකට ආයු ඇති අවිහතෙලෙහි උපැදැ උපන් විගස රාත් වූ සත්දෙනා කෙරෙහි අන්තර්භූත වී.

එයින් කීහ:-

“අවිහං උප්පන්නා සෙ විමුත්තා සත්තා භික්ඛවො, රාගදොසපරික්ඛීණා තිණ්ණා ලොකෙ විසත්තිකං. 341

උපකො ඵලගණ්ඩො ව පුක්කුසාති ච තෙ තයො, භද්දියො භද්දදෙවො ච බාහුදන්ති ච පිඞ්ගියො, තෙ හිත්වා මානුසං දෙහං දිබ්බං යොගං උපච්චගුං” යි 342

මෙහි ‘ආදි’ සබ්දයෙන් අතරමඟ දුටු මෘගපක්ෂීන් හා දිව්ය මනුෂ්ය‘යන් කියනු. ____________

79. ඉසිපතනං යන තන්හි එතන් සෘෂින්ගෙ පතනයෙන් හා උත්පතනයෙන් ‘ඉසිපන’ නම් වී කිසෙ යැ යත්? ආනන්දබොධිකථා 287

කියෙ මැ නො;-

“යස්මිං1 කිරා ‍පදෙසෙ අනුප්පන්නෙ බුද්ධුප්පා‍ෙද පච්චෙකබුද්ධා ගන්ධමාදනපබ්බතෙ සත්තාහං නිරොධ සමාපත්තියා විතිනාමෙත්වා නිරොධා වුට්ඨාය නාගලතා දන්තකට්ඨං ඛාදිත්වා අනොතත්තදහෙ මුඛං ධොවිත්වා පත්තචිවරං ආදාය ආකාසෙන ආගන්ත්වා නිපතන්ති, තත්ථ චීවරං පාරුපිත්වා නගරෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා කතහත්තකිච්චා ගමනකාලෙපි තතො යෙව උප්පතිත්වා ගච්ඡන්ති. ඉති ඉසයො එත්ථ නිපතන්ති උප්පතන්ති චාති තං ඨානං ඉසිපතනන්ති සඞ්ඛං ගතං මිගානං පන අභයත්ථාය දින්නත්තා මිගදායොති වුච්චති” යි.

80. ධම්මචක්කං පවත්තෙන්තො යන තන්හි ‘ධර්ම චක්රද’ නම් ත්රි්පරිවර්ත්ත ද්වාදශකාරයෙන් සඞ්ගෘහිත වතුස්සත්යධදෙශනා යි.

එහි ‘ත්රිිපරිවතීද්වාදශාකාර’ නම් කවරැ යත්? වතුස්සත්ය යෙහි “මෙ දුක්ඛයැ, මෙ සමුද යැ, මෙ නිරොධ යැ, මෙ මාර්ග යැ, යි උපදනා නුවණ ‘සත්ය‘ඥාන’ නම් වෙයි; හෙ එක් පරිවර්තතතයෙකැ, ආකාරවිසින් සතරෙක් වි. “දුඃඛය පරිඥෙය යැ, සමුදය ප්රරහෙය යැ, නිරොධය සාක්ෂාත්කර්ත තව්ය් යැ, මාගර්යඃ භාවිතව්ය ය”යි උපදනා නුවණ ‘කෘත්යිඥාන’ නම් වෙයි; හෙ එක් පරිවතීතයෙකැ, ආකාරවිසින් සතරෙක් වී. “දුක්ඛය පරිඥාත යැ, සමුදය ප්රවහීණ යැ, නිරොධය සාක්ෂාත්කෘත යැ, මාර්ගය භාවිතා ය”යි උපදනා නුවණ ‘කෘතඥාන’ නම් වෙයි; හෙ එක් පරිවර්තරත්යෙකැ, ආකාරවිසින් සතරෙක් වී.

එයින් වදාළහ:-

“ඉදං දුක්ඛං අරියසච්චන්ති මෙ භික්ඛවෙ පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු චක්ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදී, විජ්ජා උදපාදි” යනාදි.

මෙ යැ ‘ත්රිිපරිවීද්වාදශාකාර’ නම්. _____________

1. තස්මිං

288 ධර්මිප්රරදීපිකා

81. වෙනෙය්යනජනකමලවනවිකාසං අකාසි යන තන්හි බුදුන් විනෙජන නමැති පියුම්වන පුබුදු කළ1 පරිදි කිසෙ යැ යත්? එ දවස් මිනිසුන් කෙරෙන් කෞණ්ඩින්යු මහතෙ‍රහු සෝවාන් වූහ, දෙවියන් කෙරෙන් අටළොස්කෙළක් බඹහු රහත් වූහ. අසඞ්ඛ්ය යක් දෙනා සෝවාන් සෙදගැමි අනගැමි වුහු.

එයින් කීහ සඟිඅටුවායෙහි:-

“මහාසමසත්තෙ ච අථො මඞ්ගලසුත්තකෙ,

	 සමවිත්තෙ රාහුලොවාදෙ
                                ධම්මචක්කෙ පරාභවෙ.           343

දෙවතාසමිති තත්ථ අප්පමෙය්යා අනප්පිකා. ධම්මාභිසමයො චෙත්ථ

                                 ගණනා‍ෙතා අසංඛියො”යි.     344

__________

82. උරුවෙලගාමිනිං මග්ගං පටිපජ්ජිත්වා යන තන්හි බුදුන් උරුවෙලගාමිනි වූ මාර්ගමයට පිළිපන් පරිදි කිසෙ යැ යත්?

ඔවුහු ඇසළපුණුපොහොයැ ඉසිපතන්හි ධම්සක් පවත්වා එහි මැ වර්ෂොපගම කොටැ පළමු පඤ්ච වර්ගයන් විනය කළහ. ඔවුන් කෙරෙහි කෞණ්ඩින්යක මහතෙරුන් අග්ර ධර්මප්රමතිවෙධයට කල්ප ශතසහස්රගයක් සම්භාර පිරූ පරිදි එතදග්රනපාඨසංවර්ණරනායෙන් දන්නෙ යැ. පැසුළු ඔවුන් ‘අගදෙසුන් පිළිගත් මහතෙරහ’ යි දෙඅග සව්වන් මහාබ්ර්හ්මයා කෙරෙහි සෙයින් තමන් කෙරෙහි කරන බුහුමන් දැක අග්නිස්කන්ධයෙක්හි සෙයින් තමන් කෙරෙහි කරන අපත්රනපා දැකැ ඔවුනට ඵාසුවිහාර සඳහා බුදුන් වැඳ අවසර ගෙන සදත්දහතලාපියෙසැ පසෙ බුදුන් වසන රන්ගල්ලෙණකැ වුසූ පරිදි, ඇතුන් දොළොස් අවුරුද්දක් උපස්ථාන කළ පරිදි, පිරිනිවිකලැ රුවන්මුවා නවයොදුන් කූටාගාරයෙක්හි වඩා හිඳුවා දෙවබඹුන් බඹලො දක්වා නඟා පිදූ පරිදි වඞ්ගීසසංයුක්තයෙන් දන්නෙ යැ.

       1. වූ හැම

ආනන්දබොධිකථා 289

ඉක්බිති බරණැස ‘යස’ නම් කුලපුත්ර.යක්හු තුන් සෘතුයෙහි තුන්පහයැ පසඟතුරු ගත් වරඟනන් විසින් පරිවෘත වැ වෙසෙමින් එක්තරා නිර්වෙදදයක් දැක ඉසිපතන් ගොස් බුදුන්කෙරෙ ධම්දෙසුන් අසා රහත් වැ එහි භික්ෂු භාවයෙන් පැවිදි වූ පරිදිදු, එමැ නුවර සිටුදරුවන් සතර දෙනකුදු කසී රට වැසි කුලපුත්රියන් පනස් දෙනෙකුදු රහත් වූ පරිදිදු පිනයෙහි කී නියායෙන් දන්නෙ යැ. මෙසෙ නිපන් රහත්සඟුන් සැටදෙනා දනවුසැරිසරනුවට මෙහෙයා තුමුහු උරුවෙලගාමි වු මාර්ගතයට පිළිපන්හු. _________

83. භද්දවග්ගියරාජකුමාරානං යන තන්හි එරජ කුමරුන් ‘භද්රාවර්ග’ නම් වු පරිදි කිසෙ යැ යත්?

ඔහු තුණ්ඩිලජාතකයෙහි ධූර්තරතයො තිස්දෙන යැ, පැසුළු තුණ්ඩිලොවාද අසා යාවජ්ජීවයෙන් පන්සිල් රැකියහ. එයින් දැන් මෙ ජන්මයෙහි රූපයෙනුදු චිත්තයෙනුදු ‘භද්ර ’ වුහු. ඔහු කොසොල් රටවැසි රජ කුමරහ. කොසොල්රජ ඔවුනට එක්රටක් දින. ඔහු එරට වළඳා සභාය වැ වසනුවො යම්තැනකට යත් එක්වැ මිසැ නො යෙති. එයින් ‘වර්ග’ වූහු. ඔහු ‘කප්පාසිය’ නම් වු වනය සරාසිරින් යහපත් වූ සෙ අසා වනක්රීාඩාවට ගියාහු එවනයෙහි වැඩහුන් බුදුන් දැක වැඳ හිඳ ධම්දෙසුන් අසා ලොකොත්තරපදප්රා්ප්ත වූහු. _____________

84. ජටිලානං අන්තොජටා ව බහිජටාව විජටෙත්වා යන තන්හි අනෙකප්රා.තිහාය්ය්්ත සහස්රවයෙන් හා ධර්මදෙශනායෙන් ජටිල සහස්රසයන්ගෙ අන්තර්ජටා ද බහිර්ජටා ද විජටන විධ්වංසන කොළො.

කිසෙ යැ යත්?

එකල්හි බුදුහු ‘උරුවෙලකාශ්යසප’ නම් ජටිලයා වසන ආශ්රාම පදයට එළඹැ සැඬ දරුණු වසගොර නාග රාජයා විසින් අධිෂ්ඨිත අග්නිශාලාව ඉල්වාගෙනැ තවුස් පන්සියයක්1 තමන් තමන් වසන පන්සලට වන් කල්හි අඳුරුබියෙන් අවුදු එකෙණෙහි සරණ ගිය රිවිරස් සෙයින් 1. සියයත්

                                                                                                         19

290 ධර්ම ප්ර දීපිකා

රස් විරමින් වසගොර නයි විසින් රක්නාලද ගිනි දෙවොලට මදමත් ගඳගජක්හු වසන ගිරිගහනයකට වදනා කෙශරසිංහයක්හු සෙයින් වැදැ නාරජහුගෙ සිරි යහන් මත්තෙ තණ අතොටැලා එ මත්තෙ පලක් බැඳ වැඩ හුන්හ.

එසඳ නාරජ බුදුන් දැකැ බුද්ධදර්ශොන නමැති අරණි මථයෙන් නැගි අභිමාන නමැති ඉන්ධනයෙහි ඇවිළ ගෙන දිළියෙන ක්රොයධ නමැති බලවත් ගිනින් දන හදවත් ඇති වැ “මෙ මුඬුමහණ මට පරිභව කොට තමා‍ෙග අස්නෙක්හි සෙයින් මාගෙ සිරියහන් මත්තෙ හුන්නෙ යැ. මම ඔහට කටයුතු දන්මි” යි ගිනිගෙයි බහාලු අලුත්පිදුරැ දුම්සෙයින් දුමන්නෙ සියලු ගිනිහල දුමින් අතුරු නැති කොටැ පී ය.

එකලැ බුදුහු “මෙ නාරජ තමාගෙ බල මැ බල කොට සිතුයෙ යැ, දසබුදුබල වනාහී නො දන්නී. එබැවින් මොහුගෙ සිවියට හො සම් මස් නහර ඇට ඇටමුලට හො විනාශ නො කොට තෙජින් තෙජ මැඩපිව මැනැවැ”යි තෙජකිසුණු සමවත් සමවැදැ බහලතර ධුමයක් මැවූහු.

එසඳ නාරජ පුටපාකයෙක්හි සෙ හිදී නො සැහැදිලී නැංග. එවුහු සිරිරින් නැඟී දිලියෙන ගිනිදලයො “මෙ මහපැරැක්මා විසින් මරහු වැන්නන් මැවූ ගිනිකඳ පවා නිරවසෙස්නෙන් නිවා පයනලද, කිසෙයින් මුහු දන්නට හැක්කම්හ?”යි සිතා බාගියවුන් සෙයින් බුදුන් කරා ළඟ නො වූහු.

බුදුහු ද තෙජොධාතුසමාපත්ති සමවැද කප්ගිනිගත් රන්මෙරක් සෙයින් දිලියෙන්නට වත්හු. දෙදෙනාගෙ තෙජසින් සියලු පන්සල යුගත්ගිනිකලබක් සෙයින් දිලියෙමිනුදු බුදුන්ගෙ අනුභාවයෙන් නො දැය. නා රජහුගෙ සියල් සිරුරු කඹුරු උදුනෙහි තුබූ ලො‍ෙහා පිඬක් සෙයින් සන්තප්ත වී.

එකල්හි නාරජ තමාගෙ විෂවෙගානලජ්වාලයෙන් නො පහරනාලද බුදුගුරුළුරජහු දැක බලවත් බියෙන්

ආනන්දබොධිකථා 291

විහත1 වූ තෙද ඇති වැ පෙණ හකුළුවාගෙනැ හෙවැ සිතන්නෙ “තමාගෙ පමණ නො දැන්ම ඉතා කෂ්ට යැ, මම ගුරුළුරජක්හට පළඟක්හු සෙයින් මාගෙ බල නො බලා සම්ප්ර දාලිතමාරබල ඇති දශබලයහට බල කටැටි වීමි. මකුළුහුයෙකින් මෙරගල් නැමියටියක්හ‍ු වැනි විමි. පිනැහැඹිලි‍දලෙකින් හිමගල් නැමියටියක්හු වැනි විමි. මුදුනෙන් පැහැරැ විදුරුගල් පැළියටියක්හු වැනි විමි. වැළි මා වැනි තමා පමණ නො දන්නා බාලයක්හට මෙවැනි දුක් නො වියැ යුත්තෙ ද? දැන් මට මෙ අසම දශබ්ලායා මිසැ අනෙක් සරණෙක් ඇත්තෙ නො වෙ”යි සිතා සප්වෙස් හැරපියා මනෙව් වෙසක් මවාගෙනැ බුදුරජහු සරණයුවළ වෙතට එළඹ තථාගත බල නැමැති වජ්රාලයුධපහර ලදින් කඩ වැ හුණු මන් නමැති ගිරිකුළු ඇතියෙ දෙව්බඹඅසුරගුරුළුගණා විසින් වඳනාලද සරණතල වැඳ නැඟී මිහිතෙලෙහි එබූ යුවළදණමඬුලු ඇති වැ ඉඳුනිල්මිණි කලසයෙක්හි රත්මහනෙල්දලපෙළක් සෙයින් මුදුනෙහි ඇඳිලි බැඳ නවපුබුදු පියුමක් බඳු බුදුවුවන් බලා “වහන්සෙ, තොප ‍ෙනා හැඳිනැ මා විසින් මහත් අපරාධයෙක් කරනලද. එයට මට ක්ෂමා කරනු මැනැවැ” යි කී.

එසඳ බුදුහු කුරවීරැව් පරයන මියුරු හඬින් “මැනැවි, තට ක්ෂමා කෙරෙමි. පුහුදුන් වනබැවින් කරනලද තාවිසින් මෙ අපරාධ යැ” වදාළො.

එසඳ නාරජ මුහුගෙ ක්ෂාන්ති ඉතා විස්ම යැ මෙසෙ සමර්ථස වූ පරමෙශ්වරභාව ඇතිදු කලැ තීව්රා වූ මාගෙ අපරාධයට ක්ෂමා කෙරෙහි, මා මනාභිමාන යෙන් උදහාගිය සිත් ඇති වැ කරනලද මහත් වරද ඇතියව්හු කෙරෙ ක්රොයධ නො කෙළෙ යැ. සෙස්සන් කෙරෙහි මෛත්රීිභාවනා කිබඳු ය හො?” යි පැහැද “අද පටන් ගෙන දිවි පියම්නිදු තා සරණ නො පියමි” යි තුනුරුන් සරණ ගියෙ.

බුදුහු උහු කෙරෙහි කුලුණු කොටැ උහුට පන්සිල් වදාළහ. නාරජු ද “ඉතා මැනැවැ වහන්සෙ” තොප

      1.විගත

292 ධර්ම.ප්ර දීපිකා

මට අනුශාසනා කරව. වදාළ සෙයෙකින් පිළිපදිමි” යි සිල්සමාදන් වැ සුගතානුශාසනා නමැති හිරුරැසින් විරල භාවයට ගිය මොහඳුරු ඇති කල්හි නුවණැසින් බලනුයෙ කාමයෙහි ආදීනව දැක “මා යටත් වූ තිරිසන්යොන ද සිට මාගෙ පමණ නො දැන්ම ඉසුරුමදයෙහි සිටියෙන් කැරුණෙ වැ. ඉතා කෂ්ට ය ඓශ්චය්ය් මදය” යි ගරහා “දැන් මෙ බුදුරජහු කරා එළඹැ මාගෙ පමණ දත්මි. මුහු පෙරට මානවකරූපයෙන් සිටිනෙ හරසර නො වෙ”යි බුදුන් කෙරෙ බුහු‍මනින් කුඩා නාරජරූපයක් නිර්මාණ කොට ගෙනැ බුදුන් පෙරට හොත්තෙ ය.

එකල්හි බුදුහු උහු රජ්ජු කුණ්ඩලයක් සෙ නාග දන්තයෙහි ගන්වාලා සර්වහ රාත්රි්යෙහි සමාපත්ති සුඛයෙන් දවස් යවූ.

උරුවෙල කාශ්යවපාදී තාපසයො වනාහි බුදුන් ගිනි හලට වන් තැන් පටන් ගෙනැ ‘නාරද මහ මහණහට කුමක් කෙරෙ හො?’යි සිතා නිදි නො ලබන්නාහු පන්සල් දීලී ගිය කලැ ‘එවැනි යහපත් මහ මහණ නා රජහු විසින් හළු කොටැ පියන ලදැ’යි තමන් තමන් ගෙ පන්සලින් නික්මැ බලවත් සුළඟින් උදහන ලද දුම් සිළු හා ගිනිසිළින් වැදැ වැලඳැ ගත් ගිනිහල දැක එහි ඇතම් කෙනෙක් වතුරු ගත් ගිනිදල බලා කප් නස්නා කල් අසම්ප්රාිප්ත ද වුව කප් ගිනියයි සිතූහු. ඇතම් කෙනෙක් දො‍ෙහා අතින් මුහුණු පියාලා රැහැණි වැ සිටියො. ඇතම් කෙනෙක් කෙළෙන් අළ දියෙන් ගිනි සිළු නිවන්නට ආරම්භ කොළො.

ඔහු හැමදෙන මැ නො සන්හිඳි වියැ හැකි ගිනිදල බලා බුදුන් ගෙ රූප සම්පත් සිහි කොට රැහැණි වැ ගිනිහල් වටා හිරු නැ‍ඟෙන තැන් දක්වා සිටියො. එක්බිති විවතිකල්පයෙහි වස්නා සලිලධාරා නිපාතයෙන් සන්හිඳුවන ලද යුගත්ගිනි සෙයින් ගිනි සිළු නිවී ගිය කල්හි සරාවලාකලබක් සෙයින් සුධාධවල වූ ගිනි දෙවොල දැකැ නො දාගිය සෙයට විස්මපත් ව‍ූහු.

                                      ආනන්දබොධිකථා                                                    293

එහි ඇතම් ‍කෙනෙක් “මහමහණ‍ මෙහි ඇත හො? නැත හො?” යි කීහ. තුබුවො එ පිළිවිස දතමනා ද? අප නාරජහු වසගොර පරිදි නො දන්ව? හෙ බැල්මෙන් මැ හස්මිභූත කරන්නට නිස්සැ. ඔහුගෙ ක්රොවධයෙන් නිඃශ්වසිත වූ විෂවෙගානලජ්වාල ඇති කලැ මහ මහණ කුමට නො නැස්ණැ?” යි කීහු.

එසද බුදුහු සමවන්නෙන් නැඟී නාදැත්තෙන්1 නාරජහු ගෙන අත්ලෙ අවුදු තුබු පයැ බහාලා සවනක් රස් වුහුටහ.

එයින් කීහ:-

“නිලා අථ ‍ෙලාභිතිකා මඤ්ජෙට්ඨා පීතිකා ඵළිකවණ්ණායො,

	අඞ්ගීරසස්ස කායෙ

අනෙකවණ්ණා අවිචියො හොන්ති” යි. 345

මෙසෙයින් සවණක් රස්හු විවර වැ ගිය පන්සල් දොරින් නික්මැ ‘භවත් ජටිලයෙනි. ‘නාරජහු විසින් බුදු ගුරුළු රජහු නටහ’ යි නො සිතව, ඔහුගෙ වෙසෙස් බලව” යන්නවුන් සෙයින් ඔබින් ඔබ දිවෙති; ඔබින් මොබ දිවෙත්. එකල්හි තවුසො අසපු මහවිල්හි බුදුරජ නමැති හිරුහුගෙ රසින් පුබුදු වුවන් පියුම් ඇති වැ ලොමු දහගත් සිරිරුනෙන් නෙළුඹු දඬුසිරි උසුලමින් සොම්නසින් විසල් නුවන් මහනෙලින් බලනුවො තෙජ නැමැති නියපඳුරෙන් මන් නමැති මතැත්කුඹු පළනුවට පන්සල් නමැති ගිරිලෙනින් නික්මෙන බුදු නමැති කෙසර සිංහ රාජයා දැකැ විස්මිත වැ ගුගුරා බුදුන් කරා එළැඹැ මෙර පිරිවරා වැ සිටි තරු වැල සෙයින් බුදුන් පිරිවරා සිටියො.

එසඳ ‘උරුවෙල් කසුප්’ නම් සෘෂි සවණක් රසින් දිලියෙන බුදුන් දැක පහන් සිතින් “මෙවැනි පෙළහර නැති, එවැනි වස ගොර නා රජ මහ මහණ හට කිසි දැයක් නො කටැ හිණැ” සිතී. එකැලැ බුදුහු පය හොත් නභි ඇඟිල්ලෙන් ගෙනැ ඔසවා පෑ “කස්බ, තා කියන 1. දලවුලත්ලෙන්.

294 ධර්ම ප්ර දීපිකා

වසගොර නා රද මා විසින් ගැඩහුලකු සෙයින් නිර්විෂ කරන ලදැ” යි වදාළහ. හෙ “මෙසෙ වන්නෙ නො වෙයි, මෙ මහ මහණ සෘද්ධි ඇතියෙ යැ, අනෙක් නා රජරුවක් මවා පය බහාලා අප හදහව” යි කී.

එකල්හි නා රජ බුදු රජහුගෙ පයින් බැස හැම මනදොළ පුරනුවට සිත්මැණ වු සරණතල හිස තබාගෙන “මෙවැනි සියුමැලි බුදුරජහු විසින් මා සඳහා හුණුවැලි මඩමින් මෙයට වඩන ලදැ” යි තමා කෙරෙ කළ කුලුණු සදහන් කොට සියුම් රත්පලස්හු බඳු දෙදිවියන් බුදුන් පතුල් පිස්මින් සිටියෙයි. එ විස්මය දැක තවුසො බුදුන් කෙරෙ පැහැද පැවිදිවියැටි වූහ. ‘උරුවෙල් කසුප්’ නම් සෘෂි ඔවුන් පහන් බව දැන “ඉදින් මම් මෙ භවත්හු සරණ ගියෙමි නම් හැම තවුසො මා පිය පැවිදි වෙති, එවට මාගෙ යසස් පිරිහෙයි. ඔස මොවුන් චඤ්වනා කළ මැනැවැ” යි සිතාගෙන “මහ මහණ මහත් සෘද්ධි ඇත්තෙ යැ, මහත් ආනුභාව ඇත්තෙ යැ, මා සො නො රාත්මත්නැ’යි කී. ඔහු මියෙන් ගුළු මෙවැනි අවඥා හා මුසුතෙපුල් බුදුරජහුගෙ කන් මඟට වැද මහ කුලුණු වසන ළෙහි නො සිටියැහී පිටුගත්. බුදුන්ගෙ මෙ පෙළ්හටරයෙන් පහන් ‘උරුවෙල් කසුප්’ නම් සෘෂි එදා බුදුන් සතප්වා “මහ මහණ, මෙහි මැ වසා; මම බත් දෙමි” යි බුදුන් පවරාගත.

බුදුන් කෙලෙස් නමැති රොගයෙන් පෙළෙන ලද විනෙජන නමැති සුතනට දහම් නමැති අගදයෙන් පිළියම් කටටි වැ තවුසන් රෑ දවල් දක්නා සඳහා අසපුවට නුදුරු වන ළැහැබෙක්හි වෙසෙමින් උපස්ථානයට ආ සතර වරම් මහ රජහුදු සක්දෙව් රජහුදු මහ බඹහුදු දැක්වූ පරිදි; යාග කරන දවස් ඔහුගෙ අධ්යාුශය දැනැ උතුරුකුරු දිවින් පිණ්ඩපාත ඇරැ අනුතත් විල් තෙ‍රැ හිඳැ වළඳා එහි මැ දිවාවිහාර කළ පරිදි; පාංශුකූල චීවර උපන් දවස් ශක්ර දත්ත පුස්කරිණිය ද සලඅවුණුව ද අවනත කුබුක් ශාඛාව ද ශක්රසදත්ත ශීලාතලය ද දැක්වූ පරිදි; ඉක්බිති අමාමහ දඹ අමා අඹ අමා ඇඹුලු අමා අරළු පරසතුමල්

                                       ආනන්දබොධිකථා                                                295

ඇරැ දැක්වූ පරිදි; ඉක්බිති පන්සියක් තවුසන් අග්නි පරිචය්යා වට පළන දර ‘නො පැළෙව යි’ ඉටා පන්සියක් පෙළහර දැක්වූ පරිදි; ‘පැළෙව යි’ ඉටා පන්සියක් පෙළහර දැක්වූ පරිදි; ‘ගිනි නො දිලියෙව යි’ ඉටා පන් සියක් පෙළහර දැක්වූ පරිදි; ‘නිවෙව යි’ ඉටා පන්සියක් පෙළහර දැක්වූ පරිදි; පිනි බස්නා වේලෙහි දියෙහි ගැලී නැඟි පන්සියක් තවුස්නට අඟුරු මවා පෑ පන්සියක් පෙළහර දැක්වූ පරිදි; එපියෙස් මැඩගෙනැ යන මහ චතුරෙහි හාත්පස්හි දිය පිළිමිණිබිත් සෙ සිටුවා මැද රජ මුසු බිමැ සක්මන් කළ පරිදි විනයෙහි කී නියායෙන් දන්නෙ යැ.

මෙ යැ ‘අනෙක ප්රා තිහාය්ය්ජ සහස්රි’ නම්.

ධර්මැදෙශනා නම් කවරැ යත්?

මෙසෙ බුදුහු එහි තුන් මසක් වැසැ තුන් දවස් පන්සිය සොළොස් ප්රා තිහාය්ය්සක යක් දක්වා ජටිල සහස්රසයන් විනය කොටැ එහිභික්ෂු භාවයෙන් පැවිජි දී ඔවුන් පිරිවරා උරුවෙලායෙන් නික්මැ ‘ගයා’ නම් නිගමයකට එළැඹැ ‘ගයාශීර්ෂ’ නම් ගිරිතලායෙහි වැඩහිඳැ ඔවුන්ගෙ ක්ලෙශ ජටාවන් විජටන විධ්වංසන කෙරෙමින් ‘ආදිප්ත පය්යාතලායය’ සුත් දෙසූහු.

මෙ යැ ‘ධර්මිදෙශනා’ නම්.

මෙසෙයින් බුදුහු අනෙක ප්රාරතිහාය්ය්යා සහස්ර්යෙන් හා ධර්මහ දෙශනායෙන් ජටිලයන්ගෙ අන්තජිටා ද බහිජිටා ද විජටන විධ්වංසන කොළො. ___________

85. ස්ඛණ්ඩිමණ්ඩලාරද්ධවනච්චං යන තන්හි එවනය මයුරයන් විසින් ආරම්භ කරන ලද නැටුම් ඇති පරිදි කිසෙ යැ යත්?

ඔවුනට සුනිල් සා මඬුලු මැ නිල්වලා සෙ පැනෙයි; පලුදල මැ විදුලිය සෙ පැනෙයි: ගැළැ බස්නා කුසුම් මැ

296 ධර්මප්රදදීපිකා

පොදවහරෙ සෙ පැනෙයි; බමර ගිගුම් මැ ගනගැජුම් සෙ දැනෙයි. මෙසෙයින් ‘එ වනය මයුරයන් විසින් ආරම්භ කරන ලද නැටුම් ඇති වී. ___________

86. රාජගහනගරං යන තන්හි ‘රජගහා’ නම් කවරැ යත්?

‘ඉසිගිලි’ නම් ‘වෛපුල්යක’ නම් ‍ ‘වෛහාර’ නම් ‘පාණ්ඩව’ නම් ‘ගෘධ්රලකූට’ නම් පඤ්ච පර්ව‍වරාජයන්ගෙ අභ්ය්න්තර වන බැවින් ‘රාජ ගෘහ’ වෙ ම යැ. එම පඤ්ච පර්වනත රාජයන් විසින් අධිගෘහිත වන බැවින් ‘රාජගෘහ’ වෙ ම යැ. මන්ධාත්රාරදි මහෙශාක්ය රාජයන්ගෙ ගෘහ වන බැවින් ‘රාජගෘහ’ වෙ ම යැ. රජුන් විසින් පරිගෘහිත වන බැවින් ‘රජගෘහ’ වෙ ම යැ. රජගෙ හා සමාන ගෘහ එහි ගැහැවියනට ද වූ වන බැවින් ‘රාජගෘහ’ වෙ මැ යි.

එකල්හි එනුවර අෂ්ටදශකොටියක් මනුෂ්ය යනට ආවාස නැ. අශිතිසහස්රවයක් නියම්ගමින් පිරිවරන ලද්දෙ යැ. තුන්සියක් යොදුන් අඟුල් මගධ දෙරටින් අවුත් වදනා සම්පතට ද්වාර යැ. පසළොස් හැවිරිදි කලැ රජ වැ එක්තිස් හැවිරිදි කලැ සෝවාන් වැ සත්තිස් හවුරුද්දක් බුදුනට උපස්ථාන කළ බිම්බිසාර නරපතිහු විසින් අධිෂ්ඨිත යැ. පැසුළු ධම් සෙනෙවි සැරියුත් මහ තෙරුන් විසින් එනුවර වටා වෙළුවන ජීවකම්බවනාදි අෂ්ටාදශ මහා විහාරයන් ඇතුළු කොට තුන් යොදුනක් තන්හි සීමා බැන්දෙ යි. හෙ බුදුන් දවස ද සක්විත්තන් දවස ද නුවර වෙයි; සෙසු කල් සිස් වැ යක්ෂාධිෂ්ඨිත වැ ඔවුනට වසන්ත වනයක් සෙයින් සිටි.

මෙ යැ ‘රජගහා’ නම්. __________

87. වෙළුවනරාමං යන තන්හි ‘ආරාම’ නම් කවරැ යත්? එහි ආරමණය අභිරමණය කරන්නෙන් ‘ආරාම’ නම් වී.

                                       අනන්දබොධිකථා                                                     297

එයින් කීහ:-

“ආරමන්ති එත්ථ පාණිනො විසෙසෙන වා පබ්බ ජිතාති ආරාමො, තස්ස පුප්ඵඵලාදිසොහාය වෙ‍ව නාතිදුර නාච්චාසන්නාදිපඤ්චවිධ සෙනාසනඞ්ගසම්පත්තියා ච තතො ත‍ෙතා ආගම්ම රමන්ති අභිරමන්ති අනුක්කණ්ඨිතා හුත්වා නිවසන්තති අත්ථො; චුත්තප්පකාරාය වා සම්පත්තියා තත්ථ තත්ථ ගතෙපි අත්තනො අබ්භන්තරෙ යෙ ආනෙත්වා රමෙතීති ආරාමො”යි.

මෙ යැ ‘ආරාම’ නම්, ________

88. සොපි ගන්ත්වා දසබලධම්මදෙසනං සුත්වා යන තන්හි ධම්දෙසුන් අසා රහත් වූ දසදහස්හු අවකුජ්ජ පඤ්ඤ උච්ඡඞ්ගපඤ්ඤ පුථුපඤ්ඤ යන තුන් පුඟුලන් කෙරෙහි තුන්වන පුඟුලො යි. එ තුන්පුඟුලන්ගෙ විභාග කවරැ යත්? ඔවුන් කෙරෙහි අවකුජ්ජපඤ්ඤයා අසන බණ කිබිසිනි කොටැ තුබූ කළපත්ලෙහි ඔත් දිය සෙයින් ඔහු හෘදයට මැ නො වැදැ යෙ.

එයින් වදාළහ:-

“සෙය්යළථාපි භික්ඛවෙ කුම්භො නික්කුජ්ජො තත්ථ උදකං ආසිත්තං විවට්ටති, නො සණ්ඨාති. එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ ඉධෙකච්චො පුග්ගලො ආරාමං ගන්තා හොති අභික්ඛණං භික්ඛුනං සන්තිකෙ ධම්මසවනාය තස්ස භික්ඛු ධම්මං දෙසෙන්ති ආදිකල්යාඛණං මජ්ඣෙ කල්යා ණං පරියොසානකල්යාදණං, සාත්ථං සබ්යකඤ්ජනං කෙවල පරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රයහ්මචරියං පකාසෙන්ති. සො තස්මිං ආසනෙ නිසින්නො තස්සා කථාය නෙවාදිං මනසි කරොති, න මජ්ඣං මනසි කරොති, න පරියො සානං මනසි කරොති; වුට්ඨිතොපි තම්හාන ආසනා තස්සා කථාය නෙවාදිං මනසි ‍කරොති, න මජ්ඣං මනසි කරොති, න පරියොසානං මනසි කරොති. අයං වුච්චති භික්ඛවෙ අවකුජ්ජපඤ්ඤො පුග්ගලො”යි.

උච්ඡඞ්ගපඤ්ඤයා ආසන බණ හිඟ එවගෙන නැඟී සිටිකලැ වැම්හැ යන කනදෑ සෙයින් යෙයි.

298 ධර්ම ප්ර.දීපිකා

එයින් වදාළහ:-

“සෙය්යළථාපි භික්ඛවෙ පුරිසස්ස උච්ඡඞ්ගෙ නානා ඛජ්ජකානි ආකිණ්ණානි:- තිලා තණ්ඩුලා මොදකා බදරා. සො තම්හා ආසනා වුට්ඨහන්තො සතිසම්මොසා පකිරෙය්ය . එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ ඉධෙකච්චො පුග්ගලො ආරාමං ගන්තා හොති -පෙ- සො තස්මිං ආසනෙ නිසින්නො තස්සා කථාය ආදිම්පි මජ්ඣම්පි පරියොසානම්පි මනසි කරොත. වුට්ඨිතො ච ඛො තම්හා ආසනා තස්සා කථාය නෙවාදිං න මජ්ඣං න පරියො සානං මනසි කරොති. අයං වුච්චති භික්ඛවෙ උච්ඡඞ්ග පඤ්ඤා පුග්ගලො”යි.

පුථුපඤ්ඤයා අසන බණ උඩුකුරු කොට තුබු කෙළෙහි ඔත්දිය සෙයින් සිටි; නො වැම්හෙයි.

එයින් වදාළහ:-

“සෙය්යළථාපි භික්ඛවෙ කුම්භො උක්කුජ්ජො තත්රය උදකං ආසිත්තං සණ්ඨාති, නො විවට්ටති. එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ ඉධෙකච්චො පුග්ගලො ආරාමං ගන්තා හොති -පෙ- සො තස්මිං ආසනෙ නිසින්නො තස්සා කථාය ආදිම්පි මජ්ඣම්පි පරියොසා නම්පිමනසි ‍කරොති, වුට්ඨි‍ෙතාපි තම්හා ආසනා තස්සා කථාය ආදිම්පි මජ්ඣම්පි පරියොසා නම්පිමනසි කරොති, වුට්ඨිතොපි තම්හා ආසනා තස්සා කථාය ආදිම්පි මජ්ඣම්පි පරියොසානම්පි මනසි කරොති. අයං වුච්චති භික්ඛවෙ පුථුපඤ්ඤො පුග්ගලො”යි. ___________

89. දෙව තව පුත්තො යන තන්හි ‘දෙව’ ශබ්දය “ඉමානි තෙ දෙව චතුරාසීති නගරසහස්සානි කුසාවතී රාජධානිපමුඛානි” යන තන්හි සෙයින් සංවෘතිදෙවයන් කෙරෙහි වැ‍ටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “චාතුම්මහාරාජිකා දෙවා වණ්ණවන්තො සුඛබහුල” යන තන්හි උපපත්ති දෙවයන් කෙරෙහි වැටෙයි. “තස්ස දෙවාති දෙවස්ස සාසනං සබ්බදස්සිනො” යන තන්හි විශුද්ධිදෙවයන් කෙරෙහි වැටෙයි. ________

                                                   ආනන්දබොධිකථා                                        299

90. න තෙ පුත්ත වංසො යන තන්හි පෙදෙන් පර ‘තෙ’ ශබ්දය “කින්තෙ වතං කම්පන බ්ර්හ්මචරියං” යන තන්හි සෙයින් ස්වාම්ය ර්ථ“යෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “න තෙ සුඛං පජානන්ති යෙ න පස්සන්ති නන්දනං” යන තන්හි ප්රැථමාර්ථෙයෙහි වැටෙයි. “උපධී තෙ සමතික්කන්තා අසවා තෙ පදාලිතා ‍” යන තන්හි කරණාර්ථ යෙහි වැටෙයි. “නමො තෙ බුද්ධවීරත්ථු” යන තන්හි සමප්රරදානාර්ථථයෙහි වැටෙයි. __________

91. මහාපජාපතියා ගොතමියා යන තන්හි ඇය “මහාප්ර ජාපතී” නම් වූ පරිදි කිසෙ යැ යත්? හො දෙවදහ නගරයෙහි ‘සුප්රහබුද්ධ’ නම් ශාක්යූයන් දුව; මහාමායා දෙවීන් නඟ. ඇයගෙ ලක්ෂණ බලා නෛමිත්තිකයො මහත් වූ උදාරතර වූ ප්රමජාවන් ජනන ද පාලන ද කරන පරිදි කීහ. එයින් ඇය ‘මහාප්රවජාපතී’ නම් කළහ.

පැසුළු සුදෙවුන් මහරජාණො මහාමායාදෙවි මහා ප්රලජාපතී දෙබිහින්නන් ‘චක්රමවර්ති’ වන පුතුන් ලැබෙති’ යි යනු අසා ගෙන්වා ගෙනැ මහත් යසස් දී තමන්ගෙ රජගෙහි වාස කැරැවූහු. පැසුළු අප මහසත්හු තුසි පුරෙන් සැවැ මහාමායාදෙවීන් කුසැ පිළිසිඳගෙන උපනැ සත්දවසින් දෙවි මිය තුසීපුර ගියහ. එකල්හි සුදොවුන් මහරජාණන් විසින් අගමෙහෙසුන් තන්හි තබන ලද මහාප්රාජාපතී ගෞතමිහි තමන් කුසින් උපන් මහා පුරුෂ ලක්ෂණොපෙත නන්දකුමරහු කිරිමවුනට දී තුමූ තමන්තෙනෙත් මහසත්හු කිරි පොවා වැඩූහු.

මෙසෙයින් මහත් වු ප්රවජාවන් ජනන ද පාලන ද ක‍රන්නෙන් ‘මහාප්රයජාපතී’ නම් වූ. ‘ගෞතමී’ යනු ගොත්රුනාම යි. ___________

92. බහුප්පකාරං පරිදෙවිත්වා යන තන්හි ඇය පරිදෙවනා කරන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

“තොප ‘මහඉදිබිමන ඇතියන් සිරිරින් සවණක් රස්හූ වැහෙනු, සරණතලට මුවරඳබර මහපියුම් පිපෙනු 1. මහමිදිබිමන

300 ධර්මප්රකදීපිකා

මහපොළොව ගුගුරනු, මහමුහුදු උතුරනු, මෙරමඳුරු නටනු, නුබකුස් සසලනු, මුරුබෙර රවනු, රන්සුනු විසිරෙනු, මඳමරු හමනු, සුරසෙමෙර විදුනා, දෙව්බඹ නාකිඳුරුගුරුළුමුළු පැතිරෙනු, ති‍යුගොස් ගත් ලියගී 2ගයනු දෙව්සරසහස් නටනු, පුදවහරෙ වස්නා, මල්දම් ලළනු, අබරණ ඉස්නා, මිණිකිකිණි රවනු දදදහස් කෙළනා, දසහස් වජඹනා දුටු ජනයො ඇසුරු කළවුන් කිසෙ නම් පියනුවය?” යනාදීන් පරිදෙවනා කළා. __________

93. වෙදනාපරිපීළිතා යනුයෙන් සියල් සිරිරු සනහමින් ශතධෞත වළඳනකලක් සෙයින් ශතපාක තෙල් ගල්වන කලක් සෙයින් ඝටසහස්ර්යෙකින් පරිදාහ නිවන කලක් සෙයින් ‘අහො සුඛං අහො’ සුඛං’ යනු කියවමින් උපදනා සුඛවෙදනා යැ‍, සියල් සිරිරු සන්තප්ත කෙරෙමින් තප්තඵාලප්රිවෙශ කරන කලක් සෙයින් විලීනතාම්‍ සෙලාහොදකයෙන් ආසික්ත කල් සෙයින් ශුෂ්ක තෘණවෘක්ෂඇති අරණ්ය්යෙහි ගිනි අවුළුවන කල් සෙයින් ‘අහො දුක්ඛං අහො දුක්ඛං’ යනු කියමින් උපදනා දුඃඛවෙදනා යැ, සුඛ දුඃඛවෙද නාවන් සෙයින් උත්පත්තීන් අප්රකකට වැ සුඛදුඃඛයන්ගෙ අපගමයෙහි සාතාසාතප්ර තික්ෂෙප විසින් මැදහත් වැ අදුඃඛ වැ අසුඛ වැ උපදනා උපෙක්ෂාවෙදනා යැ, යන ත්රිමවිධවෙදනාවන් මධ්ය යෙහි වියොගනිදාන වූ කායික චෛතසික දුඃඛවෙදනායෙන් පීඩිත සෙ කීහු.

94. විරහදහනං නිබ්බාපෙත්වා යන මෙයින් බුදුන් ඔවුන්ගෙ ශොකතානව කළ පරිදි දැක්වූහු. ඔව්හු වනාහි පැසුළු ජනවි කැලුණු තෙරින් කෙරෙ පැවිජි වැ පිළිසැඹියාපත් රහත් වැ සර්ව ශොක සමුච්ඡෙද කොට අභිඥායෙහි චීර්ණපවශිතා වැ හුනස්නෙහි හිඳ මහාභිඥා ප්රාකප්ත තෙ‍රීවරුන් කෙරෙහි අග්රීපදප්රාිප්ත වූහු. ___________

1. කියමින්

                                          ආනන්දබොධිකථා                                                      301

95. පඤ්චකල්යා ණොපෙතාය යන තන්හි ‘පඤ්ච කල්යා ණ නම් කවරැ යත්? කෙශකල්යා‍ණ යැ, මාංස කල්යාලණ යැ, අස්ථි කල්යා ණ යැ, ඡවිකල්යා.ණ යැ, වයඃකල්යා ණ යැ, යන මෙ යි.

එහි කෙශයො මොනරපිල්කලබක් සුදුසු වැ මුදා විහිද පීවාහු උකුළෙහි පැහැර නැවත අගින් නැමි උඩු බලා සිටිති. මෙ කෙශකල්යා ණ යැ.

ඔෂ්ඨයො බිම්බිඵල සෙයින් වර්ණමසම්පන්න වැ සුපිහිත වැ සිටිති. මෙ මාංසකල්යාමණ යැ.

දන්තයො සුදු වැ සම වැ අවිවර වැ ‍ෙගාතා තුබු විදුරුපෙළක් සෙයින් සම කොට කැපූ සකපතක් සෙයින් හො සොබිති. මෙ අස්ථිකල්යාකණ යැ.

කැළියට සෙසු පැහැ හා නුමුසු වූ සිනිදු වූ මහනෙල්මල්දම් සුදුසු සිවිපැහැ වෙයි; හෙළිල්ලට එ සෙයින් මැ කිණිහිරිමල්දම් සුදුසු සිවිපැහැ වෙයි. මෙ ඡවිකල්යාිණ යැ.

දරුවන් දසදෙනකු ලදු ද එකදරුවකු ලද්දියක සෙයින් නොනට යොවුන් ඇති වෙයි, එක්සියවිසි හැවිරිදිදු වුව සොළොස් හැවිරිදි වයස් වෙයි. මෙ වයඃකල්යාකණ යි.

මෙ යැ ‘පඤ්චකල්යාාණ’ නම්.

96. සවායං නන්දකුමරො යන තන්හි නන්ද කුමරහු පැවිදි කළ කලැ ජනවිකැලුණු කුමක් කළා යැ යත්? මහාප්‍කුජාපති ගෞතමීන් කෙරෙහි පැවිජි වැ ‘බුදුන් රූපයෙහි දොස් දක්වති’ යනු අසා බුදුන් කරා නො එළඹැ රූමෙදෙන් මත් වැ වසන්නී බුදුන්ගෙ ආඥායෙන් ගොස් බුදුන් දැක බුදුනට තල්වැටක් ‍සලමින් සිටි බුදුන් විසින් නිර්මිත දිව්යදකන්යාැවක බඳු අභිරූප ස්ත්රිකයක දැකැ ඇය නවයෞවනයෙහි සිටැ ක්රරමයෙන් වෘද්ධියට ගොස් ජරාක්රා්න්ත වැ වෙවුලා වැටී හුණු සෙ1 බලා සංවෙග ජනවා රහත් වැ ධ්යා්නාහිරත වැ ධ්යාවයීනින් කෙරෙහි අග්රසපදප්රා ප්ත වූ.

      1. හුණුවා

302 ධර්ම්ප්රතදීපිකා

97. නයසහස්සපතිමණ්ඩිතං සත්තභවාලඞ්ඝනීයං සොතාපත්තිඵලං යන තන්හි ‘නයසහස්රප’ නම් කවරැ යත්?

“යස්මිං සමයෙ ‍ෙලාකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යායනිකං අපවයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා, විචිච්චෙව කාමෙහි විචිච්ව අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පිතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛාපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං දුක්ඛාපටිපදං ඛිප්පාභිඤ්ඤං, සුඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, සුඛාපටිපදං ඛිප්පාභිඤ්ඤං. තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති” — යනාදීන් දෙශිත වූ සුද්ධිකපටිපදායෙහි ධ්යාඤන යන්ගෙ චතුෂ්කපඤ්චක විසින් දෙනයෙක් වෙයි, ද්වීතීය ධ්යාපනාදියෙහිදු මෙතෙක් ම යැ.

“යස්මිං සමයෙ -පෙ- උපසම්පජ්ජ විහරති සුඤ්ඤ්තං තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති” යනාදීන් දෙශිත වූ සුද්ධිකසුඤ්ඤතායෙහිදු චතුෂ්කපඤ්චකවිසින් දෙනයෙක් වෙයි.

“යස්මිං ‘සමයෙ -පෙ- උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛා පටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං සුඤ්ඤතං, දුක්ඛාපටිපදං ඛිප්පා භිඤ්ඤං සුඤ්ඤතං, සුඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං සුඤ්ඤ තං, සුඛාපටිපදං ඛිප්පාභිඤ්ඤං සුඤ්ඤතං, තස්මිජ සමයෙ ඵස්සො හොති” - යනාදීන් දෙශිත වු සුඤ්ඤතාපටිපදා යෙහිදු චතුෂ්කපඤ්චක විසින් දෙනයෙක් වෙයි.

“යස්මිං සමයෙ -පෙ- උපසම්පජ්ජ විහරති අප්පණි හිතං තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති” යනාදීන් දෙශිත වූ සුද්ධික අප්පණිතයෙහිදු චතුෂ්කපඤ්චක විසින් දෙනයෙක් වෙයි.

“යස්මිං සමයෙ -පෙ- උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛා පටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං අප්පණිහිතං, දුක්ඛාපටිපදං ඛිප්පා භිඤ්ඤං අප්පණිහිතං, සුඛපටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤං අප්පණි හිතං, සුඛපටිපදං ඛිප්පාභිඤ්ඤං අප්පණිහිතං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති” යනාදීන් දෙශිත වු අප්පණිහිත පටිපදායෙහිදු චතුෂ්කපඤ්චකවිසින් දෙනයෙක් වෙයි.

                                              ආනන්දබොධිකථා                                                303

මෙසෙයින් “සුද්ධිකපටිපදා යැ, සුද්ධිකසුඤ්ඤතා යැ, සුඤ්ඤතාපටිපදා යැ, සුද්ධිකඅප්පණිහිත යැ, අප්පණිහිත පටිපදා යැ” යන මෙපස් කොටස්හි එකෙකි කොටසැ චතුෂ්ක පඤ්චකවිසින් දෙනයබැවින් ලොකොත්තර ධ්යා නයෙහි එව දසනයෙන් දක්වනලද එසෙයින් මැ-

“‍ෙලාකුත්තරං මග්ගං භාවෙති - ‍ෙලාකුත්තරං පතිපට්ඨානං - සම්මප්පධානං - ඉද්ධිපාදං - ඉන්ද්රිතයං - බලං - බොජ්ඣඞ්ගං - සච්චං - සමථං - ධම්මං - ඛන්ධං - ආයතනං - ධාතුං - ආහාරං - ඵස්සං - වෙදනං - සඤ්ඤං - චෙතනං - චිත්තං භාවෙති”— යනාදී ක්ර මයෙන් දෙශිත වූ මාර්ගා්දීන් කෙරෙහිදු චතුෂ්ක පඤ්චකයවිසින් දෙදෙනයවෙ.

මෙසෙ ධ්යාචනාදී චිත්තපය්ය්නයවන්ත වූ විසි ධර්මයන් කෙරෙහි එකෙකි ධර්මයට දස දස නව වන බැවින් දෙසියක් නය වෙයි.

ඉක්බිති -“යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති -පෙ- උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛාපටිපදං දන්ධා භිඤ්ඤං ඡන්දාධිතෙය්යං-, -පෙ- වීරියාධිපතෙය්යංි, චිත්තාධි පතෙය්යංධ, වීමංසාධිපතෙය්යංධ” - යනාදීන් දෙශිත වූ සතරකොටස්හි දෙ දෙ සිය නය වෙයි.

මෙසෙ ධ්යාසනාදීන්ගෙ සුද්ධිකපටිපදාදි යැ චතුෂ්කාදි විසින් නැඟි නයදහස ‘නයසහස්ර්’ නම් වෙ. __________

98. සුඤ්ඤාගාරෙ ඛො ගහපති තථාගතා අභිර මන්ති යන තන්හි ‘තථාගතයො’ නම් කවරහ යත්?

කීයෙ මැ නො:-

“තථා ආගතොති තථාගතො, තථා ගතොති තථාගතො, තථලක්ඛණං ආගතොති තථාගතො, තථ ධම්මෙ යථාව‍ෙතා අභිසම්බුද්ධොති තථාගතො, තථ දස්සිතාය තථාගතො, තථා1 වාදිතාය තථාගතො, තථා1 කාරිතාය තථාගතො, අභිභවනටඨෙන තථාගතො”යි.

එහි2 යම්සෙ පූර්විබුද්ධයො දානාදී දශපාරමිතා පුරා අඞ්ග පරිත්යාගගාදී පඤ්චමහාපරිත්යා ග කොට බුද්ධි 1 තථ 2 මෙහි

304 ධර්මාප්රපදීපිකා

චය්යාහාප යෙහි කොටිප්රා ප්ත වැ සතර සීවටන් ඈ සත්තිස් බොපැකිධමුන් භවා සර්වඥභාවයට ආගත වුහු ද, එ සෙයින් මැ අප බුදුරජ ද සර්ව්ඥභාවයට ආගත යැ. එයින් “තථා ආගතොති තථාගතො” යනු වී.

කීයෙ මැ නො:- “යථෙච ලොකම්භි විපස්සි ආදයො සබ්බඤ්ඤුභාවං මුනයො ඉධාගතා, තථා අයං සක්ය මුනීපි ආගතො තථාගතො වුච්චති තෙන චක්ඛුමා” යි. 346

යම්සෙ පූර්වච බුද්ධයො පශ්විම භාවයෙහි මවු කුසින් ප්ර6සූත වූ විගසැ සප්තපදව්ය්තිභාර කොට උත්තරදිශාභි මුඛ වැ ගත වූහු ද, එ සෙයින් මැ මෙ බුදුරජ ද ගත යැ, එයින් “තථා ගතොති තථාගතො” යනු වී.

කීයෙ මැ නො :-

“මුහුත්තජා‍ෙතාව ගවම්පති යථා සමෙහි පාදෙහි ඵුසි වසුන්ධරං, සො වික්කමී සත්ත පදානි ගො‍තමො සෙතඤ්ච ඡත්තං අනුධාරයුං මරූ. 347

ගන්ත්වාන සො සත්ත පදානි ගොතමො දිසා වි‍ෙලාකෙසි සමා සමන්තතො, අට්ඨඞ්ගුපෙතං ගිරමබ්ඟුදීරයී සීහො යථා පබ්බතමුද්ධිනිට්ඨිතො”යි. 348

නොහොත් - පූර්වි බුද්ධයන් සෙයින් මැ නෛෂ් ක්ර4ම්යානදි ක්රයම්යාහදි කුශල ධර්මතයෙන් කාමචඡන්දාදි අකුශල ධර්මනයන් පහමින් ‍ගොස් අග්රීමාර්ගසයෙන් සර්ව ක්ලෙශයන් උන්මූලන කොට ගත වී නු යි.1 තථාගත වෙ මැ යි.

කීයෙ මැ නො:-

“යථෙව ලොකම්හි විපස්සි ආදයො සබ්බඤ්ඤුබුද්ධා අරියෙන සෙතුනා, පහාය පාපං කුසලං සිවං ගතා ගතො තථායම්පි තතො තථාගතො”යි. 349 1. ගතවීනොයි.

                                           ආනන්දබොධිකථා                                             305

පෘථිව්යා දි ධාතුන්ගෙ කාඨින්යා දි තථ අවිපරීත ලක්ෂණයනට ඥානගතීන් ආගත වන බැවින් “තථ ලක්ඛණං ආගතොති තථාගතො” යනු වී.

කීයෙ මැ නො:-

“අනන්තධම්මානමනන්තලක්ඛණං තථාසභාවං පටිවිජ්ඣියාගතො, යතො තතො සක්යවපුත්තො මහප්පහො තථාගතො හොති අයං මහාමුනි”යි. 350

“ඉදං දුක්ඛන්ති මෙ භික්ඛවෙ තථමෙතං අවිතථ මෙතං අනඤ්ඤථමෙතං” යන සූත්රෙයෙහි සෙයින් තථ ධර්මක යයි කියන ලද සතර ආය්ය්තංක සත්යංයන් යථොක්ත ක්ර මයෙන් දත් වන බැවින් “තථධම්මෙ යථාවතො අභිසම්බුද්ධොති තථාගතො” යනු වී.

කී යෙ මැ නො:-

“චත්තාරි සච්චානි තථානි නාථො යථාවතො බුජ්ඣි මහෙසි යස්මා, තස්මා අයං බුද්ධබුද්ධො සයම්භූ තථාගතො හොති දයානුවත්තී”යි.

අපය්ය් හ න්ත ලොකධාතු වැ අපරිමාණ සත්වයන්ගෙ චක්ෂුරාදි ෂඩ්විධද්වාරයට විෂය වූ රූපාදි ෂඩාලම්බන යන්ගෙ තථස්වාභාව අවිපරිත කොට දුටු වන බැවින් ‘තථදස්සිතාය තථාගතො’ යනු වී.

කීයෙ මැ නො:-

“අනන්තලොකස්ස යමත්ථි දිට්ඨං සුතං මුතඤ්චෙව තථෙව ඤාතං, සම්මාභිසම්බුද්ධමනෙන තම්පි තථාගතො හොති තතො ච බුද්ධො” යි.

එයින් වදාළහ :-

“යං භික්ඛවෙ සදෙවකස්ස ලොකස්ස සමාරකස්ස සබ්රයහ්මකස්ස සස්සමණ බ්රාඛහ්මණියා පජාය සදෙව මනුස්සාය දිට්ඨං සුතං මුතං විඤ්ඤාතං පත්තං පරියෙ සිතං අනුවිචරිතං මනසා සම්මා තං තථාගතෙන අභි සම්බුද්ධං තස්මා තථාගතො වුච්චති”යි.

306 ධර්මතප්රයදීපිකා

“යඤ්ච වුන්ද රත්තිං තථාගතො අනුත්තරං සම්මා ස‍ම්බොධිං අභිසම්බුජ්ඣති, යඤ්ච රත්තිං අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බායති, යං එතස්මිං අන්තරෙ භාසති ලපති නිද්දිසති; සබ්බන්තං තථෙව හොති නො අඤ්ඤථා. තස්මා තථාලගතොති වුච්චති”යි වදාළ බැවින් බෝපලගනෙන් පිරිනිවන්හි පහරවා හැමසඳ ද පෙරළුම් මුදා එකාකාරයෙන් කී වන බැවින් “තථාවාදිතාය තථාගතො” යනු වී . නොහොත් අවිපරීත තෙපුල් ඇති වන බැවින් “තථාවාදිතාය තථාගතො” යනු වී.

මෙ මැ අර්ථ යෙහි ‘ආගදනං ආගදො’ යී තෙපුල් ගෙන “තථො අවිපරිතො ආගදො අස්සාති තථාගදො” යි කිය යුතුයෙහි නෛරුක්තිකවිධීන් දකාරය හට තකාර වන බැවින් ‘තථාගතො’ යනු වෙ. මෙ මැ ලක්ෂණ යෙන් පූර්වාටර්ථබයෙහිදු ‘තථෙව ගදතීති තථාගදො” යි කිය යුතුයෙහි ‘තථාගතො’ යනු වි. “ගද- ව්ය ක්තායාංවාචි” යන ධාතු යි.

කී සෙයින් මැ කරන බැවින් කරන සෙයින් මැ කියන බැවින් අන්යොයන්යබවිරොධ නැති කායවාක්ප්ර යොග ඇතියෙ යැ. එයින් “තථාවාදිතාය තථාගතො, තථා කාරිතාය තථාග‍ෙතා” යනු වී.

වදාළෙ මැ නො:-

“යථාවාදී භික්කවෙ තථාගතො තථාකාරී, යථාකාරී තථාවාදී. ඉති යථාවාදී තථාකාරී, යථාකාරි තථාවාදී; තස්මා තථාගතොති වුච්චති”යි.

“සදෙවකෙ භික්ඛවෙ ලොකෙ -පෙ- සදෙවමනුස්සාය තථාගතො අභිභූ අනභිභූතො අඤ්ඤදත්ථු දසො වසවත්තී; තස්මා තථාගතොති වුච්චති” යි වදාළබැවින් සර්වඤවිෂ අභිභූවන අගද අභිභවන අවිපරිත දෙශනාවිලාස හා පුණ්යාරාශී ඇති වන බැවින් “අභිභවනට්ඨෙන තථා ‍ගතො” යනු වී.

                                       ආනන්දබොධිකථා                                                     307

මෙහි අභිභවනාර්ථ යෙන් “අග‍ෙදා විය අගදො” යි දෙශනා විලාස හා පුණ්යඅරාශි ගෙනැ “තථො අවිපරිතො අගදො අස්සාති තථාගදො” යි කියයුතුයෙහි නෛරුක්තික න්යාෙයයෙන් ‘තථාගතො’ යනු වෙ.

මොහු යැ “තථාගතයො” නම්. __________

99. සමුජ්ජලිතනෙකභූමකවාරකොට්ඨකං යන තන්හි දිලියෙන දොරටු ඇති පරිදි කිසෙ යැ යත්?

එක්සමයෙක්හි පරිව්රාෙජකයෙක් වාදයෙන් පඤ්ච නවති පාෂණ්ඩ මණ්ඩල දැනැ සැවැත්නුවර ගොස් ‘ශ්ර්මණගෞතමයා හා වාද කෙරෙමි’ යි යෙයි. එකල්හි එනුවර තීර්ථාක ජනයො ‘අද මුළු දඹදිව් දිනූ පණ්ඩිතයා මහමහණහු මථන සෙ බලම්හ’ යි ගියහ. අය්ය් හා ජනයො ‘අද බුදුන්ගෙ ප්ර තාප හා දෙශනාවිලාස බලම්හ’යි ගියො. මෙසෙ මහපිරිවරින් යන පරිව්රාදජක දෙව්රම් දොරටුව දැකැ ‘මෙ එ මහණුහු වසන පහය වෙ දැ?” යි කී යැ. ජනයො ‘පහය නො වෙයි දොරටුව ය’ යි කීහු. ‘එ වෙහෙරෙහි දොරටුව මෙසෙ කලැ ඔහු වසන පහය මැ කිවැන්නැ හො?” යි, එවැනි තැනෙක්හි වාසය කරනුව හුගෙ ප්රයඥා කිසෙ යැ හො?’යි, එවැනි මහක්ණහු හා කෙනම් වාද කරනුවහ?” යි දොරටුව දැක්මෙන් මැ පැලැ ය. වෙහෙර වනාහි කියයුතු කිමැ? _________

100. විහාරං කරාපෙත්වා යන තන්හි එ වෙහෙර කැරවූ පරිදි කිසෙ යැ යත්?

එසිටු උයන්බිම් විකිණී ගෙනැ කොසොල්රජු කරා එළඹැ ‘මහරජ’ වෙහෙරක් කරවමි ‘මට වඩුවන් දෙන්නෙ ය’යි කි යැ. රජ නුවර බෙර පියවි කරවා ‘මාගෙ විජිතයෙහි ඇතිතාක් වඩුවන් අනේවඩුසිටුහු කිවක් කරන්නෙ ය’යි යෙදී ය, සිටු වඩුවන් කැටිකරවා ගෙනැ දැව ඇති තැන් පිළිවිත. වඩුවො දෙවතානු භාවයෙන් නුවරට පැළදෙසෙන් සත්යොජනෙකින් මත්තෙ භාගිරථි ගඞ්ගා පර්වවත දෙඅතරෙහි ශාලකල්යාතණි

308 ධර්මප්රතදීපිකා

රුක් හා මුසු එක්වියත් සතරඟුල් සඳුන්කඩක් ලක්ෂ වටනා රත්සඳුන් වනයක් අරැ දැක්වූහ. සිටු එ වනයෙන් දැව ගෙන්වාගෙනැ වෙහෙර කර වන්නෙ එහි මහාගන්ධ කුටිය ගනරන්සඟළ නඟා සත්රුවන් මුවා කොට කැරවිය. කොසම්බක ගන්ධකුටිය දිවාවිහාර සඳහා රත්සඳුන් දැව හා සල්කලණ දැවයොන් කරවා සර්ව්රත්න යෙන් පරිකර්මහ කැරවී ය. මහාධර්මසභාව ද රත්සඳුන් සල්කලණ දැවයෙන් කරවා සර්වරරත්නයෙන් මාහැඟී පිරියම් කැරවි ය. කරෙරි ගන්ධකුටිය වර්ෂාරකාලයෙහි ශීතවිනොදනය කරනු සඳහා හුදු සල්කලණ දැවයෙන් කැරවි ය. සලළාගාර ගන්ධකුටිය කොසොල්රජු ගිම්කල්හි පරිදාහ නිවනු සඳහා හුදු රත්සඳුන් දැවයෙන් කැරවි.

බුදුන් පැරුම්බිම්හි ලා සර්වහකාමානුභව කරන ‘මහා සුදසුන්’ නම් රජකලෙක්හි සත්රුවන්මුවා සත්පවුරෙකින් පිරිඛෙව් ලද සුවාසූදහසක් මහවෙයින් හා සුවාසූදහසක් කොවෙයින් සැදුම් ලද දොළොස් යොදුන් කුසාවතීනුවරහි පොළොව නිබිද නැඟී සුවාසූ දහසක් රුවන්පහා පිරිවර ලද යොදුන් පමණ දිවපහාහි වූසුවන් දැන් පුන්පැරුම් වැ සව් කෙලෙස් පහා නිමල වැ ලොවැඩ සාහනුවනට වෙහෙරක් නිපන් පරිදි කෙ නම් කියනුවහ? ___________

101. පුරවාසීහි පූජියාමානො යන තන්හි පුරවාසීන් විසින් පුදනලද පරිදි කිසෙ යැ යත්?

එදා අනෙවඩු මහසිටුහු දෙව්නුවරක් සෙ නුවර සදවා දෙව් පිරිස් බඳු මහපිරිස් පිරිවරා සියල්ලොව දදමුවා මල්මුවා දුම්මුවා ගඳමුවා ග‍ඳෙව්මුවා කෙරෙමින් මෙන් බුදුන් පෙරමඟට ගිය කල්හි නුවටහු සැවැත්නුවරට බැස “අද මෙයට කාලකණ්ණියෙක් එයි, තොප තොපගෙ ගෙහි වහා දොර පියාලා අඟුළු ගන්වා මතුරු දපව, දෙවියන් පුදව, දරුවන් රක්ව, මුවහ තන්හි සැඟවෙව, සිහි එළවව” යෙමින් ඇවිදියො. එකල්හි බල් පුහුදුනො නුවටගණන් කී නියායෙන් සැඟවී ‍හුන්හු.

                                        ආනන්දබොධිකථා                                               309

බුදුහු අවුදු නුවර අබියෙස්හි වැඩැසිටැ නුවර වැසියන්ගෙ අදහස් දැනැ “මිනිස්හු බුද්ධානුභාව නො දන්ති, ‍මා කැමති කලැ සක්වළගලුදු ඔවුන් මුවහ කරන්නට නො හැක්ක, බිතක් දොර කවුළු පුවරු නම් කිමෙක්දැ” යි උණුලොම්ධයින් සුදු රශ්මිමාලාවක් වුහුටහ. එරස් යට රසාල් දක්වා බැස උඩ භවාග්රි දක්වා නැඟී සියල් ලෙව්හි සිසිරස් මලිගියමල්දම් සරාවලා සෙයින් පැතිර ගියෙ.

එකල්හි අහස් පොළොව් කිරිමුහුදු වතුරෙන් පිරීගිය කල් වැනි විය. එකල්හි සුනෙර යුගඳුරු ඈ පර්වතයො සුදුවන බැවිනුදු උස්වන බැවිනුදු කිරිමුහුදෙහි රළපෙළ පෙණපෙළ සෙයින් හෙබියහ. එ රශ්මිමාලා නුවරට වන්කල්හි එහි පවුරු කවුළු දොර පුවරු ආදිහු නො පැනී ගියහ. මිනිස්හු අභ්යලවකාශයෙහි හුන්නන් වැනි වූහු. බුදුන් නො දැක්කැටි වැ අනෙක් අනෙක් දිශාවක් බලති; බැලු බැලූ දෙසෙහි බුදුහු පැනෙති. එකල්හි මිනිසුහු ‘මෙ මහානුභාව පුරුෂයෙකැ, යම් යම් තැනකට අප ඇස් ගියෙ ද එ එ තන්හි පැනෙයි, ඔහුගෙ දැක්ම වළකන්නට නො පිළිවනැ’යි බලනුවො මෙරමුදුනෙහි පිපි පරසතු රුකක් සෙයින් තරුවැළන් හොබනා නුබ තලක් සෙයින් පිපි පියුම් ඇති විලක් සෙයින් දි‍ලියෙන පහන් ඇති රුකක් සෙයින් රුවන්රස්කදඹෙන් වොරජනා මෙරක් සෙයින් ලක්ෂණානුව්යොඤ්ජනයෙන් දිලියෙන සිරිරු ඇති බුදුන් ප්රෙසාදයෙන් බැලුහ, වැඳියහ. එක්බිති මල්දුම් ගත් අත් ඇතියාව ගොස් බුදුන් පිදූහ. ____________

102. ජලමානානලක්ඛන්ධෙ විය පඤඤායන්තෙ යන තන්හි විනෙයජනයන් දිලියෙන ගිනිකඳු සෙයින් පැනෙන පරිදි කි‍සෙ යැ යත්?

යම්සෙ පර්ව තපාදයෙක්හි වටා මහත් කෙතක් කොට එහි ගොයම් වපුටැ ලියදි පැල් නඟා රෑ ගිනි දල්වා මිනිස්හු හොත්හු ද, චතුරඞ්ගසමන්වාගත අන්ධකාර වී ද, එසඳ පර්ව තමස්තකයෙහි සිට බලන ඇස් ඇති පුරුෂයක්හට

310 ධර්ම ප්ර්දීපිකා

කුඹුරුදු නො ද පැනෙයි, ගොයම් නො ද පැනෙයි, පැල් නො ද පැනෙයි, මිනිස්හු නො ද පැනෙති, පැල්හි දිලියෙන ගිනි මැ පැනෙයි. එ සෙයින් අනාවරණඥාන නමැති ගිරිශිඛරයෙහි සිට සත්වලොකය බලන බුදුනට පින් නො කළ සත්හු එමැ කෙදාරාදී සෙයින් රෑ වුහුටු ශර සෙයින් හො එකගෙහි දකුණු දණමඬල වෙත ද හුන බුදු ඇසට හමු නො වෙති. යම් කෙනෙක් පෙර බුදුන්ගෙ සස්නෙහි දානශීලභාවනාදි විසින් උපචිත කුශලකර්ම ඇති වැ හිරුරසින් පුබුදිනා පියුම්වන සෙයින් අරීබිම් එළඹෙන්නට නිසි වුහු ද ඔහු දුර ද සිටිය අඳුරෙහි දිලියෙන ගිනිකඳු සෙයින් හො හිමව්ගල් සෙයින් හො පැනෙත්.

එයින් වදාළහ:-

“දුරෙ සන්තො පකාසෙන්ති

                                     හිමවන්තොව පබ්බතො

අසන්තෙත්ථ න දිස්සන්ති

                                        රත්තිඛිත්තා යථා සරා” යි.              353

__________

103. මනොනුකූලං ධම්මං දෙසෙන්තො යන තන්හි බුදුන්ගෙ දෙශනා ද්විවිධ වෙ: සංවෘතිදෙශනා යැ, පරමාර්ථද දෙශනා ය යි.

එහි “පුද්ගල යැ සත්ව යැ ස්ත්රීය යැ පුරුෂ යැ ක්ෂත්රි්ය යැ බ්රනහ්මණ යැ දෙව යැ මාර යැ” යන එවමාදි සංවෘතිදෙශනා යැ.

“අනිත්ය යැ දුඃඛ යැ අනාත්ම යැ ස්කන්ධයහ ධාතු හ ආයතනයහ” යන එවමාදි පරමාර්ථ දෙශනා යි.

එහි යම් කෙනෙක් සංවෘතිවිසින් දෙශනා අසා අර්ථා්වගමකොට විශෙෂාධිගම කෙරෙද්ද, ඔවුනට සංවෘති දෙශනා දෙසත්. යම්කෙනෙක් පරමාර්ථි විසින් දෙශනා අසා අර්ථාවවගම කොට විශෙෂාධිගම කෙරෙද්ද, ඔවුනට පරමාර්ථරදෙශනා දෙසත්.

අපි ච අටකාරණයෙකින් බුදුහු සංවෘතිදෙශනා දෙසත් මැයි: හිරිඔතප් දක්වනු සඳහා යැ, කර්මදස්වකතා දක්වනු

                                           ආනන්දබොධිකථා                                               311

සඳහා යැ, පෘථක්පුරුෂකාර දක්වනු සඳහා යැ, ආනන්තය්ය් දක්වනු සඳහා යැ, බ්ර හ්මවිහාර දක්වනු සඳහා යැ, පූර්වෙ නිවාස දක්වනු සඳහා යැ, දක්ෂිණා විශුද්ධි දක්වනු සඳහා යැ, ලොකසංවෘති නො පියනු සඳහා යයි.

එහි “ස්කන්ධයො ධාතූහු ආයතනයො හිරිඔතප් කෙරෙති” යි කී කලැ ජනයො නො දන්ති, සම්මූඪ වෙති, ‘මෙ කිම ස්කන්ධයන් ධාතූන් ආයතනයන් හිරිඔතප් කරනු නමැ?’ යෙති. “ස්ත්රීන හිරිඔතප් කෙරෙයි පුරුෂයෙක් ක්ෂත්රිකයයෙක් බ්රා හ්මණයෙක් දෙවයෙක් මාරයෙක් හිරි ඔතප් කෙරෙයි”1 කී කලැ දන්ති සම්මො භයට නො යෙති; එ හෙතුවින් බුදුහු හිරිඔතප් දක්වනු සඳහා සංවෘතිදෙශනා දෙසත්.

“ස්කන්ධයො කර්මඳස්වකයහ, ධාතූහු ආයතතයො කර්ම ස්වකයහ” යි කී කලැ එමැ නය යැ. එ හෙතුවින් බුදුහු කර්මතස්වකතා දක්වනු සඳහා සංවෘති දෙශනා දෙසත්.

“වෙළුවනාදි මහා විහාරයො ස්කන්ධයන් විසින් කාරාපිතයහ, ධාතූන් විසින් ආයතනයන් විසින් කාරා පිතයහ” යි.කී කල ද එ මැ නය යැ. එ හෙතුවින් බුදුහු පෘථක්පුරුෂකාර දක්වනු සඳහා සංවෘති දෙශනා දෙසත්.

“ස්කන්ධයො මාතෘවධ කෙරෙති, පිතෘවධ කෙරෙති, ආය්ය්් වවධ කෙරෙති, රුධිරොත්පාදකර්මු කෙරෙති, සඞ්ඝ හෙදකර්මර කෙරෙති, ධාතූහු ආයතනයහ” යි කී කලැ එ මැ නය යැ. එ හෙතුවින් බුදුහු ආනන්තය්ය්ය දක්වනු සඳහා සංවෘති දෙශනා දෙසත්.

“ස්කන්ධයො මෛත්රීා කෙරෙති, ධාතුහු ආයතනයො මෛත්රීු ‍කෙරෙති” යි කී කලැ එ මැ නය යැ එ හෙතුවින් බුදුහු බ්රුහ්ම විහාර දක්වනු සඳහා සංවෘති දෙශනා දෙසත්.

“ස්කන්ධයො පූර්වෙෙනිවාසානුස්මරණ කෙරෙති, ධාතූහු ආයතනයො ස්මරණ කෙරෙති”යි කී කලැ එ මැ නය යැ. එ හෙතුවින් බුදුහු පූර්වහනිවාස දක්වනු සඳහා සංවෘත දෙශනා දෙසත්. 1. කෙරෙතියි.

312 ධර්මප්රිදීපිකා

“ස්කන්ධයො දානප්ර තිග්ර හණ කෙරෙති, ධාතූහු ආයතනයො දාන ප්ර තිග්රරහණ කෙරෙති”යි කී කල ද ජනයො නො දන්ති, සම්මොහයට යෙති, පරාඞ්මුඛ වෙති; ‘මෙ කිම ස්කන්ධයන් ධාතූන් ආයතනයන් දාන ප්රිතිග්ර්හණය කරනු නමැ?” යෙති. ‘පුද්ගලයො පිළිගන්ති; සිල්වත්හු ගුණවත්හු පිළිගන්ති’ යි කී කලැ දන්ති; විමුඛ නො වෙති. එ හෙතුවින් බුදුහු දක්ෂිණාවිශුද්ධි දක්වනු සඳහා සංවෘත දෙශනා දෙසත්.

ලොක සංවෘතිය බුදුහු නො පියති; ලොකසංඥායෙහි ලොක නිරුක්තියැ ලොකාහිලාපයෙහි සිට දෙසති. එ හෙතුවින් බුදුහු ලොක සංවෘති නො පියනු සඳහා සංවෘති දෙශනා දෙසත්.

මෙසෙ “සංවෘතිදෙශනා යැ, පරමාර්ථසදෙශනා ය” යි බුදුන්ගෙ දෙශනා ද්විවිධ වෙ. _________

104. තණ්හාසඞ්ඝාටං හින්දන්තො යන තන්හි ‘තෘෂ්ණ’ නම් කවරැ යත්? කාම තෘෂ්ණා යැ භව තෘෂ්ණා යැ විභව තෘෂ්ණා ය යි ත්රි’විධ වෙ.

එහි ප්රි?ය ස්වභාව වු රූප ශබ්ද ගන්ධ රස ස්ප්රාෂ්ටව්යො ධර්මාලම්බනයෙහි ප්රා ර්ථ නා වශයෙන් පවත්නා ලොභය ‘කාම තෘෂ්ණා’ නම් වෙයි; එ මැ ෂඩාලම්බනයෙහි ශාශ්වත දෘෂ්ටි සම්ප්රලයුක්ත වැ උපදනා තෘෂ්ණා ද භව ප්රා ත්ථිඩනා වශයෙන් පවත්නා, තෘෂ්ණා ද ‘භව තෘෂ්ණා’ නම් වෙයි; එම ෂඩ්විධ විෂයයෙහි උපදනා උච්ඡෙද දෘෂ්ටි සම්ප්රතයුක්ත ලොභය ‘විභව තෘෂ්ණා’ නම් වෙයි.

එහි කාම තෘෂ්ණා අතීතානාගත ප්ර ත්යුරත්පන්න රූපාදිෂඩාලම්බනයෙහි පවත්නා විසින් අෂ්ටාදශ ප්රපභෙද වෙයි. එ සෙයින් මැ භව තෘෂ්ණා ද අෂ්ටාදශ ප්ර්භෙද වෙයි. විභව තෘෂ්ණා ද අෂ්ටාදශ ප්රරභෙද වෙයි. තුන් අෂ්ටාදශය ගොස් සූපනසෙක් වෙයි. හෙ ආධ්යාවත්මික බහිද්ධා වශයෙන් ද්විධා හින්න වුයෙ විෂයභෙදයෙන් දෙසූපනසෙක් වෙයි. දෙසු පනස ගොස් අෂ්ටොත්තර ශතයෙක් වෙයි.

                                         ආනන්දබොධිකථා                                              313

මෙසෙ අෂ්ටොත්තර ශත ප්ර්භෙදයෙන් භින්න වු තෘෂ්ණා යැ ‘තෘෂ්ණා’ නම්. ____________

105. ඤාණසන්තාසං ජනයන්තො යන තන්හි ඥාන සන්ත්රා ස ජනවනු කහට යැ යත්? අනිත්ය යෙහි නිත්යත සංඥා ඇති දුඃඛයෙහි සුඛ සංඥා ඇති අනාත්මයෙහි ආත්ම සංඥා ඇති අශුභයෙහි ශුභ සංඥා ඇති සංඥා විපය්ය්ත ස්ත චිත්ත විපය්ය්සං ස්ත දෘෂ්ටි විපය්ය් ස්ත සංසාර ගාමී සත්වයනට යි.

එයින් වදාළහ:-

“අනිච්චෙ නිච්චසඤ්ඤිනො දුක්ඛෙ ච සුඛඤ්ඤිනො, අනත්තනි ච අත්තාති අසුභෙ සුභසඤ්ඤිනො. 354

මිච්ඡාදිට්ඨිගතො සත්තා ඛිත්ත චිත්තා විසඤ්ඤිනො, තෙ යොගයුත්තා මාරස්ස අයොගක්ඛෙමිනො ජනා. සත්තා ගච්ඡන්ති සංසාරං ජාතිමරණගාමිනො”යි. 355 ___________

106. සීහනාදං නදති යන තන්හි ‘සිංහනාද’ නම් කවරැ යත්?

යම්සෙ සිංහතෙමෙහෙ “හනනතො ච සහනතො ච සීහො” යන න්යාමයයෙන් වාරණාදි උත්කෘෂ්ටසත්වයනට හනනයෙන්හා ශෘගාලාදී ලාමකසත්වයන්ගෙ අවඥා සහනයෙන් ‘සිංහ’ නම් වෙ ද. එ සෙයින් මැ බුදුහු විනෙයජනසන්තානගත ක්ලෙශයනට හනනයෙන් හා ලොකාවමාන‍යාගෙ සහනයෙන් ‘සිංහ’ නම් වෙති. සිංහයාගෙ නාද සිංහනාද වෙ. නොහොත් සිංහයාගෙ නාද යම්සෙ සමානජාතිකයනට සොම්නස් හා හීනජාතික යනට සන්ත්රාතස ජනක වෙ ද, එසෙයින් මැ බුදුන්ගෙ නාද අවිපරීති දර්ශාන ඇති කල්යා‍ණාද්ධ්යාසශය සත්වයනට සොම්නස් හා දෘෂ්ටිවිපය්ය්න ඇස්තසත්වයනට සන්ත්රායස ජනක වෙ.

314 ධර්ම ප්රපදීපිකා

එයින් වදාළහ:-

“සීහො භික්ඛවෙ මීගරාජා සායන්හසමයං ආසයා නික්ඛමතී, ආසයා නික්ඛමිත්වා විජම්භති, විජම්භිත්වා සමන්තා චතුද්දිසා අනුවිලොකෙති, සමන්තා චතුද්දිසා අනුවිලොකෙත්වා තික්ඛත්තුං සීහනාදං නදති, තික්ඛන්තුං සීහනාදං නදිත්වා ගොචරාය පක්කමති. යෙ ඛො පන භික්ඛවෙ තිරච්ඡානගතො පාණා සීහස්ස මිගරඤ්ඤො නදතො සද්දං සුණන්ති, යෙභු‍ෙය්යොන භයං සංවෙගං සන්තාසං ආපජ්ජන්ති, බිලං බිලාසයා පවිසන්ති, දකං දකාසයා පවිසන්ති, වනං වනාසයා පවිසන්ති, ආකාසං පක්ඛිනො භජන්ති. යෙපි තෙ භික්ඛවෙ රඤ්ඤො නාගා ගාමනිගමරාජධානීසු දළ්හෙහි වරත්තෙහි බන්ධ නෙහි බද්ධා තෙපි තානි බන්ධනානි සඤ්ඡින්දිත්වා සම්පදාලෙත්වා හිතා මුත්තකරීසං චජමානා යෙන වා තෙන වා පලායන්ති. එවං මහිද්ධියො ඛො භික්ඛවෙ සීහො මිගරාජ තිරච්ඡාන ගතානං පාණානං එවං මහෙසක්ඛො එවං මහානුභාවො. එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ යදා තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මා සමුබුද්ධො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ධම්මං දෙසෙති: ඉති සක්කායො, ඉති සක්කායසමුදයො, ඉති සක්කාය නිරොධො, ඉති සක්කායනිරොධගාමිනිපටිපදාති. යෙපි තෙ භික්ඛවෙ දෙවා දීඝායුකා වණ්ණවන්තො සුඛබහුලා උච්චෙසු විමානෙසු චිරට්ඨිතිකා තෙපි තථාගතස්ස ධම්මදෙසනං සුත්වා යෙභුය්යෙඨන භයං සංවෙගං සන්තාසං ආපජ්ජන්ති: අනිච්චාව කිර හො මයං සමානා නිච්චම්හාති අමඤ්ඤිම්හ, අද්ධුවාව කිර හො මයං සමානා ධුවම්හාති අමඤ්ඤිම්හ, අසස්සතාව කිරා හො මයං සමානා සස්ස තම්හාති අමඤ්ඤිම්හ; මයම්පි කිර හො අනිච්චා අද්ධුවා අසස්සතා සක්කායපරියාපන්නාති. එවං මහිද්ධියො ඛො භික්ඛවෙ තථාගතො සදෙවකස්ස ලොකස්ස එවං මහෙසක්ඛො එවං මහානුභාවො”යි.

ආනන්ද‍ෙබාධිකථා                                                 315

මෙ යැ ‘සිංහනාද’ නම්.

107. ධම්මං දෙසයමාතො යන තන්හි ධම් දෙසන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

බුදුහු සිවුපිරිස්මැද වැඩහිදැ බඹගොස්හඬ විහිදැ ධම්දෙසන්නාහු ඇතම්කලෙක පුද්ගලස්තව සඳහා ධම් දෙසුන නො නිමවා හනස්නෙන් නැඟී විහාරප්ර විෂ්ට වෙති, ඇතම්කලෙක ධර්මස්තව සඳහා ප්රයවිෂ්ට වෙති.

එහි ‘පුද්ගලස්තව’ සඳහා වඩනා බුදුහු “මා විසින් මෙ දෙශනා සඞ්ක්ෂෙපයෙන් දර්ශිත යැ, විස්තර විසින් අවිභක්ත යැ, ධර්මප්රපතිග්රාවහකභික්ෂුහූ එ ආනන්දයා හො පුළුවුස්ති; කච්චායනයා හො පුළුවුස්ති; ඔහු මාගෙ නුවණ හා සසදහා විසජති. එකල්හි ධර්මවප්ර;තිග්රාෙහකභික්ෂුහූ අවුදු මා පුළුවුස්ති. මම් ‘ඔවුන් කී සෙ සූකථිත යැ, මයිදු කියත් එසෙ ම ය’යි පුද්ගලයනට ස්තව කෙරෙමි. එසෙ වන්නා හා එහි භික්ෂුහූ ඔවුන් කෙරෙ ගෞරව කොටැ ඔවුන් කී නියායෙන් ත්රිදවිධ ශික්ෂා පුරා සර්වඔ දුඃඛක්ෂය කෙරෙති”යි සිතා වඩිති.

‘ධර්මවස්තව’ සඳහා වඩනාහු “විහාරප්ර විෂ්ට වූ කලැ මෙම පර්ෂද හුන් ශාරද්වතීපුත්ර් මාගෙ අභිප්රාඩයානුරූප කොට ධර්ම දෙශනා කෙරෙයි; අප දෙදෙ‍නාගෙ එකාධ්යාශයවශයෙන් පැවැති දෙශනා ගුරුදු වෙයි. ස්ථිර ද වෙයි. චතුරොඝනිස්තරණයට තොට වැ තුබූ නැවක් වැනි වෙයි, ස්වර්ගතගමනයට රථයක් වැනි වෙයි. යම්සෙ රජක්හු ‘මෙනම් දැයක් කරනුවහට මෙනම් දැයක් දඩැයි පිරිස ඇණවා හුනස්නෙන් නැඟී ප්ර සාදාරූඪ වු කල්හි එ මැ පෂිද හුන් සෙනාපති රජුවිසින් තබනලද එ ආඥා පවත්වා ද, එසෙයින් මැ මා විසින් නිඃක්ෂිප්ත දෙශනා මෙම‍ පර්ෂධ හුන් ශාරද්වතීපුත්රඑ විස්තර කොට දෙශනා කෙරෙයි. මෙසෙ අප දෙදෙනාගෙ මතීන් පැවැති දෙශනා බලවත්තර වෙයි, නහො මධ්ය ගත සූය්ය් ප යා සෙයින් උද්දීප්ත වෙ”යි සිතා වඩිත්.

මෙසෙ වඩනා බුදුහු හුනස්නෙහි මැ අන්තරහිත වැ චිත්ත ගතීන් වඩිත්, ඉදින් කායගතීන් වඩිත් නම් සියලු

316 ධර්ම,ප්රයදීපිකා

මහපිරිස් නැඟී බුදුන් පිරිවරා යෙති. එක්යලක් බුන් පර්ෂද්හුගෙ පුනස්සන්නිපාතය දුර්ඝ ට වෙයි; එ හෙතුවින් බුදුහු චිත්තගතීන් මැ වඩිත්. මෙසෙයින් බුදුහු ඇතම් කලෙන පුද්ගලස්තව සඳහා ධම්දෙසුන් නො නිමවා හුනස්නෙන් නැඟී විහාරප්රෙවිෂ්ට වෙති, ඇතම්කලෙක ධර්ම්ස්තව සඳහා ප්රාවිෂ්ට වෙති, ඇතම්කලෙක හුනස් නෙහි මැ හිඳ බඹගොස්හඬ විහි ද ධම් දෙසත්.

108. කණ්හධම්මෙ පුග්ගලෙ යන තන්හි පාපධර්මඬ පුද්ගලයො නම් කවරහ යත්? ඔහු ද්විවිධ වෙත්: පාපධර්මි යැ, පාපධර්මපතර ය යි.

එහි ප්රා.ණාතිපාතාදි දශ අකුශල කර්ම පථයෙහි නියුක්ත වූයෙ පාපධර්ම් යැ, තමා සෙ මැ සෙස්සනුදු පාණාතිපාතාදියැ සමාදන් කරවනුයෙ පාප ධර්මපත‍ර යි.

එයින් වදාළහ:-

“කතමො ච භික්ඛවෙ පාපධම්මො? ඉධ භික්ඛවෙ එකච්චො පාණාතිපාතී හොති, අදින්නාදීයී හොති, කාමෙසු මිච්ඡාචාරී හොති, මුසාවාදී හොති, පිසුණාවාචො හොති, ඵරුසා‍වාචො හොති, සම්ඵප්පලාපී හොති, අභිජ්ඣාලු හොති, බ්යා්පන්නචිත්තො හොති, මිච්ඡා දිට්ඨිකො‍ හොති, අයං වුච්චති භික්ඛවෙ පාපධම්මො. කතමො ච භික්කවෙ පාපධම්මෙන පාපධම්මතරො? ඉධ භික්ඛවෙ එකච්චො අත්තනා ච පාණාතිපාතී හොති පරඤ්ච පාණාතිපාතෙ සමාදපෙති, අත්තනා ච අදින්නා දායී හොති පරඤ්ච අදින්නාදානෙ සමාදපෙති, අත්තනා ච කාමෙසු මිච්ඡාචාරී හොති පරඤ්ච කාමෙසු මිච්ඡාචාරෙ සමාදාපෙති , අත්තනා ච පිසුණාවා‍ෙචා හොති පරඤ්ච පිසුණාය වාචාය සමාදපෙති, අත්තනා ව ඵරුසාවා‍ෙචා හොති පරඤ්ච ඵරුසාය වාචාය සමාදපෙති, අත්තනා ච සම්ඵප්පලාපී හොති පරඤ්ච සම්ඵප්පලාපෙ සමාදපෙති, අත්තනා ච අභිජ්ඣාලු හොති පරඤ්ච අභිජ්ඣාය සමාදපෙති, අත්තනා ච බ්යාතපන්නචිත්තො හොති පරඤ්ච

                                          ආනන්දබොධිකථා                                             317

ඛ්යා පාදෙ සමාදපෙති, අත්තනා ච මිච්ඡාදිට්ඨිකො හොති පරඤ්ච මිච්ඡාදිට්ඨියා සමාදපෙති. අයං වුච්චති භික්ඛවෙ පාප ධම්මෙන පාපධම්මතරො”යි. ____________

109. කල්යාිණධම්මෙ පුග්ගලෙ යන තන්හි කල්යා ණ ධර්ම් පුද්ගලයො නම් කවරහ යත්? ඔහු ද්විවිධ වෙත්: කල්යායණ ධර්ම් යැ කල්යා ණ ධර්ම තර ය යි.

එහි ප්රා.ණාතිපාතාදීන් විරත වූයෙ කල්යානණ ධර්ම‍ යැ, තමා සෙ මැ සෙස්සනුදු ප්රා ණාතිපාතාදීන් විරමණය කරවනුයෙ කල්යා ණ ධර්මමතර යි.

එයින් වදාළහ:-

“කතමො ච භික්ඛවෙ කල්යා ණ ධම්මො? ඉධ භික්ඛවෙ එකච්චො පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, අදින්නාදානා —පෙ— කාමෙසු මිච්ඡාචාරා - මුසාවාදා - පිසුණාය වාචාය - ඵරුසාය වාචාය - සම්ඵප්පලාපා පටි විරතො හොති, අනභිජ්ඣාලු හොති, අඛ්යා පන්න චිත්තො හොති, සම්මා දිට්ඨිකො හොති, අයං වුච්චති භික්ඛවෙ කල්යා ණ ධම්මො. කතමො ච භික්ඛවෙ කල්යාිණ ධම්මෙන කල්යාභණ ධම්මතරො? ඉධ භික්ඛවෙ එකච්චො අත්තනා ච පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති පරඤ්ච පාණාතිපාතා වෙරමණියා සමාදපෙති, අත්තනා ච අදින්නාදානා —පෙ— කාමෙසු මිච්ඡාචාරා - මුසාවාදා - පිසුණාය වාචාය - ඵරුසාය වාචාය - සම්ඵප්පලාපා පටි විරතො හොති පරඤ්ච සම්ඵප්පලාපා වෙරමණියා සමාදපෙති, අත්තනා ච අනභිජ්ඣාලු හොති පරඤ්ච අනභිජ්ඣාය සමාදපෙති, අත්තනා ච අබ්යා්පන්නවිත්තො හොති පරඤ්ච අබ්යාතපාදෙ සමාදපෙති, අත්තනා ච සම්මා දිට්ඨි‍ෙකා හොති පරඤ්ච සම්මා දිට්ඨියා සමාද පෙති. අයං වුච්චති භික්ඛවෙ කල්යාාණ ධම්මෙන කල්යාමණ ධම්මතරො”යි. ____________

110. යෙ ච ඛත්තිය පණ්ඩිතා යනාදි වාක්ය යෙහි අභය රාජ කුමාර යැ, බොධිරාජ කුමාර යැ, ජයසෙන

318 ධර්මප්රතදීපිකා

රාජකුමාර යැ, භද්දිය ලිච්ඡවි යැ, මහාළි ලිච්ඡවි යැ, පායාසි රාජන්ය යැ, දණ්ඩපාණි ශාක්ය යැ, මාථුර නරපති යැ, අජාතශත්රැ මහාරාජ යැ, උදයන මහාරජ යැ යන එවමාදි අනෙකසහස්ර, ක්ෂත්රිතය පණ්ඩිතයො ද; වඞ්කී බ්රාජහ්මණ යැ, තාරුක්ඛ බ්රාිහ්මණ යැ, පොක්ඛරසාති බ්රා්හ්මණ යැ, ජානුස්සොණි බ්රා්හ්මණ යැ, තොදෙය්ය බ්රායහ්මණ යැ, වෙරඤ්ජ බ්රායහ්මණ යැ, ධානඤ්ජානි යැ, වස්සකාර යැ, එසුකාරී යැ, වඞ්ගීස යැ, අස්සලායන යැ, දොණ යැ, තිකණ්ණ යැ, සොණදණ්ඩ යැ, කණ්ඩරායණ යැ, ආරාමදණ්ඩ යැ, දෙවහිත යැ, කූටදන්ත යැ, අග්ගි දත්ත යැ, සෙල යැ, සිඛාමොග්ගල්ලාන යැ, බ්ර හ්මායු යැ, උදය යැ, උජ්ජය යැ, උදායි යැ, අක්කොසක භාරද්වාජ යැ, සුන්දරික භාරද්වාජ යැ, කසී භාරද්වාජ යැ, කාපටික මාණව යැ, අම්බට්ඨ මාණව යැ, වාසෙට්ඨ මාණව යැ, භාරද්වාජ මාණව යැ, උත්තර මාණව යැ, සුභ මාණව යැ යන අනෙකසහස්ර බ්රා හ්මණ පණ්ඩිතයො ද; උපාලි ගහපති යැ, පොතලිය ගහපති යැ, විසාඛ ගහපති යැ, දසම ගහපති යැ, සුදත්ත ගහපති යැ, සීහසෙන ගහපති යැ, යන එවමාදි අනෙක සහස්රත ගෘහපති පණ්ඩිතයො ද; සාලෙය්යලකයහ, වෙරඤ්ජකයහ, නගර වින්දෙය්යයකය හ, ථූණෙය්යරකයහ, කෙසපුත්තියහ2 කාලාමකයහ යන එවමාදි අනෙක සහස්ර බ්රාතහ්මණ ගෘහපති පණ්ඩිතයො ද; සහිස පරිව්රා2ජක යැ, බාහිය පරිව්රාහජක යැ, සරහ පරිව්රාතජක යැ, පොට්ඨපාද පරිව්රායජක යැ, නිග්රොපධ පරිව්රාකජක යැ, ඡන්න පරිව්රාරජක යැ. සුසිම යැ, සුභද්ද යැ, පිලොතික යැ, පොතලි ය යැ, කන්දරක යැ, මාගන්දිය යැ, තින්දුක යැ, සන්දක යැ, උග්ගහමාන යැ, භග්ගව ගොත්රග යැ, වච්ඡගොත්රය යැ, දීඝ තපස්සි යැ, සුනක්ඛත්ත යැ, මාලුංක්යතපුත්රය යැ, අන්න භාර යැ, වරධර යැ, සකුලුදායි යැ, වෙඛනස පරිව්රාොජක යැ යන එවමාදි අනෙකසහස්රැ පණ්ඩිතයො ද; මොවුන් කෙරෙන් පිටත් මහානුභාව යක්ෂ රාක්ෂස නාග ගරුඩගන්ධර්ව්දිව්ය බ්රගහ්මසහසුයො ද; එවමාදි සියුම් නුවණ 1. සිහසෙනාපති. 2. කෙශවෘත්තිකයහ.

                                      ආනන්ද‍ෙබාධිකථා                                               319

ඇති නොයෙක් වාදයෙහි දුනු තත්තද්දර්ශ න හෙද කළ ක්ෂත්රිබයපණ්ඩිතාදීහු ගූඪප්රයශ්නයන් අභිසංස්කාර කොට එකවරසිංහරාජයක්හු ගන්නට අත් දික් කරනුවන් සෙයින්, ප්රකභින්නවරවාරණයක්හු සොඬ පිරිමදනවුන් සෙයින්, උග්ර තෙජස් ඇති ආශීවිෂයක්හු ග්රීොවායෙහි ගන්නවුන් සෙයින්, ප්රිජ්වලිත අග්නිස්කන්ධයක් සිප ගන්නවුන් සෙයින් බුදුන් කරා එළැඹැ පැන පිළිවිස බුදුන් විසින් සුනිශිත ශස්ත්රියෙන් කුමුදුනළකලාප සෙයින් ප්රිඥාශස්ත්ර යෙන් ප්රපශ්නයන් කඩා දිව්යිගදයෙන් සර්පයන් සෙයින් අභිභවනලදුවව්හු දිලියෙන කෙසුරු සළා රැසින් වජඹනා ස්කන්ධ ඇති කෙශරසිංහරාජ යක්හුගෙ සමීපයෙහි ජරත්1 ශෘගාලයන් වැනි වෙත්. ඔවුන් කෙරෙහි උපචිතකුශලසම්භාර ඇති සත්ත්වයො පැහැදැ බුදුනට නමස්කාර කොටැ වැඳැ සරණ යෙත්.

එයින් කී ය ප්රයශ්නව්යසකාරණයෙන් ප්ර මුදිත සභිය පරිව්රායජක :-

“නමො තෙ පුරිසාජඤ්ඤ නමො තෙ පුරිසුත්ත ම, සදෙවකස්මිං ‍ෙලාකස්මිං නත්ථි තෙ පටිපුග්ගලො, පාදෙ වීර පසාරෙහි සභියො වන්දිති සත්ථුනො”යි 356

එයින් මැ කි ය ප්රසශ්නව්යා‍කරණයෙන් පරිතුෂ්ට වාශිෂ්ඨ මාණව:-

“වන්දං යථා ඛයාතීතං පෙච්ච පඤ්ජලිකා ජනා, වන්දමානා නමසන්ති එවං

                                       ලොකස්මිං ගොතමං”යි.           357

එයින් මැ කී ය ප්ර ශ්නව්යා කරණයෙන් සුප්රීමත පිඞ්ගියානි බ්රා හ්මණ:-

“දිජො යථා කුම්භනකං පහාය බහුප්ඵලං කානනමාවසෙය්ය , එවම්පහං අප්පදසෙ පහාය මහොදධිං හංසොරිවජ්ඣපත්තො”යි. 358

මෙසෙ ප්රහශ්නව්යා‍කරණයෙන් ප්ර සන්න වූ නො එක් තැනැ නො එක් වර නො එක් ක්ෂත්රිශයපණ්ඩිතාදීහුදු කීහු ම ය.

      1.  ජරපත් 

320 ධර්මඑප්රඑදීපිකා

“අභික්කන්තං හො ගෙතම, අභික්කන්තං හො ගොතම, සෙය්යපථාපි ‍ෙහා ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්යත පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්යි මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආච්ක්ඛෙය්යක අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්යන චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛින්කතිති. එවමෙවං හොති ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකා සිතො, එතෙ මයං භවන්තං ‍ගොතමං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච”යි.

111. යො ච කරුණාභගවතිචොදිතහදයො යන වාක්යවයෙන් දක්වනලද මිණිපහන්රසින් අලු රමණී දිවගබ් සුදුසු ගඳකිළියැ වාස පියා බුදුහු සලිලධරපටලජනිත බහාලාන්ධකාරරාත්රිසයෙහි හිමසමාකුල දෙශයෙහිදු බලවත් අනිලවිලුළිත දෙශයෙහි දූ සකණ්ටක දෙශයෙහි දු ව්යාමඝ්රෙ නාගවිචරිත දෙශයෙහිදු විෂමතල දෙශයෙහි දු ගහන දෙශයෙහිදු මෙහැම දෙයින් යුක්ත දෙශයෙහි දූ සත්වවිනය කෙරෙමින් සුවයෙන් වෙසෙත්.

කියෙ මැ නො ගොමග ශිංශපා වනයෙහි පරණලා පිට වැඩහුන් බුදුන් දැක අළව්රජකුමරහු විසින්:-

“සීතා භන්තෙ හෙමන්තිකා රත්ති, අන්තරට්ඨකො හිමපාත සමයො ‘ඛරා ගොකණ්ටකහතා භූමි, තනුකො පණ්ණසන්ථරො, විරලානි රුක්ඛස්ස පත්තානි, සීතානි කාසායානි වත්ථානි, සීතො ච වෙරම්බවා‍තො වායති. අථ ච පන භගවා එවමාහ: එවං කුමාර, සුඛමසයිත්ථං යෙ ච පන ‍ෙලාක සුඛං සෙන්ති අහං තෙසං අඤ්ඤතරො”යි.

ඔව්හු තමන් බෝසත්කල්හිදු පරවැඩ නැත දිව්යණ ‍ෙලාකයෙහිදු නො සිටිති.

එයින් කීහ:-

“බොධිසත්තො දීඝායුකදෙවලොකෙ නිබ්බත්තො තත්ථ පාරමියො න සක්කා පූරෙතුන්ති අක්ඛිනි නිම්මිලෙත්වා අධිමුක්තිකාලකිරයං නාම කත්වා මනුස්ස ලොකෙ නිබ්බත්තතී. අයං කාලකිරියා අඤ්ඤෙසං න හොති”යි.

  ආනන්දබොධිකථා                                                321

ඔව්හු පරවැඩ ඇත අසිපත්ර වනයෙහිදු වසත් නන්ද න වනයෙහි සෙයින් වෙසෙති, පරවැඩ නැත නන්දහන වනයෙහි දු වසත් අසිපත්ර වනයෙහි සෙයින් වෙසෙත්.

එයින් කීහ:-

“පරහිතකරණාය බද්ධකක්ෂා - ස්සුඛමසිපත්රාවනෙ වසන්ති සන්තඃ න පුනරමරසුන්දයරීසහායාඃ ක්ෂණමපි නන්දදනකානනෙ රමන්තෙ”යි.

මෙසෙ බෝසත් කල්හි පරවැඩ නැති තන්හි නො වසනුවො දැන් පරවැඩ දුටු කලැ රමණි දිවගබ් සුදුසු ගඳකිළියැ කිසෙ වසනුවහ? ____________

112. තණ්හාගොදාවරී පවාහතො උත්තාරෙත්වා යන තන්හි ඔවුන් තෘෂ්ණා නමැති නදිස්රොාතතසින් සතුන් නඟන පරදි කිසෙ යැ යත්?

වදාළෙ මා නො:-

“සෙය්යනථාපි භික්ඛවෙ පුරිසො නදියා සොතෙන වුය්හති1 පියරූපසාතරූපෙන. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො තීරෙ ඨීතො එවං වදෙය්යප: යථා ච ඛො ත්වං අම්හො පුරිස නදියා සොතෙන වුය්හයි පියරූපසාත‍රූපෙන අත්ථි වෙත්ථ හෙට්ඨා රහදො සඌමි සාවට්ටො සගහ සරක්ඛ සො යං ත්වං අම්හො පුරිස පාපුණිත්වා මරණං වා නිගච්ඡසි මරණමත්තං වා දුක්ඛන්ති. අථ ඛො සො භික්කවෙ පුරිසො තස්ස පුරිසස්ස සුත්වා හත්ථෙහි ච පාදෙහි ච පටි‍ෙසාතං වායමෙය්ය්, උපමා ඛො මෙ අයං භික්ඛවෙ කතා අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනාය. අයඤ්චෙත්ථ අත්ථො - නදියා සොතොති ඛො භික්ඛවෙ තණ්හායෙතං අධිවචනං, පියරූපසාතරූපන්ති ඛො භික්ඛවෙ ඡන්නෙතං අජ්ක්ධත්තිකානං ආයතනාන- අධිපචනං හෙට්ඨා රහදොති ඛො භික්ඛවෙ පඤ්චන්නෙතං ඔරම්භාගියානං සංයොජ නානං අධිපවචනං, ඌමිති ඛො භික්ඛවෙ කොධූපායා 1. උපවහෙය්ය .

                                                                                                         21

322 ධර්ම ප්ර දීපිකා

සස්සෙතං අධිවචනං, ආවට්ටොති ඛො භික්ඛවෙ පඤ්චන්නෙතං කාමගුණානං අධිවචනං, ගහරක්ඛසොති ඛො භික්ඛවෙ මාතුගාමස්සෙතං අධිවචනං, පටිසොතන්ති ඛො භික්ඛවෙ නෙක්ඛම්මස්සෙතං අධිවචනං, භ‍ෙත්ථ,හි ච පාදෙහි ච වායාමොති ඛො භික්ඛවෙ විරියාරම්භස්සෙතං අධිවචනං, චක්ඛුමා පුරිසො තීරෙ ඨිතොති ඛො භික්ඛවෙ තථාගතස්සෙතං අධිවචනං අරහතො සම්මාසම්බුඬස්ස”යි.

113. ධම්මරතනවස්සං නිරන්තරං වස්සාපෙත්වා යන තන්හි දෙශනා ධර්මච ලක්ෂණ රත්න වර්ෂවයෙන් ලැබිය යුතු සද්ධර්මන ධණ ලක්ෂණ ලෞකික ලොකොත්තර ධනයන් කෙරෙහි ලෞකික ධන කවරැ යත්? ශ්ර්ද්ධාදී පඤ්ච ධන යි.

වදාළෙ මැ නො:-

“පඤ්චිමානි භික්ඛවෙ ධනානි. කතමානි පඤ්ච? සද්ධා ධනං සීල ධනං සුත ධනං චාග ධනං පඤ්ඤා ධනං කතමඤ්ච භික්ඛවෙ සද්ධා ධනං? ඉධ භික්ඛවෙ අරිය සාවකො සද්ධො හොති සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං ඉතිපි සො භගවා -පෙ- භගවාති. ඉදං වුච්චති භික්ඛවෙ සද්ධා ධනං කතමඤ්ච භික්ඛවෙ සීල ධනං? ඉධ භික්ඛවෙ අරියසාවකො පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති ‍-පෙ- සුරාමෙරයාමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතො හොති. ඉදං වුච්චති භික්ඛවෙ සීල ධනං කතමඤ්ච භික්ඛවෙ සුත ධනං? ඉධ භික්ඛවෙ අරියාසාවකො බහුස්සුතො හොති -පෙ- දිට්ඨියා සුප්පට්විද්ධා. ඉදං වුච්චති භික්ඛවෙ සුතධනං. කතමඤ්ච භික්ඛවෙ වාගධනං? ඉධ භික්ඛවෙ අරියසාවකො විගතමලමච්ඡෙරෙන වෙතසා අගාරං අජ්ඣාවසති -පෙ- දානසංවිභාගරතො. ඉදං වුච්චති භික්ඛවෙ වාගධනං කතමඤ්ච භික්ඛවෙ පඤ්ඤා ධනං? ඉධ භික්ඛවෙ අ‍රියසාවකො පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථි ගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධි කාය සම්මා දුක්ඛක්ඛයගාමිනියා. ඉදං වුච්චති භික්ඛවෙ පඤ්ඤා ධනං. ඉමානි ඛො භික්ඛවෙ පඤ්ච ධනානි”යි.

මෙ පඤ්වධන හිරිඔතප් හා සමඟ සප්තධන නම් වෙ. 1. වර්ෂාියෙන්.

                                          ආනන්දබොධිකථා                                              323

හෙ ද වදාළෙ මැ නො:-

“සද්ධා ධනං සීල ධනං හිරිඔත්තප්පියං ධනං, සුතධනං ච වාගොච පඤ්ඤා වෙ සත්තමං ධනං 360

යස්ස එතෙ ධනා අත්ථි ඉත්ථියා පුරිසස්ස වා, අදලිද්දෙති තං ආහු අමොඝං තස්ස ජීවිතං” යි. 361 ____________

114. දීපඞ්කරමහෙසිනො යන තන්හි ‘‍මහෙසී’ නම් කවරැ යත්?

කීයෙ මැ නො:-

“මහෙසීති භගවා මහන්තං සීලක්ඛන්ධං එසි ගවෙසි පරියෙසීති මහෙසී. මහන්තං සමාධික්ඛන්ධං - පෙ- මහන්තං පඤ්ඤාක්ඛන්ධං, මහන්තං විමුත්තික්ඛන්ධං, මහන්තං විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං එසි ගවෙසි පරියෙසිති ‍ මහෙසි. මහතො කායස්ස පදාලනං මහතො විපල්ලාසස්ස හෙදනං මහතො දිට්ඨිසඞ්ඝාටස්ස විනිවෙඨනං මහතො මානද්ධජස්ස පපාතනං මහතො අභිසඞ්ඛාරස්ස වූපසමං මහතො ඔඝස්ස නිත්ථරණං මහතො භාරස්ස නික්ඛෙපනං මහතො සංසාරවට්ටස්සු පච්ඡෙදනං මහතො සන්තාපස්ස නිබ්බාපනං මහතො පරිළිහස්ස පටිප්පස්සද්ධිං මහතො ධම්මද්ධජස්ස උස්සාපනං එසි ගවෙසි පරියෙසීති මහෙසි. මහන්තෙ සතිපට්ඨානෙ මහන්තෙ සම්මප්පධානෙ මහන්තෙ ඉද්ධි පාදෙ මහන්තානි ඉන්ද්රිායානි මහන්තානි බලානි මහන්තෙ බොජ්ඣ‍ඩේග මහන්තං අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං මහන්තං පරමත්ථා නිබ්බානං එසි ගවෙසි පරියෙසීති මහෙසි. මහෙසක්ඛෙහි වා සත්තෙහි එසිතො ගවෙසිතො පරියෙසිතො ‘කහං බුද්ධො කහං භගවා කහං දෙව දෙවො කහං නරාසහොති’ මහෙසි එවං භගවා මහෙසී”යි.

මෙ යැ ‘මහෙසී’ නම්.

115. අපරිමාණානං කුලපුත්තානං යන තන්හි ‘කුලපුත්රි යො’ නම් කවරහ යත්?

ඔහු ද්විවිධ වෙත්; ජාතිකුපුත්රයයහ, ආචාරකුලපුත්රබයහ යි.

324 ධර්මප්රරදීපිකා

එහි “තෙන ඛො පන සමයෙන රට්ඨාපාලො කුල පුත්තො තස්මිංයෙච ථුල්ලකොට්ඨිතෙ අග්ගකුලිකස්ස පුත්තො” යනාදි ක්රිමයෙන් ආයාත වු උත්තමකුලප්රතසූත යො ‘ජාතිකුලපුත්රි’ නම් වෙති. “යෙ තෙ කුලපුත්තා සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා” යනිදි ක්ර මයෙන් ආයාත යත්තත්කුලප්ර.සූත ද වුව ආචාරසම්පන්නයො ‘ආචාරකුලපුත්රය’ නම් වෙත්.

මොහු යැ ‘කුලපුත්ර යො’ නම්.

116. භවසාගරපාරගො යන තන්හි ඔවුන් සසර සයුරෙහි පරතෙරට ගිය පරිදි කිසෙ යැ යත්?

එක්සමයෙක්හි බුදුහු කෙසොල්දනව්වෙහි සැරිසරන් නාහු දොණබමුණහට වන වැඩ දැක මඟැ පදලස් දක්වා ගොස් එක් රුක්මුලෙක්හි වැඩහුන්හ. එදවස් ද්රො ණ බමුණු සියක් වටනා වස්ත්රියක් එකස් කොට බහාලා ආමුක්තයඥසුත්රක වැ රත්වරවහන් නැඟී පන්සීයක් මණෙව් වන් පිරිවරා එම මාර්ගයට ප්රවතිපන්න වූවෙ පදලස් දැක පදානුපදික වැ ගොස් රුක්මුල්හි වැඩහුන් බුදුන් දැක රූපදර්ශනයෙන් විස්මිත වැ “මෙ අනාගතයෙහි මහෙ ශාක්යබ එක් දෙවරජයෙක් වන්නෙ වෙයි” අනාගත වශයෙන් ප්රමශ්න කරනුයෙ ‘භවත් දෙවි වෙයි හො?’යි පිළිවිත. දෙවි නො වෙමි’ යි වදාළහ. ‘ගන්ධර්වව වෙයි හො?’යි පිළිවිත. ‘ගන්ධර්වධ නො වෙමි’ යි වදාළහ. ‘යක්ෂ වෙයි හො?’යි පිළිවිත. ‘යක්ෂ නො වෙමි’ යි වදාළහ. ‘මනුෂ්යම වෙයි හො?’යි පිළිවිත. ‘මනුෂ්ය නො වෙමි’ යි වදාළො.

එසඳ බමුණු “දෙවි වෙහි? කීයෙන් දෙවි නො වෙමි යෙහි; ගන්ධර්වම වෙහි? කීයෙන් ගන්ධවී නො වෙමි යෙහි; යක්ෂ වෙහි? කීයෙන් යක්ෂ නො වෙමි යෙහි; මනුෂ්යධ වෙහි? කීයෙන් මනුෂ්යන නො වෙමි යෙහි ඔස භවත් කුමක් වෙයි හො?” යි පිළිවිත්.

එකල බුදුහු “යම් ආශ්රයවකෙනකුන් අප්රිහීනයෙන් දෙවි වෙම් නම් එ ආශ්රබවයො මට ප්රිහීණයහ. ගන්ධර්ව් වෙම් නම් යක්ෂ වෙම් නම් මනුෂ්යො වෙම් නම් එ

                                         ආනන්දබොධිකථා                                                325

ආශ්ර වයො මට ප්ර හීණයහ. යම්සෙ උත්පල වනාහි උදක යෙහි ඉපිද උදකයෙහි වැඩැ උදකයෙන් රියන් පමණ තැන් නැඟී විල් හොබවමින් බමරගණා තුස්වමින් උදක හා අනුපලිප්ත වැ සිටී ද. එසෙයින් මැ මම ලොකයෙහි ඉපිද ලොකයෙහි වැඩැ ලොකයෙන් නැඟී ‍ෙලාකධර්මඑ හා අනුපලිප්ත වැ වෙසෙමි, මා බුදුහ යි දනුව බමුණැ” යි වදාළො.

“යෙසං ඛො අහං බ්රා හ්මණ ආසවානං අප්පහි නත්තා දෙවො භවෙය්යංඅ තෙ මෙ ආසාවා පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා1 අනාභාවකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා; යෙසං ඛො අහං බ්රාලහ්මණ ආසවානං අප්පහිනත්තා ගන්ධබේබා භවෙය්යංා යක්ඛො භවෙය්යංබ මනුස්සො භවෙය්යංඅ තෙ මෙ ආසවා පහීනා -පෙ- ආයතිං අනුප්පාද ධම්මා. සෙය්යංථාපි බ්රා හ්මණ උප්පලං වා පදුමං වා පුණ්ඩරීකං වා උදකෙ ජාතං උදකෙ සංවද්ධං උදකා අච්චුග්ගම්ම තිට්ඨති අනුපලිත්තං උ‍දකෙන. එවමෙව ඛො අහං බ්රාුහ්මණ ලොකෙ ජාතො ලොකෙ සංවද්ධො ලොකං අභිභූය්ය‍ විහරාමි අනුපලිත්තො ලොකෙන, බුද්ධොති මං බ්රාූහ්මණ ධාරෙහි” යි.

එසඳ බමුණු අනගැමි වැ දොළොස්දහසක් පදයෙන් බුදුන්ගෙ ගුණ වනා ‘ද්රො ණගර්ජනා’ නම් ගර්ජනාවක් කෙළෙ. පැසුළු බුදුන් පිරිනිවි කලැ දඹදිව්තෙලෙහි උපන් මහත් කලහයක් සන්හිඳුවා දෙව්මිනිස්නට ධාතු බෙදා දීන්.

මෙසෙ බුදුනට පුනර්භවොත්පත්ති නැති වන බැවින් සසර සයුරෙහි පරතෙරට ගියා නම් වෙත්.

117. ලොකාලොකකරො යන තන්හි බුදුන් ‍ෙලාකයා එකාලොක කරන පරිදි කිසෙ ය යත්?

ඔව්හු හෙයොපාදෙයතත්වසම්මූඪලොකයහට තත්ප්රදකාශන වශයෙන් ඥානාලොක උපයා මොහාන්ධකාර දුරුකෙරෙත්. එයින් බුදුහු ‘ලොකාලොකකර’ නම් වුහු.

           1.  තාලවත්ථුකතා.

326 ධර්ම‘ප්රරදීපිකා

වදාළෙ මැ නො:-

‘එකපුග්ගලස්ස භික්ඛවෙ පාතුභාවා මහතො චක්ඛුස්ස පාතුභාවො හොති, මහතො ආ‍ෙලාකස්ස මහතො ඔහාසස්ස, ඡන්නං අනුත්තරියානං පාතු‍භාවො හොති, චතුන්නං පටිසම්භිදානං සච්ඡිකිරයා ‍ෙහාති, අනෙකධාතුපටිවෙධො හොති, නානාධාතුපටිවෙධො හොති, විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියා හොති, ‍ෙසාතාපත්ත ඵළ ‘සකදාගාමිඵල, අනාගාමිඵල, අරහත්තඵලසච්ඡිකිරියා හොති කතමස්ස එකපුග්ගලස්ස? තථාගතස්ස අරහතො සම්මා සම්බුද්ධස්ස”යි. ________

118. අත්තදානපරිදීපනං තිත්ථියපරිමද්දනං යමක පා‍ටිහාරියං දස්සෙන්තො යන තන්හි තිර්ථිකමථන වූ කලැ ශ්රායවකයනුදු කටහැකි නො යත්?

බුදුන්ගෙ ප්ර තික්ෂෙපයෙන් ශ්රා වකයො නිවෘත්ත වූහු කිසෙ යැ යත්?

තීර්ථයකයන් ‘සෘද්ධිප්රාවතිහාය්ය්ෘත දක්වම්හ’ යි ලක්ෂයක් ධන විසදා කිහිරිටැඹ හිඳුවා නිල් මහනෙලින් සොයා මහත් මඬුවක් කරවා ගෙන හුන් කල්හි, කො‍ෙසාල් රජු බුදුන් කරා ‍ෙගාස් “මම් වහන්සෙට මඬුවක් කරන කෙනෙක් ඇතී” වදාළ කල්හි, “මා විනා අනෙක් කවරහ වහන්සෙට මඬුවක් කරන්න‍ට නිස්සහ?” යි කීයෙන් “සක් දෙව් රජ යැ මහරජ” යි වදාළ කල්හි, “ප්රා?තිහාය්ය්ෙන කොයි වෙයි හො?” යි පුළුවුත්තෙන් “ගණ්ඩම්බ රුක් මුල්හි යැ” යි වදාළ කල්හි, එපවත් අසා තීර්ථ කයන් යොජනෙ කින් ඇතුළත අඹරුක් උපුරුවාපී කල්හි, ඇසළ පුණු පොහො දවස් පෙරවරු නුවර වදනා බුදුන් දැක ‘ගණ්ඩ’ නම් උයන්පල්ලා මහ රජහට පඬුරු ගෙන යන අඹඵලය බුදුනට එළවූ කල්හි බුදුන් නුවර දොර වැඩ හිඳ අඹරස වළඳා අඹ ඇටය ඔහු ලවා රෝපණය කරවා අත් දෙව දිය ඔත් කල්හි එවිගස අඞ්කුරයක් නික්ම උස පනස්හත් කඳ ඇති වැ පනස් පනස් හත් පඤ්ච මහා ශාඛා ඇතිවැ

ආනන්දබොධිකථා                                         327

පුෂ්පඵලපල්ලවාලඞ්කෘත වැ ගණ්ඩම්බ රුක් නිපන් කල්හි රජු යොධයන් යවා අඹ රුකට අරක් දෙවු කල්හි, පසුව වඩනා සඟුන් අඹ රසයෙන් අහරකිස සාභමින් බුදුන් අනුව ගිය කල්හි, නාගර ජනයන් අඹ රසයෙන් තෘප්ත වැ ගොස් ඉඳුල් අඹ ඇ‍ටින් ‘ගණ්ඩම්බ නම් මෙ යැ’යි තීර්ථරකයක් සැපූ කල්හි, සක්දෙව් රජහුගෙ යෙජමෙන්1 වාත වලාහක දෙවපුත්ර යා වාත මණ්ඩලයක් මවා තීර්ථ්කයන්ගෙ මඬුව උපුරා උත්කාර භූමියට දමාපී කල්හි, හිරුදෙව්පිත්හු උෂ්ණ රශ්මි විහිද තීර්ථඋකයන් පචනය කළ කල්හි. වැළිදු වාත වලාහකයා වාත මණ්ඩල යෙන් රජසළා2 නඟා තීර්ථ කයන්ගෙ ප්රික්ෂරත් ශරීරයෙහි ප්රමක්ෂෙප කළ කල්හි, වැළිදු වස්සවලාහකයා මහත් මහත් ‍ෙපාද විහිද ඔවුන්ගෙ වල්මීකනිකරයක් බඳු ශරීරයෙහි අවපාත කොට කබරගොගණාකාර දැක්වූ කල්හි, තීර්ථටකයන් අන් සරණ නැති වැ අභිමුඛාභිමුඛස්ථානයෙන් සිංහ ගජිනා දුටු මෘගගණයන්න සෙයින් පැලෑ කල්හි, පුරාණ කාශ්යගපයා කර වැලි කළයක් බැඳ දියෙහි ගැලී මිය අවීචියට වන් කල්හි, සක්දෙව් රජහු විසින් මවන ලද දොළොස් යොදුන් රුවන් මඬුයෙහි යොදුන් පමණ රුවන් පලග මතුයෙහි තුන් යොදුන් පමණ සේසත් යට වැඩහිඳ ‘මෙ සෘද්ධි ප්රාිතිහාය්ය්න් දැක්වුවමනා වෙලා යැ’යි රුවන් මඬුයෙන් නික්ම අක්දෙරියෙහි වැඩ සිටි කල්හි, ‘ප්රාතතිහාය්ය්නා බලම්හ’ යි රැස් වු අයම් විතරෙහි සූවිසි යොදුන් වටා දෙසැත්තෑ යොදුන් මහ පිරිස් මැද එනුවර ‘ඝරණී’ නම් අනගැමි එක් උපාසිකාවක් අවුත් බුදුන් වැඳ මුදුනෙහි ඇඳිලි බැඳ සිට “මා වැනි දුවක ඇති බැවින් වහන්සෙ සුවයෙන් වැඩ හිඳිනෙ යැ, මම් ප්රාමතිහාය්ය්ැව කෙරෙමි” යි කී කල්හි, එ පිරිසැ ඇයගෙ ගුණ ප්ර්කාශ කටටි බුදුන් විසින් “ඝරණීය, තී ප්රා්තිහාය්ය්මි කරන පරිදි කිසෙ යැ?” යි වදාළ කල්හි, “සක්වළගබ දියෙන් පුරා එක විලක් කොට මවා මම උදකශකුණියක සෙයින් කිමිද පැදුම් සක්වළ මුවවිට ද පැනෙමි, පැළ සක්වළ මුවවිට ද පැනෙමි, උතුරු සක්වළ මුවවිට ද

            1.  යජමෙන්.                         2.  රජස්සළා.

328 ධර්ම,ප්රිදීපිකා

පැනෙමි, දකුණු සක්වළ මුවවිට ද පැනෙමි, සක්වළ මධ්ය යෙහි ද පැනෙමි, ම‍ාගෙ සෘද්ධි ප්රානතිහාය්ය් දැක ගිහිගෙයි සිටි එක් උපාසිකාවකගෙ ආනුභාව මෙසෙ වත් බුද්ධානුභාව මැ කිසෙ යැ හො?”යි තීර්ථ‍කයො තොප වහන්සෙ නො දැක මැ පලායෙති” යි එ පිරිසැ සිංහනාද කළා.

එකල්හි බුදුහු “ඝරණිය, තී මෙබඳු සෘද්ධි ප්රාකතිහාය්ය්හැ දක්වන්නට සමර්ථආ බව දන්මි, මෙ පුෂ්පපුටය තී සඳහා බද්දෙ නො වෙ’යි ප්රමතික්ෂෙප කළො.

එසෙයින් මැ අනගැමි සුළුනේවඩු මහසිටු “වහන්සෙ මම් දොළෙස් යොදුන් බඹවෙසක් මවාගෙන මෙ පිරිස්මැද මහා මෙඝගජිනා සෙයින් බ්රුහ්මාස්ඵාලනාකොට තීර්ථ්කයන් ප්ර ලය කෙරෙමි” යි කී යැ. පිළිසිඹියාපත් සත්හැවිරිදි ‘චීරා’ නම් හෙරණැණි2 කෙනෙක් “වහන්සෙ, මම් මෙරගල් සක්වළගල් හිමගල් ඇරැ තබා හංසියක සෙයින් එයිනෙයින් නික්මැ නො පැහැරැ යෙමි”යි කීහ. සත්හැවිරිදි ‘චුන්ද’ නම් ක්ෂීණාශ්ර.ව හෙරණපැවිදි කෙනෙක් “වහන්සෙ. මම් ජම්බුද්වීපයට ධ්වජයක් බඳු මහාජම්බුවෘක්ෂයාගෙ ස්කන්ධයෙහි ගෙන සලා මහදඹ ඇරැ මෙ පිරිස්වැසියන් වළඳවමි, පරසතුමල් ඇරැ පළඳවමි”යි කීහ. උපුල්වන්තෙරීහි “වහන්සෙ, මම් සතිස්‍ යොදුන් පිරිස් පිරිවරා චක්ර්වර්තිවිලාසයෙන් අවුත් තොප වහන්සෙ පා වඳිමි” යි කීහ. මහමුගලන්මහ තෙරහු “වහන්සෙ, මම් මෙරූපර්ව තරාජ දත්අතුරෙහි තබාගෙන උඳැටක් සෙයින් කමි”යි කීහු ම ය; “මෙ මහපොළොව කළාලක් සෙ හකුළුවාගෙන ඇඟිලි අතුරෙහි තබමි”යි කීහු ම ය; “මෙ මහපො‍ෙළාව කුඹල් සකක් සෙ පෙරළා මහජනා පොළොව ඔජස් වළඳවමි”යි කීහු ම ය; ‘වම් අත්ලෙහි මහපොළාව තබා සත්වයන් අනික් ද්වීපයක සිටුවමි” යි කිහු ම ය; “මෙරගල් සත්දඬු කොට මහ‍ෙපා‍ෙළා‍ව් නඟා එ මත්තෙ තබා සතක්3 සෙ අතෙකින් ගෙන ආකාශයෙහි සක්මන් කෙරෙමි” යි කීහු ම ය.

         1.  පටය.                  2.   හෙරණි.                      3.  සේසතක්

ආනන්දබොධිකථා                                            329

එ කල්හි බුදුහු “තොප මෙබඳු සෘද්ධප්රා තිහාය්ය් දක්වන්නට සමර්ථ බව දන්මි, මෙ මල්මුළ තොප සඳහා බද්දෙ නො වෙ” යි ශ්රා වකයන්ගෙ සාද්ධිප්රාදතිහාය්ය්තො ප්රාතික්ෂේප කළහ.

මෙසෙ බුදුන් ගෙ ප්රතතික්ෂේපයෙන් ශ්රා වකයො නිවෘත්ත වූහු. __________

119. ලොමකූපලොමකූපතො අග්ගික්ඛන්ධං ලොම කූපලොමකූපතො උදකධාරං පවත්තයමානො යන තන්හි අග්නිස්කන්ධය හා උදකධාරා පවත්වන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

අග්නිස්කන්ධ උදකධාරා හා අසම්මිශ්රය පවත්ති. උදකධාරා අග්නිස්කන්ධ හා අසම්මිශ්රස වැ පවත්ති. විචිත්රන අග්නිස්කන්ධ හා උදකධාරා බඹලො දක්වා නැඟී බව අග් මැඩ සළා දී බැස සක්වළගල් මුදුනෙහි පැහැරැ පොළොව්පෙලෙහි මැ ගැසී දසදිසා පහයමින් වඩී. _________

120. ඡබ්බණ්ණරංසියො විසජ්ජෙන්තො යන තන්හි සවනක් රස් විහිදිනා පරිදි කිසෙ යැ යත්?

සවණක් ඝන බුදුරස්හු රන්කෙළෙන් රුවන්රස ධාරා සෙයින් නික්ම බඹලොව් දක්වා නැඟී බවඅග් මැඩ සළා දී බැස සක්වළ ගල් මුදුනෙහි පැහැරැ පොළොව්තෙළෙහි ගැසී දසදිසා පහයමින් වඩිත්. ___________

121. ධම්මඤ්ච දෙසෙන්තො යන තන්හි ධම් දෙසන පරිදි කිසෙ යැ ය ත්? එදවස් බුදුහු රුවන්සක්මන්හි සක්මන් කෙරෙමින් සිටැ යමාමහපෙළහර කරනුවො අතරතුරෙහි මහාජනය හට ධර්මර දෙසත්. දෙසන්නාහු ජනයන් නිරුච්ඡ්වාස නො කොට ආශ්වාසවාර දෙත්. එකෙණෙහි මැ මහා ජනයො සාධුකාර පවත්වත්. ඔවුන් සාධුකාර පවත්වන කලැ බුදුහු එසා මහපිරිස් වැසියන්ගෙ සිත් හසර බලන්නාහු එකක් එකක්හුගෙ සිත්හසර සොළොස් සොළොස්

330 ධර්ම ප්රරදීපිකා

ආකාරයෙකින් බලත් ‍යමෙක් යමෙක් යම් යම් ධර්ම යෙක්හිදු යම් යම් පෙළහරෙක්හිදු පහදනෙ වී නම් ඔවුනොවුන්ගෙ අධ්ය්ශය වශයෙන් මනොනුකූලකොට ධමෟදෙශනා ද කෙරෙති, ප්රා‍තිහාය්ය්නු ද කෙරෙත්. ධම් දෙසන කලැ පෙළහර පානා කලැ මහාධර්මා,භිසමහය වී. ____________

122. එකොපි හුත්වා බහුධා හොති යන තන්හි ඔවුන් එකලා සම්ය_ක්සම්බුද්ධයන් බොහො වැ මැවෙන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

තුමුහු හුදකලා වූවාහු බො‍ෙහාදෙනා මැවියටි කලැ පාදක ධ්යාමනන සමවැද නැඟී සියක් හො දහසක් හො සුවහසක් හො කෙළසුවහසක් හො බුදුන් ආවර්ජනා කෙරෙත්. ආවර්ජුනා කොට ‘බොහො වෙමි’යි අභිඥායෙන් ඉටත්. බොහොවන්නාහු ද එකවට බොහො වූවාහු නො වෙත්. පළමු දෙබුදුකෙනෙක් වූහ. අනෙක්වට සත‍රදෙනෙක් වූහ, අනෙක්වට සොළොස්දෙනෙක් වූහ, අනෙක්වට සිය වුහ, දහස් වූහ, සුවහස් වූහ, අනෙසුවහස් වූහ, ඔවුන් පුළුවුත් පැන බුදුහු ධම් දෙසත්. බුදුන් පුළුවුත් පැන ඔහු විසඳා ධම් දෙසත්.

එයින් කීහ:-

“ධම්මං උදාහරති තත්ර් ජිනො කදාවි හි‍ෙය්යා හසොදයති ඣානසුඛෙන චිත්තං පඤ්හං විසජ්ජයති නිම්මිතබුද්ධපුට්ඨො තුණ්හී සයං භවති භාසති නිම්මිතොව”යි. 362

බුදුහු චින්තාමාණික්යමයක් සෙයින්න මහජනා සිත් තුබු පරිද්දෙන් අනෙදහස් ලොමකූපයෙන් අනෙසුවහස් ගිනිකඳ දියකද පවත්වමින් අහස්හි පුප්නා රුවන්පියුම් කෙමියෙහි ඇක්මෙමින් සක්මන් කෙරෙති. නිර්මිත බුදුහු දු එසෙයින් මැ සවණක් රැස් විරමින් දිලියෙමින් සමහරහු රුවන්පියුම්කෙමියහි වැඩසිටිති; සමහරහු රුවන්පියුම්කෙමියෙහි පලක් බැඳ වැඩහිඳිති; සමහරහු රුවන් පියුම් ගැබ වැඩ හොවිත්. බුදුහු අහස විසිතුරු සතුරුවන් පභා මවා සවණක් රස් විහිදුවමින් සිටිති.

                                         ආනන්දබොධිකථා                                               331

නිර්මිත බුදුහුදු එසෙයින් මැ සවණක් රස් විහිදුවමින් සමහරහු සක්මන් කෙරෙති; සමහරහු හිඳිති; සමහරහු හොවිත්. බුදුහු අහස විසිතුරු සතුරුවන් බඬු මවා සරස්කඳඹෙන්1 වොරජමින් රුවන්පලග මත්තෙ වැඩ හිඳිති. නිර්මිත බුදුහුදු එසෙයින් මැ සවණක් රස් විහිදු වමින් සමහරහු සරස්2 කඳඹෙන් වොරජමින් සමහරහු සක්මන් කෙරෙති; සමහරහු සිටිති; සමහරහු හොවිති. බුදහු අහස රුවන් කූටාගාර මවා සවණක් රසින් දිලියෙමින් රුවන් යහන්හි වැඩ ‍ෙහාවිති. නිර්මිත බුදුහුදු එසෙයින් මැ සවණක් රසින් දිලියෙමින් සමහරහු සක්මන් කෙරෙති; සමහරහු සිටිති; සමහරහු හිඳිත්.

මෙසෙ රුවන්සක්මන්හිදු අහස්හිදු ගණ්ඩම්බශාඛා යෙහිදු අනෙසුවහස් බුදුන් මවා යමාමහපෙළහර කෙරෙත්.

එයින් කීහ පිළිසැඹියායෙහි:-

“භගවා වඞ්කමති; නිම්මි‍ෙතා තිට්ඨති වා නීසිදති වා සෙය්යංි වා කප්පති. භගවා තිට්ඨති; නිම්මිතො වඞ්කමති වා නිසීදති වා සෙය්යංි වා කප්පෙති. භගවා නිසීදති. භගවා සෙය්යංි කප්පෙති; නිම්මිතො වඞ්කමති වා තිට්ඨති වා නීසිදති වා” යි.

මෙසෙ යමාමහපෙළහර කරන නිර්මිත බුදුන්ගෙ ශරීරයෙන් නිර්ගතවූ නානාවිරාගරුචිරරශ්මීන් ගැවසීගත් සකලගගනතලය නානාප්රරකාර රත්නාභරණයෙන් මෙන් දිලියෙ.

එයින් කීහ:-

“නානාවිරාගරුවිරාහි මනොරමාහි රංසීහි නිම්මිතසරීරවින්ග්ගතාහි, සබ්බං නහං සමවනද්ධතලංඅහොසි නානප්පකාරරතනාභරණුජ්ජලංව”යි. 363

මෙසෙ එක් සම්යරක්සම්බුද්ධයො අ‍ෙනකසම්යතක් සම්බුද්ධයන් වැ මැවෙත්. ____________

          1.  කජඹෙන්                2.   රස්

332 ධර්ම.ප්රයදීපිකා

123. බහුධාපි හුත්වා එකො හොති යන තන්හි ඔවුන් බොහො වැ මැවුණවුන් එක්සම්යහක්සම්බුද්ධයක් වන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

තුමුහු බොහො සම්යයක්සම්බුද්ධය වැ නිර්මිත වූවාහු එක්සම්යබක්සම්බුද්ධකෙනෙකුන් ආවර්ජනා කෙරෙත්. ආවර්ජනා කොට “එක්සම්ය ක්සම්බුද්ධයෙක් වෙමි” යි ඉටත්. ඔහු එක්සම්යපක්සම්බුද්ධ කෙනෙක් වෙත්. මෙසෙයින් එකවට එකීභාවයට යෙත් ම යැ; ක්රසමයෙන් එකීභූත වෙත් මැ යි. ____________

124. සෙය්යකථාපි ආකාසෙ යන තන්හි අහස්හි සෙයින් යන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

බුදුහු ආකාශකෘත්ස්නසමාපත්ති සමවැදැ කුඩ්යානදීන් ආවර්ජනා කෙරෙත්. ආවර්ජනා කොට ‘ආකාශ වෙව’යි නුවණින් ඉටත්. හෙ ආකාශ වෙ. යම්සෙ ඍද්ධි නැති මිනිස්හු කිසිවෙකින් අනාවෘත අපරීක්ෂිප්ත තැනැ නො පැහැරැ යෙද්ද, එසෙයින් මැ ඔහු කුඩ්යාිදීන්ගෙ පාරයට නො පැහැරැ ආකාශයෙන් යනුවෙන් සෙයින් යෙත්. ___________

125. සෙය්යනථාපි උදකං යන තන්හි දියෙහි සෙයින් ගැලෙන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

බුදුහු අප්කෘත්ස්නසමාපත්ති සමවැදැ පොළොව් ආවර්ජනා කෙරෙත්. ආවර්ජනා කොටැ ‘දිය වෙව’ යි නුවණින් ඉටත්. හෙ දිය වෙ. යම්සෙ ඍද්ධි නැති මිනිස්හු දියෙහි උන්මජ්ජනනිමජ්ජන කෙරෙත් ද, එසෙයින් මැ ඔහු දියෙහි උන්මජ්ජනනිමජ්ජන කෙරෙත්. ¬¬¬¬¬¬¬¬____________

126. සෙය්යා පි පඨවියං යන තන්හි පොළොවැ සෙයින් මැ දියෙහි යන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

පෘථිවිකෘත්ස්නසමාපත්ති සමවැද දිය ආවර්ජනා කෙරෙත්. ආවර්ජනා කොට ‘පොළොව් වෙව’යි නුවණින්

                                              ආනන්දබොධිකථා                                            333

ඉටත්. හෙ පොළොව් වෙ. යම්සෙ ඍද්ධි නැති මනුෂ්යධයො අභිද්ය මාන වූ පොළොවැ ගෙනැ යෙද්ද, එසෙයින් මැ ඔහු පොළොවැ යනුවන් සෙයින් අභිද්ය මාන වූ දියෙහි ගෙන යෙත්. __________

127. සෙය්යදථාපි පක්ඛිසකුණො යන තන්හි පක්ෂි ශකුණින් සෙයින් ආකාශයෙහි චඞ්ක්රාමණ කරන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

ඔහු පෘථිවිකෘත්ස්නසමාපත්ති සමවැදැ ආකාශ ආවජිනා කෙරෙත්. ආවර්ජනා කොට ‘පොළොව් වෙව’යි නුවණින් ඉටත්. හෙ පොළොව් වෙ. යම්සෙ ඍද්ධි නැති මිනිස්හු පොළොවැ යෙත් ද සිටිත් ද හිඳිත් ද හොවිත් ද, එසෙයින් මැ ඔහු පක්ෂිශකුණින් සෙයින් අන්තරීක්ෂයෙහි සක්මන් කෙරෙති, සිටිති, හිඳිති, හිඳිති, හොවිත්. __________ 128. පාණිනා පරිමසති පරිමජ්ජති යන තන්හි අත්ලෙන් හිරසඳ පිරිමඳනා පරිදි කිසෙ යැ යත්?

ඔහු හුන්නාහු එව් හොත්තාහු එව් චන්ද්ර්සූය්ය්ත යන් ආවර්ජනා කෙරෙත්. ආවර්ජනා කොට ‘අත්පස් වූවන් වැනි වෙත්ව’ යි නුවණින් ඉටත්. ඔහු අත්පස් වෙත්. යම්සෙ සෘද්ධි නැති මිනිස්හු අත්පසැ කිසි කවර රූපයක් අතින් පිරිමදිත් ද, එසෙයින් මැ ඔහු හුන්නාහු එව් චනද්ර සූය්ය්් අයන් කරතලයෙන් ආමර්ශ් පරාමශි පරිමාර්ජන1 කෙරෙත්.

එයින් කීහ:-

“හුත්වාන එස බහුධා පුන හොති එකො එසො රවිං ඵූසති ගණ්හති එස වන්දං හුත්වා තිරො භවති ආවි පුනොපි සත්ථා එසො ථලෙ විය ජලෙ’පි සුඛම්පයාති. 364

භූමිං ජලං විය විගාහති එස තං තං ඉරියාපථං රවිපථෙ භගවා කරොති, එවං සුරාසුරනරෙ පරිතොසයන්තො යම්පාටිහෙරමකරි බහුධා මුනින්දො”යි. 365 _____________

              1. පරිමර්ජන.                            2. යායටි.

334 ධර්ම ප්ර.දීපිකා

129. යාව බ්ර හ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙනි යන තන්හි යාවත් බඹලොව්හි දක්වා ශරීරයෙන් තමන් විසිය පවත්වන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

ඔහු බඹලෙව් යාටි1 වූහු නම් දුරුදු වුව ‘වැළැත් වෙව’ යි ඉටති. හෙ වැළැත් වෙ. වැළැත් ද වුව ‘දුරු වෙව’ යි. ඉටති. හෙ දුරු වෙ. බොහො ද වුව ‘මද වෙව’ යි ඉටති. හෙ මඳ වෙ. මඳ ද වුව ‘බොහො වෙව’ යි ඉටති.

ඉදින් දාශ්‍යමාන ශරීරයෙන් බඹලෙව් යාටි වූහු නම් කාය වශයෙන් චිත්තපරිණාමනා කොට ඉටා දෘශ්යීමාන චිත්ත වශයෙන් කායපරිණාමනා කොට අදෘශ්යමමාන ශරීරයෙන් යෙති. ගොස් බ්රයහ්ම ලොකයෙහි සිට මනොමය රූප නිර්මායණ කොට ඍද්ධි ප්රාිතිහාය්ය්රි දක්වති.

සිඛසම්මා සම්බුදුන්ගෙ ‘අභිභූ’ නම් මහ තෙර කෙනෙක් බඹලොව සිට දහසක් සක්වළ වැසියනට ධර්මඅ දෙසූහු. කිසෙ යැ යත්?

කියෙ මැ නො:-

අරුණවතියසුත් දෙසන බුදුන් විසින්:-

“සිඛිස්ස භගවතො අරහතො සම්මා සම්බුද්ධස්ස අභිභූ නාම සාවකො බ්රණහ්මලොකෙ ඨිතො සහස්සී ලොක ධාතුං සරෙන විඤ්ඤාපෙසි. දිස්සාමානෙනපි කායෙන ධම්මං දෙසෙසි, අදිස්සමානෙනපි කායෙන ධම්මං දෙසෙසි, දිස්සමානෙනපි හෙට්ඨිමෙන උපඞ්ඪ කායෙන අදිස්සමානෙනපි උපරිමෙන උපඞ්ඪකායෙන ධම්මං දෙසෙසි, දිස්සමානෙනපි උපරිමෙන උපඩඪ කායෙන අදිස්සමානෙනපි හෙට්ඨිමෙන උපඩ්ඪකායෙන ධම්මං දෙසෙයි. සො පකති වණ්ණං විජභිත්වා කුමාර වණ්ණං වා දස්සෙති, නාග වණ්ණං වා දස්සෙති, සුපණ්ණ වණ්ණං වා දස්සෙති, යක්ඛ වණ්ණං වා දස්සෙති, අසුර වණ්ණං වා දස්සෙති, ඉන්ද වණ්ණං වා දස්සෙති, දෙව වණ්ණං වා දස්සෙති, බ්රවහ්ම වණ්ණං වැ දස්සෙති, සමුද්ද 1. යායටී.

                                         ආනන්දබොධිකථා                                               335

වණ්ණං වා දස්සෙති, පබ්බත වණ්ණං වා දස්සති, වන වණ්ණං වා දස්සති, සීහ වණ්ණං වා දස්සෙති, ව්යධග්ඝ වණ්ණං වා දස්සෙති, හත්ථිම්පි දස්සෙති, අස්සම්පි දස්සෙති, රථම්පි දස්සෙති, පත්තිම්පි දස්සෙති, විවිධම්පි සෙනාබ්යු හං දස්සෙති” යි.

ශ්රාබවකයන් මෙසෙ වත් සම්යතක් සම්බුද්ධයන් කෙරෙහි මැ කවර කථා යැ?

එයින් වදාළහ:-

“එකපුග්ගලො භික්ඛවෙ ලොකෙ උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අච්ඡරියමනුස්සො. කතමො එකපුග්ගලො? තථාගතො අරහං සම්මා සම්බුද්ධො”යි. ___________

130. තතො අට්ඨසට්ඨියොජනසහස්සාධිකයොජන සතසහස්සුග්ගතරතනමෙරුමත්ථකෙ යනාදි වාක්යොයෙහි සානුක්තාථිප්රමමෙය කවරැ යත්?

බුදුහු යමකප්රානතිහාය්ය්ෙ දක්වා විසිකෙළක් දෙනා අධිගම කරවා අතීතාංශඥනයෙන් බලන්නාහු පූර්ව බුද්ධයන් යමකප්රානතිහාය්ය්ළක දක්වා තව්තිසාදෙව්නුවර වස් එළැඹැ මවුපාමොක් දෙවියනට විජම් දෙසු සෙ දැකැ එසෙයින් මැ විජම් දෙසන්නට වඩනාහු පිරිස්වැස්සන් සුළුනේවඩු මහසිටුහට සමු කොට ඔවුන් ළ අස්වසන්නට මහමුගලන් මහතෙරනට සමු කොට තමන් මැවූ නොයෙක් සුවහස් බුදුන් කෙරෙන් එක්කෙනකුනුදු නො සිටුවා අවරන්පත් හිරසද සෙයින් අන්තරහිත වූහු.

එකෙණෙහි විසිතුරු පෙළහර ද බුදුනුදු නුදුටු ජනයො දළ සෝනෙලෙන් වැහැසැ වලපිත්. ඔවුන් කෙරෙහි ඇතම් කෙනෙක් “ඔස බුදුහු කෙලෙස්කුළු හො සිත්කුළු හො යුගඳුරුගල් හො මඳුරුගල් හො වැඩීයාහු වෙති, අප ඇස් ලදුයෙහි ඵල විඳුවා” යයි වලපිත්.

එයින් කීහ:-

“ගතො නු චිත්තකූටං වා කෙලාසං වා යුගන්ධරං, න නො දක්ඛෙම සම්බුද්ධං

                                    ලොකජෙට්ඨං නරාසහං” යි.   366

336 ධර්මප්රතදීපිකා

ඇතම් කෙනෙක් “බුදුහු විවෙකාහිරතයහ. මෙසා පිරිසැ උකටලී වැ අප පියා අනෙක් රටක් ගියාහු වෙති” යි වලපිත්.

එයින් කීහ:-

“පවිවෙකරතො ධීරො නයිමං ලොකං පුනෙහිත, න නො දක්ඛෙම සමුබුද්ධං ලොකජෙට්ඨං නරාසහං”යි. 367

මෙසෙ නොයෙක් සෙ වැහැසැ ඇතම්හු “ප්රාෙතිහාය්ය්ිර හො නො කටයුත්තෙ ය, අප ශොකාවර්තයෙහි හො නො ගැලියැ යුත්තෙ ය”යි බුදුනට මැසෙති. ඇතම්හු අනිත්යහතායෙන් කම්පිත වැ වෙවුලත්. ඔවුන් කෙරෙහි ධීරපුරුෂයො අනුරුදු මහතෙරුන් කරා එළැඹැ ‘බුදුහු කොයට වැඩියහ?’යි පුළුවුත්හු. මහතෙරහු විජම් දෙසන්නට දෙව්ලොව වැඩි පරිදි කීහ.

එ අසා ඇතම්කෙනෙක් වලප්මින් වහස්මින් තමන් තමන්ගෙ වාසස්ථානයට ගියහ. ඇතම් කෙනෙක් “සරණවත් මැනෑ මය, මරණවත් මැනෑම ය, බුදුන් දැක මිස නො යම්හ”යි සතිස්යොජනක් තන්හි කඳවුරු බැන්දහු. ඔවුන් අභ්ය වකාශයෙහි පොළොවේ පිටු යහන් කොට වසනුවනට සිහිල් හුණුමැසිමදුරු පිරිපත් නො ද විය, සිරිරුකිස කරන කලැ පොළොව්1 විවර විය, හැම තන්හි මැ පිරිසිදු පොළොව්තල වී.

සුළුනේ වඩු මහසිටු ඔවුන් නැවති පරිදි අසා බුදුන් වදාළ දෑ සඳහන් කොට එ ශ්රුද්ධාසම්පන්න විරපුරුෂයන් කරා එළැඹැ ඔවුන් රිසි හැඳින සිනිදු මියුරු බොජුන් හා ගඳමල්බුලත් හා පිළි නිරන්තරයෙන් එකදවසක් සෙ පැවැත්විය. මහමුගලන් මහතෙරහු ඔවුන් ළ2 අස්වසා ධම් දෙසුහු.

බුදුහු අන්තරහිත වූවාහු දකුණු පා නඟා යුගඳුරු මුදුනෙහි තුබූහ, වම්පා නඟා මෙරමුදුනෙහි තුබූහ. මෙසෙ සැවැත්මෙර තුරෙහි තුන්පියවරෙක් වී. බුදුන් හසුන්3

           1.  පොළොව්පිටු.         2.      ඔවුන්.             3.       අසුන්.

                                           ආනන්දබොධිකථා                                          337

කන් විදහා ඇක්මුණහ යි නො සිතුව මැනැව. ඔවුන් පළමු පය නඟන විගස සුවාසූදහසක් යොදුන් යුගඳුරුගල් නැමී දකුණුපය පිළිගත, දෙවන පය නඟන විගස එක්සුවහස් අටසැටදහස් යොදුන් සුනෙරගිරිරජ නැමී වම් පය පිළිගත.

එකල්හි සක්දෙව්රජ නොයෙක් මිණිරසින් දිලියෙන කැරැලි අගින් දහසක් යොදුන් විජයත් මහපා ඇති නවසියක් යොදුන් සුධම්දෙව්සභා ඈ නො එක් දිවවිමන් ඇති පළල සැටයොදුන් සුදසුන් මහවේ ඈ නො එක් වීථි ඇති දිවකුසුම්බරෙන් වොරජනා නඳුන් උයන් ඈ නො එක් උයන් ඇති දිවපියුම් රොනින් සුවඳ වූ සිත්පොකුණු ඈ නොයෙක් පොකුණු ඇති දසයොදුන්දහස් අයම්විතර ඇති දහසක් රුවන් ‍ෙදාරටුයෙන් දිලියෙන තව්තිසා දෙව් නුවර පනස් යොදුන් ස්කන්ධයෙන් හා පනස් පනස් යොදුන් පඤ්චමහාශාඛායෙන් විභූෂිත වූ තුන්සියක් යොදුන් ශාඛා මණ්ඩල ඇති පනස් යොදුන් තන්හි පැතිරෙන පුෂ්ප ප්ර්භායෙන් භාසුර සියක් යොදුන් තන්හි පැතිරෙන පුෂ්ප ගන්ධයෙන් සුගන්ධිත වූ සර්වපාරිඵුල්ල වු පරසතුරුක් මුල්හි උසායෙහි පසළොස් යොදුන් පනස් යොදුන් දිග සැටයොදුන් බඳුවදකුසුම්දල සෙයින් රත් වු හපුප්තෙලි සෙයින් මෙළෙක් වූ මනො’නුකූල ඍතු දෙනු1 වූ පඬු ඇඹුල් සලඅස්න පෙරට වැඩැ සිටි බුදුන් දැකැ “බුදුහු දෙවියනට වැඩ සඳහා පඬුඇඹුල් සලඅස්නෙහි වස් වෙසෙති, බුදුන් එහි වලඳගත් තැනින් මත්තෙ හෙ දාකැට වෙයි; එයින් දෙව්ලොවැසියනට මහත් වැඩ වෙයි; බුදුහු කුඩාහ අස්න මහත එයට සුහු2 නො‍ වෙති” යි ‍සිති.

බුදුහු ඔහු අදහස් දැනැ සඟළසිවුරු විදහා වුහුටහ. එයින් සලඅස්න වැසිණි. එදැක සක්දෙව්රජ ‘සඟළසිවුර සෙයින් බුදුන් හා ශිලාතලයට සුහු නුවුව මැනැවැ’යි සිතී. බුදුහු ඔහු අදහස් දැනැ එසා මහත් අස්නැ කුරුපුටුවෙක්හි හිඳිනා මහාපාංශුකූලිකයක්හු සෙයින් ‍ෙදාහොදණින් ඇතුළු කොට අස්න වසා යුගඳුරු මුදුනෙහි සරාහිරක් සෙයින් දිලියෙමින් වැඩහුන්හු. 1. දෙන්නා. 2. සුදුසු.

                                              22

338 ධර්මප්රුදීපිකා

එසඳ සත්දෙව්රජ ‘බුදුන්ගෙ අනෙකඍද්ධිප්රා තිහාය්ය්දු දැක ද තමා මෙවැනි දෙයක් සිතනු ප්ර මාදයෙන් කැරුණෙ ය’ යි ඓශ්චය්ය්ු මද ගරහමින් නළුගණා පිරිවරා අවුදු බුදුන් වැඳ එකත්පස් වැ හිනි. මවුදෙව්පුතණුවො සහ පිරිවරින් තුසී පුරයෙහි අවුදු බුදුන් වැඳ එකත්පස් ව හුන්හ. දසදහසක් සක්වළ දෙව්බඹහු අවුදු සියුම් අත්බැව් මවාගෙන සක්වළගැබ පිරී හුන්හ.

එකල්හි බුදුහු දෙව්ඹබපිරිස්මැද සුරලොව බබුළුවමින් හිඳ මවුදෙව්පුතණුවන් ප්රුධානකොට තුන්මසක් දවස් නිරන්තරයෙන් ආකාශගඞ්ගාප්රවවාහ සෙයින් සප්තප්ර්කරණ අභිධර්ම දෙශනා කරන්නාහු භික්ෂාචාරවෙලායෙහි ‘මා එනතාත් මොහු මෙතෙක් දහම් දෙසත්ව’යි නිර්මිත බුදුන් මවා දෙවියන් නො දන්නා පරිද්දෙන් අනුතත් විල් එළැඹැ නාලිය දැවිටු වළඳා උතුරුකුරුදිවින් අහර ගෙන මහසල්මලුයෙහි හිඳැ වළඳා උපස්ථානයට ගිය ධර්මඋසෙනෙවි සැරියුත් මහතෙරනට “අද මම් දෙවියනට මෙතෙක් ධම් දෙසීමි, නිර්මිත බුදුහු මෙතෙක් ධම් දෙසූහ” යි නයවිසින් වදාරා යමාමහපෙළහරෙයෙහි පැහැදැ පැවිදි වූ පන්සියක් කුලපුත්රෙයනට ප්රයතිපාදනා කරනු කොට දෙව්ලොව් ගොස් නිර්මිත බුදුන්ගෙ දෙශනා සන්ධිය ගෙන ඔවුන් අන්තරහිත කොට වැඩ හිඳැ විජම් දෙසත්.

එකල්හි වප පුණුපොහෙයට සත්දවසක් ඇති කලැ සතිස් යෙදුන්පිරිස්වැසියො මහමුගලන් මහතෙරුන් කරා එළැඹැ ‘බුදුන් වඩනා දවස නියම දන්නෙ මැනැවැ’ යූහු. එසඳ මහතෙරහු ‘පිරිස් වැසියො මා දකිත්ව’යි ඉටා පොළොව් කිමිද අහස්හි ජවගත් ගුරුළුරජක්හු සෙයින් ඇසැස්හි දිස්මින් බුදුන්කරා වැඩියහ. පිරිස් වැසියො මහතෙරුන් පොළොව් කිමද මහදිව් කොදිව් ගෙවා වඩනා කල ද සත්මුහුදු සත්කුලපව් ඉක්මැ වඩනා කල ද දක්නාහු ඔවුන් මෙරගල්පයත් පැමිණැ දෑරඟමිණි රුවනෙක්හි ඇවුණු රත්පලස්හුයක් සෙයින් පෙනෙනුවන් මිණිබිත්කුසෙක්හි නිල්මහනෙල්විලස් දක්වමින් රුවන් සුනෙර මැදින් නැ‍ඟෙනුන් දක්නාහු.

ආනන්දබොධිකථා 339

“එක් යොජනයක් නැංගහ, දෙයොජනක් නැංගහ, දහ සක් යොදුන් නැංගහ, සුවහසක් යොදුන් නැංගහ” යි බලනුවො මුදුනෙන් බුදුන් පා නඟමින් නැඟී වැඳ සිටියන් දැක දෙව්නුවර දෙව්පිරිසුදු බුදුනුදු දැකැ තුෂ්ටරවයෙන් ගුගුළො.

එසඳ මහමුගලන් මහතෙරහු “පිරිස්වැසියො වහන් සෙ දැක මිසැ නො යම්හ යි හුන්හ. කවරකල යැ හො මිනිස්ලොව් වඩනෙ?” යයි පුළුවුත්හු. බුදුහු “තා මහලු බෑ සැරියුත් කොහි දැ” යි පිළිවිස “සකස්නුවරැ වස්වූසුහ” යි කීයෙන් “අදින් සත්දවසෙකින් වපැ පුණු පොහොයැ සකස්නුවරදොර බස්මි මා දැක්කැටියන් එයට එන්නෙ” යයි වදාළො.

මහතෙරහු එ මැ නියායෙන් බැස පොළොව් කිමිදි ගොස් පිරිස්වැසියනට එපවත් සැලකළහ. පිරිස්වැසියො වපැ පුණු පොහොදවස් පෙහෙ වැ ගෙදොර වෙහෙරක බණ අසන්නට යනුවන් සෙයින් සැවැත්නුවරින් සකස් නුවර තිස්යොජනක් තැන් අතුරෙහි එක්පියවරින් ගියො. එදවස් බුදුහු අසූකෙලක් දෙව් බඹුන් අධිගම කරවා ධර්මහදෙසූන් සමහර කොළො. ________

131. සමපණ්ණාසමුච්ඡනාහි මුචේඡත්වා යණ තන්හි ‘සම පඤ්චාශන්මූර්ච්ඡනා’ නම් කවරැ යත්?

හෙ දිව්යමලොකයෙහි නියත වූ වීණාවාදිත විධි ගෙන කීයෙ යැ. මනුෂ්ය්ලොකයෙහි වූ කලැ එක්විසි මූර්ච්ඡනා යි.

එයින් කීහ:-

“සත්ත සරා තයො ගාමා මුච්ඡනා එකවිසති, ඨානානෙකූනපඤ්ඤාසා ඉච්චෙතෙ

                                             සරමණ්ඩලං” යි.               368

එහි “ෂඩ්ඩ යැ ඍෂඟ යැ ගාන්ධාර යැ මධ්ය ම යැ පඤ්චම යැ ධෛවත යැ නිෂාද යැ” යන මෙව්හු සප්ත ස්වරයහ. “ෂඩ්ජග්රායම යැ මධ්ය මග්රා8ම යැ සාධාරණග්රාැම යැ” යන තුන්ග්රායමයෙහි ස්වර සමූහයහ යන අර්ථය යි.

340 ධර්ම ප්රනදීපිකා

මනුෂ්‍ග්ෙලාකයෙහි වාදනවිධීන් එකෙකි ස්වරයන්ගෙ තුන් තුන් මූර්ච්ඡනා බැවින් එක්විසි මූර්ච්ඡනාවො යි. එකෙකි ස්වරයන්ගෙ සත් සත් ස්ථානභෙදයහ යන ‍යම් හෙතුවෙකින් ස්වරයන්ගෙ මන්ද්රා්කාරව්යබවස්ථා වෙ ද එව්හු එකුන්පනස් ස්ථාන විශෙෂයො යි. ශ්රැගතිහි තුන් දෙන යැ දෙදෙන යැ සතර දෙන යැ සතර දෙන යැ සතරදෙන යැ තුන් දෙන යැ දෙදෙන යැ සතරදෙන ය යි ද්වාවිංශති ශ්රැනති හොදයො ඊප්සිතයො යි.

පන්සිකාදෙව්පුත් වනාහි එකෙකි ස්වරයට සත් සත් මූර්ච්ඡනාවහ අන්තස්වරයට එක් මූර්ච්ඡනායෙකැ යි සමපඤ්වාශත් මූජ්ච්ඡනාවට යොග්ය්භාවයෙන් වීණාව සෑදී.

132. බුද්ධුපට්ඨාකානං භික්ඛුනං අග්ගො යන තන්හි අග්රඅ ශබ්දය “යාවතා භික්ඛවෙ සත්තා අපදා වා දීපදා වා චතුප්පදා වා බහුප්පදා වා තථාගතො තෙසං අග්ග මක්ඛායති” යන තන්හි සෙයින් ශ්රෙපෂ්ඨයෙහි වැටෙයි. මෙයින් බැහැරැ “අජ්ජතග්ගෙසම්ම ‍ෙදාවාරික ආවරාමි ද්වාරං නිගණ්ඨානං නිගණ්ඨිනං” යන තන්හි ආදියැ වැටෙයි. “තෙනෙව අඞ්ගුලග්ගෙන තං අඞ්ගුලග්ගං පරාමසෙය්යත” යන තන්හිදු “උච්ඡග්ගං වෙළග්ගං” යන තන්හිදු කොටියෙහි වැටෙයි. “අනුජානාමි භික්ඛවෙ අම්බිලග්ගං වා මධුරග්ගං වා තිත්තකග්ගං වා විහාරග්ගෙන වා පරිවෙණග්ගෙන වා භාජෙතුං” යන තන්හි කොටස්හි වැටෙයි. ____________

133. සාවත්ථියං අනාථපිණ්ඩිකවිසාඛාදිපඤ්චකොටි මත්තා යනාදි තන්හි ඔව්හු මහබො පිහිටුවන තැනට සව්බරණින් සැදී ගඳමල් ගෙන ගොස් රැස්වූහ. ඔවුන් කෙරෙහි විශාඛා මෙහෙල පළඳනායෙන් සව්සැජ වූ.

මෙහෙ‍ලපළඳනා නම් කවරැ යත්? එපළඳනෙහි බඳ රුවන්: සතරනැළියෙක් විදරු, එකොළොස්නැළියෙක් මුතු, දෙවිසිනැළියෙක් පබළු, තෙතිස්නැළියෙක් මැණිකැ. සතුරුවනින් නිමියෙ යැ. රිදීහුයෙන් ඇවුණුයෙ යැ. හිස

                                         ආනන්දබොධිකථා                                       341

ගන්වාලූයෙ පිටුවා දක්වා බැසැ සිටි. එපළදනෙහි එක් මොනරකු කෙළෙ යැ. ඔහු දකුණු පියායෙහි රත්රන්මුවා පන්සියක් පතැ, වම්පියායෙහි පන්සියක් පතැ, තුඩ පබළු මුවා යැ, ඇස් මිණිමුවා යැ, පන්නළ ද පා ද රිදීමුවා යැ. ඇය මුදුනෙහි ගල්මුදුනෙහි සිටැ නටන මොනරක්හු සෙ පැනෙයි. පත්නළදහස්හි හඬ දිවග‍ඳෙව්හඬ සෙයින් පවත්ති. පළඳනාව පෙරබුදුන්ගෙ සස්නෙහි සඟනට සිවුරුපිළි හූ හිදිකටු දුන් පින්කමින් නිපන්නෙයි. _________

134. සා මෙ දෙසනා පරිනිබ්බුතස්සාපි පඤ්ච වස්ස සහස්සානි සත්තානං අමතමහානිබ්බානසම්පාපිකා භවිස්සති යන තන්හි බුදුන්ගෙ දෙශනා ඔවුන් පිරිනිවි කල ද පස්වාදහස් සත්නට අමාමහනිවන් සාධා දෙන පරදි කිසෙ යැ යත්?

බුදුන් මැදුම්සඟියැ ඡඡක්ක සුත දෙසූ කලැ සඟහු සැටදෙනෙක් රහත් වූහ. එ මැ සුත සැරියුත්මහතෙරුන් දෙසූ කලැ සැටදෙනෙක් මැ රහත් වූහ. මහමුගලන් මහතෙරුන් දෙසූ කලැ සැටදෙනෙක් මැ රහත් වූහ. මෙ මැ නියායෙන් මහසුප් මහතෙරුන් අනුරුත් මහතෙරුන් ඈ අසූමහසව්වන් දෙසූ කලැ සැට සැටදෙන රහත් වූහ. බුදුන් පිරිනිවි කලැ ලක්දිව ‘මලියදෙව’ නම් මහතෙරුන් ලෝවාමහාපායැ යටමාලෙහි හිඳ දෙසූ කලැ සැටදෙනෙක් මැ රහත් වූහ. මහාමඬියෙ හිඳ දෙසූ කලැ සැටදෙනෙක් මැ රහත් වූහ. මහවෙහෙරින් නික්ම ගොස් සෑගිරි යැ හිඳ දෙසූ කලැ සැටදෙනෙක් මැ රහත් වූහ. මෙසෙ මලියදෙව් මහතෙරුන් හෑවක්’ වෙහෙර හිඳ දෙසූ කල ද, කුදාලා වෙහෙර හිද දෙසූ කල ද, මුත්ගලුවෙහෙර හිද දෙසූ කල ද, සැපව්වෙහි හිද දෙසූ කල ද, පැදුම්ගෙයි හිද දෙසූ කල ද, දිගාවෙහෙර හිද දෙසූ කල ද, ළදාරා වෙහෙර හිඳ දෙසූ කල ද, දෙමටමල් වෙහෙර හිඳ දෙසූ කල ද, එයින් ගොස් සිතුල් පව් වෙහෙර හිඳ සැටවස් තෙරුන් සැටදෙනහට දෙසූ කල ද, එයින් ගොස් තිස්මහ 1. හැවත්.

342 ධර්මෙප්ර,දීපිකා

වෙහෙර හිඳ දෙසූ කල ද, නාතිස්වෙහෙර හිද දෙසූ කල ද, ගලගස්ගම්හි හිද දෙසූ කල ද, එයින් කැලණි ගොස් සාදවස් මහපහයැ යටමාලෙහි හිඳ දෙසූ කල ද, පොහො දවස් උඩුමාලෙහි හිඳ දෙසූ කල ද සඟහු සැට සැටදෙන රහත් වූහ.

මෙ ඈ සැටතැනෙක්හි හිඳ මාලියදෙව් මහතෙරුන් මෙසූත දෙසූ කලැ මෙසෙ සැටසැ‍ටදෙන රහත් වූහ. තෙවළා සුළුනා මහතෙරුන් ඇඹුල්හැලූ2 වෙහෙර හිඳ මෙසුත දෙසන දවස් මිනිස් පිරිස් ගව්වක් තන්හි විය,

දෙව්පිරිස් යොජනක් තන්හි වි. සුත දෙසූ අවසන්හි සඟහු දහසක් දෙනා රහත් වූහු. දෙවියන් කෙරෙහි වූකලැ එකෙකි දෙසෙන් එකෙකි දෙනම පුහුදුන් වූහ.

මෙසෙ බුදුන්ගෙ දෙශනා ඔවුන් පිරිනිවි කල ද සත්නට අමාමහනිවන් සාධා. ________

135. සකපරහිතසමත්ථාව යන තන්හි ඔවුන් ස්වහිත පරහිතයෙහි සමර්ථ පරිදි කි‍ෙස යැ යත්?

තුමුහු ශිලසමාධිප්රපඥාවිමුක්තිවිමුක්තිඥානදර්ශනයෙන් සම්පන්නයහ. සෙස්සනුදු ශීලසමාධිප්රිඥාවිමුක්තිවිමුක්ති ඥානදර්ශන සම්පත සමාදන් කරවත්.

එයින් වදාළහ:-

“පඤ්චහි භික්ඛවෙ ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අත්තබිතාය ච පටිපන්නො හොති පරහිතාය ච, කතමෙහි පඤ්චහි? ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු අත්තනා ච සීලසම්පන්නො හොති, පරඤ්ච සීල සම්පදාය සමාදපෙති. අත්තනා ච සමාධි සම්පන්නො හොති, පරඤ්ච සමාධි සම්පදාය සමාදපෙති. අත්තනා ච පඤ්ඤා සම්පන්නො හොති, පරඤ්ච පඤ්ඤා සම්පදාය සමාදපෙති. අත්තනා ච විමුත්ති සම්පන්නො හොති, පරඤ්ච විමුත්ති සම්පදාය සමාදපෙති. අත්තනා ච විමුත්තිඤාණදස්සන සම්පන්නො හොති, පරඤ්ච විමුත්තිඤාණදස්සන සම්පදාය සමාදපෙති. ඉමෙහි ඛො භික්ඛවෙ පඤ්චහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අත්තහිතාය ච පටිපන්නො හොති පරහිතායච”යි. 1. ඇඹුල්ගලු.

                                          ආනන්දබොධිකථා                                      343

136. සමණගනා යන තන්හි ‘ශ්රයමණයො’ නම් කවරහ යත්?

ඔහු ශ්ර මණාවලයහ, ශ්ර මණපුණ්ඩරීකයහ, ශ්රහමණ පද්මයහ, ශ්ර මණසුකුමාරයහ යි සතර දෙනෙක් වෙත්.

එහි ‘ශ්රසමණාවලයො’ නම් සොවාන්හ, ‘ශ්රහමණ පුණ්ඩරීකයො’ නම් දෙගැමියහ, ‘ශ්රාමණපද්මයො’ නම් අනගැමියහ, ‘ශ්ර මණ සුකුමාරයො’ නම් ක්ෂීණාශ්ර වයො යි.

එයින් වදාළහ:-

“චත්තාරොමෙ භික්ඛවෙ පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජ මානා ‍ෙලාකස්මිං . කතමෙ චත්තාරො? සමණමව‍ෙලා සමපුණ්ඩරීකො, සමණපදුමො , සමණෙසු සමණසුඛුමාලො. කථඤ්ච භික්ඛවෙ පුග්ග‍ෙලා සමණමචලො හොති? ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නො ‍ෙහාති අවිනිපාත ධම්මො නියතො සම්බොධිපරායනො. එවං ඛො භික්ඛවෙ පුග්ගලො සමණමචලො හොති. කථඤ්ච භික්ඛවෙ පුග්ගලො සමණපුණ්ඩරීකො හොති? ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා රාග දොසා මොහානං තනුත්තා සකදාගාමී හොති, සකිදෙව් ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරොති. එවං ඛො භික්ඛවෙ පුග්ගලො සමණපුණ්ඩරීකො හොති. කථඤ්ච භික්ඛවෙ පුග්ගලො සමණපදුමො හොති? ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති තත්ථ පරිනිබ්බායී අනා වත්තිධම්මො තස්මා ‍ලොකා. එවං ඛො භික්ඛවෙ පුග්ගලො සමණපදුමො හොති. කථඤ්ච භික්ඛවෙ පුග්ග‍ෙලා සමණෙසු සමණසුඛමා‍ෙලා හොති? ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤා විමුත්තං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. එවං ඛො භික්ඛවෙ පුග්ගලො සමණෙසු සමණසුඛුමාලො ‍ෙහාති”යි. __________

344 ධර්මලප්රණදීපිකා

137. අප්පිච්ඡා යන තන්හි ඔවුන්ගෙ අල්පෙච්ඡ තායෙන් මැ මෙහි නො දක්වන ලද ධූතාඞ්ගසමාදාන ද සඞ්ගෘහිත වෙ. එබැවින් යමෙක් මහෙච්ඡ වී නම් හෙ ධූතාඞ්ගසමාදාන කළ ද අහිකුණපාදි ප්රඡක්ෂිප්ත කාංස්යක පාත්රඡ සෙයින් සර්වමජනයන් විසින් ජුගුප්සනීය වෙ.

එයින් වදාළහ ධම්සෙනෙවි සැරියුත් මහතෙරහු:-

“සෙය්යළථාපි ආවුසො කංසපාති ආහතා ආපණා වා කම්මාරකුලා වා පරිසුද්ධා පරියොදාතා, තමෙනං සාමිකා අභිකුණපං වා කුක්කුර කුණපං වා මනුස්ස කුණපං වා රචයිත්වා අඤ්ඤිස්සා කංසපාතියා පටිකුජ්ජිත්වා අන්ත රාපණං පටිපජ්ජෙය්යුංි. තමෙනං ජනො දිස්වා එවං වදෙය්යණ: අම්හො කිමෙවිදං හරීයති පඤ්ඤ ජඤ්ඤං වියාති? තමෙනං උට්ඨහිත්වා අවාපුරිත්වා ඔලොකෙය්යී, තස්ස සහදස්සනෙන අමනාපතා ච සණ්ඨහෙය්යර, පටික්කූලතා1 ච සණ්ඨහෙය්යස, ජෙගුච්ඡතා ච සණ්ඨහෙය්ය , ජිගච්ඡිතානම්පි න හොත්තුකම්යයතා අස්ස, පගෙව සුහිතානං, එවමෙව ඛො ආවුසො යස්ස කස්සවි භික්ඛුනො ඉමෙ පාපක‍ා අකුසලා ඉච්ඡාවචරා අප්පහීනා දිස්සන්ති වෙව සූයන්ති ච, කිඤ්චාපි සො හොති ආරඤ්ඤකො, පන්තසෙනාසනො, පිණ්ඩපාතිකො, සපදානචාරී, පංසුකූලිකො, ලූඛවීවරධරො; අථ ඛො නං සබ්රඩහ්මචාරී නෙව සක්කරොන්ති න ගරුකරොන්ති න මානෙන්ති න පූජෙන්ති”යි.

යම් කෙනෙක් අල්පචේඡ වැ ධූතාඞ්ගසමාදාන කොළො ද ඔහු අනෙක් සුපව්යලඤ්ජන සම්පන්නශාලි භොජනප්රුක්ෂිප්ත කාංස්යනපාත්රසයක් සෙයින් සර්වයජනයන් විසින් ප්රාභර්ථෙනීය වෙත්.

එයින් වදාළහ:-

“සෙය්යළථාපි ආවුසො කංසපාති ආහතා ආපණා වා කම්මාර කුලා වා පරි සුද්ධා පරියොදාතා, තමෙනං සාමිකා සාලීනං ඔදනං විචිතකාළකං අනෙකසූපං අනෙකඛ්යදඤ්ජනං රචයිත්වා අඤ්ඤිස්සා කංසපාතියා පටිකුජ්ජිත්වා 1. පාටිකූල්යඤතා.

                                            ආනන්දබොධිකථා                                    345

අන්තරාපණං පටිපජ්ජෙය්යුං තමෙනං ජනො දිස්වා එවං වදෙය්යා: අම්හො කිමෙවිදං හරියති ජඤ්ඤ ජඤ්ඤං වියාති? තමෙනං උට්ඨහිත්වා ආවාපුරිත්වා ඔ‍ෙලාකෙය්යජ, තස්ස සහ දස්සනෙන මනාපතා ච සණ්ඨහෙය්යව, අප්පටික් කූලතා ච සණ්ඨහෙය්යඤ, අජෙගුච්ඡතා ච සණ්ඨහෙය්ය , සුහිතානම්පි හොත්ති කම්යාතා අස්ස, පගෙව ජිඝච්ඡිතානං එවමෙව ඛො ආවුසො යස්ස කස්සවි භික්ඛු‍ෙනා ඉමෙ පාපකා අකුසලා ඉච්ඡාවවරා පහීනා දිස්සන්ති වෙව සූයන්ති ච කිඤ්චාපි සො ‍ෙහාති ගාමන්තවිහාරි, නෙමන්තණිකො, ගහපතිචීවරධරො, අථ ඛො නං සබ්රඉහ්මචාරී සක්කරොන්ති ගරුකරොන්ති මානෙන්ති පූනේති”යි.

138. සන්තුට්ඨා යන තන්හි ‘සන්තොෂ’ නම් කවරැ යත්? ගිය දැක ශොක නැති; එන දැය ප්රා්ර්ථිනා නැති; වර්ත මානයෙහි ලද රූක්ෂප්රරණීත වූ චීවරාදි ප්රනත්යැ යෙහි නො ගිජු වැ පරිභොග කරන බැවින් චතුර්විධ සන්තොෂයෙන් සන්තුෂ්ටයො.

එයින් වදාළහ:-

ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු සන්තුට්ඨො ‍ෙහාති ඉතිරී තරෙන චීවරෙන, ඉතරීතර චීවරසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණ වාදී. න ච චීවර හෙතු අනෙසනං අප්පතිරූපං ආපජ්ජති, අලද්ධා ච චීවරං න පරිතස්සති, ලද්ධාපි චීවරං අගථිතො අමුච්ඡිතො අනජ්ඣාපන්නො ආදීනදස්සාවී නිස්සරණ පඤ්ඤො පරිභුඤ්ජති” යනාදීන් සතර ආය්ය්නදසවංශ. __________

139. පවිචිත්තා යන තන්හි ‘පවිචෙක’ නම්: කාය විවෙක යැ, චිත්ත විවෙක යැ, උපධි විවෙක ය යි ත්රි‘විධ වෙ.

එහි කාමයන් කෙරෙන් ව්යපපකෘෂ්ටකායතායෙන් එකී භාවය කාය විවෙක යැ, ප්රවථමද්ධ්යාඑනාදි අෂ්ට සමාපත්තීන් නීවරණාදීන් කෙරෙන් විවික්තතා චිත්ත විවෙක යැ, නිර්වා්ණය උපාධි විවෙක යි.

346 ධර්ම.ප්ර්දීපිකා

එහි කාය විවෙකය ගණසඞ්ගණිකා විනොදනය කෙරෙයි; චිත්ත විවෙකය ක්ලෙශසඞ්ගණිකා විනොදනය කෙරෙයි; උපධි විවෙකය සංස්කාරසඞ්ගණිකා විනොදය කෙරෙ. කාය විවෙකය චිත්ත විවෙකය ට ප්ර්ත්යවය වෙයි; චිත්ත විවෙකය උපධි විවෙකයට ප්ර්ත්ය‍ය වෙ.

එයින් කීහ:- “කායවිවෙකො ව්යිපකට්ඨකායානං නෙක්ඛම්මාහි රතානං; චිත්තවිවෙකො ච පරිසුද්ධ චිත්තානං පරම චොදනප්පත්තානං; උපධිවිවෙ‍ෙකා ච නිරූපධීනං පුග්ග ලානං විසඞ්ඛාරග‍තානං”යි. ___________ 140. පාපගරහිනො යන තන්හි පාප ශබ්දයෙන් දක්වන ලද පාප පුද්ගලයො නම් කවරහ යත්? ශ්වලා‍ෙතාපමයන් හා කුහකයන් හා දුශ්ශීලයො යි.

‘එහි ශ්වාලාතොපමයො’ නම් කවරහ යත්?

වදාළෙ මැ නො:

“සෙය්යනථාපි භික්ඛවෙ ඡවාලාතං උභතො පදිත්තං මජ්ඣෙ ගූථගතං නෙව ගාමෙ කට්ඨට්ඨං ඵරති, න අරඤ්ඤෙ කට්ඨට්ඨං එරති තථුපමාහං භික්ඛවෙ ඉමං පුග්ගලං වදාමි ගිහිභොගා ව පරිහීනො, සමඤ්ඤත්ථඤ්ච න පරිපූරති”යි.

කුහකයො නම් කවරහ යත්?

හෙ වදාළෙ මැ නො:-

“යෙ තෙ භික්ඛවෙ භික්ඛු කුහා ථද්ධා ලපා සිඞ්ගි උන්නළා අසමාහිතා. න මෙ තෙ භික්ඛවෙ භික්ඛු මාමකා. අපගතා ච තෙ භික්ඛවෙ භික්ඛු ඉමස්මා ධම්මවිනයා, න ච තෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති”යි.

‘දුශ්ශීලයො’ නම් කවරහ යත්?

කියෙ මැ නො:-

“දුස්සීල කිඤ්චාපි ආරොහ පරිණාහ සම්පන්නා විසෙසවණ්ණාධරා පට්ටදුකූලාදිමට්ටවිවරධරා ගහිතමණි.

ආනන්දබොධිකථා                                         347

වණ්ණපත්තා පටිමුක්ක සුන්දරපරික්ඛාර, සීලගුණාදි සාරවිරහිතත්තා චිත්තකම්මාලඞ්කතගූථඝටාවිය, සීහචම්ම පාරුතගද්ර භා විය, සුගන්ධරත්තසාලිපටිභාගතප්පලාපා විය, සිම්බලිරුඛා‍දයො විය අන්තො නිස්සාර දුස්සීල්යථ ගූථපුණ්ණා සමණගද්ර භා සමණපලාපා අන්තොපූති සතත නිස්සන්දන මෙදකථාලිකා විය නිරන්තරනිස්සන්දන කිලෙසා කසම්බුජාතා සමණකාරණ්ඩාවා සකලලොකස්ස කුසලභණ්ඩ‍ෙත්ථලනකමභාවොර පටිච්ඡන්නසග්ගමොක්ඛ මග්ගා විසොධිත අපායමග්ගා නිරයග්ගි අලාතභූතා ථෙය්යොපරිභොගිකා සම්බුද්ධ පතිකුට්ඨා නිච්චුබ්බිගුගහදයා අග්ගික්ඛන්ධූපමසුත්තෙ වුත්තදුක්ඛ පටිග්ගාහකා කාරු ණිකජානානං කරුණාය වත්ථුභූතා පාපා නාම”යි.

මෙබඳු පාප පුද්ගලයන් ඔහු තමන් පාපගර්භී1 වන බැවින් මහ මුහුද කුණු සෙයින් සස්නෙහි නො සිටියැ දෙත්.

එයින් වදාළහ:-

“සෙය්යළථාපි භික්ඛවෙ මහා සමුද්දො න මතෙන කුණපෙන සංවසති. යං ‍හොති මහා සමුද්දෙ මතං කුණපං, තං ඛිප්පංයෙව තීරං වාහෙති ථලං උස්සාදෙති. එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ යො සො පුග්ගලො දුස්සීලො පාපධම්මො අසූවිසංකස්සරසමාචාරො පටිච්ඡන්නකම් මන්තො අස්සමණො සමණපටිඤ්ඤො අබ්රචහ්මචාරී බ්රමහ්මචාරිපටිඤ්ඤො අන්තොපූති අවස්සුතො කසම්බු ජාතො, න තෙන සඞ්ඝො සංවසති, ඛිප්පමෙව නං සන්නිපතිත්වා උක්ඛිපති. කිඤ්චාපි සො හොති මජ්ඣෙ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිසින්නො, අථ ඛො සො ආරකාව සඞ්ඝම්භා සඞ්ඝො ච තෙන”යි. __________

114. ආරද්ධවිරියා යන තන්හි ‘වීර්ය ’ නම් කවරැ යත්?

නො උපන් අකුශලධර්මරයන්ගෙ අනුත්තපාද සඳහා, උපන් අකුශලධර්මකයන්ගෙ ප්රනභාණ සඳහා, නො උපන් කුශලධර්ම්යන්ගෙ උත්පාද සඳහා, උපන් කුශලධර්මෙයන්ගෙ පාරිපූය්ය්ො උ සඳහා කරන ව්යාායාම යි. 1. තමන් එයට පාපගර්හිත

348 ධර්මහප්ර‍දීපිකා

එයින් වදාළහ:-

“චත්තාරිමානි භික්ඛවෙ සම්මප්පධානානි. කතමානි චත්තාරි? ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති විරියං ආරහති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති, උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය -පෙ, අනුප් පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය, උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය - හි‍ෙය්යඋභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති විරියං ආරහති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. ඉමානි ඛො භික්ඛවෙ චත්තාරි සම්මප්පධානානි” යි. _____________

142. සීලසම්න්නා යන තන්හි ‘ශීල’ නම් කවරැ යත්?

“නව කොටිසහස්සානි අසීතිං සතකොටියො,

පඤ්ඤාසං සතසහස්සානි ඡත්තිංසා ච පුනාපරෙ”         369

යනාදී ක්රසමයෙන් දක්වනලද නවදහස් එකසිය අසූකෙල පනස්ලක්ෂ ශික්ෂායෙකින් සමුපෙත වූ ප්රානතිමොක්ෂසංවර ශීල යැ; “ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති” යනාදි ක්රිමයෙන් දක්වනලද ඉන්ද්රි යසංවරශීල යැ; එකවිංශති අනෙෂණයෙන් විප්රරමුක්ත වු ආජීවපාරිශුද්ධිශීල යැ; අෂ්ටාඞ්ගසමුපෙතප්රණත්යරවෙක්ෂායෙන් සම්ප්රශයුක්ත වූ ප්රවත්යලය සන්නිශ්ශ්රි්ත ශීල යැ. මෙසෙ චතුර්විධශීලයෙන් සම්පන්න වූ ඔව්හු වෙලළ නො පනන මුහුදු සෙයින් ජිවිත සඳහා ද ශික්ෂාපද ව්ය තික්රරම නො කෙරෙත්.

එයින් වදාළහ:-

“ස්යොථාපි භික්ඛවෙ මහාසමුද්දො ඨිතධම්මො වෙලං නාති චත්තති. එවමෙව ඛො භික්ඛවෙ යං මයා සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං තං මම සාවකා ජීවිතහෙතුපි නාතික්කමන්ති”යි. ___________

143. පඤ්ඤාසම්පන්නා යන තන්හි “සත්පුරුෂ සංසෙවාදි සතරධර්මීයෙන් සිද්ධ වූ ෂොඩශවිධ ප්රපඥායෙන් පරිපූර්ණියහ” යූ සෙ යි.

ආනන්දබොධිකථා 349

එහි සත්පුරුෂසංසෙවාදි සතර ධර්මයන්ගෙ ෂොඩශ විධ ප්ර ඥාවට කාරණා වන පරිදි කිසෙ යැ යත්?

වදාළෙ මැ නො:-

“චත්තාරොමෙ භික්ඛවෙ ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා පඤ්ඤා පටිලාභාය සංවත්තන්ති, පඤ්ඤාවුද්ධියා සං වත්තන්ති, පඤ්ඤාවෙපුල්ලාය සංවත්තන්ති, මහා පඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති. පුථුඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, විපුලපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, ගම්භීරපඤ්ඤතාය සං වත්තන්ති, අසාමන්තපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, භූරි පඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති,පඤ්ඤාබාහුල්ලාය සංවත්තන්ති, සීඝපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, ලහුපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, හාසුපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, ජවන පඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති, තික්ඛපඤ්ඤතාය සංවත් තන්ති, නිබ්බෙධිකපඤ්ඤතාය සංවත්තන්ති. කතමෙ චත්තාරො? සප්පුරිස සංසෙවො, සද්ධම්මසවනං යොනි‍ෙසා මනසිකාරො, ධම්මානුධම්මපටිපත්ති” යි. ______________

144. විමුත්තිසම්පන්නා යන තන්හි විමුක්ති නම් “තදඞ්ග විමුක්ති යැ, විෂ්කම්භනවිමුක්ති යැ, සමුච්ඡෙද විමුක්ති යැ, ප්ර්තිප්රමශ්රවබ්ධිවිමුක්ති යැ, නිස්සරණවිමුක්තිය” යි පඤ්චවිධවෙ.

මෙහි අනිත්‍යනුදර්ශපනාදි සප්තඅනුදර්ශ්නාවො තමන් තමන් විසින් එයට එයට ප්රිත්යයනීකාඞ්ගවශයෙන් පරිත්යදක්ත නිත්යතසංඥාදීන් කෙ‍රෙන් විමුක්ත වනබැවින් ‘තදඞ්ගවිමුක්ති’ නම් වෙත්.

අෂ්ටසමාපත්තිහි තමන් තමන් විසින් විෂ්කම්භිත නීවරණාදීන් කෙරෙන් විමුක්ත වන බැවින් ‘විෂ්කම්භන විමුක්ති’ නම් වෙත්.

    සතර ආය්ය් බැමාර්ගයො තමන් තමන් විසින් සමුච්ඡින්න ක්ලෙශයන් කෙරෙන් විමුක්ත වන බැවින් ‘සමුච්ඡෙදවිමුක්ති’ නම් වෙත්.

       සතර ශ්රැමණ්යමඵලයො මාර්ගානුභාවයෙන් ක්ලේශයන්ගෙ ප්ර තිප්රරශ්රරබ්ධ්යලන්තයෙහි උපන් වනබැවින් ‘ප්රෙති ප්රරශ්ර්බ්ධිවිමුක්ති’ නම් වෙත්.

350 ධර්ම්ප්ර දීපිකා

නිර්වා ණය සර්ව ක්ලේශයන් කෙරෙන් නිස්සෘත වන බැවින් අප ගත වනබැවින් ‘නිස්සරණ විමුක්ති’ නම් වෙ.

මෙසෙ ශීලසම්පත් ආදී පස් ධර්මුයෙන් පරිපූර්ණෘ වන බැවින් ඔහු හැමදෙන මැ අනුත්තරපූණ්ය ක්ෂෙත්ර යෙ.

එයින් වදාළහ:-

“පඤ්චහි භික්ඛවෙ ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අහුනෙ‍ෙය්ය හොති පාහුනෙ‍ිෙය්යම දක්ඛිණෙය්යෙ අඤ්ජලි කරණීයො අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්ස කතමෙ පඤ්චහි? ඉධ භික්ඛවෙ භිකඛු සීලසම්පන්නො ‍ෙහාති, සමාධි සම්පන්නෝ හොති පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති විමුත්තිසමපන්නො හොති, විමුත්තිඤාණදස්සන සම්න්නො හොති. ඉමෙහි ඛො භික්ඛවෙ පඤ්චහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු ‍-පෙ- අනුත්තරං පුඤ්ඤක් ඛෙත්තං ලොකස්ස”යි. ___________

145. සබ්බඤ්ඤැපවාරණං පවාරෙසි යනු ‘ශ්රා-වක ප්ර ත්යෙපක බුද්ධයන්හා අසාධාරණ වූ සර්වාඥප්රිවාරණයෙන් පැවරූහ” යූ සෙ යි.

ශ්රාධවකප්රවත්යෙඥකබුද්ධයො ප්රපශ්නයට කෘතවකාශ වූවාහු “අසාදන්මහ”1 යෙති. බුදුහු වූ කළ ‘රිසියුණු දැයක් පුළුවුස්නෙ යැ. යෙත්.

මෙ විස්මය නො වෙය; ඔව්හු සම්භාරභූමියැ සිටි කල මැ සරහඞ්ගජාතකයෙහි ශක්රා;දීන් සඳහා සෘෂීන් විසින් ආරාධ්යහවූවාහු:-

“කතාවකාසා පුච්ඡන්තු භොන්තො යං කිඤ්චි පඤ්හං මනසාභිපත්ථිතං, අහං හි තං තං වො ව්යාභකරිස්සං ඤත්වා සයං ලොකමිමං පරඤ්ච” යි. 370

සර්වඤඥප්රමචාරණයෙන් පැවරූහ.

      1.  දැනුම්හ,    2. පස් කෙළිමින්. 

                                          ආනන්දබොධිකථා                                      351

සම්භවජාතකයෙහි ‘සුචිරත, නම් බමුණා මුළුදඹදිව තුන්යලක් ඇවිදැ පැන කියන කෙ‍නකුන් නො දැකැ තමන් කරා අවුදු පැන පුළුවුස්නට අවකාශ කැරවූ කල්හි සත්හැවිරිදිවයසැ වැලිවෙයැ පස්කෙළි කෙළිමන්2 සිටියාහු අතුරුවෙය මැ පලග් බැඳ හිඳ:-

“තග්ඝ තෙ අහමක්ඛිස්සං යථාපි කුසලො තථා, රාජා ‍ච ඛො නං ජානාතී යදි කාහති වා නවා” යි 371

සර්වරඥප්ර වාරණයෙන් පැවරූහු මැ යි. __________

146. දන්තපුරෙ රාජා හුත්වා යන තන්හි ඔහු දන්තපුරයෙහි රජ වු පරිදි කිසෙ යැ යත්?

මොහු මුත්තා කලිඟුරජු දවසැ ඔහු දරුවන් දෙදෙනාගෙ ලක්ෂණ බලන නෛමිත්තිකයො පියා ඇවෑමෙන් මහකලිඟුකුමරහු එනුවර රජ වන පරිදි කීහ. සුළුකලිඟු කුමරහු තාපස වෙසධර වැ ජීවිකා කරන සෙ ඔහු පුතකු චක්රිවර්ති වන සෙ කීහු.

එක්බිති දෙටපිත් පියා ඇවෑමෙන් රජ විය. කුඩා පිත් යුව රජ වි. එකල්හි සුළුකලිඟු කුමර “මපිතෙක් සක්විති වෙලැ”යි පුතු නිසා උපන් අභිමානනෛ ගර්විත වැ වැටෙයි. රජ එ නොවින්දැහි “ඔව්හු ගන්ව’ යි යෙදී. එකෙණෙහි වරයෙක් ගොස් “රජ තා ගන්නට යෙදී යැ, තා දිවි රැකෙන තෙනකට පලා ය” යි කී.

එකල්හි සුළුගලිඟු කුමර තමාගෙ හස්මුන් ද ද1 සිහින් පලස ද කගරුවන් ද තමහට වැඩ පසස්නා ඇමැත්තක් හට පෑ “මෙසලකුණෙන් මපුතු ආ කලැ ඔව්හට රජය දෙව” යි කියා නුවරින් නික්ම ගම් නියම්ගම් ජනව් මලමඬුලු ගෙවා ගොස් හිමවත් අභියෙසට වැද නිල් අඹරෙහි2 උල්කාපාත සෙයින් මතැත්යුද්හි දළ ගැහැට මෙන් නිල්වන අතුරෙන් පලන ගිනිදල බලමින්, මරාසල වටහි සිඳී වගුළ පියුම්රාමිණිරූ සෙයන් නවසදල පෙළෙවැ3 මත් මුවරජුන් නියපඳුරෙන් පැළූ මතැත් කුඹින් මුත් මුතුකැල දක්මින්, මෙ ගැබ්හි විදුලි ය සෙයින්

            1.  හස්මුඳුදු   2.  නිල්අඹුරෙ.  3.  නවසජලපෙළ වැ,

352 ධර්මඅප්රැදීපිකා

අහසින් ගොස් ව න අතුරට වදනා සිදඹුවන් සියො සහ කග සිදුබළන් නහමමින්, බමරපිය රැවින් හොබනා සුපිපි තරුවනයන් බලමින්, සඳකත් ගඟුල් ඌල් කෙළැ කොළොඹිළු වැද මුවරඳරොන් තවරගෙන දවන රවන බමන බමරවැළ අලළමින් බට හිමව්පවන්1 පහස් ලැබෙමින් ගොස් සිහිල් සිනිදු පහන් දිය ඇති හොයක් වෙතැ රමණීපියකේහි අසපුවක් කොටගෙනැ තවුස්පැවිජිවැ විසී.

මදුරට ද සාගලනුවර මදුරජු දුවක් උපන. නෛමිත් තිකයො ඇය ද ගෙ ලක්ෂණ බලා “මො තාපස වැ ජීවිකා කෙරෙයි, මැය පිතෙක් වු කලැ චක්රකවර්ති වෙයි” කීහු. මුළුදඹදිව්හි රජහු එපවත් අසා උනුන් යතා ගතැටි වැ එකපැහැර අවුදු නුවර පිහිත කොට වටා ගත්හු.

එකල්හි මදුරජ “ඉදින් මම් මදුව මොවුන් කෙරෙන් එකක් හට දිනිම් නම් තෙසු රජහු දහති; මදුව රැක්ක මැනැවැ” යි සිතා දුව ද බිසොව ද හැරගෙනැ එක්තරා වෙසෙකින් නික්ම පලාගොස් වනයට වැදැ සුළුකලිඟු කුමරහට නුදුරුතන්හි උඩුහොයැ අසපුවක් කොටගෙනැ පැවිජි වැ විසී.

මෙසෙ පැවිජිරජු හා බිසොව හා දෙදෙන දුව අසපුවෙහි හිඳුවා වනයට ගොස් පලපිලි ඇර ඇර කා වැටෙත්.

එකල්හි යුවරජසිරිවියො මහගිමින් කළකුළු සුළුකලිඟු කුමරහු සනහමින් මෙන් වහරෙ කලෙක් සම්ප්රාළප්ත වී.

එකල්හි කල්වියො සුළුකලිඟු කුමර මරාසලවටැහි සිඳී වගුළ පබළුවැළරූ බඳු නවසදල ගැවසී මිහිපිටුහි සරන රතිඳුගොව් කැල දැකැ, ගනකල් නමැති පියා ලළවන විදුලිය නමැති රන්දමට ලියනගලාලිය නමැති අඟනන් දිගුකළ රතත් සෙයින් පිපි ලියනගලාමල් දැක, දිග්නමැති අඟනන් නිල්වලා නමැති මුහුළස්හි පළන් විසිතරු මල්දම් සෙයින් තෙව්නා දෙව්දුනු බලා, 1. හිමව්පව් පවන්.

                                           ආනන්දබොධිකථා                                                  353

ලියනඟලාලිය නමැති අඟනන් කුසුම් නමැති රතතින් ගත් මුත්හර බඳු මලින් ගන දියදහර බලා; විදුලිය මැ රන්දම් ඇති කොකවැළ මැ දළ ඇති ගලන දියදහර මැ ‍මදපොද ඇති ඇත්බඳින් බජන නිල්වලාකුළු නහමා, ගල්පයත්හි මත් ගඳගජන් හා සැහැසෙමින් මෙන් ගල්හිසට බට ජලලඹ නිල් මේකු‍ළුහි ගජගැජුම් බඳු ගනගැජුම්1අසා, හමුළු සිහිල් උතුරුනලපහස් ලදිනුදු අස්වස් නො ලද්.

එකල්හි පුරුදු රිවිකල්හු කල්හස්නෙන් වනපත් දසවමින් වලාවරලසින් ඉසපියන ගන‍ෙපාදපතර මැ මිසිඳුවර විලසින් සැදී, ගනගැජමෙන් විසිර ගිය මත්බලා පෙළ2 මැ එම වන සෝකල් පියමින් විහියැ නොහී ඉසපියන දළලෙළප‍ඬෙරහරසිරින් හොබනා, ඔවුන් මැ සතු මියෙනුඩුහුරුනලහව්වක් උසුලමින් පුල්නිකොළොඹි එහි මඳ මඳ සැලෙමින් 3 මමන පවනසින්කල් වහරේකල් එව්හට අකල් වී.

දසනුදස සැඟවූ නිල්වදුල් හා සමඟ කල්වියො සුළුකලිඟු කුමරහට වනසෝකල් බොල් විය, වලානල හා සමඟ වියෙනුඩුහුරු නල මිමිය, විදුලි ය හා සමඟ මන වෙවුලිය, වැසිදහරා හා සමඟ කඳුළුදහරා වැහිණ, දිගත්හි දිවගත් මත්බලාපෙළ මැ කිරිවලා සෙ පැනිණ, ජලලඹකළබින් වැදිලිගත් තැන් මැ දිවයුරු තෙදින් දම්තැන් සෙ පැනිණ, කොළොඹවනහිසින් මමන මුවරඳරොන් මැ රජකඳ සෙ පැනිණ, බමරබර4 පුල් ලෙළ ලියනඟලා මැ දසනුදෙසෙහි සහදුම් ළැව්දල සෙ පැනිණ, වලානෙලෙන් මමන සිහිලැල් පොද මැ කුරුරස් ගොර මිරිඟුදල සෙ පැනිණ, හෙ ඔව්හට සිහිලස් දෙන වහරෙයෙක් නො වී ය; සතැවුලි කරන මහගිමෙක් වී.

මෙසෙ කල්වියො වැ වනවන් රජකුමරහු එකලා වැ දිරියබැල ලා වහරේකල් ගෙවූ කල්හි සරාසිරින් මුළුලො ආහපත්5 වී. එකල්හි සරාසඳරසින් දිලියෙන මුළුලො දැකැ, මිණිදැදිරි පත්පෙළින් ගඳ වහන කුමුදුවන දැකැ. 1. ගැජුමන්. 2. වැළ. 3. සැලසෙමින්. 4. බැර. 5. යපත්; යහපත්.

                                                                                                           23

354 ධර්ම ප්ර දීපිකා

සහගුම් මිණිදැල් පෙළ බඳු බමරවැළින් හොබනා වනවිල දැකැ, තුරුපියන්‍ වෙළෙප් මැ යහන්හි1 හෙවැ බිඟුපිය රැවින් ගයන මලිගියලියන් දැකැ, කල්වියො සුළුකලිඟු කුමරහු ආහපත් වූ කල්හි වසත්සිරින් මුළුලො සව්සැජ වී.

එක්බිති නන්කුසුම්රෙජෙන් ලොව් තවරමින් කෙවුලන් කුල්වමින් මත්මොනරගනා පිලඹරා කෙකා ගන්වමින් වෙහෙල් මියුල්ගණා මනදොළ පුරමින් ගඳගජන් මදකරවමින් මල්පල්ලෙන් සාමඬුලු සදමින් බමරකැල ගුම්ගන්වමින්2 වනවිල්හි තිසර උරගසින් බුන් රළසැකින් පුල්මහනෙල් ගලවමින් පියුම් තඹුරු වෙනෙහි රොන් උදහවමින් සපුසළලසල්වෙනෙහි බිඟුමුමන ගන්වමින් වියොජනන් සියො කෙරෙමින් සියොජනන් මන‍ෙදාළ පුරමින් කෙළිදෙළෙහි උමතු නවයෝනන්3 වන යා කරවමින් නැඟී වසත් කල්හි මදුරජහු දූ මවුපියන් පලපිලියට4 වන යා කළ කල්හි නන්විසිතුරු කුසුම් ගෙන මල්සුඹුළුවක් කොට පැළැඳගෙනැ අසපුයෙන් නික්ම සිවිපැහැයෙන් වන අතුරු හොබවමින් පුල්ලෙළලියවමියන් බිඟුපියරැවින් බැණැ කුසුම් අසුරෙන් ඕනා මුවරඳ රොන් තවර ලැබෙමින් මද සුසුම්ගඳින් එවෙනෙහි බමරකැල බමවමින් ගොස් හො වැලයෙහි හිණුපෙළක් සෙ තුබූ මල්පල්ලෙන් සුසන් බමරග‍ඳෙව් නො මුත් අඹරුකකට නැඟී කෙළැ පළන් මල්සුඹුළුව දියෙහි පියා යෙයි. එක් දවසක් ඇය දියෙහි පියූ මල් සුඹුළුව යටහොයැ නහා නැ‍ඟෙන සුළුකලිඟු ගොස් තුබූයෙ යි.

එකල්හි වනවන් යුවරජ මල්සුඹුළුව දැකැ “මෙ නවයෝනෙහි සිටි ළදැරියක අත්තමැ” යි වසත්නල පහස් ලද නහඹ ගඳගජක්හු සෙ හර්ෂයෙන් උත්කර්ෂ වැ ‘ගොස් බැලුව මැනැවැ’ යි උඩුගඟට යනුයෙ කොමළ සුරත් පලුදෙලෙහි දිව් ලලා පියන් පියන්ගෙ පියබඳහි5 ඉසුරු විඳැ කෙළනා වෙහෙල්මියුල්ගණා නහමමින්, ලෙළ ලියගළහොයළහි මොනරකිළින් මැද කෙකාරැවින් ගගා නටන මත්මොනරගණා බලමින්, බමරගිගුමෙන්. 1. වෙළෙප්මහදත්හි. 2. ගුගුම්ගන්වවින්. 3. වනයෝනන් 4. ඵලාඵල. 5. පියගඳහි.

ආනන්ද‍ෙබාධිකථා 355

ගුම්ගත් සුපුල් ලියලැහැබට වදිමින් විසිතුරු කෙසුරු මල්දෙලෙන් ගැවසි සුදු සිනිදු මෙළෙක් වැලිපිටු මඩිමින්, භාවභාවයෙන් ලලිත වරඟනන් බඳු නිරුපුල් රුක්හි සුපුල්මල් නහමමින්, සඳුන්පලු ලෙළවූ සල්සලළ මල් රොන් මුඬු දිවගඳබර මඳාරාරජඉදුහු දිවකිනුරු වෙණ රැව්බඳු සහඟුම් බමරකැල අලළමින් බැසැ තුනුවඟ ළඟ වැ යහදෙන හිමව්පවන්පහස් ලැබෙමින් ගොස් රජකුමරිය අඹරුක්හි හිඳැ මියුරුසරයෙන් කියන ගී අසා රුක්මුලට එළඹැ නිල්වලාගැබ්හි විදුලියහවියෙන් සුනිල්දල ගැබ්හි දිස්නා දැරිය දැකැ ලොමුදෙහෙන් උදම් වී.

එව්හු සුනිල් යුවලනුවන්බිඟුහු ඇය වුවන්පියුම් දැකැ ඇසිපිය පියා පහරා යහදසුන් මී බොත්. එකල්හි සුළුකලිඟු කුමර “මො දෙව් අසරක හො? නා කිනුරු ගදඹ සිදඹුවක හො”? යන සිතින් ‘සොඳුර, තො කවරහි?’ යි1 පිළිවිත්. එසඳ රජකුමරී බමර පියරැව්බඳු සිනිඳු මියුරු තෙපුලෙන් ‘මිනිසක්මු හිමි’ යු. එ අසා යුවරජ “සපුපැහැසිවිය, තී අඹුන්මිනිසක බැවින් ගසින් බස” වී.

මෙසෙ නොයෙක් සෙ බැණැ ගසින් බහා නොගත හී “කියග සොඳුරු මහබඹතෙමෙහෙ සඳින් සොමි ගෙනැ රන් ගලින් පහන් පැහැ උකහාගෙනැ වනවිලින් මත් හස්යුවළක් ගෙනැ තුන්රත්පියුමක් ඇරැ එයින් එකක් තබා දෙකක් හිරාගෙන සිනිදු සුනිල් ම‍හනෙල්මල් දෙකක් ගෙනැ ළහොපල් ලෙහි මෙළෙකක් ගෙනැ ළහෙල්මැල්ලෙහි සිහිලස් ගෙනැ සැහැසී හනා වනා බමරබර2 පුල් ලෙළ ලියෙක්හි එව තී මවමින් ළය කිසෙ ගල කෙළෙ හො”? යි කී.

එසඳ රජකුමරී “හිමි, මම් කැතදුවක්මු, එයින් මා නො බස්නා සේ ය”යි කියා. “එසෙ හොත් මම ද කැතකුමරෙක්මි” යි කීයෙන් “හිමි, ‍ෙතපුලෙන් මතු ක්ෂත්රි ය වන්නාහු නො වෙති; තොප ක්ෂත්රිකය වුවහොත් ක්ෂත්රිිය මායා කියව” යි බැණ එව්හු ක්ෂත්රි ය මායා කි කල්හි තොමොහො ද එව්හට ක්ෂත්රිතයමායා කියා අඹ රුකින් බැස ළඟ වූ. 1. කවරහ යි. 2. බැර.

356 ධර්මප්රොදීපිකා

එකල්හි රජකුමර බුලත්ලියවැලඳි පුවක්තුරුපෙතින් හා තකුල්කපුරුවනරැජිනි හොබනා සහබමර ලියගෙකක්1 දැකැ රජ දුවට “මෙහි හාත්පස්හි බමරග‍ඳෙව් පැවැති යෙ යැ. මුවරඳරොන් තවරගත් බමරඅඟනන් හා සමඟ රිසිසෙ මල්මී බොන බමරහු අවන්සුව විඳිනවුන් වැනියව්හ. එයට යම්හ” යි ඇය තමන් වන වදුලට නො යාදී රතත්පල්ලෙහි ගෙනැ ලියගෙට වැද පලුදල යහන් එළැඹැ වලානල පහසින් පුබුදු කොළඹ වනයක් සෙයින් ඇය ප්රුබොධ කෙළෙ.

එක්බිති එ රජකුමර ඇය සිනිදු පහන් පැහැ මැ සම වැ මමන සිලිල් ඇති, තුන්කැලැති මැ තරඟවැළ ඇති, නැබ මඬුලු මැ සළා වැටුම් ඇති, සොමිවුවන් මැ නව පුබුදු පියුම් ඇති, ඉඳු නිල්මිණි කැල්මෙන් උදුලන දිගු පුළුල් නෙත් මැ නිල් මහනෙල් ඇති, මෙළෙක් අත් මැ පොකුරු දැලි ඇති, ලළන සුනිල් කියඹුවැල වරලු මැ බිඟුපෙළ ඇති, ඉහිල්වසන් රසන්වැල මැ හුන් මිදෙල්කුසුම් රිණී ඇති, නැහැ අලුත් අඟරා මැ පියුම් රජතවර ඇති, තනන තන මඬුලු මැ වජඹනා මත්හස් රජුන් ඇති, විළිබර සිනා මැ පුප්නා කුමුදු ඇති, මුවතඹරෙන් ගලන වජන් මැ මිබිදු ඇති කල්තුනු විල්හි ගැලී වියෙමහගිම් නිවා ඇයගෙ අභිනව අවිදග්ධ සනාරෙසෙන් අද වැ අකුරුපලුමල් මිබිඳුසියො නලපහස් ලද රන්ලියක් බඳු සහවෙවුලුම් ලොමුදහ ගත් ඇඟ තඹලවන් කඳුළු උතුළ නුවන් සොසුළු සොමි වුවන් බලා සඳුන් පලු දෙලෙන් විදෑමිණිඌල් වසා පැන් පොවා සතර සභා විනොයා සඳකත්මිණි ගඟුලහි නහවා සිඳුවරපෙතක් හොත්සෙ ගොස් සුපිපි ලියගෙකෙක්හි සිට ඇය අසපුවට නඟා යවී.

හො මවුපියන් ආකලැ “කලිඟු රජහු පිත් යුවරජ සුළුකලිඟු කුමර තමා බෑ මහ කලිඟු රජහුගෙ උදහසින් අවුදු වනයෙහි වසනුයෙ මා ‍ෙහාවැලයෙහි දැකැ මා හා අවුදු දැන් මුඹ දෙදෙනා දැක්කැටි වැ සිටියෙ යැ” යූ. 1. ලියගෙයක්.

                                       ආනන්දබොධිකථා                                                    357

එකල්හි මදුරජු හා බිසොව හා දෙදෙන එවුහු ගෙන්වා ගෙනැ හැම පවත් පිළිවිසැ තමන් හා සමාන බව් දැනැ ඇය ඔව්හට මැ දුන්හු.

එයින් කීහ:-

“ද්විපාදන්යහස්මාදපි මධ්යදදපි ජලනිධෙර්දිශො’ප්යවන්තාන්, ආනීයඣටිති ඝටයති විධිරභිමතමභිමුඛීභූතඃ යි.1

මෙසෙ විධිවශයෙන් සුළුකලිඟු කුමරහු හා මදුරජු දුව හා දෙදෙනා එක් වැ ප්රියයසංවාසයෙන් වැටෙනකල්හි එරජදූ ගබ්, ගෙනැ දසමස් ඇවෑමෙන් පින් ඇති මහපුරිස් ලකුණෙන් දිස්නා සිරිරු ඇති පුත්රුවනක් ලදු. එව්හු මුත්නා කලිඟුරජු නම් තබා සතර දෙන මහත් හරසිරින් වඩත්.

එකල්හි කලිඟුකුමර තමා සුනිල් සිනිඳු සියුම් වරලින් හොබනා වට හිසින් තමල්ලිය නිල්මිණි නිල්මහනෙල් නිල්වලා පැහැ මඩිමින්, බැමයෙන්1 දෙව්දුනු, නුවනින් නිල්මහනෙල්, මියෙන් තඹුරු, දසතින් සිදුවරකුසුම් පරයමින්; ගනරන්පටක් බඳු සොමි නළල් මැදහි එබූ නිල්තලාටිකින් වනදෙවියන් නුවන් මන අදමින්; මව තනන තන මැ රන්ගල්කුළුහි එබූ මියෙන් කිරිපැනුරා බොත් සහදප් කෙසුරුවෙස් පාමින්; පියා පුළුල් උර සයුරෙහි රන්සුනෙරසිරින් වොරජමින්; සැලූ දඹින් හා මැරූකකුළුතුඹුරෙහෙරුයෙන් දෙමුත්නන් සොම්නස් මහවිල්හි ගලා නිඩුහුරු2 කෙරෙමින්; තඹුරුගැබ්හි බමර පියරැව් බඳු බොළඳ තෙපුලෙන් ලෙවන් කන් ගන්වමින්; සම මෙළෙක් වැලිතල මැ විල් පිටුහි පතුල් තඹුරු අතුරු නො තබා මිණිමුස්වමින්; තවරමැ රජගත් කල්බඳිත් මදමත්ගඳැත්වෙස් පියහට පාමින්; මොනර කිනුරුකෙවිලිමුවගණා හා කෙළිමින්; පියා යුවරජහු හා මුත්නා මහරජහු කෙරෙන් මහගත් උගන්වමින්; ඔවුන් කෙරෙ හැමසිප්හි නිපතට පැමිණෙමින්; මහත් ගඳගජන් අත්හි ගෙනැ බහා හොවමින්; සුරකිනුරුනාගදඹසිදඹුවන් නුවන් මන වුලුඹුමින් වැඩැ විය පත්. 1. ශ්රීව හෂි. 2. නිඬුරුහුරු.

358 ධර්මරප්ර.දීපිකා

එක්බිති එව්හු පියෙ නක්ෂත්ර යෙ‍ාගයක් දැකැ තමා බෑ රජහු මළබව් දැනැ පුතු කැඳවා වැළැතැ හිඳුවා “පුතැ, වනයෙහි නො වසා, තා මහලුපියෙ මහ කලිඟු රජ මෙළෙ, තො දන්ත පුරයට ගොස් කුලසතු රජය ‍ගනැ” යි තමා අළ හස්මුදුන් ද ද පලස ද කඩුව ද දක්වා දී “පුතැ , දන්ත පුරයෙහි අසුවල් වෙයැ අපට වැඩ සරන ඇමැතියෙන් ඇති, ඔහුගේ ගෙහි යහන් මැද බැසැ මෙ තුන් සලකුණු පෑ මා පුත් බව කියා. හෙ තා රජයෙහි පිහිටුවයි” පුත්හට සමු දීන්.

එසඳ කලිඟු කුමර මවුපියනුදු මුත්තනුදු වැඳැ පැදකුණු කොටැ පින්මුවා ඉදුහයෙන් අහසින් ගොස් දන්ත පුරයෙහි ඇමැත්තාගෙ ගෙහි යහන් මැද බැසැ1 සිටියෙ යි. එකල්හි ඇමැති කලිඟු රජ කුමරහු දැක “විද්යාැධාරයෙකු හො, දිව්යකගන්ධර්වඟයෙක හො”යි යන සිතින් “තො කවරෙහි?” යි පිළිවිසැ. “මම් සුළු කලිඟු යුවරජහු පිත් කලිඟු කුමර නම්” යී හස්මුදුන් ද ද පලස ද කගරුවන ද පෑ කල්හි මහමන්දාහූ දුටු මහදිලිඳක්හු සෙයින් මහසොම්නසින් පිනා එපුරෙහි මහ ඇමතියනට කී. එකල්හි ඇමති‍ෙයා අවුදු කලිඟු කුමරහු දැකැ සොම්නස් වැ එනුවර දෙව් පුරයක් සෙයින් සදා එව්හු මඟුල් පෙරහරින් නහවා සුදුතවර ගන්වා සේදුහුල් හඳවා දළමුත්හර පළඳවා කඩාමල්කඩින් මුහුළස් හොබවා පළහෙළදළයහන්හි හිඳුවා දුහුල්වියන් බැඳ පළසුදුම ලොලඹු දී වැටසිරි පහයා මඟුල් අවුස්2 වඩා යහනෙලූහු.3

අලුයෙහි කුමරහු මඟුල්ගී වලනදි4 දුරු වූ නිදි මෙදෙනි මත් වැ සදපහන්ලකුළු වුවන් පුප්වමින් යහන් තෙලෙන් නැඟි සඳැ සුපුල් කොළතුරෙහි ලැඟි මත් කෙවුලන් “මඟුල් පෙරහර යුත් ජනා එන්නෙ ල” යන වජනක් මෙන් හඬ නැඟූ සඳ, කුමදෝරෙහි මුවරඳ රොන්රජතැවරූ බමරකැල මඟුල් කඩා මල්දමැ වතුළ සඳැ, මඟුල්පෙරහරබද නන්ජනා මඟුල්මඬු පුවුටුසඳැ, මඟුල් මහ ඇමැතියො කුමරු සව්බරණින් සදා මඟුල්මඬු 1. යහන්පිට බැස. 2. මඟුල්අසුන්. 3. පහනෙළූහ, 4. පළතුරින්.

                                       ආනන්දබොධිකථා                                                      359

වඩා සතුරුවන් රැස්හි සිටුවා තෙසකින් බිසෙව් ද‍ි “තුන් කල්හි මෙවැනි සැණයෙක් නො වූ විරි ය” යවා මඟුල් කොට ඓරාවණා රූඪ වැ දෙව් පිරිස් පිරිවරා සුදසුන් මහවෙයින් ගොස් විජයත් මහපා වන් දෙව්රජහු ගෙ භවියෙන් ඇත් කඳ හිඳුවා නුවර පිරිවරා රජගෙට වැඩූහු. මෙසෙයින් කලිඟ කුමර දන්ත පුරයෙහි රජ වී ____________