පරිශීලක සාකච්ඡාව:ආචාර්ය එස්.එන්.හේවගේ

01.පරිච්ඡේදය බටහිර සංජානන විග්රේහය 1.1.මානව සංජානනය යනු කුමක්ද සංජානනය යන පදයට විවිධ අර්ථ තිබේ.එසේම විවිධ විෂය ක්ෂේත්ර වල සංජානනය යන්න බහුලව භාවිතා වන පදයකි.ශාස්ත්රී ය අර්ථයෙහි හා සාමාන්ය ව්ය වහාරයෙහි සංජානන යන පදයට ලබාදී ඇති විවිධ නිර්වචන තිබේ.ඉන් වඩා සරළ අරුතින් සැලකුවහොත් ව්යයවහාර සිංහල භාෂාවේ සංජානනය යන්නෙන් අදහස්වනුයේ මනාව හා යහපත්ව දැනගැනීමයි. ජානන යන පදයෙන් අවබෝධය කිරීම,දැනගැනීම යන අදහස් ව්යංැගාර්ථවත්වේ.එය සං යන උපසර්ගය හා සම්බන්ධවීම නිසා යහපත්ව දැනගැනීම,මනාව දැන ගැනීම යන අර්ථ එක්වී තිබේ.“ස”යනු ස්වකීය තමා අයත් යන උපසර්ගයයි.එය සහේතුක ආදී නොයෙක් තැන්හි යුක්ත යනාර්ථයෙහි “ස”කාරයක් පෙනේ.එය සහ නිපාකයෙහි හ-කාරය ‍ලොප් කිරීමෙන් සිදුවූවකැයි කියති.උපසර්ගය වශයෙන් දැක්වෙන්නේ “සං” යන්නයි. සං+ජාන+න = සඤ්ජානන යන්න නපුංසක ලිංගාර්ථවත්වූ හැඳින ගැනීමයි. සඤ්ජානන්ත යනු තුන් ලිංගාර්ථවත් වූ හැඳින ගනිමින්;හැඳින ගන්නා යන්නයි.එය සං+ඤා+නා = සඤ්ජානාති යන හැඳිනගනී;මනාසේ දැනගනී යන අදහස ඇති ක්රිනයාපදය සැකසී තිබේ.සඤ්ජාත යනුමේ සංජානන යන්න පාලි භාෂාවේ සඤ්ජානන යන පදයේ අර්ථයටද සමානය. පාලි භාෂාවේ සඤ්ජානන යන්න යෙදී ඇත්තේ හැඳිනීම යන අදහස ගෙනදීම සඳහාය. ඉංග්රී සි භාෂාවේ භාවිතාවනුයේ Perception යන පදයයි. මින් දැකීම, හැඟීම, අවබෝධය ; ප්ර ත්ය ක්ෂ ඥානය අදහස්වේ. Perception යන වචනය සකස්ව ඇත්තේ per – sep – shun යන වචන තුනක අර්ථ මතය.මෙය ජර්මන් භාෂාවේ දැක්වෙන per – sep – shun යන වචන තුනක් එක් වී සකස්වූ තනි පදයකි. මින් අදහස් වනුයේ කිසියම් සංවේදනයක් නිසා හට ගැනෙන සංකල්ප පිළිබඳ ඇති සිහි නුවණයි.මේ සංජානන ක්රියයාවලිය බාහිර පරිසරය අවබෝධ කරගැනීමේදී වැදගත්වේ. ඒ නිසා සංජානනය ප්රනත්යරක්ෂය (අවබෝධය) ලෙසද හැඳින්වේ. මේ අනුව කිසියම් ජීවියෙක් යනු සිය මානසික පසුබිම තුළ සිදුවීම්, අරමුණු හෝ ගුණය ප්රවත්යීක්ෂක කරගන්නා අයෙකි. එබඳු බොහෝ දේ සිය මනෝකායික ක්රිියාවළිය මඟින් තහවුරු කරගැනීම හා ඒවාට විවිධ අර්ථකථන සැපයීම සිදු වනුයේ සංජානනය මඟිනි. ජීවියෙකු සතු ඉන්ද්රිථයන් නිසා සංජානනය සිදුවේ. ඉන්ද්රි්යන් මඟින් විවිධ සංවේදන (Senses) ලැබිය හැකිය.ඉන්ද්රිායන් ඇසුරින් ලබන සෑම සංවේදනයක්ම ඒ වූ අයුරින්ම සංජානනය වෙතැයි නොහැකි හැකිය.මන්ද සංජානන ක්රිරයාවළිය සම්පූර්ණවීමට සිහි නුවණද ඒ සමඟම යෙදිය යුතු බැවිනි.සිහි නුවණ නොතිබුණහොත් සංවේදන කෙතරම් ලැබුණද සංජානන ක්රිෙයාවළියක් සිදුනොවේ.මන්ද සංවේදන හඳුනාගැනීමට අසමත්වන බැවිනි.මේ නිසා සංවේදනය පමණක් සංජානනය නොවන බව පැහැදිලිය.මේ නිසා සංජානනයෙහි පදනම හඳුනාගැනීම බව මේ මඟින් පැහැදිලි වේ.එසේම හුදෙක් ඉන්ද්රි ය සංවේදන සාමාන්යම දැනුම ලෙස සැලකිය හැක.මන්ද ඉන්ද්රි යන් මඟින් ලබන සංවේදන නිශ්චිත රටා ලෙස හෝ විවිධ සබඳතා ලෙස ඒවායේ කිසියම් අර්ථයක් හඳුනාගනු ලබන්නේ සංජානනය මඟින් වන නිසාය.සංජානනයක් නොමැතිවිට සංවේදන නිශ්චිත රටා හෝ සබඳතා ලෙස මනස විසින් හඳුනානොගනී.යම් නිශ්චිතවූ රටා හෝ සබඳතා සමූහයක් හෝ හඳුනාගනු ලබන්නේ විශේෂිත දැනුමකිනි.ඒ දැනුම සංවේදනවල ගැබ්ව නොතිබූ දැනුමකි.මේ හේතුව නිසා සංජානන ක්රිෂයාවළියෙහි පදනම සාමාන්යද දැනීම තුළින් සුවිශේෂී දැනුමක් ලැබීමට හැක්කේ කුමන සංවේදනවලින් දැයි පැහැදිලි කර ගැනීම ලෙස දැක්විය හැකිය. සිංහල භාෂාවේ ජානන යන පදය අවබෝධය දැනගැනීම යන්න හැඳින්වීම සඳහා භාවිතා වන බව පැහැදිලි කරදී තිබේ.‍මීට "වි" යන උපසර්ග ‍එක්වූ කල එහි අරුත වැඩිදියුණු කෙරේ. ඒ අනුව වි+ජානන =විශේෂ දැනගැනීම;අව‍බෝධය ලෙස දැක්විය හැක.මේ අනුව සාමාන්යි දැනීම ඉන්ද්රිිය සංවේදන මඟින් නිරූපණය වන විට විශේෂ අවබෝධය විජානනය මඟින් නිරූපණය වේ. ඉන්ද්රිිය මඟින් ඇතිවන සංවේදන දත්ත සම්ප්රේ ෂණයක් ලෙසද දැක්විය හැක.මන්ද සංවේදන නම් දත්ත මහත් රාශියක් මස්තිෂ්කය ඇතුළු අදාළ සංවේදන මධ්යැස්ථාන වෙත ලැබීම වන හෙයිනි.මේ සංවේදන මධ්යිස්ථාන වෙත ලැබෙන දත්ත මහත් රාශිය මනාව පිරිසැකසුම් ක්රිවයාවළියකට ලක්කර ඉන් විවිධ අර්ථ ලැබෙන පරිදි සුදුසු ලෙස පෙළ ගස්වා වටහාගැනීම සංජානනයයි.ඉන්ද්රිලය සංවේදන ලැබීම සාමාන්යබ දැනුමයි.එය ඇසුරින් විශේෂ අවබෝධය හෙවත් විජානනය ලැබීමට හැකි පරිදි ඒ දත්ත පෙළ ගස්වා හඳුනාගැනීම සංජානන ක්රිරයාවළියයි.සංජානන ක්රිටයාවළිය සම්පූර්ණකිරීම සඳහා මානව සංවේදන පද්ධතියේ හැකියාව ඉවහල්වේ.මේ සඳහා යම් නොහැකියාවක් තිබිණි නම් එහිදී සංජානනය නිසි පරිදි සිදුනොවේ.මේ අනුව සාමාන්යා දැනුම තුළින් විජානනය ලැබීමට මානව සංවේදන පද්ධතියට හැකිදැයි අවබෝධකර ගැනීමට වෑයම් කිරීම සංජානනය ලෙස දැක්විය හැක. ස්නායු පද්ධතිය හා එහි ක්රිවයාකාරීත්වය නිසා මානව සංවේදන පද්ධතියතුළින් දත්ත සම්ප්රේපෂණය සිදුවේ.සංවේදන අතර විවිධ සබඳතා හැඩතල අර්ථවත්ව හඳුනාගැනීම සංජානනයයි.දත්ත මනසට ලැබූ විට ප්රාහථමික අවධියේදී ඇත්තේ හුදෙක් නිශ්චිත පිළිවෙලක් නොමැති දත්ත ගොනුලෙසය.ඒ දත්ත ගොනුවල දත්ත විවිධ රටා සැකසෙන සේ පිලිවෙලකට තබා ඒ අතර විවිධ සබඳතා හැඩතල හඳුනාගැනීමට සංජානනය උපකාරීවේ.දත්ත නම් මොළයට ලැබෙන ඉන්ද්රීිය අරමුණු හා සිදුවීම්ය. කාලය යනුවෙන් දෙයක් ඇතිබව වැටහෙනුයේ මේ ඉන්ද්රීනය අරමුණු හා සිදුවීම් අතර පරතරයයි.ඒ සිදුවීම් අතර අවකාශය කාලය නමින් හැඳින්වේ.කාලය ඇතිබව වැටහෙනුයේ සිදුවීම් අතර පරතර අවකාශය සංජානනයවීමේදීය.සිදුවීම් අතර පරතර අවකාශය සංජානනවනුයේ අසමාන වූ සිදුවීම් හා ඉන්ද්රීවය අරමුණු සංජානනයවීමේදීය.ඉන්ද්රීාය අරමුණු හා සිදුවීම් සමාන වෙත්ම පරතර අවකාශය අඩුවී යයි.මේ අනුව යම්කිසි ඉන්ද්රීතය අරමුණක හෝ සිදුවීමක මනස එල්බ සිටීමේදී සමානබව වැඩි වීම දියුණුවී යත්ම පරතර අවකාශය යම්කිසි අවස්ථාවක නොදැනීයයි.මනස ඒකාග්රටවූ අවස්ථාවක් ලෙසට හැඳින්වෙනුයේ මනස මෙබඳු සංජානන ක්රිවයාකාරීත්වයක පවතින විටය.ගිනි ‍පුපුරක් ඉතාම වේගයෙන් කරකැවීමේදී ගිනි වළල්ලක් ලෙසට පෙනේ.සමාන අරමුණු ඔස්සේ සිදුවන සංජානනය ද එපරිදිය.මෙහිදී වැදගත්ම දෙය නම් කාලය යනු හුදෙක් ‍සංජානනය නිසා ඇතිවන දෙයක් බවයි. එමඟින් පැවසෙනුයේ කාලය යනු අරමුණු හා සිදුවීම් සමඟ ගණනය කරනු ලබන නිශ්චිත රටාවක් බවයි. සර්වසම සංවේදන රාශියක් සම්ප්රේමෂණයවීමේ ප්රරතිඵලය කාලය පිළිබඳ වැටහීමද ක්රබමිකව අතුරුදහන්වී යාමයි. යමක් පිළිබඳ දැඩිව එල්බසිටින අවස්ථාවලදී කාලය පිළිබඳ හැඟීමක් නොදැනෙනුයේ මේනිසාය.හුදෙක් භාවනා කිරීමේදී පමණක් නොවේ.කුමක කටයුත්තකදී වුවද මුළුමනින්ම සිදුකරන කටයුත්තට පමණක් අවධානය යොමුකර සිටීම නිසා කාලය පිලිබඳ වැටහීම දුරු වී යයි.බොහෝවිට ඉන්ද්රිරය සංවේදන සිදුවේද්දී පවා සංජානනය නොවී තිබිය හැකි අවස්ථා බොහෝ ඇත.එසේ වනුයේ සංවේදන සිදුවෙද්දී ඒ පිළිබඳ සිහිය රඳා නොපැවතීම නිසාය.සමහර සංවේදන ලැබෙද්දී මතකයේ ගබඩාවී පැවති ස්මරණ අවදිවේ.එවිට ඒ ස්මරණ තුළින් නව දැනුමක් ලැබිය හැක.මේ නව දැනුම තොරතුරු දැනගැනීම පිළිබඳ බිහිවන්නකි. හොඳින් දැන හඳුනන අයෙකුගේ කටහඬක් ශ්ර වණයවීමේදී එක්වරම ඒ පුද්ගලයා පිළිබඳ ගබඩාවී පැවති තොරතුරු උද්ධරණයවේ.මේවා තොරතුරු ප්රතතිග්ර හණ සංවේදන යන නමින් හැඳින්වේ. සමහර අවස්ථාවලදී මෙබඳු සංවේදන මඟින් සෘජුවම තොරතුරු ලබා ගත හැක.නිදසුනක් ලෙස තැපැල්කරුවා ළඟාවන විට හෝ ඔරලෝසුවේ සීනුනාදය ශ්ර වණය වනවිට එය නිරීක්ෂණය කිරීමෙන් ලැබෙන තොරතුරු උද්ධරණය පිළිබඳ වටහාගත හැකිය.එය වක්රා අයුරිනි.මෙහිදී සංවේදන විවිධ සංඥා (Signals) වල ස්වරූපයෙන් ක්රි යා කරයි.සංඥා ලැබීම වටහාගැනීම පමණක් මෙහිදී සංජානනයේ කාර්යභාරය නොවේ.මන්ද සංඥා මඟින් උත්තේජිත මොළය ස්මරණයතුළ ගබඩාවී පැවති නව වැටහීම් මුදා හැර තොරතුරු සංජානනය කරන බැවිනි. නමුදු තව සමහර අවස්ථාවල පොතක හා පුවත්පතක වූ වැදගත් සිදුවීම් පිළිබඳව කියවද්දී හෝ සිය විවේකයේදී තමා දුටුදේ විස්තර කරන අයෙකුට සවන් දෙද්දී සෘජුවම තොරතුරු සංජානනය කළහැකිය. ඒ කෙසේ වෙතත්, සාමාන්යහ සංවේදන ඉක්මවා යද්දී ප්රුශ්න ගණනාවක් ඇති වේ. ඒවා නම් ඉන් කුමක් ප්ර ත්යනක්ෂ වන්නේදැයි ඇතැම්විට පැහැදිලි නොවීමයි.අපගේ සෑබෑ ප්රවත්යඉක්ෂයන් සැබවින්ම සැබෑ ලෝකයේ පවතින ඒවාමදැයි ගැටළු පැණ නගී. සංජානන දැනුමේ විවිධ ස්වරූප කැමක්දැයි දැනගැනීම මේ තත්වය අවම කිරීමට ගතහැකි එක් ප්රියෝගික විසඳුමකි.අපගේ ඉන්ද්රීයය සංජානනයට අවශ්යමවනුයේ කුමන හැඩතලයේ ස්වරූපයක්දැයි මේ මඟින් වටහාගැනීමට මඳ පිටිවහලක් ඉන් ලැබේ.මේ කරුණ සංකල්පිත හෝ ඥාන විභාගයීය එළඹුමක් සඳහා බොහෝවිට අදාළ වේ.එසේම එය එසේ එළඹිය හැකි ඥානවිභාගයීය විසඳුම් සඳහා මඟපෙන්වන්නක්ද වේ.මේ ආකල්ප නිසා සංජානන විෂය පිළිබඳ පර්යේෂණාත්මක අධ්යනයනයන් භෞතික විද්යා ව හා මනෝ විද්යා්ව අතර දෝළනය ස්වරූපයක්ද විද්යනමාන වේ.එය එක්තරා ආකාරයක දර්ශනයකි.විෂය අනුව නම් කළහොත් එය සංජානන දර්ශනය නමින් හැඳින්විය හැකිය.ඒ මේ සංජානනය දර්ශනය සඳහා ජීව විද්යාාත්මක පැතිකඩ තුළ ක්රිනයාකාරීත්වය ඉතා වැදගත්ය.එය අධ්යඳයනය නොකර සංජානනය පිළිබඳ නිසි අවබෝධයක් ලැබිය නොහැක. දර්ශනයේදී (හා මනෝවිද්යාගවේදී) සංජානනය යන වදන භාවිතා වනුයේ තාක්ෂණ ක්රශමවේදයට සමාන සංසිද්ධියක් හැඳින්වීම සඳහාය.ඉන් අදහස් වනුයේ සංවේදන මඟින් දැනුම අත්පත් කරගැනීමයි. සංවේදනය කුමක්ද යන අවබෝධය නොමැති නම් එවිට මෙකී සංවේදන ශිල්පය මඟින් සංජානන පරමාර්ථය සාක්ෂාත් කළ නොහැකිය.අප නිතර නොදකින හඳුනා නොගන්නා දේ අපට ශ්රනවණයට හා ස්පර්ශයට ලැබෙන නමුදු, ඒවා මැනවින් තහවුරු කරගනු ලබන තෙක් ඒ පිළිබඳ ප්රරත්ය ක්ෂ අවබෝධයක් නොලැබේ.ඉන් අදහස් වනුයේ අප දකින, ශ්ර වණය වන හා ස්පර්ශවන සෑම දෙයක්ම තහවුරු කරගන්නා තෙක් අපට ඒ පිළිබඳ ප්ර ත්ය,ක්ෂ අවබෝධයක් ලැබිය නොහැකි බවයි. යම් පුද්ගලයෙකු විසින් ඉටු කරගැනීමට අපේක්ෂිත ප්රෝධාන පරමාර්ථ හා ඉන් ඉටුකරගැනීමට හැකිවූ දේ අතර පවතිනුයේ පරතරයකි. මින් පැහැදිලි වන එක් දෙයක් වේ. නිදසුනක් නම් කෙනෙකු මිනිසෙකුව උපත ලබා ලබන අවබෝධයේ දියුණුව හෝ පිරිහීම ඒ පුද්ගලයාගේ දැකීමේ දියුණුවට ‍හෝ පිරිහීමට සමානුපාතික වන බවයි.යම්යම් සංකල්ප ඒවායේ අනන්යුතා ලක්ෂණ මඟින් පැහැදිලිව වෙන්කර හඳුනා ගැනීමට හැකිවීම හෝ නොහැකිවීම මත සංජානනයේ මේ දියුණුව හෝ පිරිහීම රඳාපවතින බව පෙනේ. එය වෙනුවට ගතහැකි වෙනත් කිසිදු විකල්ප ක්රියයා මාර්ගයක් භාවිතාකොට එවිට ප්රනත්ය.ක්ෂ අවබොධයක් ලැබිය නොහැකිය.මෙහි දී සංජානනය කරන්නා බාහිරව පිටතින් මනුෂ්යමයෙකු ලෙස දැකගත හැකි වුවද සංජානනය අර්ථ සම්පන්න වනුයේ මිනිසත්බවට උචිත අයුරින් ඒ ක්රිදයාවළිය මෙහෙයවුවහොත් පමණක්බව මෙහි ගැබ්වන අර්ථයයි.දැකීමේ කාර්යය තිරිසන් සතෙකුට වුවද සිදුකළ හැකිය.මිනිසෙකුටද දැකීමේ හැකියාව තිබේ.තිරිසන් සතා‍ගේ දැකීමේ හැකියාවෙන් මිනිස් දැකීම වෙනස්වනුයේ සංජානනය අනුවය.නිසි දෘෂ්යි සංජානනය සම්පූර්ණව සිදුවනුයේ මනුෂ්ය් දැකීමතුළ බව මෙහි අදහසයි. සත්ව දාෂ්යන සංජානනය අසම්පූර්ණය.මේ අනුව විවිධ සතුන්තුළ ඇති සංජානන හැකියා අසම්පූර්ණබවින් විවිධ වේ.ඇතැම් සතුන්ට වර්ණ දෘෂ්යස සංජානන හැකියාවක් නැත.ඇතැම් සතුන්ට වර්ණ එකේ සිට කිහිපයක් දක්වා පමණක් දැකිය හැකිය.ඇතැම් සතුන්ට හැඩතල පමණක් හඳුනාගත හැකිය.තවත් සත්ව වර්ග චලනය අනුව දෘෂ්යන සංජානනය පිළිබඳ අව‍බෝධයක් ලබාගනී.ආලෝකයට හා අඳුරට පමණක් සං‍වේදී දෘෂ්යණ සංජානන සහිත සත්ව වර්ගද වේ. සංවේදිත අරමුණ හා ප්රබත්ය ක්ෂ අරමුණ අතර පවතින විවිධත්වයන් හඳුනාගැනීම ඉතා වැදගත්ය.ඒ සඳහා ගොඩනැඟී ඇති නිශ්චිත සංශයවාදී විවිධ තර්ක විතර්ක අපේ භව්යන ප්රගත්යඒක්ෂයට එරෙහිව වුවද උපක්රාමශීලී අයුරින් හැසිරවිය හැකිය.එසේවනුයේද භෞතික අපේක්ෂා පෙර දැරිවය. මේවා එක් අංශයකින් ක්ෂණික සම්බන්ධතා හා අසම්බන්ධතා නිසා ඇති නැති වන අපේ දෘෂ්ය‍, ශ්රශව්යක හා ස්පර්ශ වැනි සංවේදන වලට සම්බන්ධ බව පෙනේ.දාර්ශනික සංශයවාදීන් සඳහා නිදසුනක් ලෙස රෙනේ දෙකාත් (Rene Descartes) හා ඩේවිඩ් හියුම් (David Hume) පෙන්වාදිය හැකිය. ඔවුන්ගේ විශේෂ ලක්ෂණය නම් අපේ සංවේදන පද්ධතියේ ගැබ්ව ඇති වරදිනසුළු බව සමඟ තර්ක විතර්ක කිරීමයි. එනම් ‍අපේ සංවේදනවලට අප ජීවත්වන වටාපිටාව පිළිබඳ වඩාත්ම නිවැරදි ඉන්ද්රීනය ගෝචර දැනුමක් ලබාදීමට හැකියාවක් නොමැතිවීමයි.අපේ ශාරීරික ඉන්ද්රි යන්ට ගෝචරවනුයේ ලෝකයේ ඇති සැබෑ අරමුණුවලින් ඉතා සුළු ප්රිමාණයක්වීම මීට හේතුවයි.දෘෂ්යල සංජානනය ගත්විට අපේ ඇසට ලෝකයේ ඇති සියළුම දේ නොපෙනේ.ඉතා සියුම් අංශු,ජීවීන් වැනි කුඩා දේ පියවි මිනිස් ඇසට දර්ශනය නොවේ.ශබ්ද,ගන්ධ,රස,ස්පර්ශ ආදී සෙසු සංජානන පිළිබඳව වුවද දැක්වීමට ඇත්තේ මීට සමාන තත්වයකි.මෙබඳු ඇතැම් සංජානන පියවි මානව ඉන්ද්රිීයන්ට ගෝචර නොවේ.එබඳු සංජානන විවිධ හැඩයෙන්,විවිධ වර්ණයෙන්,විවිධ ස්වරූපයෙන් පැවතිය හැකිය. දෘෂ්යස සංජානනය සම්බන්ධව සැලකූවිට පියවි මිනිස් ඇසට දර්ශනයවනුයේ ලෝකයේ පවතින වර්ණවලින් කොටසක් පමණි.ප්රිමස්මය බඳු උපකරණයක් භාවිතාකළ විට තවත් වර්ණ ඇසට ගෝචර වේ.සාමාන්යියෙන් පියවි මිනිස් ඇස සුදු ආලෝකය ලෙස දකිනුයේ වර්ණ රැසක් එක්වී සැකසුණු වර්ණාවලියකි.මේ අනුව මිනිස් ඉන්ද්රි යන් සංජානනය කරන ස්වරූපයට වඩා සැබෑ තත්වය වෙනස්විය හැකියා.අපගේ සංජානනය සමඟ බද්ධවූ දෘෂ්ටියක් සිරගතවීමටද අපට සිදුවී තිබේ.සැබෑ තත්වය නම් මතුපිටින් පෙනෙන ස්වරූපයට වඩා වෙනස් දෙයක් සැබෑව විය හැකිබවයි.සංජානනය හා බැඳුනු දෘෂ්ටිවල සිරගතව ජීවත්වීමට මිනිසුන් හුරුව තිබේ.එය එක් දෘෂ්ටියක් බව පවා පහසුවෙන් වටහාගැනීමට මොවුන් අසමත්ය.පෙනෙන, දකින, ඇසෙන, ස්පර්ශ වන සියල්ල වරදවා හෝ අඩුපාඩුකම් සහිතව සංජානනය කරගැනීම නිසා දෘෂ්ටි බිහිවේ.ඒවායේ විවිධ ස්වරූපවලට හේතුව සංජානනයේ විවිධබවයි.ඉන්ද්රිියන්හි අඩුපාඩුකම් නිසා සංජානනය ඉන් සෘජු සංජානනයක් නොලැබේ.එබැවින් එය වක්රව සංජානනයකි.ඒ නිසා ඉන්ද්රීජය සංජානනයේ මතු පිටින් පෙනෙන වක්රය ස්වරූපයට‍ වඩා ඒවා සැබෑවින්ම සෘජුබව වටහාගත යුතුය. සක්කායදිට්ඨිය ඇතිවීමට හේතුවද වක්රව සංජානනයයි.ඉන්ද්රීෑය සංජානනය නොමැති පුද්ගලත්වයක් බිහිකරගනිමින් සංජානනය කිරීම නිසා සාවද්යව සංජානනයක් සිදුවේ.එය සක්කාය දිටඨිය බිහිවීමට හේතුවයි. සංජානනය මඟින් ඉන්ද්රි්ය ප්රහත්යික්ෂය වඩාත් සංවර්ධනය කෙරේ. දැනුම, නුවණ, ප්රගඥාව යැයි හඳුන්වනුයේ මෙසේ සංවර්ධනය වන ප්රවත්යසක්ෂයටය.මේ අයුරින් සංවර්ධනය වන ප්රිත්යමක්ෂය අනුක්රවමිකව වඩා නිවැරදි මට්ටම දක්වා පරිවර්තනයවේ.මේ ක්රිියාවළිය අඛණ්ඩව සිදුවේ.සංවේදන කිහිපයක් අතර තාවකාලික සබඳතා ගොඩනැඟීමේදී වේලාව යන ප්ර.ස්තුතය පිළිබඳවද සංජානනය වේ.වේලාව සැබවින්ම නැති දෙයකි.එය එක්තරා සම්මතයක් පමණි.වේලාව සංජානනයවනුයේ සංජානන කිහිපයක් අතර පරතරය නිසාය.මීට සමාන සංජානන රාශියක් තව ඇත.කාලය, අවකාශය,අභ්යා්වකාශය,දුර ආදී ලක්ෂණ සංජානනය කරනුයේ සංජානන කිහිපයක් අතර පවතින සාපේක්ෂකබව සැලකිල්ලට ගෙනය.මේ නිසා මෙබඳු සංජානන නිශ්චිත ස්වරූපයක් නොදරයි. සංජානනය කරනු ලබන්නා සිටින ස්ථානය,සංජානන කරනු ලබන ස්වරූපය අනුව මෙබඳු සංජානනවලදී ලැබෙන දැනුම වරින්වර වෙනස්වේ.ගෙස්ටෝල්ට් මූලධර්ම මඟින් සංවිධානාත්මක සංජානනය ප්රාිථමික නැඹුරුතාවේ සිට සංකීර්ණ තලය දක්වාම ආවරණය කරනු ලැබේ.එහි ප්රාති ඵලය නම් සංජානනයේ ගැබ්වන විවිධ ස්වරූප විද්යාවත්මකව අධ්යයයනය කිරීමයි.මේ ස්වරූප නම් සන්දර්භය, සංචලතාව, වයස, ලිංගිකත්වය, සංස්කෘතිය, අපේක්ෂා, අභිප්රේ්රණ, හා ගැටුම්කාරී ස්වරූප ලෙස හඳුනාගත හැකිය.මූලික සංජානනය මේ ස්වරූපවලට අනුව වෙනස්‍ විය හැකිය.මේ නිසා සංජානනය හඳුනාගැනීමේදී මෙකී ස්වරූප පිළිබඳ කරුණු දැනගැනීමද වැදගත්ය.එසේම මේ ස්වරූපවලට අනුරූප වන පරිදි සංජානනයේ ඇතිවිය හැකි වෙනස්කම් වලට ගැලපෙන ලෙස ගෙස්ටෝල්ට් මූල ධර්ම වෙනස් විය හැකිබවද මෙහිදී අමතක නොකළ යුතුය. සරලව ගතහොත්, සංජානනය මඟින් පෙන්නුම් කරනුයේ මනෝවිද්යා නූකූල විධි ක්ර මයක් පිළිබඳ වූ එක්තරා විද්යාුත්මක සැකැස්මකි.ඒතුළ මනෝවිද්යාකත්මක අර්ථකථනවලට ජීවවිද්යාවවේ අනුබලය ලැබී තිබේ.එසේම දාර්ශනික ප්ර ශ්න පිළිබඳ ගැඹුරු කතිකාවත් ඒතුළ ගොඩනැඟී තිබේ. සංජානනයේ විද්යාතත්මක පදනම හෙළිකරගැනීම සඳහා මේ සියල්ල පිළිබඳ අවධානය යොමුකිරීම අවශ්යනය.මෙවැනි කටයුත්තකදී විෂය කිහිපයක දායකත්වය ලබාගැනීමට වුවමනාවේ.විෂයයන් රැසක දැනුම් පරාසය මත සංජානනය වඩාත් අර්ථ සම්පන්න ලෙස වටහාගත හැකිය.සංජානනය අනිවාර්යයෙන්ම සිතට සම්බන්ධය.එසේම චර්යාව වඩාත් නිරවුල්ව තේරුම්ගැනීමට සංජානනය උපාකරීවේ.චර්යාව පුද්ගල හැසිරීම හා සම්බන්ධවන බැවින් නාට්යාමනුසාරී ලක්ෂණ එහි විද්යාාමාන විය හැකිය.එසේම එය සමාජයතුළ පුද්ගල භූමිකාව නිරූපණය කිරීමට අත්යීවශ්ය සාධකයකි. එහිදී සංජානනය ඊට සම්බන්ධවනුයේ පුද්ගල චර්යාවේ ගාමක බලවේගය වන චේතනාවේ ස්වරූපය සකස්වීමට එය උපකාරී වන බැවිනි. මින් අදහස්වනුයේ යමක් සංජානනය කරගන්නා ආකාරය අනුව චේතනාවේ හැඩතල සකස්වන බවය.යමෙකුතුළ පුද්ගල පරමාදර්ශ පැවතිය හැකිය. එකී පුද්ගල පරමාදර්ශ සමඟ චේතනාවේ සබඳතාවක් තිබේ.යමෙකුගේ චේතනාවේ ස්වරූපය අනුව පුද්ගල පරමාදර්ශ ක්රිලයාවට නැ‍ඟේ. සංජානනය නාට්යම පිටපතක් වන විට ඒ පිටපත ඇසුරින් නාට්යම රඟ දැක්වීම චර්යාව මඟින් සිදුවේ.සංජානනයට ජීවවිද්යාිත්මක පැතිකඩක් තිබේ.එසේම දාර්ශනික පැතිකඩක් තිබේ.මනෝවිද්යා ව හා ජීවවිද්යා‍ව එකතුවන ස්ථානය නම් සංජානනයයි.නමුදු පුද්ගල චේතනාවේ සිට චර්යාව දක්වා සියල්ල සඳහා බොහෝවිට බලපානුයේ මානසික පැතිකඩයි. යම් කිසි පුද්ලයෙකු තුළ තිබිය හැකි සුළු කායිකා දුබලතාවයක් හැරෙන්නට චර්යාවේ ප්රජබල වෙනසක් ජීවවිද්යාුත්මක පැතිකඩ මඟින් ආවරණය නොවේ. සංජානනය යනු එක්තරා අයුරකට පිළියෙළ වී ඇති සංවේදන ලබා ගැනී‍මේ ජීවවිද්යාකත්මක සැලැස්මකි.සිතේ ගොඩනැඟී ඇති, සිතීමට අවශ්යව කරන පිළිවෙලකට දත්ත නිර්මාණශීලීව හා සංවිධානාත්මකව ඉදිරිපත් වන සැලසුමක් සංජානනය මඟින් අර්ථවත්වේ.සංජානනය මානවයාට උද්ගත වන විවිධ ගැටළුවලට විසඳුම් සැපයීමට හා නව දැනුම ගොඩනැඟීමට උපකාරී කරගත හැක. සංජානනයට නිශ්චිත අර්ථයක් දිය නොහැකි තරමට අතිශයින්ම පුළුල් අරුතක් ඇති පදයක් බවට පත්ව තිබේ. මන්ද විවිධ විෂය කේෂේත්රලවල සංජානනය විවිධ සේ අර්ථකථනය වී ඇත. මේ අනුව මනෝ විද්යා්ව,දර්ශනය,සමාජ විද්යාිව, ජන සන්නිවේදනය ආදී විවිධ කේෂ්ත්රීවල සංජානනය අර්ථකථනය වී ඇත්තේ එකී විෂයවල මූලික අරමුණුවලට ගැලපෙන පරිද්දෙනි. සාමාන්ය අරුතින් ගතහොත් බාහිර පරිසරය මිනිසා තේරුම් ගැනීමේදී මානව මනසතුළ සිදුවන ජීව විද්යා්ත්මක ක්රිතයාවලිය සංජානනය ලෙස හැඳින්විය හැක. මානව මනසේ ජීව යාන්ත්රි ක ක්රිවයාවළිය (Neurology-Mechanism) නම් සංජානනයයි. බාහිර පරිසරයෙන් සංවේදන සේ මානව මනසට ලැබී පිරිසැකසුම්වන (Process) දත්ත අතර විවිධ නව සබඳතා හඳුනාගැනීමෙන් එහි අරුත් වටහාගැනීමේ ක්රි්යාවලිය සංජානනයයි. හුදෙක් ස්නායු සම්ප්රේගෂණය මඟින් මානව මනසට දත්ත ලැබීම පමණක් සංජානනය නොවේ. නමුදු එය සංජානන ක්රිකයාවළියට අයත් එක් පියවරකි. මෙබඳු පියවර රැසක් සංජානන ක්රි යාවලියට අන්තර්ගත වේ. මනෝවිද්යානඥයින් විසින් සංජානනය පිළිබඳ විවිධ පර්යේෂණ සිදුකර තිබේ. සංජානනය පිළිබඳ බහුලව පර්යේෂණ මෙහෙයවූ මනෝවිද්යාව ගුරු කුල පවා ඇති වී ඇත. ගෙස්ටෝල්ට් සම්ප්රේදාය මේ අතරින් සුවිශේෂී වැදගත්කමක් ගනී. මනෝවිද්යා්ඥයින් විසින් සංජානනය සොයා ගැනීම ඇරඹීමට දිගුකලකට පෙර විවිධ දාර්ශනිකයන් අතර වස්තු විශ්ලේෂණය සෘජුවම දැනගන්නේ කෙසේදැයි ප්රනශ්නයක් පැවතිනි. දහ නව වන සියවසේදී ‍ලොක් (Loke), බාක්ලේ (Berkeley) හා හ්යු ම් (Hume) වැනි සංඝටනවාදී මනෝවිද්යාසඥයින් විසින් සංජානනය හා අවබෝධය පිළිබඳ පොදු සිද්ධාන්ත යෝජනා කර තිබුණි. ඔවුන් යෝජනා කරන ලද්දේ යථාර්ථය පිළිබඳ ලබාගත හැක්කේ සංඥා හරහා බවයි. මානව මධ්යස ස්නායු පද්ධතිය සකස්ව ඇත්තේ සරළ දැනීම් වල සිට අපට ඇතිවන බොහෝ සංකීර්ණ අදහස් දක්වා ඉගෙන ගත හැකි පරිදි එක්තරා ජීවවිද්යා ත්මත සැලසුමකට අනුවය.මෙහිදී සංජානනය සිදුවනුයේ මානව අවබෝධයට අයත් සියළු පැතිකඩ මනාව ආවරණය වන පරිදිය.ස්නායු සංවේදන සම්ප්රේෝෂණ එක්තරා රටාවක අනුව සිදුවේ.සංඥාවක ඇතිවීම හා නැතිවීම අඛණ්ඩව සිදු වෙමින් සම්ප්රේේෂණ කාර්යය සම්පූර්ණවේ.මෙය සංඝටන ක්රවමවේදයක් ලෙස අර්ථදැක්විය හැකිය. මන්ද එක් සම්ප්රේවෂණ ප්රනවාහයක් ලෙස දිස්වුවද ස්නායු සම්ප්රේහෂණ සිදුවනුයේ වරින් වර කැඩි යළි ඇති වෙමින් අඛණ්ඩව සිදුවන ජවන් ප්රෙවාහයක් අනුව වන බැවිනි.මෙබඳු සංජානනයක්තුළ පවා අවබෝධයට අවශ්යඇ මූලිකාංග සම්පූර්ණවීම සිදුවේ.ඉන්ද්රිංයන් කරා පැමිණෙන ස්නායු සංවේදන ප්රවත්ය‍ක්ෂ අවබෝධය සඳහා පදනම් වන බව ඉහත සඳහන් දාර්ශනිකයෝ දැඩිව අවධාරණය කරති. බ්රිසතාන්යස අනුභූතිවාදීන් සේ හැඳින්වෙනුයේද මේ දාර්ශනිකයින්ය.සංජානනයේදී පුද්ගල චේතනාව ප්රනධානත්වය ගන්නා ආකාරය ඔවුන්ට වැදගත් නොවින.නමුදු යථාර්ථය නම් අවබෝධයේ ප්රදධාන භූමිකාව උසුලනුයේ චේතනාව හා බද්ධවූ සංජානනය බවයි.නමුදු මුල්කාලීනව දාර්ශනිකයින්ට චෙතානාවේ වැදගත්කම නොවැටහින.ඒ වෙනුවට ඔවුන්ගේ අවදානය යොමුවූයේ ක්රි යාවටය. මෙහිදී වුන්ඩ්ට්(Wundt) හා ටිච්නර්(Titchener) යන ඇතැම් පැරණි මනෝවිද්යායඥයින් විසින්ද මෙබඳු උපකල්පන පිළිගෙන තිබේ.ඉකුත්වූ 18 වන සියවසේදී ඔවුන් වෑයම්කලේද එකඟතාව දැක්වූයේද ඉගෙනුම මඟින් සිදුවන සංජානන පුහුණුව පිළිබඳ කරුණු අධ්යායනයටය. ඉගෙනුම යනු සංජානනය පිළිබඳව වූ එක්තරා පුහුණුවකි. එමඟින් මනසේ ඇඳී ඇති සංජානන සටහන් වාර්තාගත කිරීමට හා සංජානනය පිළිබඳ නිරීක්ෂකයින් පුහුණුකිරීමට උත්සාහ ගැනීමට හැකිය.සංජානනය නම් ප්රාසථමික සංවේදන ප්රහත්ය්ක්ෂය කිරීමයි.නොයෙකුත් ක්රඑමවලට නවීකරණය කළහැකි එසේම බොහෝ වැඩිදියුණු කළහැකි ලක්ෂණ මෙබඳු ප්රාකථමික සංවේදනතුළ ගැබ්ව ඇත. එහිදී මනෝවිද්යාණත්මක ප්ර්ත්යික්ෂයට අයත් මූලිකාංග පිළිබඳ නිවැරදි අත්දැකීම් ලබාගැනීම පිණිස අන්තරාවලෝකනය විෂය යටතේ ක්රහමික පුහුණුවීම් කළයුතු බව ඔවුහු තරයේ විශ්වාස කරති. බොහෝ මෑත කාලීනව,රැඩිකල්වාදී මත ඉදිරිපත්කළ ඇතැම් චර්යාවාදීහු සැබෑ ලොවෙන් ලබා ගන්නා සෘජු සංඥා දත්ත හා සංජානන අත්දැකීම් අතර වෙනස ඔස්සේ පර්යේෂණවල නියැලී නූතන මනෝවිද්යා වට වගකීම් සහගත ස්ථානයක් සකස්කර දීමට වෑයම් කළහ. ඔවුන්ගේ මෙම මතවාදයේ පුරෝගාමීව ක්රිසයාකළ වොට්සන් ඇතුළු බොහෝ මනෝවිද්යා ඥයින් විසින් සංජානනය පිළිබඳ මෙබඳු නව ආකල්ප ඔස්සේ සිය පර්යේෂණ කාර්යය මෙහෙයවන ලදී. මානවයා චර්යාවන් මඟින් පමණක්ම හසුරුවන බව පැවසූ ඔවුහු ඊට ‍පෙර පැවති බොහෝ මතවාද ප්රාතික්ෂේප කළහ. බී.එෆ්.ස්කිනර් පැහැදිලි කරනු ලැබුවේ සංජානනය නම් සැබෑ ලොව සමඟ චර්යාව මඟින් ඇතිකර ගන්නා සෘජු ප්ර්තිචාර බවයි. චේතනාවේ වැදගත්කම පිළිබඳ ඔවුන් එතරම් උනන්දුවක් දක්වා නැත. ස්කිනර් (Skinner1974)ගේ මතය වූයේ සංජානනය නම් ලෝකය ස්වීය ලෙස ග්රිහණය කිරීමේ ක්රිනයාවලිය බවයි.යම් පුද්ගලයෙකුගේ මධ්යය ස්නායු පද්ධතිය ඔස්සේ පැමිණෙන ස්නායු සම්ප්රේkෂණ මොළය කරා පැමිණීමෙන් පසුව මොළය එය හඳුනාගනු ලබන ස්වරූපය සංජානනය ලෙස මේ මතය අනුව නිරූපනයවේ.මෙහිදී චේතනාවේ වැදගත්කම නොසලකා හැර තිබේ. එලීනා ගිබ්සන් (Eleanor Gibson1969) දක්වන අන්දමට සංජානනය නම් අඛණ්ඩව සම්ප්රේිෂණය වන ස්නායු සංවේදන දත්ත සමූහයකි.මේවා සෘජු උත්තේජන ලෙස මොළය කරා පැමිණේ. මානව මොළය විසින් එම දත්තවල ඇති අවශ්යම, අනවශ්ය දෑ තෝරා තොරතුරු ක්රිමිකව පෙළ ගස්වනබව මෙහිදී පෙන්වාදෙනු ලැබිණ. එසේම අවශ්යල තොරතුරු පහසුවෙන් උද්ධරණය කළ හැකි අයුරින් ක්රබමවත්ව ගබඩාකිරීමේ කාර්යයකද මොළය නියැලෙනබව මෙහිදී සඳහන්ය. නිදසුනක් වශයෙන් මීට අප පෙර දැක නැති මිනිසුන් කණ්ඩායමක් හමුවී විටකදී,ඒ සෑම අයෙකුම නිවැරදිව හඳුනාගැනීමට නොහැකිවනුයේ ඒ මිනිසුන් පිළිබඳ මීට පෙර ලබාගත් දත්ත අපගේ මොළයතුළ ඒ අවස්ථාවේදී ගබඩාවී නැති බැවිනි.කලින් දැකපුරුදු අය නම් දුටු විගස හඳුනා ගැනීමට ඉඩ ලැබෙනුයේ ඒ සෑම අයෙකු පිලිබඳව අවශ්යේ කරන දත්ත සංජානනය ඇසුරෙන් අපේ මොළයතුළ ගබඩාවී පවතින බැවිනි.මේ අයුරින් අප දකින සෑම අයෙකුගේම යම් විශේෂ ලක්ෂණ හඳුනා ගැනීම ඉගෙන ගැනීමට ඉඩකඩ ලැබේ.එකී චරිතලක්ෂණ මඟින් ඔවුන් හඳුනාගත හැක. මතක ගබඩා‍වේ තැන්පත්ව ඇති තොරතුරු ඇසුරින් ඔවුන් අනෙක් අය අතරින් වෙන් කර හඳුනා ගත හැක.මේ හැඳිනීම ලබාදෙනුයේ එක් පුද්ගලයෙකුගෙන් තවත් පුද්ගලයෙකු වෙනස්වන පුද්ගල අනන්යාතා ලක්ෂණයෙනි. සංජානනය ආශ්රිවතව මේ සියළු තොරතුරු ආරම්භයේ සිටම උදාවියහැකි නව තත්ව දක්වා අනිවාර්යයෙන්ම ලබාගත හැකිබවද ගිබ්සන්ගේ ප්රරකාශය අනුව පැහැදිලි වේ.මේ අනුව යම් පුද්ගලයෙකු හඳුනාගැනීමට අපට හැකිවනුයේ ඒ පුද්ගලයා අන් අයගෙන් වෙනස්වන නිසාය.නැතහොත් සෙසු අයට සාපේක්ෂකව ඒ පුද්ගලයාතුළ විද්යාමාන කැපීපෙනෙන වෙනස නිසාය. සියළු සංජානන මොළයතුළ පිළිවෙලකට අනුව ස්ථානගත කළවිට ඒ අතර ඇති සමාන මෙන්ම වෙනස් ලක්ෂණ පවා පැහැදිලිව කැපී පෙනේ.සංජානනය පිළිවෙලකට අනුව පෙළගැසීම වැදගත්වනුයේ ඒනිසාය.එවිට එහි ඇති සුවිශේෂී සලකුණු අනුව සෙසු තොරතුරු පවා උද්ධරණය කරගත හැකිය.මෙහිදී අවශ්ය ‍තොරතුරු කරා ළඟාවීමට මෙන්ම අනවශ්යර තොරතුරු බැහැර කිරීමට පවා සංජානනය අර්ථවත්ව පෙළගැස්වීමතුළින් හැකියාව සැලසේ. අපගේ බොහෝ ප්රතත්යවක්ෂ අපගේ සැබෑ සංජානන භාවනාමය යැයි අනුමාන කළ හැකිය. එය එසේ පැවසීමට හේතුව සංජානනය වූ කලී සැමවිටකදීම බාහිර ලෝකයේ සෘජු ප්රයතිබිම්බ නොවන නිසාය.නමුදු එය ප්රයකාශයට පත්ව ඇත්තේ ලෝකයෙන් බාහිරව ලබා ගන්නා තොරතුරු මත ගොඩනැඟුනු දේවල් විය හැකි බව මතයි.එවැනි එක් දෙයක් නම්, බාහිර ලෝකය සමඟ සැසඳීමේදී අපගේ දෛනික සංජානන බොහෝමයක් අධික ලෙස වැරදි සහගත බව අපි දන්නෙමු. අප මායා තොරතුරු පරීක්ෂා කරන විට ඒවාට අපව නිරීක්ෂණය කළ හැකිව ඇත.එසේම අපගේ දැනුමේ සාවද්ය එදිරිවාදිකම් ඒවාට වටහාගත හැකි වී තිබේ. සංජානනය නිවැරදිව අරුත් ගන්වන්නට විවිධ නිර්වචන රාශියක් බිහිව තිබේ. ඊට හේතු වී ඇත්තේ සංජානනය විවිධ අංශ හා විෂය ක්ෂේත්රවය යටතේ සාකච්ඡාවට බඳුන්වීමයි. යම් පුද්ගලයෙකු විසින් පරිසර පසුබිම තුළදී ඇස, කණ, නාසය, දිව, සම හා මනස යන සිය ඉන්ද්රිකය අනුසාරයෙන් ලබා ගන්නා උත්තේජන යම් කිසි ‍අර්ථයක් දියහැකි තොරතුරු බවට පත් කිරීමේදී අනුක්රසමයෙන් එළැඹෙන තොරතුරු තේරීම (Selection), සංවිධානය (Organization), හා අර්ථ කථනය (Interpretation) යන පැතිකඩ තුනකින් යුතු ක්රිතයාවලියක් ලෙස ෆ්රෙaඩ් ලූතන්ස් (2002) විසින් සංජානනය (Perception) නිර්වචනය කර තිබේ. මෙහිදී පෙනෙන්නේ සංජානනය තොරතුරු සන්නිවේදන තාක්ෂණ ක්රිpයාවළියකට සමාන ලක්ෂණ පෙන්වන බවයි. මනසේ දත්ත සම්ප්රේ ෂණය හා තොරතුරු සන්නිවේදන තාක්ෂණ ක්රි්යාවලිය සංජානනය ලෙස හැඳින්වුවද කිසිදු වරදක් නැත. තොරතුරක් හෝ කිසියම් දත්තයක් කිසියම් විධිමත් අදහසක් ගෙන දෙන පරිදි මනාව සංවිධානය කිරීම, විචාර පූර්වක නිරීක්ෂණ මඟින් එහි නව සබඳතා පිළිබඳ අර්ථකථන, උද්ධරණය කිරීමට සුදුසු තොරතුරු අවශේෂ දත්ත අතරින් නිවැරදිව තෝරා ගැනීම ආදී පියවර රාශියක්ම මේ සංජානන ක්රිටයාවලියට අයත් වේ. සංජානනය යනු දැනුම බුද්ධිය බවට පත්කිරීමේ ක්රියයාවලිය ලෙස හැඳින්වුවද වරදක් නැත. සංජානනය මනෝ විද්යා ව තුළ බහුලව සාකච්ඡාවට බඳුන්වන විෂය ක්ෂේත්ර.යකි. ඇස, කණ, නාසය, දිව, සම හා මනස යන ඉන්ද්රි.ය මඟින් ලබා ගන්නා සංවේදනය (Sensation) මනසට වාර්තා කෙරේ. සමහරු සංවේදනය හා සංජානනය එකම අර්ථ ගෙන දෙන්නේ යැයි සැලකුවද එහි වෙනස් ඇත. සංවේදනය යනු පුද්ගලයෙකු විසින් සිය ඉන්ද්රියය ඇසුරින් බාහිර පරිසරයෙන් යම් යම් දත්ත හා දළ උත්තේජන ලබා ගැනීමයි. මෙය සැකසූ හෝ සංවිධානාත්මක දත්ත (Row Data) සමූහයක් පමණි. නමුදු සංජානනය මඟින් මීට වඩා වැඩි කාර්යභාරයක් මනස තුළ සිදු කරයි. මේ අසංවිධිත දත්ත යම් සංවිධිත තොරතුරක් බවට පත් කිරීම හා ඒවාට අනුව පුද්ගලයින් විවිධ ප්රාතිචාර දැක්වීම තෙක් මනස තුළ සිදුවන ක්රිමයාවලිය සංජානනය නමින් හැඳින්වේ. එබඳු වාර්තා මනා අවධානය සහිතව මනසින් ග්රදහණය කොට අවබෝධ කිරීම සංජානනය යනුවෙන් හැඳින්වේ. මින් පැහැදිලි වනුයේ හුදෙක් සංවේදන වාර්තා ලැබීම පමණක් සංජානනය නොවන බවයි. සංජානනය සිදු වීම‍ට මානසික ඒකාග්රාතාවය හා චිත්ත සමෝධානය අත්යජවශ්යවය. සිතා මතා තෝරා ගන්නා ලද කිසියම් අරමුණක් කෙරෙහි අදිටන් සහිතව යොමු කරනු ලැබූ අවධානය ඉච්ඡිත අවධානය (Desideratum Advertence) ලෙස හැඳින්වේ. මෙහි සඳහන් වන ඉච්ඡිත අවධානය පුහුණුවේ හා අවධානයේ ප්රuතිඵලයකි. එබඳු මානසික තත්වයක් නිරායාසයෙන් ඇති නොවේ. යමක් කෙරෙහි දැඩි අවධානයක් ඇතිවීමට ඒ සඳහා පෙර පුහුණුවක් තිබිය යුතුය. බොහෝ දෙනෙකු මේ පිළිබඳව නොදනිති. එබැවින් මේ ගැන වැඩි උනන්දුවක් හෝ අවධානයක් යොමු නොකරන බව පෙනෙන්නට තිබේ. ප්රාබල අධිෂ්ඨානයත්, දැඩි ඒකාග්රෝතාවක් හා මනා චරිතයක් ඇති අයෙකු හඳුනාගත හැකි ක්රපමය නම් ඒ පුද්ගලයා තුළ වූ අවධානයයි. සාමාන්යහ ව්ය වහාරයේ දී මේ අවධානය අර්ථ දැක්වෙනුයේ අධිෂ්ඨාන ශක්තිය ලෙසටය. මේ අධිෂ්ඨාන ශක්තිය ද ඉච්ඡිත අවධානයේ සංවර්ධිත ස්වරූපයක් බව මනෝ විද්යායඥයින් විසින් පැහැදිලිව දක්වා තිබේ. බලවත් අධිෂ්ඨාන ශක්තියක් ඇති විට තමා පසක් කර ගැනීමට බලාපොරොත්තුවන අරමුණ කෙරෙහිම එල්බ සිටීම සාමාන්ය දෙයකි. එය අධිෂ්ඨාන කළ දෙය සාක්ෂාත් කරගැනීමට උපකාරී වේ. සංජානනයේදී වැදගත් වනුයේ මේ ඉච්ඡිත අවධානයයි. මන්ද සෑම සංවේදනයක්ම සංජානනය නොකරන හෙයිනි. මනසට යොමුවන සංවේදන අතරින් වඩාත් අවධානයට යොමු වූ කරුණු හා ප්රෙස්තුත කෙරෙහි පමණක් මානසික ක්රිනයාකාරීත්වය සිදුවීම සාමාන්යව ස්වභාවයයි. සෙසු සංවේදන කෙරෙහි අවධානය අල්ප බැවින් ඒවා හුදෙක් සංඥා ලෙස පමණක් මනසට ‍දැනී නැතිව යයි. මනසට සංවේදනය වන කරුණු අතරින් ඉච්ඡිත අවධානයට ලක් වූ කරුණ පමණක් ප්රිත්යහක්ෂ කිරීම මනසේ සාමාන්ය් ස්වභාවයයි. සංජානනය ලෙස හැඳින්වෙනුයේ මෙසේ ඉච්ඡිත අවධානයට ලක්ව ප්රහත්ය ක්ෂය කරා යොමුවන කරුණු ඇතුලත් මානසික ක්රිංයාකාරීත්වයට අදාළ සියළු දේය. ඒ ඉච්ඡිත අවධානය සිහිය (Conscientiousness)ලෙසද හැඳින්විය හැක. සිහිය යනුද මේ ඉච්ඡිත අවධානයේම තවත් එක් සංවර්ධිත රූපයකි. සිහිය ඇතිවිට පමණක් අවධානය යොමුවන බැවිනි. අවධානය හා සිහිය වනාහී එකම කරුණෙහි ද්විවිධ ස්වරූප බව වටහාගත හැක. එ‍සේම සිහිය අවධානයේ හා අධිෂ්ඨානයේම සංවර්ධිත ස්වරූපයක් බව ද මනෝ විද්යා ඥයින් විසින් පැහැදිලි කර දී තිබේ. සිහිය අඳුර ඇති විටක ආලෝකයක් මෙනි. අඳුරෙහි ඇති දේ පෙනෙනුයේ අලෝකයෙනි. එසේම සිහිය නිසා අවධානයට හා අධිෂ්ඨානයට ගෝචරවන කිසියම් අරමුණක මනස තදින් බැඳී පවතින අතර ඒ අරමුණෙහි යථා ස්වරූපය හඳුනාගැනීමද සිදුවේ. එසේම අවධානය හා අධිෂ්ඨානය සංවර්ධනය වීමේදී ප්රනඥාව එකතු වීමේ කාර්යය සිදුවනුයේ සිහිය මඟිනි. සිහිය වනාහී සාමාන්යව සංවේදනවල සිට අවධානය දක්වා මනසේ අවබෝධ කිරීමේ කාර්යයන් ප්රදඥාව (Insight) දක්වා රැගෙන යාමට සමත්වන බුද්ධිමය මෙවලමකි. සංජානනය විසින් ඇස,කණ, නාසය, දිව, සම හා මනස යන සංවේදන ඉන්ද්රි ය මඟින් විවිධ කාර්යය වලට අදාළ අමුද්ර්ව්යන ලබා ගනු ලැබේ. ඒවා මනසේ භාවිතය මඟින් ප්රුකාශයට පත්වේ. සංවේදනය හා සංජානනය වෙන් කරගැනීමේදී බොහෝ අය දුෂ්කරතාවයට පත් වෙති. ඒ ඒවායේ වෙනස සියුම් වන බැවිනි. සංවේදනය යනු සවිඥානකව ලබා ගන්නා ඉන්ද්රි්යයන්ගේ සරල වාර්තාය. මේ සරල වාර්තා අනුපිළිවෙල හා සංවිධානය මඟින් නිවැරදි විචාර පූර්වක තොරතුරු හා දත්ත උද්ධරණය කරනු ලැබේ. ඒ තොරතුරු හා දත්ත ආශ්ර යෙන් නව විශ්ලේෂණ සිදුකිරීමට හැකිය. සංජානනය යනු සංවේදනයෙන් ඇති වන වින්දනය තුළින් හට ගන්නා සිතුවිලිය. එසේම සංජානනයේදී විවිධ සංවේදන ගණනාවක් එක් සිතුවිල්ලක් හෙවත් සංඥාතයක් තුළ ගොනු කරනු ලැබේ. මනස සංවේදන මඟින් විඳ ගනී. සංජානනය මඟින් එසේ විඳ ගන්නා බව මනස දැන ගනී. සංජානනයේදී දැනීම් වශයෙන් මානව මොළය වෙත සම්ප්රේඟෂණය වන ස්නායු ආවේග කිසියම් නිශ්චිත වූ පිළිවෙළකට වර්ගීකරණය කිරීම හා ඊට අනුගතව දත්ත අතර නව සබඳතා හඳුනාගැනීම සිදුවේ. ස්නායු ආවේග මඟින් ලැබෙන විවිධ රටාවල දත්ත හා ව්යුහහ අතර ඇති සබඳතා නිසා නව දැනුම ගොඩනැ‍ඟේ. ඉගෙනුම සිදුවීමට සබඳතා හැදෑරීම ප්රුයෝජනවත්ය. ප්රාාථමික දත්ත සංජානනය උපයෝගී කරගෙන දැනුමේ විවිධ හැඩතල මනසතුළ ඇති කරයි. සංජානනය වූ කලී එක්තරා අයුරකින් සංවිධානාත්මක පුහුණුවකි. කේවල වශයෙන් හා අන්තර් පුද්ගල වශයෙන් සංජානනයේදී වයස, ලිංගිකත්වය, සංස්කෘතිය, අපේක්ෂා, අභිප්රේoරණ හා ගැටුම් ආදී දේ අනුව එම සංජානන වෙනස් වේ. ගෙස්ටෝල්ට් මනෝවිද්යාකඥයින් විසින් අන්තර් පුද්ගල සංජානනයේදී සිදුවිය හැකි මේ වෙනස්කම් පිළිබඳ බොහෝ පර්යේෂණ සිදුකර තිබේ. ‍ලෝකයේ සෙසු සත්ව විශේෂවලට සාපේක්ෂකව මිනිසුන්ගේ ඉන්ද්රී්ය සංජානනය තීව්රෘ හා ප්රකබල නොවේ. මිනිසුන්ගේ දියුණුම ඉන්ද්රී ය මොළයයි. මිනිස් දේහයට සාපේක්ෂකව අති විශාල මොළයක් මිනිසුන් සතුව පවතී. සත්ව ලෝකයේ සිය දේහයට සාපේක්ෂකව මිනිසුන් තරම් විශාල මොළයකට හිමිකම් ඇති වෙනත් සත්වයෙකු නැත. ඒ නිසා මිනිසුන් සිය සංජානනය ප්රමබල හා තීව්රන කරගැනීම සඳහා භාවිතා කරනුයේ මොළයයි. සුවිශාල හා දියුණු මොළයේ ක්රිරයාකාරීත්වය නිසා මානව සංජානනය ඉතා දියුණු තත්වයකට පත්ව තිබේ. මානව මොළය ඉතා නිර්මාණශීලීය. එසේම තාර්කික බවින් අනූනය. මේ දෙ අංශයම එහි උපරීමව ගැබ් වේ. එනිසා මානව සංජානනය අවශේෂ වෙනත් කිසිදු සත්වයෙකුගේ සංජානනයට වඩා සමබර හා පරිපූර්ණය. නිර්මාණශීලීබව බුද්ධිමත්කම මනිනු ලබන එක්තරා මිණුම් ඒකකයකි. කලාව, සාහිත්යූ ආදී විවිධ විෂය ක්ෂේත්ර වල මානවයා ලබා ඇති දියුණුවට නිර්මාණශීලීබව ප්රබබලව දායක වී තිබේ. නිර්මාණශීලීබව සාහිත්යබය හා කලාව තුළ පමණක් නොව දිවි පෙවෙත තුළ සෑම කටයුත්තකදීම වැදගත්වන දෙයකි. නූතනය තුළ ශුද්ධ විද්යාක අධ්යෙයන ක්ෂේත්රවයට අයත් විෂයයතුළ පවා නිර්මාණශීලීබව වැදගත් සාධකයකි. මානව මොළය අර්ධ ව්යුණහ දෙකකින් සමන්විතය. ඒ දකුණු හා වම් මොළ අර්ධය. මින් වම්පස පිහිටි මොළ අර්ධ ව්යුහහය මඟින් තාර්කික පසුතලයට අදාළ මානව සංජානන හැකියාව ක්රිසයාත්මක වේ. එසේම දකුණුපස පිහිටි මොළ අර්ධ ව්යුනහය මඟින් නිර්මාණශීලීබවට අදාළ මානව සංජානන හැකියාව ක්රියයාත්මක වේ. සමබර පෞරුෂයකට මේ මානව සංජානන හැකියා දෙක එක ලෙස ක්රිියාත්මකවීම වැදගත්ය. නමුදු බොහෝවිට සමාජයේ විද්යසමාන පුද්ගලයින් තුළ මේ හැකියා දෙක එක හා සමානව විද්යගමාන වන අවස්ථා විරලය. ඇතැම් අය තුළ තාර්කික පසුතලයට අදාළ මානව සංජානන හැකියාව අධිකය. එබඳු අය විශිෂ්ට ගණයේ ක්ෂණික තීරණ ගත හැකි අය වෙති. බොහෝවිට මෙබඳු අය ක්රිවයාත්මක වනුයේ තමාට සංජානනය වූ තොරතුරු කිසියම් තර්කානූකූල සංවිධිත පිළිවෙලක් මත ගොනු කර අනුපිළිවෙල ඔස්සේ යාහැකි තාර්කික පියවර මඟිනි. ගණිතය හා ශුද්ධ විද්යානවට බහුල නැඹුරුබවක් දක්වනුයේ මෙබඳු අයයි. ‍වියුක්ත සංකල්ප පිළිබඳව කටයුතු කිරීමට වැඩි නැඹුරුතාවක් දක්වනුයේද මෙබඳු පුද්ගලයින්ය. මේ අය අධි විශ්ලේෂණ හැකියාවක් ඇති පුද්ගලයින්ය. ඕනෑම කරුණක ගැබ්වන දත්ත විශ්ලේෂණය කර සංජානනය කිරීමට දක්ෂතා දක්වනුයේ මේ අයයි. මෙබඳු මානසික ව්යුශහයක් සහිත අය පරිපාලන ක්ෂේත්රමයේදී දක්ෂතා දැක්වීම විශේෂයෙන් කැපී පෙනේ.මන්ද දැනට ලබා ඇති දත්ත හා තොරතුරු අනුව ක්ෂණික තීරණවලට එළඹීමේ හැකියාව වඩාත් අධිකව ඇත්තේ එබඳු අයට බැවිනි.එබඳු වෘත්තීන්වලදී වෘත්තීය හැකියා ලෙස ක්ෂණික තීරණ ගැනීමේ අවශ්යබතාව වඩාත් බහුලව ඇතිවන හෙයිනි.‍ ‍ අනෙක් පුද්ගල කොට්ඨාශය තුළ නිර්මාණශීලීබවට අදාළ සංජානන හැකියා සෙසු අයට වඩා අධිකව ඇත. මෙබඳු අය නිර්මාණශීලී පුද්ගලයින් ලෙස සැලකේ. කලාකරුවන්,සාහිත්යා කටයුතුවල නියැලි අය, මානව ශාස්ත්ර අධ්යසයනයට අදාළ විවිධ විෂය ක්ෂේත්රායන්හි නිරත පිරිස් බඳු අය මේ ගණයට අයත්ය. මේ අයතුළ විද්යුමාන සුවිශේෂීත්වය වනුයේ විශ්ලේෂණ හැකියාවට වඩා සංශ්ලේෂණ හැකියාව අධිකව පිහිටි බවයි.සංශ්ලේෂණය යනු දත්ත හා තොරතුරු අතර සබඳතාව දැකීමයි. විශ්ලේෂණයේදී විග්රිහය සිදුවන අතර සංශ්ලේෂණයේදී අන්තර් සබඳතා අතර සමානතා දැකීම සිදුවේ. මේ නිසා වඩා නිර්මාණශීලී ලෙස සිය කාර්යයන්හි නිරතවීමට මෙබඳු අයට හැකියා ඇත.සංශ්ලේෂණය මඟින් විවිධ විෂය පරාස අතර විවිධ සබඳතා හැඩතල අවබෝධ කරගැනීමට පහසුවෙන් හැකිවේ. සංශ්ලේෂණ හැකියාව අධික අයට නිර්මාණශීලී ලෙස ආකල්ප,සිතිවිලි පහල වනුයේ මේ දත්ත අතර තොරතුරුවල විවිධවූ සබඳතා හැඩතල සුවිශාල ප්ර මාණයක් අවබෝධ කර ගැනීමට හැකි බැවිනි.මෙමඟින් දත්තවල වෙනත් අයට නොදැකිය හැකි එසේම අවබෝධ කරගත නොහැකි වූ විවිධ සබඳතාවල විශාල පරාසයක් දක්වා පහසුවෙන් වටහාගැනීමට හැකිවේ.බුද්ධිමය හැකියාව ලෙස නූතනයේ අර්ථදැක්වෙනුයේ දත්ත විශ්ලේෂණ හැකියාව නොව දත්ත සංශ්ලේෂණ හැකියාවයි.මේනිසා ගණිතයට දක්ෂතා දක්වන අය බුද්ධිමතුන් ලෙස සැලකූ යුගය පසුකර නූතන යුගය නිර්මාණශීලී දක්ෂතා ප්රේකට කරන අය බුද්ධිමතුන් ලෙස සලකන යුගයකට එළඹ සිටින බව දත යුතුය.ලෝකයේ නව නිපැයුම් බිහිවනුයේ නිර්මාණශීලී හැකියාව අධික අය නිසාය.තාර්කිකව නිගමනවලට එළඹීමේ හැකියාව වැදගත්වනුයේ විශ්ලේෂණ කාර්යයේදීය.මේනිසාම ගණිතයේදී තාර්කිකව පියවර බද්ධව නිගමනවලට එළඹීමේ හැකියාව වැදගත්වේ. විශ්ලේෂණයේදී තිබෙන දත්ත විශ්ලේෂණය කිරීම සිදුවේ.එහි අවසාන නිෂ්ඨාවද වියුක්ත සංකල්ප ගොඩනැගීමය.මේ නිසා විශ්ලේෂණ හැකියාව අධික අයතුළ වියුක්ත සංකල්ප ගොඩ නැඟීමේ හැකියාව මනාව ඇත.අවසාන විග්රිහයේදී වියුක්ත සංකල්ප අර්ථනථනය කළයුතු වනුයේ සමස්තය සමඟය.සමස්තය සමඟ සන්සන්දනය කිරීම යනු යලි සංශ්ලේෂණයට පිවිසීමයි. මේ නිසා වියුක්ත සංකල්ප ගොඩනැඟීම තුළින් සමස්ත අවබෝධ කාර්යයට එතරම් අනුබලයක්ද නොසැලසේ. යමක් වියුක්තව අවබෝධ කිරීම එතරම් ඵලදායීද නොවේ.වඩා ඵලදායී වනුයේ එය සමස්තය සමඟ ගලපාගත් විටය.සමස්තය පිළිබඳ පුළුල්ව අධ්යයයනයකරනුයේ සංශ්ලේෂණ මඟින් නිසා විශ්ලේෂණයට වඩා සංශ්ලේෂණය උපයෝගීතාවක් ඇති ක්රුමවේදයක් බව පිළිගැනීමට ලක් වී තිබේ.යමක් පිළිබඳ අධ්යලයනය කිරීමේදී පවා සිදුකරනුයේ දත්ත අතර විවිධ සබඳතා පිළිබඳ නව නිර්මාණශීලී එළඹුම් සකස් කරගැනීමයි.ඉන් පවතින සබඳතා නව දෘෂ්ටිකෝණයකින් හැඩයකින් යුතුව දැකීමට හැකියාව ලැබේ.මේ නිසා අධ්යා පනය ක්රිෝයාවළිය මඟින් නිර්මාණශීලීබව වර්ධනය කළ හැකි බව වර්තමානයේ පිළිගැනීමට ලක්ව තිබේ. 1.2.මානව සංජානනයේ විවිධ සීමා මානවයාගේ ඉන්ද්රී ය ස්වභාවය අනුව සංජානනයේ විවිධ සීමා පවතී. ඇතැම් සීමා භෞතික වන අතර ඇතැම් සීමා ආධ්යාීත්මික වේ. යම්කිසි දෙයක් කිරීමේදී එය කරන ක්ර්මය පිළිබඳ සිතීමට බොහෝ අය පුරුදුව සිටිති.බොහෝ අවුරුදු ගණනකට පෙර ගෙස්ටෝල්ට් මනෝ විද්යා ඥයින් පවා මෙසේ ප්රබශ්න නැඟීමට හුරුව සිටියහ.මේ ප්රදශ්න සරළ වුවද ඊට දිය යුතු පිළිතුර නම් සංකීර්ණ විය හැක. ශබ්ද, වේදනා, රස හා ආඝ්රාේණ බඳු සංජානනයන් සියළු සංජානනවලට දෘෂ්යී සංජානනය මූලික වේ. මේනිසා දෘෂ්යව සංජානනය මඟින් ලෝකයට අයත් සෙසු ඉන්ද්රීෂය සංජානන පිළිබඳ මූලික අවබෝධයක් ලැබිය හැකිය. එසේම පුද්ගලයෙකු තුළ ඇතිවන ක්ෂණික අවබෝධය ද සංජානනයට තවත් නමක් ලෙස සැලකිය හැකිය. සංජාන‍නයේදී ලබාගනු ලබන දත්ත අතර කිසියම් අනුපිළිවෙලක් ක්ර මවත් සංවිධානාත්මක බවක් තිබිය යුතුය. ලබාගත් දත්ත උපයෝගී කරගනිමින් නව දැනුමක් බිහිකර ගත හැක්කේ එවිටය.නිර්මාණශීලී බවේ පදනම අළුතින් දැනුම නිර්මාණය කිරීමයි.එය බුද්ධිමය හැකියාවකි.ඇතැම් අය තුළ මේ හැකියාව අධිකව ඇත.සමහරු විශ්ලේෂණයේහි දක්ෂවුවද මෙකී නිර්මාණශීලී හැකියාව අඩු අයයි.ඇතැම් අය තුළ මේ හැකියා දෙකම එක පමණට වැඩී ඇත. ඉන්ද්රිශයන් මඟින් ස්නායු සංවේදන සම්ප්රේතෂණයවීම සංජානනයේ ප්රැථම පියවරයි. සංවේදන ක්රි යාවලිය නිවැරදිව සිදුවීමට ස්නායු ක්රිෂයාකාරීත්වය නීරෝගීව පැවතිය යුතුය. ඉන්ද්රිකයන්ගේ සිට ශරීරය අභ්යමන්තර තුළින් මොළය දක්වා විහිදෙන අති දැවැන්ත ජාලමය ස්නායු තන්තු ව්යුිහයක් මිනිසාට හිමිව තිබේ.මේ ස්නායු තන්තු ව්යු්හය මඟින් සංවේදන නිදහසේ මොළ අභ්යුන්තරය කරා සම්ප්රේ ෂණය වේ.සංජානනය සිදුවනුයේ මේ ස්නායු තන්තු හරහා සිදුවන දත්ත සම්ප්රේයෂණ ක්රිේයාව මඟිනි.එනිසා සංජානනය පිළිබඳ නිවැරදි වැටහීමක් ලබාගැනීමට නම් පළමුව ‍ස්නායු ක්රිරයාකාරීත්ව රටාව පිළිබඳ ජීව විද්යාුත්මක අධ්යනයනයක නිරතවීමේ අවශ්ය්තාවද මතුවේ. මෙකී සංවේදන පැනල හරහා සිදුවන තොරතුරු හුවමාරුව සංජානන ක්රිීයාවළියට සෘජු ලෙස සම්බන්ධ බව ගිබ්සන් (Gibson 1966) දක්වා තිබේ. නමුදු බොහෝ සංජානන ක්රි යාවළීන් තුළ සංවේදන වාර්තාවනුයේ අසංවිධිත දත්ත ලෙසය. එසේම එම දත්ත පූර්ව සන්නිවේදිත තොරතුරු හා සම්බන්ධය. එද දත්ත මඟින් පරිපූර්ණ හා නිර්මාණශීලී තොරතුරක් සැකසෙනුයේ ඒවා විධිමත් රටාවකට අනුව සංවිධානය කිරීම මඟිනි. පසුකාලීනව දත්ත ඇසුරින් නිර්මාණශීලී රටා ප්රිකටකිරීම වෙනත් ආකාරයක මානසික ක්රි යාවලියක් වන අතර එය හැඳින්වෙනුයේ ප්ර ජානනය ලෙස බව විලියම් ජේම්ස් (William James)විසින් බොහෝ කාලයකට ප්රපථම පෙන්වාදී තිබිණ. අපට දැනෙන බොහෝ විෂයගත සංවේදන අපගේ මනසින් බැහැර වෙනත් ස්ථානයක සිට ඇතිවන ඒවා සේ අප උපකල්පනය කරනුයේ මේ නිසාය. ස්නායු සංවේදන පරිවර්තිත ස්වරූපයෙන් මානව මනසට ඇතුල්වන ස්ථානය සංජානනය බව දැක්වේ.මෙබඳු අවස්ථාවලදී ඇතැම් ස්නායු සංවේදන නිවැරදිව ග්රනහණය කරගැනීමට අපහසු විය හැකිය.එවිට එය ව්යාීජයක් හෝ මඟහැරුණු සංජානනයක් නොවන බව දත යුතුය.මේ අතර වෙනත් බොහෝ විශ්වසනීය සංජානන සමඟ එකඟතාවට නොපැමිණි අපැහැදිලි සංජානනද වේ. කිසියම් මොහොතකදී අපගේ සංවේද උත්තේජන සමූහය අතරින් එතෙක් ප්ර ත්යනක්ෂ කළ පැහැදිලි ස්වල්පය පමණක් ඉතිරිකර අනෙක් සියල්ල විනාශවී යෑමට හැක. විවේකී ස්වරූපයෙන් යුතු කෙටි නොපැහැදිලි පසුබිමක් පවතින අතරතුර පැහැදිලි බව අඩු අනෙක් දේ අපට පහසුවෙන් ප්රවත්ය ක්ෂ කළ නොහැක. මෙය මෙහි කියවෙන පරිදි අප වටා විවිධ ස්ථානවල ඇතිවන සිද්ධීන් ස්වල්පයක් පමණක් සංජානනය කළ හැකිය.මෙහිදී සංජානනය අසම්පූර්ණය.නමුදු අත්යකවශ්යතම දේවල් ග්රදහණය කරගත හැකිය. පියවි මානව ඉන්ද්රි යන්ට පරිබාහිර වෙනත් උපකරණ භාවිතා කර සංජානනයේ හැකියාව වර්ධනය කරගත හැකිය. විවේකීය සිටින අවස්ථාවලදී සංජානන හැකියාව කළබලකාරී අවස්ථාවකට වඩා වැඩි බව දක්නට ලැබේ.ඒ අනුව ජීව විද්යාාත්මක සාධක හැරුණු විට සංජානනයට බලපාන වෙනත් කරුණුද ඇතිබව පෙනේ.මෙය දැඩි අවධානයට යොමුවිය යුතු සංජානනයේ මූලික ගුණයකි. අපගේ අත්දැකීම් ක්ෂේත්රඅ නිවැරදිව කේන්ද්රතගතවීම හා මායිම්ගතවීම දක්වා අවධානය බෙදී ගොස් ඇත.අපගේ ප්රරත්යේක්ෂය තුළ කේන්ද්රිගතවූ සංජානනයේ බොහෝ ක්ෂේත්රි පැහැදිලිය.මන්ද ඒ සියල්ල අපේ පසුබිම මත පෙලගැසී ඇති අපගේ ප්රරත්යූක්ෂයන් බැවිනි.අනෙක් කරුණ අපැහැදිලි ප්ර ත්ය ක්ෂ වේ.අනෙක් අතට අපේ සංජානන සියල්ලම ඉන්ද්රිියන් ක්රියයාත්මක වන සීමාව දක්වා විහිද පවතී.ඇසක පෙනීම සිදුවන මට්ටම අනුව දෘෂ්යන සංජානනය සීමා වේ.යම් හෙයකින් පුද්ගලයෙකු තුළ ඇසේ පෙනීම අඩුවීම දෘෂ්යු සංජානනය ඒ පෙනීමට සාපේක්ෂකව අඩුවීමට හේතුවේ.මෙලෙස ඇසීම, රස දැනීම, ආඝ්රාෂණය හා ස්පර්ශය යන අරමුණු දැනීමට අදාළ ඉන්ද්රි යන්ගේ දුබලතාවක් මතු වීම මත ඉන් ලැබෙන ශ්ර වණ, රස, ආඝ්රාශණ හා ස්පර්ශ සංජානන ඊට සාපේක්ෂකව අඩුවී යාහැකිය. මෙහිදී පැහැදිලි වනුයේ මානව සංජානනයේදී ඉන්ද්රී ය සංජානනයට සීමා පැණවෙන බවයි.සිතෙන් ලබා ගන්නා මානසික අරමුණු අනුව සංජානනය ලබාගත හැක්කේ සිතේ ස්වභාවයට අනුවය. සිත මඟින් ලබාගන්නා ‍මෙබඳු මානසික අරමුණුවලට බුදු දහමේ ධම්ම ලෙස හැඳින්වේ. මේ මානසික අරමුණු ගැනීමේ ක්රිුයාවලියට සෘජුවම මොළයේ ස්නායු හා ස්නායු සෛල සම්බන්ධ වේ. සාමාන්යමයෙන් අප සීතිම හෝ කල්පනා කිරීම ලෙස හැඳින්වෙනුයේ මේ ක්රිනයාකාරීත්වයයි. මෙහිදී අතීතයේදී ඇස,කණ,නාසය,දිව හා සම ආදී සෙසු ඉන්ද්රීසය ක්රිනයාකාරීත්වය මඟින් ලබාගෙන මොළය තුළ ගබඩාවී පැවතී විවිධ අරමුණුවලට අදාළ සංකල්ප, අදහස් පිළිබඳ යළි නව සබඳතා හැඩතල අනුව සංවිධානයවී සකස්වීමක්, සිදුවේ. සිතීම ලෙස හැඳින්වෙනුයේ මෙයයි. මොළයේ ස්නායු ක්රිීයාකාරීත්වය මඟින් පමණක්ම අරමුණු ලබාගැනීමට හැකි පසුබිමක් පවතී. කිසියම් හෙයකින් කෝමාව වැනි රෝගී තත්වයක් වැළඳී සිතේ ක්රි යාකාරීත්වය අඩපණවූ විට සිත කේන්ද්රක කර ඇතිවන අරමුණු දැන ගන්නා ස්වභාවයද නැතිව යයි.සාමාන්යීයෙන් සිත ලෙස හැඳින්වෙනුයේ මොළයේ ක්රිමයාකාරීත්වයයි.හැඟීම් දැනීම් සියල්ල සඳහා මොළයේ වෙන්වූ ප්ර‍දේශ පිහිටා තිබේ.මේ ස්වභාවයට ඇතැම් අවස්ථාවලදී හෘදයවස්තුවේද කිසියම් උපකාරයක් ලැබිය හැකිය. දුක, සතුට, රාගය හා කෝපය ආදී හැඟීම් සියළු දේ වෙනත් ඉන්ද්රිපයයක උපකාරය රහිතව මනසට පමණක් ඇතිකළ හැක.එබඳු අවස්ථාවකදී සංජානනයට මූලික වනුයේ මනසයි.එනිසා මනස වෙනත් ඉන්ද්රිකයක් හා සමානව සංජානනයට උපකාරවන බව මින් පැහැදිලි වේ. මනසට අවශේෂ වෙනත් කිසිදු ඉන්ද්රිායක ආධාරය රහිතව තනිවම සංජානන කාර්යය සිදුකළ හැක.එසේම සෙසු ඉන්ද්රිකයන්ට බලපවත්වන විවිධ සීමා මානව මනසට එහිදී බලනොපාන බවද පෙනී ගොස් තිබේ. වෙනත් ඉන්ද්රිරයන්හි ගැබ්වන ඉන්ද්රීවය දුබලතාව එම ඉන්ද්රිවයන් මඟින් වන සංජානනයට බලපාන නමුදු මනෝ ඉන්ද්රීනය සංජානනය සඳහා එබඳු සීමා බලනොපායි.එසේ වනුයේ මානසික හැකියාවේ අසීමිත බව නිසාය. මානව සංජානනයේ සීමා සහිත බව පෙන්වීමට හොඳම නිදසුන නම් ඉන්ද්රීේයන් මඟින් ඇති වන සංජානනයේ දුබලතායි.සැබෑවටම අපගේ ඉන්ද්රි යන් මඟින් වන සංජානනය සත්ය ය නොවේ.ඒ සඳහා විවිධ හේතු සාධක ඉදිරිපත් කළ හැකිය.ඉන්ද්රී ය සංජානනයේ ඇති විවිධ සීමා සහිතකම් මීට බලපායි.ඇස, කණ,නාසය,දිව හා සම යන පසිඳුරන්ගේ පවතින ජීව විද්යාවත්මක දුබලතා සංජානන කෙරෙහි බලපවත්වයි.මානව ස්නායු පද්ධතියට ඉතා කුඩා අන්වීක්ෂීය පරතරවලින් යුතු සංජානන රාශියක් ස්නායු තුළින් මොළයට සම්ප්රේිෂණයවනුයේ කිසිදු අතරක් නොමැති එකම සංජානනයක් ලෙසවීම එක් ජීව විද්යා්ත්මක දුබලතාවකි.මේ ජීව විද්යාකත්මක දුබලතාව ඇස,කණ,නාසය,සම යන පසිඳුරන් කෙරෙහි පමණක් නොව මනෝ ඉන්ද්රිමයයටද අදාළය.ඊට හේතුව මනෝඉන්ද්රි යය සකස්ව ඇත්තේද මොළයේ ස්නායු පද්ධතිය හා හෘදය වස්තුවේ රුධිර සැපයුම් ක්රි්යාකාරීත්වය එකාබද්ධව බැවිනි.ඊට අමතරව බුදුදහමේ මානවයාගේ මුළු සිරුරෙහිම දැනෙන,විඳින ස්වභාවය සි‍තසේ දක්වා ඇත.මේ අනුව බුදුදහමේ ‍මනෝඉන්ද්රීළය පිළිබඳ විග්රිහය බටහිර මනෝවිද්යාවවේ සඳහන් වන මනෝ ඉන්ද්රීටය පිළිබඳ විග්රමහයට වඩා පුළුල් බව පෙනේ.බටහිර මනෝ විද්යාෝවේ මනෝඉන්ද්රිවය ලෙස දැක් වෙනුයේ මොළයේ ස්නායු, හෝමෝන හා රසායනික ද්රරව්යෝවල ස්නායු ආවේග සම්ප්රේ ෂණ කාර්යය යන කරුණු ස්වල්පය පමණි. බටහිර මනෝවිද්යායවට අනුව හෘද වස්තුව රුධිර සැපයීමේ කාර්යයට අමතරව ස්නායු සම්ප්රේාෂණ කාර්යයට සම්බන්ධ මොළයට සෘජු මානසික බලපෑමක් සිදුකළහැකිවූ ඉන්ද්රිඅයක් ලෙස සාමාන්යායෙන් නොසැලකේ.නමුදු හෝමෝන හා දේහයේ විවිධ රසායනික ද්රිව්ය් සමඟ මුසු වූ රුධිර පරිවහනය සම්බන්ධව ඉතා වැදගත් මෙහෙයක් හෘද වස්තුව මඟින් ඉටුවන බව බටහිර විද්යාරව පිළිගනී.මේ නිසා මානවයාට ඇතිවන තදබල මානසික ආවේග,කම්පන,ආතති ආදී මානව මොළ‍යට අයත් ස්නායු පද්ධතියේ බලපෑම්වලදී හෘද වස්තුවේ රුධිර පරිවහනය සම්බන්ධව විවිධ ගැටළුකාරී තත්ව පැණ නැඟී ඒවා හෘදයාබාධ දක්වා දුරදිග යන බව වෛද්ය්විද්යාු අර්ථකථන වල පැහැදිලිව සඳහන්වේ. මිනිස් ඉන්ද්රිියන්ගේ සීමාසහිත සංජානන හැකියාව නිසා ඇතිවන මානව සංජානන දුබලතා සඳහා විවිධ නිදසුන් පෙන්වා දිය හැක.සාමාන්යායෙන් නිවෙස්වල භාවිතා කරන කැතෝඩ කිරණ (Cathode Ray Tube) විදුලි පහන් මඟින් ආලෝකය ඇති කරනුයේ කැතෝඩ කිරණ නළයක් තුළින් ගමන්කිරීමට සැලැස්වීම මඟිනි. නළයේ ආලේපකර ඇති රසායනික සංයෝගය නිසා කැතෝඩ කිරණ ගමන්කිරීමේදී ආලෝකය එමඟින් උත්පාදනය වේ.කැතෝඩ කිරණ යනු වේගයෙන් ගමන්කරන ඉලෙක්ට්රෝීඩ ප්ර්මාණයකි. මේ ඉලෙක්ට්රෝනඩ ගමන්කිරීම ඉතා කුඩා ක්ෂුද්රන පරතර සහිතව සිදුවේ.එය සිදුවනුයේ කැඩි කැඩී යාමක් ලෙසය.නමුදු මේ ක්රිීයාව වේගවත්ව සිදු වේ.එනිසා සාමාන්යවයෙන් මිනිස් ඇසට එසේ සිදුවන බවක්වත් නොදැනේ.සාමාන්යන මිනිස් ඇසට එය දර්ශනය වනුයේ නොනවත්වාම එකදිගට ඇතිවන ආලෝක ධාරාවක් ලෙසය.මෙය මිනිස් ඇසේ පවතින දුබලතාවක් නිසා ඇතිවන සාවද්යකවූ සංජානනයකි.මිනිස් ඇසට පැමිණෙන දෘෂ්යව සංජානනය ඇස තුළ රඳා පවතින කාලසීමාවක් ඇත. සාමාන්යඇයෙන් එය තත්පරයකින් 1/10 ක් පමණ වේ.මේ කාලසීමාව පසුවූ විටදී පැමිණෙන දෘෂ්යන සංජානන කිසියම් පරතරයක් සහිතව සංජානනයවේ.එවිට එය පෙනෙනුයේ අඛණ්ඩව නොව කැඩී කැඩී යන ද්ර ෂ්යර සංජානන පෙළක් ලෙසය.නමුදු තත්පරයකින් 1/10 කට වඩා අඩුවූ දෘෂ්යැ සංජානන අතර කාලසීමාව අඩුවූ විට එය වෙන් වෙන්ව සංජානනය කිරීමට මානව දෘෂ්යය සංජානනය අසමත් වේ.එවිට එය පෙනෙනුයේ එකම අඛණ්ඩ සංජානනයක් වශයෙනි.කැතෝඩ නළ ප්රයදීප්ත පහනෙහි ආලෝකය කැඩී කැඩී පැමිණෙන නමුදු එය අඛණ්ඩ ආලෝක ධාරාවක් සේ සංජානනය කරනයේ එම අලෝක ධාරාවේ බිඳීම තත්පරයෙන් 1/10ට වඩා අඩුකාලසීමාවකදී සිදුවන බැවිනි. කර්මාන්තශාලාවල යන්ත්රෝබපකරණ ආදියේ දැතිරෝද භ්ර1මණ වේගය ‍ඇතැම් අවස්ථාවලදී තත්පරයෙන් 1/10 කට වඩා අධිකවන අවස්ථා ඇත.එම අවස්ථාවලදී එබඳු චලන ඇසට නොපෙනී යාහැක.පෙනනුයේ දැති රෝද එකතැන නතරව තිබෙන්නාක් මෙනි.එසේම කැතෝඩනල ප්රයදීප්ත පහන් කර්මාන්තශාලාවල භාවිතා කිරීමේදී ආලෝකය කිරණ බිඳි බිඳී යන අවස්ථාව හා දැතිරෝද භ්රීමණ වේගය එකහා සමානව සමපාත වියහැකි අවස්ථාවලදී දැතිරෝදවල චලනය නොපෙනීයාම නිසා හදිසි අනතුරු සිදුවිය හැක.එනිසා එබඳු ප්රෝදීප්ත පහන් කර්මාන්තශාලාවල භාවිතය තහනම්ය. සිනමාපටයක් නැරඹීමේදී එහි රූපරාමුවල සිටින නළුනිළියන්ගේ රඟපෑම්වන අංගචලන සටහන්ව ඇති කැමරාපටය වේගවත්ව දිවවීමේ කාර්යය සිදුවේ.රූපය ඇසේ රඳාඇත්තේ තත්පරයෙන් 1/10 ක් පමණ සුළු කාලයක් නිසා ඊට වඩා වැඩි වේගයෙන් දිවෙන රූපරාමු පෙළක සටහන්ව ඇති අංග චලන සමූහය මඟින් සැබවින්ම නළුනිළියන් ක්රිූයාකරනු දැකියහැක.නමුදු එය සැබෑව නොවේ.මේ අයුරින් දෘෂ්යඊ සංජානනයේ පවතින ජීව විද්යා‍ත්මක දුබලතාව උපයෝගීකරගෙන ව්යාබජ දේ සැබෑ දේ ලෙස මවා පෙන්වනු ලබයි.එය රැහැනකින් සර්පයෙකු මවා පෙන්වීමට සමානය.රූපවාහිනියේ හෝ පරිගණක තිරයේ ක්රිනයාවලියද මෙයට සමානය.එහි ඇත්තේද කැතෝඩ කිරණ නලයකි.එයින් නිකුත්වන කැතෝඩ ධාරාවක් නලයේ මුහුණත ආලේපකර ඇති ෆෙරොක්සයිඩ් සංයෝගයක වැදී පරාවර්තනය වේ.එම ධාරාව කුඩා අලෝක ලපයකි.එය ඉතා වේගයෙන් කැතෝඩ නලයේ මතුපිට වැදීමෙන් හා පරාවර්තනයවීමෙන් තිරය මත රූපයක් මවයි.මේ ක්රිෙයාවලිය අඛණ්ඩව සිදුවේ.එනිසා රූපවාහිනිය හෝ පරිගණක තිරය දෙස බලා සිටින්නෙකුට පෙනෙනුයේ ඒ මත දිස්වන චලන,රූප හෝ නිශ්චිත තොරතුරු සමූහයකි.නමුදු ඒ සියල්ල කුඩා ආ‍ලෝක ලපයකින් මැවුනු මායාවකි. විවිධ ඔෂධ වර්ග නිසාද මෙසේ මායාකාරී හා භ්රාකන්ත සහගත සංජානන මිනිසුන්ට ඇතිවේ. එසේම විවිධ මානසික රෝගී තත්ව නිසාද භ්රාසන්තාබාධ (Hallucinesis)ඇති‍වේ.සමහරු නොමැති දේ සිතින් මවාගෙන බිය වෙති.එයද භ්රාදන්තිය ඇතිවීමට (Hallucinate)හේතුවකි.සැබෑ ලොව තුළ නොමැති විවිධ දේ සිතින් මවාගෙන බියට පත්වීම මානසික රෝගී චර්යාවක ලක්ෂණයකි.එවැනි අයට සෑබෑ ලොවතුළ විද්යීමාන විවිධ වස්තූ එබඳු භ්රාlන්ති ඇතිකර ගැනීමට අරමුණු වේ.නැතහොත් සිය යටිසිතේ සැඟව පවතින,යටපත්කළ විවිධ ඉටුනොවූ ආශා,හැඟීම් ආදිය ප්රේතිරූප සේ හේතුවේ. මේවා භ්රාසන්ති ඇතිවීමට හේතුවන ප්රcතිමූර්ති (Image Hallucinatory)යැයි සලකනු ලැබේ.මානසික රෝග අතර බිය නිසා ඇතිවන විවිධ මානසික රෝග (Hallucination)විශාල සංඛ්යාමවක් ඇත.මේවා මානසික රෝගී භීතිකා (Phobia)සේ හැඳින්වේ.සමාජ භීතිකාව (Social Phobia)මින් වඩා ප්රමචලිත භීතිකාවයි.උසස්ථානවලට ඇති බිය(Acrophobia),අවකාශ ස්ථානවලට ඇති බිය (Agoraphobia), වැසුණු ස්ථානවලට ඇති බිය(Claustrophobia), හුදකලාවට ඇති බිය(Monophobia), අඳුරට ඇති බිය(Nyctophobia), ව්යානධි බිය(Pathophobia), අමුත්තන්ට ඇති බිය(Xenophobia) හා සතුන්ට ඇති බිය(Zoophobia) යනුවෙන් බිය නිසා ඇතිවන මානසික රෝග වර්ග රාශියක් මනෝවිද්යාඅවේ සඳහන්ය. සිතේ තදබල විශ්වාස ඇති විටද ව්යා ජ, මායාකාරී දර්ශන,ශ්රoවණ ආදිය ඇතිවේ.ආගමික ඇදහිලි, විශ්වාස හා අභිචාර විධි නිසාද භ්රා න්ති තත්වයන් ඇතිවේ.සිරුරට හිංසා කරගනිමින් දුක්දී අත්තකිලමථානුයෝගී ව්රධත පැවැත්වීම හින්දු ආගමික චාරිත්රදවිධි අතර ඇත.එහිදී සිරුරට කටු ගසා ගැනීම, දිවට උල්කටු ඉඳිකටු වැනි දෑ ගසා ගැනීම, මුහුණට දෙකම්මුල්වලට උල් තියුණු ලෝහ ආයුධ වලින් පසාවන සේ ඇණීම,ලණු උපයෝගී කොට සිරුරට ගැසූ ලෝහ කොකු ආදී දේවලින් පැද්දෙමින් එල්ලී සිටීම හා දවසේ නියමිත කාලවේලාවක් නිරාහාරව සිටීමෙන් උපවාස කිරීම ආදී දේ කරන ආකාරය නිරීක්ෂණය කළ හැකිය.මේ කිසිදු කාර්යයකදී සිරුරට වදවේදනා දීම එබඳු දේ වල නිරතවන අයට මැසිවිලි නැඟීමට කරුණු නොවේ.මන්ද ස්වකැමැත්තෙන්ම වධවේදනා විඳීමට සහභාගීවන බැවිනි.ඇතැම්විට මේ කාර්යයවලදී සිරුරට වධදීමේදී වේදනාදිය නොදැනෙන බවක් ද මෙබඳු අය පවසති.අධික ආගමික භක්තිය මඟින් සිරුරේ සංවේද සම්ප්රේදෂණය කරන ස්නායුවල සන්නිවේදන කාර්යයට බාධාඇති කරවිය හැකි බව මෙබඳු සිදුවීම්වලදී පෙනේ. අධික ආගමික භක්තිය පවා අභිප්රේරරණයක්(Motivate) ලෙස ක්රිදයා කරයි.මානව ස්නායු සම්ප්රේමෂණයේ ඇති ස්වභාවික සන්නිවේදන කාර්යයට බාධා කිරීමට පවා මේ අභිප්රේලරණයන්ට (Motivation) හැකියාව ඇත.එහිදී ඇතිවන සෘණාත්මක ශාරීරික සංවේදන (Negative Body Senses) මොළයට දැන්වීම හා මොළය විසින් ඒවා හඳුනාගැනීමේ කාර්යයට අභිප්රේාරණය මඟින් බාධා ඇති කෙරේ.ඇතැම්විට දැඩි ආගමික භක්තිය විසින් ඇති කරණ අස්වාභාවික අභිප්රේමරණ නිසා විවිධ භ්රාණන්ති අවස්ථා පවා මනසේ ජනිත වේ.මෙවිට සම්ප්රේපෂණය වන සංවේද නිසියාකාරව හඳුනාගැනීමට මනසට නොහැකිවේ.හඳුනාගැනීමේ ක්රිඇයාවළිය විකෘති වේ.වැරදි සංජානන සැපයීම නිසා මනස නිවැරදි‍ැදේ ලෙස හඳුනාගනු ලබනුයේ වැරදි දෙයයි.මානව සංජානනයේ පවතින සීමා සහිතබව නිසා වරදවා හෝ සිතාමතාම විකෘතිකර ලබාදෙන සංජානන නිවැරදිව අවබෝධ කර ගැනීමට ඊට නොහැකිවේ. මේ නිසා සංජානනය නිවැරදිව සිදුවීමට ජීව විද්යාෝත්මකව අනුබලය වැදගත්ය.සංජනනය කර ගනු ලබන අරමුණු නිවැරදිව සංජානනයවීමට ජීව විද්යා ත්මක පැතිකඩ විශාල බලපෑමක් කරනු ලැබේ. ඇතැම්විට ජීව විද්යායත්මකව පවතින විවිධ ගැටළු, දුබලතා සීමිත බව සංජානනයටද බලපානුඇත.ඒ නිසා නිවැරදි සංජානනයක් සිදු වීමට ජීව විද්යා ත්මක නිරෝගී බව අවශ්යලය. ඉන්ද්රීසය දුබලතා ඇතිවීම නිසා සංජානනයේද ගැටළු, දුබලතා ඇතිවනුයේ මේ නිසාය. ජීව විද්යා්ත්මක පැතිකඩ නිවැරදි සේ තිබුණද,ඇතැම්විට බාහිර කරුණුවල බලපෑමට නතුවීම නිසා සංජානනය විකෘතිය වියහැකිය. විවිධ ආගමික අභිචාර විධිවල බලපෑමට නතුවීම නිසා ඇතැම්විට විවිධ කරුණු සංජානනය කරගනුයේද විකෘති අයුරින් වියහැකිය. සංජානනය සිදුවීමට අදාළ ජීව විද්යා ත්මක ක්රිනයාවළියට අතරමඟදී බාධා ඇති කිරීමට පවා මෙබඳු බාහිර බලපෑම්වලට හැකියාව තිබේ. කෙසේ වුවද මිනිස් මනස සතු සංජානන හැකියාවෙන් දැනට විවිධ කාර්යය සඳහා භාවිතා වනුයේ ඉතා සුළු ප්රමමාණයක් පමණි.එය දිය මත ගිලී ඇති අයිස් කන්දකට සමානය.මතුපිට දක්නට ලැබෙන ප්රාමාණයට වඩා විශාල ප්රතමාණයක් දිය යට ඇති බැවිනි.බොහෝවිට සාමාන්යප මානව සංජානනය පිළිබඳව සාකච්ඡා කරන විට ඒ සඳහා අරමුණු කරනුයේ ඉන්ද්රීහය සංජානනය බව පෙනී යයි.ඉන්ද්රීසය සංජානනයට විවිධ සීමා පැණවී තිබේ.ඉන්ද්රිෝයන්හි පවතින ජීවවිද්යාසත්මක දුබලතා ඊට හේතු වේ.පුද්ගලයෙකු සතුව පවතින මනසද ඉන්ද්රිඉයකි.සෙසු ඉන්ද්රි්යන්හි විද්ය මාන ජීව විද්යා්ත්මක දුබලතා මානව මනසට එතරම් ප්රදබලව බලනොපායි.එබැවින් වෙනත් ඉන්ද්රි්යන්ගෙන් පරිබාහිරව මනස පමණක් භාවිතා කර සංජානන කාර්යයෙහි නියැලීමේදී ඊට ඇතිවන බාධාවන් බො‍හෝ අඩුය.එනිසා ඉන්ද්රීකය සංජානනයේ විද්යනමාන විවිධ ජීවවිද්යා ත්මක සීමා ජයගත හැක්කේ බොහෝ විට මනෝ ඉන්ද්රිාය භාවිතා කරබව දක්නට ලැබේ.නිදසුනක් ලෙස භාවනා කිරීමේදී භාවිතයට ගනු ලබන්නේ මනෝඉන්ද්රි්යයි.එහිදී භාවනාව තුළින් වැඩිදියුණු කරන ලද මනෝඉන්ද්රියය භාවිතයෙන් සෙසු ඉන්ද්රි්යන්ට ලබාගත නොහැකි අතිසූක්ෂම සංජානන පවා ලබාගත හැකිය.මන්ද සෙසු ඉන්ද්රි්යන්ට විවිධ සීමා ජෛව විද්යානත්මකව පැණවී ඇති බැවිනි.මනෝ ඉන්ද්රිටය පමණක් එකී ජීව විද්යාිත්මක දුබලතාව ඉක්මවා යාමට සමත්වී තිබේ.මනෝ ඉන්ද්රි්යේ ගැබ්වන පවතින සංජානන හැකියාව වුවද සාමාන්යු ප්ර මාණයට වඩා දියුණු කළ හැකිබව වර්තමාන පර්යේෂණවලින් පවා පැහැදිලිවී ති‍බේ.ඒ පිළිබඳ බටහිර රටවල අධිමානසික විද්යා් ක්ෂේත්රනයේ (Para-Psychology) විවිධ පර්යේෂණ සිදුවී තිබේ.මෝහනය හා භාවනාක්රධම භාවිතා කර සංජානන හැකියා වැඩි දියුණු කළ හැකි බව එහිදී දැන් සොයා ගෙන තිබේ.ඇතැම් පර්යේෂණකයින් මෝහනය හෙවත් ස්වප්න නිද්රාිව කෙරෙහි වැඩිදුරට විශ්වාසය නොතබන බව පෙනී ගොස් තිබේ.ඊට හේතුව මෝහනය මඟින් මෝහනයකරනු ලබන පුද්ගලයාගේ කිසියම් අධිකාරී බලපෑමක් මෝහනයට පත්වන තැනැත්තාට ලැබීමයි.මෝහනය කරන්නා විසින් මෝහනය වන්නාව සිය ග්රමහණයට ගන්නා ස්වරූපයක් මෙහි විද්යපමානය.මේ නිසා මෝහනය කර සිදුකරන විවිධ ක්රිපයාවල අස්වාභාවික හැඩයක් ගැබ්වන බව මොවුන්ගේ අදහසයි.මෝහනයේදී නිද්රානශීලී බවට පත්වන උඩුසිත මඟින් මෝහනයේදී අවධිවන යටි සිතේ ක්රිෝයාකාරීත්වය අවබෝධ කරගැනීමට අසමත්වන බවද ඔවුන් දක්වා තිබේ.එසේම මෝහනයට පත්වන පුද්ගලයා තවත් අයෙකුගේ රූකඩයක් බවට පත්වන බැවින් ‍පිළිගත් මනෝ චිකිත්සක ක්රකම වේදයක් සේ මෝහන ප්ර තිකාරය යොදාගැනීම පවා ගැටළු සහගත බවක් ඇතිකරන බව මොවුන්ගේ පිළිගැනීමයි. මානව මනස මඟින් සෘජු ලෙස ලබන සංජානන හැරෙන්නට ඉන්ද්රිළයන්ගෙන් ලබාගන්නා සෙසු ඉන්ද්රීෙය සංජානනවල යම් සීමාසහිත බවක් ඇත.ඉන්ද්රීසයන්ගේ ඇති ජෛවවිද්යාසත්මක දුබලතා නිසා මෙබඳු තත්වයක් ඇතිවේ. ඇතැම් දුබලතා සාමාන්යඇ පියවි මිනිස් ඇසට හසුවන අතර ඇතැම් දුබලතා එක්වරම වටහාගැනීම අසීරුය.එහි සියුම් ස්වභාවයක් ගැබ්වන බැවිනි.සියළු මානව සංවේද සංජානනය වනුයේ කුඩා අන්තර ඇති දත්ත ඛණ්ඩ වශයෙනි.අපට එක් සංජානනයක් සේ දැනෙන සංජානනවල සැබෑ ස්වරූපය මේ කුඩා අන්තර සහිත සංවේද සමූහයකි.මේ කුඩා අන්තර අතරඇති ක්ෂණික බවත්, ක්ෂණික ඛණ්ඩනයත් නිසා සැබවින් සංවේද සමූහයක් වෙනුවට දැනෙනුයේ ඒවා එක්ව මිටි වශයෙනි.ඒ නිසා අප සංජානනයක් වශයෙන් සලකනුයේ සංවේද මිටියකි.කෙසේ හෝ ඒවා අතර පවතින පරතරය අවබෝධකළ හැකිනම් ඉන්ද්රීේය සංජානනයේ පවතින මිථ්යාහව ක්ෂණික ලෙස වැටහේ.කුඩා තිත් සමූහයක් දෙස ඈතින් හිඳ නැරඹීමේදී එහි තිත් වෙනුවට කිසියම් රූපයක් සටහන්ව ඇති බවක් අපට පෙනෙනුයේ ‍මේ සංජානන මායාව නිසාය.මේ තත්වය දෘෂ්යර,ශ්ර වණ,රස, ස්පර්ශ හා මනන සංජානන සම්බන්ධයෙන්ද එසේම සත්ය ය වේ. මේ නිසා අපට සංජානනය වන සෑම දෙයක්ම ලෝකයේ ඇති සැබෑ පිළිවෙල යැයි නොසිතිය යුතුය.නමුදු සෑම අයෙකුම සමානව සංජානනය කරනු ලැබේ.එයට හේතුව ඉන්ද්රිවය ක්රිමයාකාරීත්වය සමානව සකස්ව ඇති බැවිනි.වරදක් ඇතත් සියළු දෙනාටම ඒ වරද එක සමානව අත්දැකීමට සිදුවන බැවින් එය සංජානන දුබලතාවක් ලෙස නොගැනේ.නමුදු සිහි තබාගත යුත්තක් නම් එය සැබෑවක් නොවන බවයි.මෙහිදී සිදුවනුයේ සාවද්යද සංජානනය සියළු දෙනාටම ලැබෙන බැවින් එය නිවැරදි යැයි සලකා ගැනීමයි. සියළු දෙනාටම එකහා සමානව සංජානන ලැබූ පමණින් අප ලබන සෑම සංජානනයක්ම නිවැරදි නොවන බව වටහාගත යුතුය.ඒනිසා දැනට නිරෝගී යැයි සැලකෙන පුද්ගලයෙකුගේම සංජානන සහමුලින්ම නිවැරදි නොවන බව මේ අනුව පැහැදිලි වේ.පුහුදුන්අය උන්මත්තකයින්ට සමාන බව බුදුරදුන් දේශනාකර ඇත්තේ මේ නිසාය.‍එකම වෙනස සියළු දෙනාගේම සංජානනය සමාන වනබව පමණි.ඒ නිසා අපට වැරදී ඇතිබව පවා අපි නොදන්නෙමු.කිසියම් අයෙකු මානසික රෝගියෙකු ලෙස නීර්ණය වනුයේ නීරෝගී යැයි සම්මතව ඇති සෙසු පුද්ගලයින්ට සාපේක්ෂකව ඒ පුද්ගලයාගේ මනසේ මතුවූ විකෘති සංජානන ලක්ෂණ අනුවය.වැදගත්ම දෙය නම් නීරෝගීයැයි සම්මතව ඇති පුද්ගලයින්ගේ පවා මනස මුළුමින්ම නිරවුල් නොවන බවයි.මේ නිසා සමාජය තුළ වෙසෙන නීරෝගී යැයි සම්මත පුද්ගලයින්ගේ පවා මානසික ලක්ෂණවල විවිධ මානසික දුබලතා ගැබ්විය හැකිය.මේ දුබලතා එතරම් උග්රමනොවන තාක් ඒවා මානසික ‍රෝග සේ නොසැලකේ. දෘශ්යා,ශ්රධව්යව,රස,ආඝ්රාේණ හා ස්පර්ශ යන මේ සංජානන නිසා පවතින තත්වයට වඩා වෙනස් දෙයක් අපට දැනේ.මේ නිසා අපට සැබවින්ම සංජානනය වනුයේ ලෝකය පවතින ස්වරූපයෙන් නොවේ. ඊට වඩා වෙනස්වය. නමුදු සෑම දෙනාටම එක සමානව මේ වෙනස්බව පොදුවීම නිසා එහි වෙනසක් සියළු දෙනාටම නොදැනේ. නමුදු යථාර්ථය නම් මේ සංජානන මිස සැබවින්ම අප ලෝකය යැයි සිතන යමක් නොපවතින බවයි. නිදසුනක් ලෙස මානසික රෝගී පුද්ගලයෙකුගේ සංජානනය විකෘතිය.එබඳු පුද්ගලයෙකු සැබවින්ම පවතින දෙයක් ලෙස දකින,ඇසෙන,රස විඳින, ආඝ්රාකණය හා ස්පර්ශ කරන දේ සැබවින්ම නොපවතී.ඒවා ඒ මානසික රෝගියාගේ විකෘති දැනීමක් පමණි.සාමාන්යද පුද්ගලයෙකුගේ වුවද සංජානනය කිසියම් නිශ්චිත සීමාවක් පවතී.ඒ සීමාව තෙක් සංජානන කාර්යය සිදුවන නමුදු ඉන් එහා කිසිදු දෙයක් පිළිබඳ ඒ පුද්ගලයාට දැනීමක් නැත.මෙම සීමාව සෑම සාමාන්යද පුද්ගලයෙකුටම පොදුය.එසේම සමානය.එම නිසා එහි පවතින අස්වාභාවික බව පිළිබඳ සාමාන්යගයෙන් කිසිදු පුද්ගලයෙකුට වැටහීමක් නැත.නමුදු යථාර්ථය එය ‍නොවේ. බුදු දහමේ යථාර්ථය දක්වා ඇත්තේ පරමාර්ථ ධර්ම වශයෙනි.අභිධර්ම පිටකය පුරාම විස්තරවනු‍යේ මේ පරමාර්ථ ධර්ම පිළිබඳවයි.‍ චිත්ත, චෛතසික, රූප හා නිබ්බාන ලෙස පරමාර්ථ ධර්ම සතරක් අභිධර්මයේ සඳහන්ය.අභිධර්මයේ සඳහන් මේ පරමාර්ථ ධර්මවලදී සංජානනයේ සූක්ෂම ප්රාභේද පිළිබඳව සාකච්ඡාවේ. එහිදී සාමාන්යේ පියවි මානව ඉන්ද්රිූයයන්ට හසුනොවන සූක්ෂම ධර්මතා පිළිබඳව විශ්ලේෂණාත්මකව පැහැදිලි කෙරේ. මානවයා සිත හා කයේ එකතුව මඟින් නිර්මිත වි ඇත. බුදු දහමේ මේ තත්වය දක්වා ඇත්තේ පංචස්කන්ධ ව්යකවහාරයෙනි. මෙහි පංචස්කන්ධය නම් කොටස් පහක එකතුවක් යන්නයි. එනම් රූප,වේදනා,සංඥා,සංඛාර හා විඤ්ඤාණ යන කොටස් පහයි. මෙහි රූප කොටසට දහඅටක් රූප අයත්වේ.එය භෞතික විභේදනයකි. අටළොස් රූප කලාප යනුවෙන් මේවා හැඳින්වේ.ඉන්පසු විද්ය මාන සෙසු ස්කන්ධ සතරම ශක්ති ස්වරූප ගනී. මෙහි වේදනා ස්කන්ධය යනු සංවේද ලෙස මනෝවිද්යාාවේ විග්රතහවන තත්වයයයි. සංඥා ස්කන්ධ නම් යමක් හඳුනාගැනීමයි. මනෝවිද්යායවේ මෙය සංජානනය යනුවෙන් හැඳින්වේ. සංඛාර යනු යමක තිබෙන ස්වරූපය‍ට යමක් එකතුකිරීමයි. අතීත අරමුණ නිසා සිතේ සටහන්ව පැවති යම් යම් දේ,පූර්ව නිගමන මත වූ බලපෑම්,අතීත කර්ම විපාක දීමට ඇති නිසා ඒවායේ බලපෑම් යනාදී වශයෙන් විශාල බලපෑමකින් මානව සිත බැඳී ඇත. ඒ නිසා යමක් පිළිබඳ අරමුණු ගැනීමේදි ඉහත දක්වන ලද සංඛාර ස්කන්ධයට අයත් දේ මඟින් සිත රවටනු ලැබේ. මේ නිසා සිතට දැනෙන ස්වරූපය වනාහී අරමුණේ පැවති නියම ස්වරූපය නොවේ. නිතරම සංඛාර නිසා කුසල් හෝ අකුසල් වශයෙන් සිත වෙනස්වීමට ලක්වේ. පරමාර්ථ ග්රයහණය කළ පුද්ගලයා සංජානනය නිවැරදිය. එහිදී සංඛාර ඇතිවනුයේ කුසල් අකුසල් වශයෙන් නොවේ. එයට ක්රි යා සිත් යැයි ව්යැවහාර කෙරේ. මෙහි දී වනුයේ සංජානනයේ පවතින සෘජුබව නිසා පුද්ගල සිත පවතින යථාර්ථයට අනුගතවීමයි. මේ නිසා සිතේ විකෘතිබවක් ඇති නොවේ. චේතනාව නිසි ලෙස ක්රි්යාත්මක වේ. කුසල හා අකුසල වනුයේ චේතනාවේ බලපෑම නිසාය. චේතනාව ආත්ම සංකල්පය සමඟ බද්ධවේ. ආත්ම සංකල්ප ඝන සංඥාව හා බැඳී පවතී. ඝන සංඥාව සන්තතිය හා බැඳී පවතී. ලෝකය සංවේදන සමූහයක් ලෙස සංජානනය කිරීමේදී මෙකී ඝන සංඥාව බිඳ වැටේ. සන්නතිය එකක් වශයෙන් දකින ස්වභාවය නැතිව යයි. එසේම සංවේදන සමූහය ආත්මය ලෙස දකින විශ්වාස කරන ස්වභාවය නැතිව යයි. ත්රියලක්ෂණ මඟින් පැහැදිලි කෙරෙනුයේ මේ අදහසයි. අනිත්යෙ නම් මේ වෙනස්වන බවයි. දුක්ඛ ලක්ෂණය නම් අතෘප්තිකර බවයි. යමක අතෘප්තිය පවතිනුයේ වෙනස්වීම නිසාය. එසේම අතෘප්තිය නිසා වෙනස්වීම අවශ්යවවේ. නමුදු වෙනස්වීමෙන්ද තෘප්තියක් අත් නොවේ. තෘප්තිය තකා වෙනස්වුවද ඉන් යළි යළි ඇතිවනුයේ අතෘප්තියමය. මෙහි චක්රීෙය ස්වභාවයක් පවතී. වෙනස් වීම සෑම ඉන්ද්රී ය සංජානනයකටම පොදුය. නිත්යී සංඥාව ඇතිවනුයේ සංජානන සමූහය එකක් සේ වරදවා වටහාගැනීම නිසාය. සංවේදන සමූහයක් සේ සැලකීමේදී නිත්යී සංඥාව දුරුවේ. අනාත්මය, අනිත්ය ය හා දුක්ඛ යන ත්රි් ලක්ෂණය සියළු සංවේදනවලට පොදුය.සංවේදනවල යථාස්වභාවය වටහාගැනීමට හැකියාව ලැබෙනුයේ මේ අනුව සලකා බැලීමේදීය. විදර්ශන ප්ර ඥාව යනු මෙලෙස සලකා බැලීමේදී යථාර්ථයට අනුව සංජානනය සකස්වීමේ එක්තරා සියුම් අවස්ථාවකි. සංජානනය ක්රසමානූකූලව පිරිසිදු කිරීමේ ක්රි්යාමාර්ගයක් බැවින් විදර්ශනා භාවනාවට සප්ත විශුද්ධිය වැඩීම යයි පැවසේ. මෙම විදර්ශනා වැඩීම මඟින් සිතේ සංජානන හැකියාව වර්ධනය කළ හැක. සංජානනය කිසියම් සීමාවකට කොටුවී පැවතීම දුරු වේ. එසේම ලෝකයේ යථාර්ථ දර්ශනය දැකියහැකි තරම් සිත සියුම් වේ.සංජානනයේදී වෙනස් කිසිදු බාධාවක් ‍නොවී හැකිතාක් තිබෙන සත්යක ස්වරූපයෙන් සංජානනය කිරීම විදර්ශනා භාවනා‍වේ අරමුණයි. 1.3.මානව සංජානනයේ ප්රකභේද මානව සංජානනය පිළිබඳව ප්රාධාන වශයෙන්ම මනෝවිද්යාමවේ සාකච්ඡා කර තිබේ. මානව මනස කුමන ආකාරයට බාහිර ලෝකය අවබෝධ කරගනීදැයි සැලකීම ඊට හේතුවයි. මනෝ විද්යාඳවේ වර්ධනය වූ සංජානනය පිළිබඳ න්යාැය හා සිද්ධාන්ත ඉන් බාහිර සෙසු විෂයයන්ටද වැදගත් විය. ඒ නිසා දැනට ලෝකයේ විවිධ විෂයන්ට මෙකී සංජානන න්යාාය හා සිද්ධාන්ත බහුලව භාවිතා වේ. අද මේවා වාණිජ අරමුණු සඳහා වෙළඳ ප්රමචාරක සමාගම් විසින් සුලභව භාවිතා කරනු ලැබේ. විවිධ මිනිසුන් ලෝකය අවබෝධ කරගනුයේ නොයෙක් ආකාරයෙනි. මානසික ක්රි්යාකාරීත්වය නිසාම මානවයා ප්රනභේද වේ. සංජානනය මානසික ක්රියයාකාරීත්වය මූලික කරගෙන ඇති ක්රි්යාවලියකි‍.මේ නිසා සංජානනයට මිනිසුන්තුළ විද්යකමාන විවිධ වෙනස්කම් බලපායි. එකම දෙයක් වුවද මිනිසුන් දෙදෙනෙකු වටහාගන්නේ දෙයාකාරයකටය. ජීව විද්යාමත්මක ක්රිසයාවළියට අමතරව මෙහි වෙනත් අංශයක්ද ගැබ්වන බව මෙයින් පැහැදිලි වේ.මිනිසුන්ගේ මානසික ක්රි්යාකාරීත්වය ඉතා සංකීර්ණය. මනෝවිද්යාවව මෙකී මානසික ක්රිදයාකාරීත්වය අවබෝධ කරගැනීමට උත්සාහ දරා ඇති අතර සියළු දේම දැනගත නොහැකි වුවද එක්තරා ප්රරමාණයකට මේවා අර්ථකථනය කර තිබේ.ජීව විද්යාැත්මක පර්යේෂණ මේ සඳහා මනෝවිද්යාාවට උපකාරී වී තිබේ. මානව සංජානනය යනුවෙන් හැඳින්වෙන පදයෙන් අදහස් වනුයේ එකම අරුතකි. නමුදු මානව සංජානනයේ ප්රාභේද රැසක් තිබේ. ඒ විවිධ මානවයින් විවිධාකාරයෙන් සංජානනය කිරීම නිසාය. ඊට අමතරව මානවයාගේ පොදු සංජානන ක්රිදයාකාරීත්වය පිළිබඳ විවිධ මනෝවිද්යා ඥයින් විසින් අර්ථ දක්වන ලද විවිධ වූ ස්වරූප රාශියක් තිබේ. මනෝවිද්යාා ගුරුකුල බිහිවීමට ප්ර‍ධාන හේතුවක් වූයේ මානව සංජානනය පිළිබඳව බිහිවූ මෙකී අර්ථකථන රාශියයි.මෙම විවිධ මනෝ විද්යා ගුරුකුලවල සංජානනය අර්ථකථනයවී ඇති ආකාරය අනුව මානව සංජානනය පිළිබඳ මතවාද රැසක් පවතී. ඒ අනුව මානව සංජානනය විග්රකහවන ප්රයභේද රැසකි. එයට හේතුව විවිධ මනෝවිද්යා ඥයින් විසින් සිය පර්යේෂණ ප්ර්තිඵල අනුව මානව සංජානනය ගුරුකුල රැසක් යටතේ බිහිවූ විවිධ න්යාිය මඟින් අර්ථ දක්වා තිබීමය. මින් මනෝ විශ්ලේෂණවාදය (Psychoanalysis), චර්යාවාදය (Behaviorism), ගෙස්ටෝල්ට් මනෝවිද්යා‍ව (Gestalt Psychology), ප්රාජානන මනෝ විද්යාිව (Cognitive Psychology), සමාජ ඉගෙනුම් න්යාGය (Social Learning Theory) හා මානුෂ හා සංදෘෂ්ටික න්යාඅය (Humanistic and Existential Theory) වඩා වැදගත්කමක් උසුලයි. මේවා අතරින් මනෝ විශ්ලේෂණවාදය, චර්යාවාදය හා ගෙස්ටොල්ට් වාදය වැනි න්යාැයයන් පැරණිය. මනෝවිද්යාිව කියූවිට සිහිපත්වනුයේ සිග්මන්ඩ් ෆොයිඩ්ගේ මනෝ විශ්ලේෂණවාදයයි. එතරම් එය ජනප්රිායත්වයක් හිමිකරගෙන තිබේ. එසේම ප්රිජානන මනෝවිද්යාගව, සමාජ ඉගෙනුම් න්යාවය, මානුෂ හා සාංදෘෂ්ටික න්යාොය යන න්යාtයයන් නූතනය. මනෝවිශ්ලේෂණවාදයේදී සියල්ල මනස කේන්ද්ර්කරගෙන බිහිවී ඇති බව පිළිගැනේ.මේ අනුව මිනිසාගේ සෑම කායික ක්රිගයාවකටම පසුබිම් වූ කිසියම් මානසික පැතිකඩක් පිළිබඳ මෙහි දී පුළුල්ව සාකච්ඡාවට ලක්වේ. එසේම මිනිස් චර්යා සම්බන්ධව සිතේ ස්ථර තුනක් යටතේ සියළුදේ ගොනුවී පවතින බව මෙහි කියැවේ.එනම් සුපහන් සිත(Super Ego), පහන් සිත (Ego) හා දළ සිතයි (id). මෙයින් සුපහන් සිත මඟින් සිතේ උසස්ම ස්ථරය හැඟවේ.සදාචාර සම්පන්න ගතිගුණ සියළු දේ වලට අධිපතීත්වය දරනුයේ මේ සුපහන් ස්ථරයයි.නමුදු මෙකී ස්ථරය ක්රිියාකාරී බවෙන් අඩුය. ඇතැම්අය තුළ නිරායාසයෙන්ම මේ ස්ථරය වර්ධනයවූ අයයි. නිදසුනක් ලෙස ආගමික කර්තෘුවරුන් සියළු දෙනාගේම පාහේ මේ ස්ථරය සෙසු අයට වඩා වර්ධනය වී තිබේ. පහන් සිත නම් උපරීමව ක්රිුයාකාරී චිත්ත ස්ථරයයි. ක්රියයාශීලී දිවිපෙවෙතක් ගතකරන අයගේ සුපහන් ස්ථරය වර්ධනයවී ඇත. දළ චිත්ත ස්ථරය සකස්ව ඇත්තේ යටපත්වූ ආශාවෙනි. මෙයින් අධික වේගයක් හා ශක්තියක් උත්පාදනය වේ. නමුදු දළ සිතටද ක්රිෙයාත්මකවීමේ හැකියාක් නැත. දළ චිත්ත ස්ථරය ක්රිේයාකරනුයේ ඒ සඳහා පහන් චිත්ත මට්ටමේ උපකාරයෙනි. දළ චිත්ත මට්ටමේ පවතින තවත් ගුණයක් නම් යටපත්ව පවතින අධික ආශාවයි. මූලිකව මෙහි කාමාශාව බහුල සේ විද්යායමානය. එනිසා මෙය යටපත්වූ කාමය (Libido) ලුබ්ධිය සේ හැඳින්වේ.කාමය වුවද පවතිනුයේ යටපත්කළ ස්වරූපයෙනි. එසේම වෙනස් මුහුණුවරකිනි. සිග්මන්ඩ් ‍ෆ්රො යිඩ් විසින් මනෝවිශ්ලේෂණවාදයේදී යටපත්කළ කාමාශාවේ විවිධ ස්වරූප හා හැඩතල ඉදිරිපත් වියහැකි ආකාර පිළිබඳ විග්රොහයක් පවා ඉදිරිපත්කර තිබේ. මිනිසුන්ගේ සිහිනවල ක්රිරයාකාරීත්වය හා ස්වප්න නිද්රාරවට පත්කළ විවිධ අයගේ අත්දැකීම් ඇසුරින් විවිධ චිත්ත මට්ටම්වල ක්රි්යාකාරීත්වය සිදුවන අයුරු පර්යේෂණාත්මකව මෙහිදී ඉදිරිපත්වී තිබේ. මිනිසුන් මෝහනය කර මානසික චිකිත්සාවල නිරතවිය හැකි අයුරුද පර්යේෂණ මඟින් හෙළිකර ඇත. සිග්මන්ඩ් ෆ්රොලයිඩ්ගේ මනෝවිශ්ලේෂණවාදී සිද්ධාන්තවලට එරෙහිව පසු කලෙකදී විවිධ විවේචන පවා වෙනත් මනෝවිද්යාෂත්මක ගුරුකුල යටතේ ඉදිරිපත් විය. කාල්යුං,ඇල්ෆ්ර ඩ් ඇඩ්ලර්,කැරන් හෝර්නි හා එරික් ෆෝම් මනෝවිශ්ලේෂණවාදී මතවාද දැරූ මනෝවිද්යා්ඥයින් විය.එසේම ඔවුන් ඉතා බුද්ධිමත් හා නිර්මාණශීලී ආකල්පවලින් හෙබිඅය විය.ආරම්භක වකවානුව තුළ මේ සියළු දෙනාම ෆ්රො යිඩ්ගේ මතවාදවලට සම්පූර්ණයෙන් එකඟවී සිටියද පසුකාලයකදී ෆ්රො යිඩ්ගේ යම් යම් මතවාදවලට විරුද්ධව අදහස් පළ කරන්නට වූහ.එසේම මොවුන් සඳහන් කළ ඉතා වැදගත් මතයක් වූයේ මිනිසා තේරුම්ගැනීමට විඥානය හා අවිඥානය පමණක් ප්රදමාණවත් ‍නොවන බවයි.ඊට අමතරව මොවුහු පරිසර සාධකයක් ඉදිරිපත් කළහ.මේ වෙනස්කම අතර වැදගත් දෙයක් වූයේ ලුබ්ධිය සම්බන්ධව දැරූ ආකල්පයයි.ෆ්රො.යිඩ් මෙය ලිංගික කාමාශාව ලෙස හැඳින්වූ අතර කාල්යුං පොදු ජීවන ශක්තියට සමාන කළේය.ඇල්ෆ්රකඩ් ඇඩ්ලර්ගේ න්යා යය ෆ්රොියිඩ්ගේ න්යාදයයට වඩා සම්පූර්ණයෙන්ම වෙනස්ය.මානව චර්යාවට අතීතය බලපාන බව ෆ්රොායිඩ්ගේ මතය වුවද ඇඩ්ලර් දැක්වූයේ ඒ සඳහා අතීතය නොව අනාගතය බලපාන බවයි. එසේම ඔහු පෞරුෂය කොටස්වලට කඩා දැක්වීම වෙනුවට පෞරුෂයේ ඒකීයත්වය අවධාරණය කළේය.සිය මනෝවිද්යාකව ගොඩනඟන ලද්දේ ජීවවිද්යාවත්මක සාධකමත නොව සමාජයීය සාධක මතයි.එමඟින් විවිධ සමාජයීය සබඳතා නිරීක්ෂණයෙන් පුද්ගල පෞරුෂය අවබෝධ කලහැකිබව පෙන්වා දෙන ලදී. පෞරුෂය සම්බන්ධව ෆ්රොලයිඩ්ගේ මතවාදවලට එකඟවූ කැරන් හොර්නි එය කුඩාකාලයේ සිට වර්ධනය වන්නක් බව පිළිගත්තාය.නමුදු ‍ෆ්රොනයිඩ් දක්වා තිබූ මනෝලිංගික වර්ධනය මතවාද වලට එකඟ නොවූවාය. කිසියම් දරුවෙකුගේ වර්ධනය දෙමාපියන් මත රඳා පවතින්නක් විනා ඒ සඳහා මුඛ අවධිය,ඊඩිපස් සංකීර්ණය යනාදී දේ අදාළ නොවන බවත් පැවසුවාය.යම් දරුවෙකුගේ වර්ධනය සඳහා සමාජයීය,සංස්කෘතික හා පාරිසරික සාධක බලපාන බවද දැක්වූවාය.එරික්ෆොම්ද මානව පෞරුෂත්ව වර්ධනය කෙරේ සමාජයීය සාධකයේ ඇති වැදගත්කම අවධාරණය කලේය. එමඟින් ඔහු පෙන්වා දී ඇත්තේ මානවයා‍ගේ ජීවිතයේ මූළික අරමුණ වියයුත්තේ හුදෙක් ආවේගී ආශාවන් මුදුනුපමුණුවා ගැනීම නොව, සුරක්ෂිත දිවි පෙවෙතක් ගත කිරීම බවයි.ඉහත සඳහන් වූ මනෝවිද්යානයින් සියළු දෙනාම මනෝවිශ්ලේෂණවාදය පිළිගනු ලැබූහ.නමුදු ඇතැම්විට ඒවාට යම් යම් සංශෝධන එක්කර තිබේ.මනෝවිශ්ලේෂණවාදයේ මුල්ම වැදගත්ම සංශෝධනය ඉදිරිපත්කර ඇත්තේ කාල්යුං,ඇඩ්ලර් හා රීක් වැනි ප්රතථම අනුගාමික පිරිසයි.1939 ෆ්රො.යිඩ් මියයාමෙන් පසුව මනෝවිශ්ලේෂණවාදයේ දෙවන සංශෝධනය සිදුවිය.එය එරික් එරික්සන් විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ඊගෝවිශ්ලේෂණවාදයයි(Ego Analysis).විඥානය හෝ අවිඥානය තුළ ගැබ්වූ ප්රකධානත්වය හැරදමා ඒ වෙනුවට‍ පෞරුෂයට සමාජයීය හා අන්තර් පුද්ගල සාධකවල වැදගත්කම අවධාරණය කිරීම තුන්වන සංශෝධනය මඟින් ඉටුවිය.එරික් ෆ්රොගම්,හැරී සුලිවන්ස් හා කැරන්හෝනි මෙකී තුන්වන සංශෝධනයට අයත් මනෝවිද්යාරඥයින්ය. ව්යු්හවාදය හා කාර්යබද්ධවාදය ඉතා දියුණුවට පත්ව තිබිණද අන්තරාව‍ලෝකන ක්රිමයට සීමාවීමෙන් මිදීමට නොහැකිව තිබිණ.මේ නිසා මේවා බිහිවී දශක දෙකකට පමණ පසුව මෙකී ගුරුකුල දෙකට විරුද්ධව විශාල නව මතවාද බිහිවෙමින් පැවතින. ජොන් බී.වොට්සන් නමැති මනෝවිද්යාෙඥයා එහි මූලික විය. ඔහු අන්තරාවලෝකනය මනෝවිද්යාීවේ දියුණුවට බාධාවක් ලෙස සැලකීය. 1913 දී ඔහුගේ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ලිපියක් නිසා මෙයට පදනම වැටිනි. චර්යාවාදය බිහිවූයේ සිග්මන් ෆ්රො යිඩියානු මනෝවිශ්ලේෂණවාදයට විකල්ප ක්ර්මවේදයක් වශයෙනි. මනෝවිශ්ලේෂණවාදයේ ගැබ්ව පැවති යම් යම් දුබලතා ප්ර්තිවිරුද්ධ පාර්ශව වෙතින් විවේචනයට ලක්වීමත් සමඟම එකී ඌණ පූරණ සම්පූර්ණ කිරීම සඳහා චර්යාවාදය බිහිවිය. මනෝවිශ්ලේෂණවාදයට එල්ලවූ ප්රඌබල අභියෝගය වූයේ නවීන විද්යා වේ පර්යේෂණ සිද්ධාන්ත අනුව මනෝවිශ්ලේෂණවාදය ප්රා්යෝගික වශයෙන් වැදගත් නොවන බවයි. එයට හේතුව හුදෙක් මානසික ලක්ෂණ විශ්ලේෂණය කිරීම පමණක් මූලික වූ මේ විධික්රොමයේ නිවැරදි සත්යේක්ෂණ ක්රශමයක් භාවිතා කිරීමේ අපහසුව ප්රකමුඛව සැලකිනි. එසේම මනෝවිශ්ලේෂණවාදයේදී භෞතික නිරීක්ෂණ මඟින් නිවැරදි නිගමනවලට පැමිණීමේ අපහසුතාද තිබිණ. සෑම දෙනාටම පිළිගත හැකි නියමිත මිණුම් දණ්ඩයක් භාවිතාකර විද්යාාත්මකව සාධක සහිතව තහවුරුකළ යුතු අවස්ථාවලදී ඒ මඟ අනුගමනයෙන් එසේ කිරීම දුෂ්කරවීමද මනෝවිශ්ලේෂණවාදයේ ගැබ්වූ ප්රළධාන දුබලතාව සේ සැලකිනි. හුදෙක් මනස පිළිබඳ කරුණු හැදෑරීමේදී ගුප්ත බවකින් තොරව පැහැදිලි පදනමක සිට ඒවා කළ යුතු විය. නමුදු මනෝවිශ්ලේෂණයේදී භාවිතා කළ විවිධ ක්ර ම එය භාවිතා කරන්නාට මිස නිරීක්ෂකයෙකුට එතරම් ප්රාවයෝගික දේ නොවීය. අනෙක මේ කාලවකවානුව වන විට ජීවවිද්යාෙව නව පර්යේෂණ විධික්රකම භාවිතයේදී අත්පත් කරගෙන පැවති ඉහළ ඵලදායීතාවද මීට බලපෑවේය. චර්යාවාදී මනෝවිද්යා ගුරුකුලයේ නිර්මාතෘ වොට්සන් වුවද එය ගොඩනැඟීම සඳහා ඇවැසි පසුබිම ඊට දශක ගණනාවකට පෙර සිටම සකස් විය.චර්යාවාදය ගොඩනැඟී ඇත්තේ විවිධ සතුන්ගේ හා මිනිසාගේ චර්යාව පාදක කරගෙනය.ඒ මඟින් චර්යාවට අදාළ මානසික ලක්ෂණ විග්රගහකරනු ලැබේ.චර්යාව බාහිරව නීරීක්ෂණය කළහැකි නිසා චර්යාවාදයට විද්යාවත්මක පදනමක් ලැබී තිබේ.එසේම නූතන බොහෝ මනෝවිද්යාක න්යාෂයය ගොඩනැඟීමට චර්යාවාදය ඉවහල් වී තිබේ.ඕනෑම කෙනෙකුගේ චර්යාව බාහිර නිරීක්ෂකයෙකුට සෘජුව නිරීක්ෂණය කළහැකි නිසා චර්යාවාදය මඟින් එළඹෙන නිගමන තර්කානූකූලය.ඊ.එල්.තෝන්ඩයික් හා ඉවාන් පැව්ලොව් යන කායික විද්යානඥයින් දෙදෙනා විසින් සත්ව චර්යා පිළිබඳ සිදුකළ පර්යේෂණ මේ සඳහා උපයෝගී විය.එමඟින් එළඹෙන නිගමන විද්යාරනූකූලව සාධක සහිතව සනාථ කළ හැක. මේ යටතේ යම් කෙනෙකු එළඹි නිගමනය පිළිබඳ වුවද තව අයෙකුට විචාර පූර්වක අවබෝධයක් ලැබිය හැක. මනෝවිශ්ලේෂණවාදයේ මෙන් මෙහි ගුප්ත බවක් දක්නට නොවීමද චර්යාවාදයේ ජනප්රිායත්වයට බෙහෙවින් ඉවහල් විය. චර්යාව හා මානසික පැවැත්ම පිළිබඳ අපූරු සබඳතාද මේ මඟින් හෙළිදරව් වූ බැවින් චර්යාවාදයේ වැදගත් බව වඩා තහවුරු විය.සමාජයීය විද්යාද ක්ෂේත්රරයට අයත් බොහෝ විෂයන්වලදී චර්යාවාදයේ විවිධ සිද්ධාන්ත භාවිතා වේ.නූතන කළමනාකරණ සිද්ධාන්ත විශාල සංඛ්යාවවකටද චර්යාවාදය ඉවහල් වී තිබේ. සංවිධාන චර්යාව පිළිබඳ න්යාශය මුළුමනින්ම ගොඩනැඟී ඇත්තේ චර්යාවාදය අනුවය. චර්යාවාදය වෙනත් මනෝවිද්යාන ක්ෂේත්රත කීපයක බිහිවීමට හේතුවිය. චර්යාව මඟින් නිසි ලෙස මනස විග්රතහ කළ නොහැකි බව ඇතැම් අයගේ ආකල්පයයි. මන්ද චර්යාවට වඩා හාත්පසින් වෙනස් මානසික රටා පුද්ගලයෙකුතුළ ඇතිවිය හැකි බැවිනි. එසේම චර්යාවාදයේ ගැබ්ව පවතින භෞතික හැඩතල වුවමනාවට වඩා භෞතිකත්වය මතුකරවන්නකි.එබැවින් මානසික ලක්ෂණ විශ්ලේෂණය සඳහා චර්යාවාදය එතරම් නොගැලපෙන බව ඇතැමෙකුගේ අදහසයි. මීට විකල්ප වශයෙන් විවිධ න්යානයය නූතන මනෝවිද්යා ව තුළ බිහිව ඇත. මේ අතරින් ප්රසජානන මනෝවිද්යාලව හා සමාජ ඉගෙනුම් න්යායයය වඩාත් වැදගත් වේ. ප්රිජානන මනෝවිද්යා්වේදී දැනුම ලැබීම සඳහා භාවිතා වන විවිධ උපාය මාර්ග පිළිබඳ සාකච්ඡා වේ. ප්රනජානන යන වදන ඥානය දැනුම යන අදහස ගෙනදීම සඳහා භාවිතා වේ. චර්යාවාදයේ පැවති භෞතික සීමා සහිත බව ප්රජජානන මනෝ විද්යා ව නිසා සම්පූර්ණ විය. මනෝවිශ්ලේෂණවාදයෙන් පසු බිහි වූ චර්යාවාදයේ විවිධ දුබලතා පැවති අතර ඒවා ඌණ පූර්ණය කිරීම සඳහා මෙබඳු ක්ෂේත්රි බිහිවිය. ‍‍ප්රිජානන ම‍නෝ විද්යාිවේ න්යා්ය සකස් වීම සඳහා ගෙස්ටෝල්ට් මනෝවිද්යා ගුරුකුලයේ ආභාෂය බලපා ඇත. එනමුත් මානුෂ හා සාංදෘෂ්ටික න්යාිය සඳහා එබඳු වෙනත් මනෝවිද්යාල ගුරුකුලයක අභාෂය බලපා නැත. එය වර්ධනය වූයේ ඊටම ස්වායක්ත වූ ස්වාධීන මනෝවිද්යාන දර්ශනයකට අනුවය. එසේම චර්යා වාදය හා මනෝ විශ්ලේෂණවාදය පමණටම මානුෂ හා සාංදෘෂ්ටික න්යාශයට ප්ර.මුඛ බවක් ලැබිණ. එසේම එය පොදු මහජනතාව අතරද ජනප්රි ය විය.මේ හේතු නිසා තෙවන බලවේගය (The Third Force ) ලෙස නූතන මනෝවිද්යාජව තුළ මානුෂ හා සාංදෘෂ්ටික න්යා ය හැඳින්වේ. මෙම මානුෂ හා සාංදෘෂ්ටික න්යාතයෙන් ඉදිරිපත් වනුයේ මිනිසාට ප්රැත්ය.ක්ෂ කළහැකි පරිදි අවබෝධයට අනුව බාහිර ලෝකය සංජානනය කරගන්නා බවයි.එසේම එය වඩා මානුෂික බවකට අනුව විග්රධහ කර තිබේ. ඉන්ද්රියය ක්රි යාකාරීත්වය මඟින් බාහිර ලෝකය මිනිසාගේ සංජානනයට හසු වන බව සාංදෘෂ්ටික න්යා යේ හරයයි.මිනිසාගේ ඉන්ද්රීරය ක්රිනයාකාරීත්වය පිළිබඳ දක්නට ඇති විවිධ සීමාවන් සංජානනයට එසේම බලපැවැත්විය හැකි බව මෙහිදී කියවේ. මෙහි විශේෂ ලක්ෂණයක් වනුයේ ආධ්යාටත්මික ලක්ෂණ යනු ඉන්ද්රී ය දැනුමේම එක්තරා ප්රයදේශයක් ලෙස විස්තරවීමයි.මනස තවත් එක් ඉන්ද්රිණයයක් ලෙස මෙහිදී හඳුනාගනු ලැබේ.ඉන්ද්රි යන් මඟින් ලබන දැනුම අවබෝධයට බලපානු ලබන ආකාරය විග්රදහක යෙදීම සාංදෘෂ්ටික න්යානයයෙන් සිදුවේ.ඉන්ද්රිුය දැනුමේ හරය සේ මානසික පැවැත්ම සකස් වන බව මෙහිදී පිළිගැනී තිබේ.මේ නිසා ඉන්ද්රි.ය සංවේද හා බාහිර විවිධ සාධක දැනුමට බලපෑ හැකි බව දක්වා ඇත.ඥානය නම් ඉන්ද්රී්ය සංවේදවල පවත්නා අනුකූල රටා බව මෙහිදී පැහැදිලි වේ.ඉන්ද්රීපය සංජානනය මඟින් ලබන සංවේදවල පොදු හැඩතල පිළිබඳ මෙහිදී සලකා බැලේ.ඉන්ද්රීැය සංජානන හා මනස සකස්ව පවතින බාහිර ව්යු හය අතර සබඳතාව ප්රහජානන ක්ෂේත්රීයේදී වඩා වැදගත් වියහැකි බව සාංදෘෂ්ටික න්යාියය ඔස්සේ පැහැදිලි කර දේ.දාර්ශනික පක්ෂය අනුව මානුෂිකවාදය හා සාංදෘෂ්ටිකවාදී මනෝවිද්යා්ව ස්වාධීන සම්ප්රීදාය දෙකක් වුවද එය එකම ගුරුකුලයක් වශයෙන් සැලකේ. යුරෝපයේ ශතවර්ෂ කීපයක් පුරා මානුෂිකවාදී දර්ශන සම්ප්ර දාය වැඩෙමින් පැවතිනි.ජීන් ජැක් රූසෝ (Jean Jacques Rousseau-1712-1778)මෙලෙස යුරෝපය පුරා මහත්සේ ජනාදරයට පත්වූ මානුෂිකවාදී දාර්ශනිකයෙකි.ඔස්කා වයිල්ඩ් බඳු ප්රෙකට ලේඛකයින්,‍කවීන්,සාහිත්යකකරුවන්, බර්නාඩ් ෂෝ බඳු නාට්යයකරුවන්, පිකාසෝ බඳු චිත්රයශිල්පීන් බ්රොයන්ටැනෝ (Brentano -1838-1917) වැනි මනෝවිද්යා්ඥයින් මානව අයිතිවාසිකම් ක්රියයාකාරීන් මානුෂිකවාදී මනෝවිද්යා1වේ ප්ර,ගමනයට මහත්සේ දායක විය.දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු 19 හා 20 ශත වර්ෂවලදී යුරෝපය පුරා සාංදෘෂ්ටිකවාදය ව්යායප්ත විය.දෙවන ලෝක යුද්ධයේදී සිදුවූ අති විශාල මනුෂ්යෝ සංහාරය හා විනාශ නිසා මානවයාගේ පැවැත්ම පිළිබඳ මානුෂිකව සැලකීමට සෑම දෙනෙකුම උනන්දු විය.මේ දර්ශනයේ මූලික හරය වූයේ පුද්ගලිකත්වය හා පුද්ගල පැවැත්ම සුරක්ෂිත කිරීමයි.මින් ප්රූකට සාංදෘෂ්ටිකවාදී දාර්ශනිකයින් නම් ෆෙඩ්රික් නිට්ෂේ, සොරේන් කියකිගාඩ්, මාටින් හයිඩෙගාර්, ජින් පොල් සාත්රේි, ඇල්බෙයා කැමූ, දොස්තොවුස්කි යන අයයි.මොවුන් සිය දර්ශනය ප්ර්කට කලේ සිය කලා නිර්මාණ තුළිනි.මේ නිසා සාංදෘෂ්ටිවාදයේ බලපෑමෙන් බිහිවූ ලෝකප්රරකට විශ්වසාහිත්යන කලා නිර්මාණ රැසක් ව්යාකප්තව පැවතින.මේ අනුව මේ යුගයේ බිහිවූ කෙටිකතා,නවකතා,නාට්යා හා කාව්යර නිර්මාණ වලට සාංදෘෂ්ටිකවාදය බලපාන ලදී.මානුෂවාදය හා සාංදෘෂ්ටිකවාදය අතර වූ තිබූ සමීප සබඳතාව මෙබඳු සාහිත්යි නිර්මාණ ඔස්සේ ලොව පුරා මනාව ප්රවකට විය. සංජානනය පිළිබඳ විවිධ මත පළකල මනෝ විද්යාසඥයින් අතරින් ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන්හට (Gestalt) හිමිවනුයේ ප්රසමුඛතම ස්ථානයකි. මීට හේතුව ඔවුන් සංජානනය පිළිබඳව ඉතා ප්ර බල මතයක් ඉදිරිපත් කිරීමය. වර්තමානයේදී මේ මතය කෙතරම් ප්රාබලත්වයකට පත්වී ඇත්දැයි පැවසුවහොත් ගෙස්ටෝල්ට්වාදී මනෝ විද්යාමව (Gestalt Psychology)වශයෙන් නම් කළ වෙනම මනෝ විද්යාව ශාඛාවක් පවා බිහිවී ඇත. ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් මනෝ විද්යාන ඉතිහාසයේ පැරණිතම ගුරුකුලයකි. ඊට ප්ර ථමයෙන් ප්ර්චලිතව පැවති ව්යුවහවාදයේ, කාර්යබද්ධවාදයේ හා චර්යාවාදයේ අඩුපාඩුකම් විවේචනය කරමින් හා එකී දුර්වලතා මඟ හැරවීම පිණිස ගෙස්ටෝල්ට්වාදය ඇති විය. මෙයට මුල පුරනු ලැබුවේ 1880 දී ඕස්ට්රේාලියානු ජාතික ක්රිලස්ටියන් පොන් එෆාරන්පල්ස් විසින් පැහැදිලි කරදෙන ලද සමස්ථය පිළිබඳ අදහස මඟිනි. මේ සමස්තය පිළිබඳ අදහසින් ඉදිරිපත් වනුයේ කිසියම් ප්රකස්තුතයක අවයව මඟින් නොව සමස්ත ප්රිස්තුතය මඟින් පමණක් ඒ පිළිබඳ නිවැරදි අවබෝධයක් ලැබිය හැකි බවයි. මේ අදහස පැහැදිලි කරදීම සඳහා ක්රිඒස්ටියන් භාවිතා කළ නිදසුන නම් සංගීතයේ සප්ත ස්වරයයි.සප්ත ස්වර තනුවකට අනුව සකස්වීම නිසා ලයාන්විතවේ. ස්වර සතක් එක් වූ විට තනුවක් සෑදේ. නමුදු තනුව යනු මේ ස්වර හත නොවේ. ස්වර හත එක් වූ විට ඇතිවන කිසියම් ගෙස්ටෝල්ට් ගුණයක් ඒ තුළ අන්තර්ගතව ඇති බව ක්රිකස්ටියන් විසින් පැහැදිලි කර දී ඇත. ඒ ගෙස්ටොල්ට් ගුණය නම් ස්වර සතේ සමස්තයයි. මේ නිසා මේ සමස්තය පිළිබඳ මූලධර්මය ගෙස්ටෝල්ට්වාදයේ ප්රටධානතම ලක්ෂණයක් ලෙස සැලකේ. එසේම මේ සමස්තය පිළිබඳ ගුණය සකස්ව ඇත්තේ සමස්තයේ අන්තර්ගත අවයවවල එකතුවක් ලෙසය. එසේම මේ එකතුව කිසියම් ක්ර්මානූකූල රටාවකට අනුගතව සකස්ව ඇත.එය සංවිධානාත්මක රටාවක් යැයි කියනු ලැබේ. මේ අනුව ගෙස්ටෝල්ට් ගුණය සංජානනයේදී ඇතිවන ඉහළ මානසික මට්ටම මත තීරණය වන සංවිධානාත්මක රටාවක් බව පෙන්වා දී තිබේ. ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් විසින් සංජානනය පිළිබඳ ඉදිරිපත් කළ න්යාායය මඟින් මානව සංජානනයේ බොහෝ පැතිකඩ විග්රවහවේ. ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද මේ මතය මඟින් පැහැදිලි වනුයේ සංජානනය කරනු ලබන ඕනෑම වස්තුවක හෝ ගති ලක්ෂණයක එක්තැන් වූ අවයවවලට වඩා පරිබාහිර කිසියම් ගති ගුණයක් සංජානනය මඟින් අවබෝධ කරගන්නා බවයි. මේ නිසා සැබවින්ම සංජානනය කිරීමේදී යමක නියම අරුතට වඩා වෙනස් වූ යමක් සංජානනය වන බව පැහැදිලි වේ. එසේම ඒ ලක්ෂණය සංජානනය කරන වස්තුවේ හෝ ගතිලක්ෂණයේ අන්තර්ගත අවයවද නොවේ. ඉන් බැහැර වූවක්ද නොවන බවද මේ අනුව පෙනේ. මූලිකව ඉදිරිපත් වූ ගෙස්ටෝල්ට්වාදය පසුව ඇති වූ විවිධ ‍මනෝ විද්යාවත්මක විශ්ලේෂණ නිසා වඩාත් සංවර්ධනයට පත් විය. බොහෝ මනෝ විද්යා ඥයින් විසින් මේ ගෙස්ටෝල්ට්වාදී ගුරු කුලය පෝෂණය කරන ලදී. මොවුන් අතරින් මැක්ස් වර්තයිමර් (Max Wertheimer1880-1934), කාර්ට් කෆ්කා(Kurt Kafka1886-1941), වොල්ෆ්හෑන්ග් කොලර්(Wolf Gang Kohler1887-1967) සහ කර්ට් ලෙවින් (Kurt Levin1890-1947) යන ජර්මන් ජාතික මනෝ විද්යාoඥයින් ප්රඇධාන වේ. මේ ගෙස්ටෝල්ට් යන වචනය ජර්මන් භාෂාවෙන් ගත්තකි. ජර්මන් භාෂාවේ පූර්ණ රූපය, සමස්තය (Form, Configuration)යන අර්ථය ගෙනදීම පිණිස ගෙස්ටොල්ට් යන පදය භාවිතා වේ. මේ නිසා ගෙස්ටෝල්ට් යන වචනයෙන් අදහස් කරනුයේ කිසියම් ප්රයස්තුතයක ගැබ්ව පවතින ගුණයක් යැයි සැලකිය හැක.මේ ගුණය නම් අදාළ ප්රනස්තුතයේ සමස්ත ගුණවල එකතුවයි. එනම් ඒ තුළ අන්තර්ගත සමස්ත ගුණයයි.විවිධාංගිකරණය අධික තැනකදී නම් සමස්තගුණය පිළිබඳ මෙකී අදහස එතරම් ප්රායයෝගික නොවිය හැක.නමුදු ප්රදස්තුතයට අදාළ අවයව සමානවන අවස්ථාවලදී ඒ අවයවල පොදු ගුණය සැලකිය හැක.මේ නිසා අපගේ ප්රාදයෝගික ජීවිතය තුළදී මේ ගෙස්ටෝල්ට් ගුණය අදාළ විය හැකි ස්ථාන මෙන්ම එතරම් අදාළ නොවිය හැකි ස්ථානද පවතින බව පෙනේ. ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් විසින් සංජානනය පිළිබඳ දැක්වූ අදහස්වල ප්රනධාන මනෝ විද්යාලත්මක සංකල්ප තුනක් අන්තර්ගතවේ. එනම් සංජානනය පිළිබඳ සංකල්පය, ඉගෙනුම පිළිබඳ සංකල්පය හා පෞරුෂය පිළිබඳ සංකල්පය වශයෙනි.මෙහි මුල් සංකල්පය වූ සංජානනය පිළිබඳ සංකල්පය සෙසු සංකල්ප තුනටම විශාල න්යා්යික පදනමක් සපයයි.මේ පර්ය්ෂණයේදී පවා මූලික වශයෙන්ම වෙහෙසවී ඇත්තේ සංජානන සංකල්පය විවිධ දෘෂ්ටිකෝණවලට අනුව අධ්යවයනය කිරීමටය.එහි ජීව විද්යාිත්මක,මනෝවිද්යා්ත්මක,සමාජ විද්යාකත්මක, අධ්යාමපන විද්යා ත්මක, ආචාරවිද්යා්ත්මක හා දාර්ශනික වැදගත්කමක් නිරායාසයෙන්ම ගැබ්ව තිබේ.මෙහිදී සංජානනය පිළිබඳ සංකල්පය ජීව විද්යා,ත්මක පසුතලයක් සහිතව මනෝවිද්යාබවතුළ අර්ථදැක්වේ. සංජානනයේ විවිධ කේෂ්ත්රව පිළිබඳ අවබෝධ කරගැනීමට මනෝවිද්යා වට හැකිවී ඇත්තේ ජීව විද්යා ත්මක පර්යේෂණ දියුණු මට්ටමක පැවති බැවිනි.ජීව විද්යාව පර්යේෂණවලදී ලැබූ විවිධ තොරතුරු ඔස්සේ මනෝවිද්යාැවේ සංජානන පදනම ගොඩනැඟී තිබේ.මෙහිදී ශාරීරික ඉන්ද්රීජය මඟින් තොරතුරු ලබාගැනීමේ කාර්යය කෙසේ සිදුවේදැයි පහදාදෙනු ලැබේ.ඉන්ද්රි්යන්ගේ දැනුමේ පවතින විවිධ අඩුලුහුඩුතා සංජානනයේ පැවතිය හැකි විවිධ දුබලතාවලට ප්රරධාන වියහැකි බවද මේ මඟින් පැහැදිලි කර දෙනු ලැබේ. ‍ ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් විසින් සංජානනය පිළිබඳව දැක්වූ ප්රනධානතම අදහස වනු‍යේ මානව සංජානන ක්රිායාවලිය ව්යුංහාත්මකව නොව සංවිධානාත්මකව සිදුවන බවයි.ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන්ට අනුව ඉගෙනුම යනු විවිධ සංජානන රටා අතර පවතින සංවිධානාත්මක සබඳතා වටහා ගැනීමයි. මේ අනුව ඉගෙනීමකදී සිදුවනුයේ ඉතා සරළ බවේ සිට සංකීර්ණ බව දක්වා සංජානන සබඳතා විශාල ප්රගමාණයක් අවබෝධ කර ගැනීමට හැකියාව ලැබීමයි.මෙය සිදුවනුයේ ස්නායු සම්ප්රේ්ෂණ දත්ත ලෙස මොළයට ලබාගෙන මොලයෙහි ඒවා ව්යු හාත්මකව ගබඩා කිරීම මඟිනි.මොළයේ ජීවවිද්යාොත්මක රැළි සංඛ්යාදව සමඟ පවා මෙය සබඳතාවයක් දක්වයි.එසේම මෙකී සංජානන දත්ත ව්යුවහ නිසා මොළයට පවතින ස්වභාවයට වඩා වෙනස් වෙනස් ආකාරවලින් අළුතින් සිතාබැලීමට හැකියාව ලැබේ.නිර්මාණශීලීව සිතීම යනු මෙයයි.නිර්මාණශීලීවීම යනු පවතින දැනුම ආශ්රිනතව නව දැනුම් පද්ධතියක් උකහාගැනීමයි.මොළයට මේ හැකියාව ලැබෙන්නේ මෙසේ උද්ධරණය වන දත්ත ඇසුරෙන් නව ව්යුීහ ගොඩනඟා ගැනීම නිසාය.යමක් සංජානනය කිරීමේදී හුදෙක් එය පවතින ස්වභාවයෙන්ම පිළිනොගෙන ඒ පිළිබඳ විචාර පූර්වකව නිරීක්ෂණය කිරීමට මනසට හැකියාව ලැබෙනුයේද මේ අයුරින් නිර්මාණශීලීව කටයුතු කිරීම නිසාය.එසේම සංජානන රටා අතර නිර්මාණශීලී සබඳතා පෙළගැස්වීමට හැකිවීමද ඉගෙනුමේ තවත් එක් ලක්ෂණයකි. මානව මොළය ලබාගන්නා ස්නායු සම්ප්රේටෂණ දත්ත සංවිධානය කිරීම සහ ඒතුළින් ගොඩනඟා ගත් විවිධ සබඳතා සංස්ලේෂණය හා විශ්ලේෂණය කිරීම ඔස්සේ මෙහි න්යාළයය ගොඩනැඟී තිබේ.‍මෙලෙස සකස් වූ න්යාහයය විශාල ප්ර මාණයක් ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් සතුව ඇත.මේ අනුව එක් ඉගෙනීමක් තවත් ඉගෙනීමකට ආධාර වේ.දන්නා දෙයින් නොදන්නා දෙයට යනුයෙන් අධ්යාගපන මනෝවිද්යා මූලධර්මයක් පවා සකස්ව ඇත්තේ එබැවිනි. ඉගෙනීමකදී සිදුවනු‍යේ නව රටා විශාල ප්ර මාණයක් හඳුනා ගැනීමකි.මෙය දත්ත අතර නව සබඳතා ගොඩනැඟීමකි.මොළයේ නව ව්යු හ ගොඩනැඟීමකි.මේ නිසා ඉගෙනීම මොළ සෛල ප්රදකෘතිමත් කිරීමට හා සංවර්ධනය කිරීමට උපකාරීවේ.ඉගෙනීම යනු සංවේද අතර පැවතිය හැකි විවිධ අනුක්රාමික රටා විශාල ප්රේමාණයක් හඳුනා ගැනීම ලෙස අර්ථ දැක්විය හැක. මේ නිසා සෑම ඉගෙනීමකදීම අපගේ මනස් පරිපථයතුළ තවත් ක්ෂුද්රහ සංකීර්ණ පරිපථරටා ඉතා විශාල ප්ර මාණයක් ඇති වෙතැයි සැලකිය හැක.ජීව විද්යාතත්මකව සැලකූවිට මොළයේ ඇති විවිධ රැළිවල ප්රාමාණය හා ඝනත්වය අධික වීම සිදුවේ.මොළය මෝරායාම, දැනුමින් පරිණතවීම ලෙස සාමාන්ය් ව්යකවහාරයේ හැඳින්වෙනුයේ මේ තත්වයයි.ඉගෙනීම නිසා මොළය එක්තරා අතකින් වර්ධනය වෙතැයි සැලකිය හැකිය.මන්ද මොළයේ ස්වභාවිකව ඇතිවන ව්යුෂහයට අමතර සංවර්ධනයක් මින් ඇතිවන බැවිනි. ඉගෙනීමට වැදගත්වන තවත් එක් ලක්ෂණයක් නම් මතකයයි.මතකය සිදුවනුයේ සංවේද ගබඩා කර තැබීම අනුවය.ඉන්ද්රීනය සංජානනය මඟින් ලබාගත්තා ස්නායු සම්ප්රේදෂණ දත්ත මොළයේ ගබඩා කර තබා අවශ්ය වූ විටක ප්රසයෝජනයට ගැනේ.මතකයෙන් ඉටුවනුයේ මේ කාර්යභාරයයි. ඉගෙනූම යනු වඩාත් සංවිධිත ලෙස දත්තා ගබඩාකිරීමේ කාර්යයි.ඉගෙනීම නිසා විවිධ සබඳතා වලට අනුරූපව වඩා සංවිධානාත්මක ලෙස සංවේදන ගබඩා කර තැබිය හැක.එසේම එසේ ගබඩා වී තැන්පත්ව ඇති මතක ආපසු සිහි කැඳවීමේදී එකී දත්ත අතර විවිධ සබඳතා උපකාරී කර ගත හැකිවීමද මෙහි ගැබ්වන උපයෝගීතා ලක්ෂණයකි. අප එකම වස්තුවක් මතක තබාගැනීම සිදු වනුයේද එම වස්තුවේ විවිධ ලක්ෂණ වෙන් වෙන්ව මනස තුළ සංවිධානාත්මකව ගොනුගතකර තබාගැනීම මඟිනි.නිදසුනක් ලෙස ඇපල් ගෙඩියක් මතක තබාගැනීමේ කාර්යය සැලකිල්ලට ගෙන බැලිය හැකිය.එහිදී ඇපල් ගෙඩියේ මතුපිට තිබූ රතුපාට මොළයේ වර්ණය සම්බන්ධව ඇති එක් පෙදෙසකද එහි රස මොළයේ රස සම්බන්ධන ඇති තව පෙදෙසකද, සුවඳ මොළයේ ආඝ්රාහණ සම්බන්ධව ඇති තව පෙදෙසකද, රවුම් හැඩය මොළයේ හැඩතල හඳුනාගන්නා තව පෙදෙසකද ගබඩා කර තැබේ.යළිත් අවස්ථාවකදී ඇපල් ගෙඩියක් දුටුවිගස හෝ ඇපල් යන සංඥාව මනසට ලැබුණු වහාම ඇපල් යන සංඥාවට ක්රි්යාකාරී වන ලෙස මොළයේ විවිධ පැති වල මතක ගබඩාවල ගබඩාවී තිබූ මතක ගොනු සියල්ල ආපහු කැඳවාගැනීමට මොළයෙන් සංඥාවක් අදාළ ප්රාදේශ වෙත මුදා හරී.ඒ ක්ෂණයෙන්ම යළි ආපසු කැඳවනු ලැබූ මේ මතක ගොනු සියල්ලේ ගබඩා වී පැවති මතක සියල්ල යළි මහමොළය කරා යවනු ලැබේ.මහමොළයේදී මොළයේ එක් එක් ප්රවදේශ වලින් වෙන්වෙන්ම කැඳවාගනු ලැබූ මතක සියල්ල එක්ව ගොනුගතකරනු ලැබේ.ඉන් අනතුරුව මහමොළයට ලැබුණු ඇපල් යන සංජානන සංඥාව සමඟ සසඳා බැලීමක් සිදුකෙරේ.යම් හෙයකින් මේ සසඳා බැලීමේදී සමානකමක් තිබුණහොත් මේ ඇපල් ගෙඩියකි යන හඳුනාගැනීම මනස විසින් සිදුකරනු ලබයි.ඊට අමතරව ඇපල් ගෙඩියට සම්බන්ධව එහි සංකීර්ණ විස්තර මනසේ ගබඩා කර තිබිණි නම් ඒ සියල්ලද ක්ෂණයකින් මුදා හැරීමට මනස කටයුතු යොදයි.ඇපල් ගෙඩිය සම්බන්ධව ලැබුණු ආගන්තුක ස්නායු සංඥා ඇපල් සම්බන්ධ වැඩිදුර කරුණු නම් මොළයේ පැවති දත්තවලට ඒවා එක්කිරීමක්ද සිදුවේ.මෙසේ එක්කිරීමේදී මොළයේ පවතින ස්නායු දත්ත ව්යුිහ අතර නව සබඳතා රටා ගොඩනැඟීමක්ද සිදුවේ.එවිට ආගන්තුක දත්ත සංඥා හා පවතින දත්ත ව්යුයහ වලට අමතරව මොළය විසින් නව සබඳතා රටා පිරික්සීම තුළින් උකහාගත් නව තොරතුරු ද ඊට එක්කර ගනියි.නිර්මාශීලී ඉගෙනීම සිදුවනුයේ මේ අයුරිනි.මේ ක්රිදයාවළිය ඉතා සංකීර්ණ වුවද ඉතා ක්ෂණිකව සිදුවන බැවින් අපට සුළු මොහොතකින් දැනුම ලැබිය හැකිය. ඉගෙනුමකදී සිදුවනුයේ එහි සෑම පියවරකදීම ලැබෙන ඉන්ද්රීණය සං‍වේද වෙන් වෙන්ම ලබා සංවිධානාත්මකව ගොනුගත කිරීමකි.මේ ගොනුගත කිරීමේ සංවිධානාත්මක බව ඉතා වැදගත්ය. ඉගෙනීමේ දියුණුව යනු ‍වඩා ක්රේමානූකූලව, සංවිධානාත්මකව මේ ගොනු භාවිතාකිරී‍මේ හැකියාව ගොඩනඟා ගැනීමයි.ඉගෙනුමෙන් ලැබෙනුයේ මේ ගොනුගත කිරීමේ තාක්ෂණයයි.කාර්යක්ෂමව හා ඉහල ඵලදායිතාවයකින් යුතුව සිය දැනුම භාවිතාකිරීමට මේ නිසා යමෙකුට ඉගෙනීමෙන් හැකි වේ.මතකය ස්මරණය හා ආවර්ජනය ඉගෙනීමේදී වැදගත්ය.ඉගෙනීමේදී මනසේ කාර්යක්ෂමතාව වැඩිදියුණු වේ.මතකය, ස්මරණය, ආවර්ජනය හා සිහිකැඳවීම වැනි සූක්ෂම පරිපාලන ක්රිියාවලිකදී මනස ක්රිදයාශීලීව පවත්වා ගැනීමට මෙහිදී හැකියාව ලැබේ.ඉගෙනුම නිසා ස්නායු සංවේදන පිළිබඳ වෙනත් සංවිධිත රටාද සංජානන කළ හැකිය.ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් ඉගෙනුම පිළිබඳ න්යාේයය මඟින් පැහැදිලි කර දී ඇත්තේ මොළය වෙත සංජානනය වන ස්නායු සම්ප්රේමෂණ දත්ත සංවේදන අතර විද්යොමාන කිසියම් පොදු රටාවන් වෙතොත් ඒ පිළිබඳ ඇති අවබෝධයයි.මෙබඳු පොදුරටාතුළ ගැබ් වන සමස්ත අදහස සංජානනය පිළිබඳ අවබෝධය ලැබීමේදී උපකාරී වන බව ඔවුහු දක්වති. ඉගෙනුම පිළිබඳ එක් එක් පියවර තුළ සමස්තය පිළිබඳ කිසියම් පොදු තත්වයක් විද්යකමාන වන බව මෙයින් පැහැදිලි කෙරේ. මෙය දැනුම විවිධ අයුරින් සංවිධාන ගතවීමකි.ගොනු ගත කෙරෙන එක් එක් පියවර මඟින් සමස්ත සංජානන පිළිබඳ කිසියම් නිශ්චිත නිගමනයක් ලැබිය හැකි වනුයේ මේ නිසා බව ගෙස්ටෝල්ට්වාදීහු දක්වති. ඉගෙනීමේදී පසු කරන එක් එක් පියවර අතර සබඳතාව පවා මින් පැහැදිලි වේ. සමස්තය හා එක් එක් පියවර අතර සබඳතාව අවබෝධයේ තව පැතිකඩකි. වියුක්ත හා සංයුක්ත සංකල්ප පිළිබඳ ඉගෙනීමට හැකියාව ලැබෙනුයේ මේ නිසාය. ඉගෙනුමේ වඩා සංවර්ධිත පියවර කරා ළඟාවීමට එක්තරා අයුරකින් ඊට සැස‍ඳෙන පරිදි මානව මොළය ව්යුවහාත්මකව වර්ධනයවී පැවතිය යුතුය.එය ජීවවිද්යාපත්මක අවශ්යමතාවයකි.එසේම මෙකී ජීවවිද්යාුත්මක අවශ්යීතාව සම්පූර්ණවීමෙන් පසුව සෑම පුද්ගලයෙකුටම වියුක්ත හා සංයුක්ත සංකල්ප පිළිබඳ ඉගෙනීමේ හැකියාව ලැබේ.වියුක්ත සංකල්ප නම් යම්කිසි දෙයකට සාපේක්ෂ නොවන අදහස්ය.මේ අනුව ගණිතය බඳු ශුද්ධ විද්යාත ක්ෂේත්රනයේ සඳහන්වන්නේ වියුක්ත සංකල්ප වේ. මේ අනුව කාලය, දුර, දිග, පළල, අවකාශය, ප්රේමාණය, ස්කන්ධය, වියුක්ත සංකල්පවලට නිදසුන් ලෙස දැක්විය හැකිය.බුදුදහමේ අභිධර්ම පිටකයතුළ සඳහන් පරමාර්ථ ධර්මද වියුක්ත සංකල්පවලට නිදසුන් ලෙද දැක්විය හැකිය.සංයුක්ත සංකල්ප යනු තවත් යමකට සාපේක්ෂක ලෙස අර්ථදැක්විය හැකි අදහස්ය.බොහෝවිට ආගම, කලාව, සංස්කෘතිය, සෞන්දර්ය, සංගීතය, ඉතිහාසය, භාෂාව ආදී විෂයන්හි ඇත්තේ සංයුක්ත සංකල්පය.එකී විෂයන්හි වුවද සිද්ධාන්ත, මූලධර්ම ආදී දේ හැරුණු විට සාමාන්ය් විෂය කරුණුවල අන්තර්ගතවනුයේ සංයුක්ත සංකල්ප‍වේ. සංයුක්ත සංකල්පවලට විශේෂ ලක්ෂණ නම් නිතරම ලෝකයේ පියවි මානව ඉන්ද්රියයන්ට ගෝචර වන දේ සමඟ සබැඳී තිබීමයි.මේවා බොහෝවිට මානව සම්මත ව්ය වහාරයන් ලෙස දක්නට ලැබේ. බුදුදහමේ විනය හා සූත්ර් පිටකවල සඳහන් සූත්‍්මදේශනා සංයුක්ත සංකල්පවලට නිදසුන් ලෙස දැක්විය හැකිය.බුදුදහමේ පුද්ගල ව්යාූවහාරයන් සූත්රනදේශනාතුළ විද්යසමාන වුවද, ධර්මයේ ගැඹුරු හරය සංයුක්ත සංකල්ප නොවේ.නිදසුනක් ලෙස විදර්ශනා භාවනා‍වේදී අත්දකින විවිධ මානසික ස්ථරවල ස්වභාවය වියුක්ත සංකල්ප ලෙස සාමාන්යවයෙන් අර්ථදක්වන දෙයටද වඩා ඉතා ගැඹුරු වේ.එහිදී තවදුරටත් සංකල්ප නොවන ශුද්ධ මානසික ස්වභාවය අනුක්රවමයෙන් කෙළෙස් ඉවත් කිරීම තුළින් පාදා ගනු ලබන බැවිනි.වියුක්ත සංකල්ප ඉගෙනීම අසීරුය.සංයුක්ත සංකල්ප ඉගෙනීම පහසුය යනාදී ලෙස සාමාන්යන ව්යිවහාරය තුළ පවතින අදහස වැරදිය.වියුක්ත සංකල්ප නැඹුරුව හා සංයුක්ත සංකල්ප නැඹුරුව යනාදී වශයෙන් මානසික තත්ව දෙකක් මානවයින් තුළ පිහිටන බව සැබෑවකි. නමුදු එය තවත් දෙයකින් උසස් බව දැක්වීමට කාරණයක් නොවේ.වියුක්ත සංකල්ප පවා සැබවින්ම වියුක්ත දේ නොවේ. එසේ නම් ඒවා වියුක්ත බව දැනගනුයේ කෙසේදැයි තවත් ගැටළුවක් මතුවේ.කුමකට වියුක්තද යන කරුණ මතුවන බැවිනි.එවිට ඒවා තවත් අයුරකට සංයුක්ත වන බව වැටහේ.මේ නිසා වියුක්ත සංකල්ප යනු වෙනත් ආකාරයේ සංයුක්ත සංකල්පම බව වටහාගත හැක.එවිට සංයුක්ත හා වියුක්ත සංකල්ප යන්නෙහි වෙනස පිළිබඳ ගැටළුවක් ඇති වේ.මෙහිදී වටහාගත යුත්තක් නම් ඒ වෙනස අපගේ සංජානනයේ පවතින දුබලතාවක් නිසා මතු වූ ගැටළුවක්ම වන බවයි.සංයුක්ත හා වියුක්ත යන සංවේද ගබඩාකොට ඇත්තේ වෙනස් අර්ථදෙකක් යටතේය.ඒ නිසාම යමක වෙනස මඟින් අපගේ මනස එක්තරා හැඳිනීමක් හා තෝරාගැනීමක් සිදු කරයි.ඒ හැඳීනීම හා තෝරාගැනීම කිරීමට බාධාවන වෙනත් අදහසක් මතුවූ විට මනසේ සුපුරුදු වූ කාර්යය ඉදිරියට මෙහෙයවාගත නොහැකිවී අසීරුතාවකට පත්වීම සිදුවේ.අවබෝධ කරගැනීමට මඳක් අසීරුවුවද වියුක්ත සංකල්ප ලෙස ව්යතවහාර කරනුයේද වෙනස් වර්ගයක සංයුක්ත සංකල්ප වලටම බව දැන ගැනීම ප්රලයෝජනවත් දෙයකි.සෑබෑ ලෙසම වියුක්ත යනුවෙන් අදහස්වන සංකල්ප තිබිය හැක.නමුදු ඒවා වියුක්ත යැයි කිසිදු ආකාරයකින් මනසින් දත නොහැකිය.මන්ද මනස හුරුව පවතිනුයේ සංයුක්ත සංකල්ප සංජානනයට හා ඒවා අවබෝධකර ගැනීමට පමණක් වන නිසාය. පෞරුෂය පිළිබඳ ගෙස්ට්ටෝල්ට්වාදී ආකල්පය වැඩිදුරටත් සංවර්ධනය කරනු ලැබුවේ කර්ට් ලෙවින් විසිනි.සාමාන්යපයෙන් මෙම න්යාකය ක්ෂේත්රප න්යාතයය ලෙස හැඳින්වේ. මෙම පෞරුෂ සංකල්පය ගොඩනැඟීමේදී ලෙවින් ‍භෞතික විද්යාම, ගණිත, ගෙස්ටෝල්ට්වාදී ඥානය හා වෙනත් ශුද්ධ විද්යාම දැනුම බෙහෙවින් උපකාරී කරගනු ලැබිණ.මෙහි සඳහන් න්යා්යය අනුව මානව පෞරුෂය නම් මානසික පරිසරයක් ඇති ස්වාධීන එකකයකි. මානසික පරිසරය යන්නෙන් අදහස් කරන ලද්දේ පුද්ගලයෙකු තුළ විද්යඑමාන විවිධ මානසික සම්බන්ධතාය.ඒ අනුව පුද්ගලයා හා එම පුද්ගලයාගේ මානසික පරිසරය ජීවන අවකාශයක් ලෙස ලෙවින් විසින් හඳුන්වන ලදී. මෙකී ජීවන අවකාශයයේ අභ්යසන්තර ස්වභාවය, එහි ක්රිඒයාකාරීත්වය හා එහි ගතික ස්වභාවය හා එහි වර්ධනය යටතේ ලෙවින්ගේ න්යා්ය විශ්ලේෂණය වේ.ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් විසින් දක්වන ලද පෞරුෂත්වය පිළිබඳ අදහස තුළ ගැබ් වනුයේද සංජානනය හා ඉගෙනීම පිළිබඳ දැක්වූ ආකල්ප එකතුවකි. කුඩාකල සිට මානවයෙකුතුළ රැස් වන විවිධ සංවේද සංජානන හා ඉගෙනුම් හැකියා ආදිය එක්රැස් වූ විට ඒ පුද්ගලයා සෙසු අයගෙන් පැහැදිලිව වෙන්කර හඳුනාගත හැක.එය ඒ පුද්ගලයාගේ පුද්ගල අනන්යෙතාවයි. පෞරුෂය ලෙසද දැක්වෙනුයේ මේ පුද්ගල අනන්යිතාවයයි.මෙය කිසිසේත් ආත්මාර්ථකාමී බව යන්නෙන් අදහස්වන හැඟීම නොවේ.තමාගේ ‍මානසික පෞරුෂ මට්ටම් සෙසු අයගේ මානසික පෞරුෂ මට්ටම්වලින් පැහැදිලිව වෙන්කර ගන්නා සීමාවකි.එය එක් හැඩයකින් තවත් හැඩයක් වෙන්කර ගැනීම හා සමානය. සංජානනය පුද්ගල අනන්යයතාව අනුවද වෙනස්වේ.එයට හේතුව පුද්ගලයෙකු උරුමකර ගන්නා ජීවවිද්යාඅත්මක අනන්ය තාව මෙන්ම කුඩාකල සිට හැදීවැඩී ඇති පරිසර සමාජ පසුබිමතුළ ඇති විවිධ ලක්ෂණද උකහාගැනීමෙන් පෞරුෂය සකස්ව තිබීමයි. සංජානනයට අරමුණ එකක්ම වුවද දෙදෙනෙකුගේ සංජානන අතර පරස්පරතා විද්යවමාන වනුයේ මේ නිසාය.මේ හේතුව නිසා ඇතැම්විට සංජානන ගැටළු පවා ඇති වේ.කෙනෙකුගේ පෞරුෂය ඒ පුද්ගලයා සමාජයේ සෙසු අය සමඟ කටයුතු කිරීමේදී බාහිරව විද්ය මාන වේ.බාහිර සමාජය ඕනෑම පුද්ගලයෙකු දැනහැඳින ගනුයේ ඒ පුද්ගලයාගේ පෞරුෂය මඟිනි.මේ නිසා යමෙකුට ඇති පුද්ගල අනන්ය තාව තීරණය කිරීමෙහිලා පෞරුෂය වැදගත් සාධකයක්ද වේ.මෙහි වෙනත් පැතිකඩක්ද තිබේ.එනම් යමෙකුගේ බාහිරව දිස්වන විවිධ ලක්ෂණ සෑබෑ පෞරුෂය හා සැසඳීම කෙතරම් දුරට සාධාරණදැයි යන්නයි. මන්ද බාහිරව දිස්වන පුද්ගල ස්වරූපය ඒ පුද්ගලයාගේ නියම ස්වරූපයද නොවිය හැකි හෙයිනි. ඇතැම් දැන උගත් බොහෝ ඇසූපිරූ තැන් ඇති බුද්ධිමතුන් බාහිර ස්වරූපය පිළිබඳව උගතුන් නොවන අය සේ එතරම් තැකීමක් නොකරන බව පෙනේ.ඒ නිසාම ඒ අය බාහිරව නියම ආකාරයෙන් දැන හැඳීනීම තරමක් දුෂ්කර වියහැක.නමුදු යම් හෙයකින් අදාළ වූ පෞරුෂ මට්ටම් සමානවීම තුළ සංජානනය සාර්ථකව සිදුවේ.මේ නිසා පෞරුෂ මට්ටමෙන් සමාන වූවෙකුට තමාගේ පෞරුෂ මට්ටමට සමාන හෝ පහළ අයෙකු පහසුවෙන් වටහාගත හැක.නමුදු තමාට වඩා උසස් පෞරුෂ මට්ටමක් හෙබි අයෙකුව නිසියාකාරව වටහාගැනීම තරමක් අපහසුය. පෞරුෂය යනු තමාට නොමැති යමක් බාහිරව ඇඟවීම නොවේ.ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන්‍ විසින් දක්වන ලද පෞරුෂය නම් මානව ගති ලක්ෂණ, ජීව විද්යාවත්මක ස්වරූපය, දැනුම හා බුද්ධිමත්කම ආදී සියළු දේ වල ගැබ්වන කිසියම් පොදු ලක්ෂණයකි.එබඳු ‍දෙයක් තිබිය හැක.දත්ත සංවිධානය, ඒවායේ විවිධ සබඳතා අවබෝධ කරගැනීමට මනස සමත්වන හෙයිනි.මේ නිසා පෞරුෂය යන්න මේ සියළු දේවල කිසියම් පොදු සමාන ලක්ෂණයක් ලෙසද සැලකිය හැක.මේ පොදු සමානතාවය පිහිටනුයේ කෙනෙකු තුළ ඇති විවිධ ලක්ෂණ අතර මිස පුද්ගලයින් දෙදෙනෙකු අතර නොවේ.ඒ නිසා කිසිදු විටෙක පුද්ගලයින් දෙදෙනෙකු පෞරුෂය අතින් සමාන නොවේ.සම නිවුන් දරුවන් අතර බොහෝදුරට කායික ස්වරූපය සමානබව දක්නට ලැබුනද එලෙස මානසික ස්වරූපය සමාන බවක් දක්නට නොමැත.සම නිවුන් දරුවන්ට බොහෝ ලක්ෂණ සමානව ලැබිය හැකිවුවද අතීතය තුළ, එනම් පෙරභව සම්බන්ධය අනුව ඇතිවන පෞරුෂ වෙනස්කම් පිහිටා තිබේ.එකම පුද්ගලයා තුළ භව කිහිපයකදී විද්යවමාන පෞරුෂ අනන්ය තාව නම් බොහෝවිට සමාන වියහැක.වෙනස්කම් එබඳු විටෙක ඇතිවනුයේ ඉතා කළාතුරකිනි.මේ නිසා එකම පුද්ගලයාගේ සංජානන හැකියාව පවා ඒකීය හැඩතල දරනු ලැබේ.සැබවින්ම යමෙකු තමා යැයි දැඩි ලෙස මානසික ග්රාහණයට ගන්නා වූ පුද්ගල අනන්යරතාව මේ ‍පොදු ලක්ෂණය අරමුණු කරගෙන ඇතිවේ. බුදුදහම අනුව ආත්ම සංඥා ආදිය හටගැනීමට හේතුවනුයේ මේ පුද්ගල අනන්යණතාව වරදවා සංජානනය කරගැනීම නිසාය.එම වැරදි සංජානනය සක්කාය දිට්ඨිය හා අස්මි මානය ලෙස දශ සංයෝජන ධර්මවලදී හැඳින්වේ.දැඩි දෘෂ්ටිය හා එක්වූ පුද්ගල අනන්යඅතාව පිළිබඳ වැරදි සංජානනය සක්කාය දිට්ඨියයි. සියුම් දෘෂ්ටිය හා එක්වූ පුද්ගල අනන්යගතාව පිළිබඳ වැරදි සංජානනය අස්මි මානයයි. දශ සංයෝජන ධර්ම අතර උද්ධම්භාගීය සංයෝජන ධර්ම පස වූ සක්කාය දිට්ඨිය, සීලබ්බතපරමාස, විචිකිච්ඡාව, කාමරාගය හා ව්යා පාදය හටගනුයේ දැඩි දෘෂ්ටි සහිත පුද්ගල අනන්යසතාව වූ සක්කාය දිට්ඨිය මුල්වීමෙනි.සියුම් දෘෂ්ටි සහිත පුද්ගල අනන්ය තාව වූ අස්මි මානය මුල්වීමෙන් රූප රාග, අරූප රාග, මාන උද්ධච්ච හා අවිජ්ජා යන ඕරම්භාගීය සංයෝජන ධර්ම පස හටගනී. 1.4.මානව සංජානනය හා මනෝවිද්යාා න්යා්ය ස්නායු සන්නිවේදනය ඔස්සේ මොළයට දත්ත සම්ප්රේ්ෂණයවීම මානව සංජානනය පිළිබඳ මනෝ විද්යා ත්මක අර්ථකථයයි. මොළයට ලැබෙන දත්ත යළි සංවිධානයවීම, ප්රවති-ව්යුබහගතවීම, හඳුනාගැනීම ආදී ක්රිණයා රාශියකගේ එකතුවීම ඔස්සේ ඒවා පහසුවෙන් වටහාගැනීමට හැකිවේ.මේ ක්රිඅයාවලිය සංජානනය ලෙස හැඳින්වේ.සංජානනයේදී බොහෝවිට දත්ත සංවිධානය වූ රටා අනුව සබඳතා පිළිබඳ වටහීමක් ලැබේ.නමුදු මෙය ප්රංජානනය (Cognition) හැඳින්වෙන මානව මොළයේ ක්රිබයාවලියට සම්පූර්ණයෙන් වෙනස්ය.ප්රහජානනයේදී ලැබූ දත්ත පිළිබඳ සංවිධානාත්මක ව්යුවහ,රටා පිළිබඳ වැටහීමක් ලැබීමට පමණක් අවබෝධය සීමා නොවේ.එම සබඳතා පිළිබඳ විවිධ අර්ථකථන දැක්වීමටද,එමඟින් ඥානනය උත්පාද කිරීමේ ක්රිතයාවලියද ප්රබජානනයේදී සිදුවේ.සංජානනයේදී තිබූ දේ එලෙස වාර්තාගතවීම පමණක් සිදුවේ.නමුදු ප්ර ජානනයේදී එම වාර්තාවීම් අර්ථකථනයවීම සිදු වේ.මේ නිසා නිර්මාණශීලී හැකියාව සෘජුවම සම්බන්ධවනුයේ ප්ර ජානනය සමඟය.නමුදු ඇතැම්විට ප්ර ජානනය නිසා මුලින් ලැබෙන අදහස කිසියම් විකෘතිවීමකට ලක්වන බවද පැහැදිලි විය යුතුය. මානව සංජානනය මුළුමනින්ම රඳා ඇත්තේ සිරුරේ ජීවවිද්යාවත්මක ක්රිතයාවළිය මතය.එහි ඇති අති සියුම් ස්නායු ජාලය මඟින් ක්ෂණයෙන් දත්ත මොළය වෙත සම්ප්රේඑෂණ කිරීම හා මොළ ව්යුතහයෙන් සැපයෙන පාලනය කිරීමේ උපදෙස් සිරුර පුරා ව්යා්ප්ත කිරීම සිදුවේ.මේ නිසා මානව සංජානනය පිළිබඳ අධ්යීයනයේදී අනිවාර්යෙන්ම උක්ත ජීවවිද්යා ත්මක ක්රිවයාවළිය හැදෑරිය යුතුය. දුරකථන ජාලයට රැහැන් සම්බන්ධව ඇත්තාක් මෙන් අපගේ ශරීරය පුරා ස්නායු පද්ධතිය ව්යාෑප්ත වී තිබේ. මේ ස්නායු පද්ධතිය තුළින් සංඥාමය දත්ත සම්ප්රේමෂණ වනුයේද දුරකථන රැහැන්තුළින් සංඥා ගමන් කරන්නාක් මෙනි. නිදසුනක් ලෙස කම්බියක් අතරින් යන විද්යුහත් දහරක් මෙනෙහි කරන්න.සාමාන්යසයෙන් විද්යුරත් දහරක් ලෙස හැඳින්වුවද එහි අන්තර්ගතවනුයේ අතිසියුම් ඉලෙක්ට්රෝනන අංශු රාශියකි.මේ ඉලෙක්ට්රෝ්න අංශු සෘන අග්රඅයෙන් නිදහස්වී ධන අග්ර්ය කරා අඛණ්ඩව ගමන්ගනියි.මේ ඉලෙක්ට්රෝශන ගමන්කිරීම විද්යුනත් දහරාවක් ලෙස සාමාන්යි ව්යරවහාරය අනුව හැඳින්වේ.කේබලයක් දිගේ දුරකථන සංඥා ගමන්කරනුයේද ඉලෙක්ට්රෝ න අංශු ගමන් ගන්නා ස්වරූපයට අනුවය.නූතනයේ දුරකථන සංඥාවලට ගමන්ගැනීම සඳහා කිසියම් මාධ්යඅයක් අවශ්යව නොවන තරමට එය දියුණුවී තිබේ.ඒ අනුව නූතනයේ දුරකථන සංඥා කිසිදු මාධයක් උපයෝගී ‍නොකොට නිදහස් අවකාශයතුළින් ගමන්ගනියි.ජංගම දුරකථනවලට දුරකථන සංඥා පැමිණෙනුයේ නිදහස් අවකාශය හරහාය.මානව මොළයේ ක්රිියාකාරීත්වයද මීට බොහෝදුරට සමානය.මානව මොළයේ විදුලි රැහැන් ලෙස ක්රිවයාකරනුයේ ස්නායු තන්තුය.ඒ ස්නායු තන්තු හරහා ඉන්ද්රිළයන්හි සිට සංජානනය වන සංඥා දත්ත මොළය කරාද, මොළයේ සිට සංඥා දත්ත ඉන්ද්රිහයන් කරාද ගමන්ගනියි.ජංගම දුරකථනවල රැහැන් නොමැතිව සංඥා දත්ත සම්ප්රේ ෂණය වන්නාක් මෙන් මානව මොළයටද ස්නායු තන්තුවල සම්බන්ධයක් නොමැතිව වුවද බාහිර ලෝකය ඇසුරින් සංඥා දත්ත ලබාගැනීමේ සුපිරි හැකියාවක් තිබේ.ඒ ඉන්ද්රීෝය සංජානනයෙන් බාහිරව අතීන්ද්රී.ය සංජානනය ක්‍රියාත්මක වන විටදීය.මානව මොළය කරා සම්ප්රේෙෂණය වන දත්ත සංඥා හඳුනා ගැනීම හා එම දත්ත සංඥා සම්ප්රේමෂණයට බාධා ඇති කරන කරුණු ආදී දේ පිළිබඳ නූතන අධ්යංයන්හිදී සොයා ගනුලැබූ විවිධ පර්යේෂණාත්මක සිද්ධාන්ත තිබේ. මීට පෙර ශත වර්ෂයේදී, බර්ලීන් විශ්වවිද්යාාලය තුළ කෝලර් (Kohler), කෆ්කා (Koffka), වර්තයිමර් (Wertheimer) ආදීන්ගෙන් සැදුම් ලත් ජර්මන් මනෝවිද්යාෆඥයින් කණ්ඩායමක් විසින් සංඝටනවාදී මූලිකාංග පදනම් කරගත් පර්යේෂණවල නියැලුනාහ. එහිදී ඔවුහු සංජානනය හා එහි සැබෑ ප්රයත්යනක්ෂයේ ප්රාදථමික යතුර බඳු අන්තරාවලෝකන විශ්ලේෂණය යන ද්විත්ව සංකල්ප අභියෝගයට ලක් කලහ. ඒ කෙසේවුවද එහිදී ඔවුහු ප්රරත්යික්ෂයේ ප්රාලථමික චරිතලක්ෂණවලට සමාන ගෙස්ටෝල්ට් හැඩයෙන් සකස්වූ සංජානනය පිළිබඳ සංකල්පය පැහැදිලි කළහ. එසේම එය පුද්ගලිකත්වය හා මුසුවූ සහජ ආකල්ප සංවිධානය කිරීමේ ක්රි්යා සන්තතියක් බව අවධාරණයෙන් යුතුව එහිදී පැවසූහ.කිසියම් සංජානන සංඥා රාශියක් පිළිවෙලකට ගොනුකිරීමතුළින් එහි දිස්වන පොදු සමාන ලක්ෂණය ගෙස්ටෝල්ට් යන වචනයෙන් අදහස් කර තිබේ. ජර්මන් වචනයක් වූ ගෙස්ටෝල්ට් යන්නට සම්පූර්ණයෙන් සමාන වචනයක් ඉංග්රීයසි භාෂා‍ව තුළ දක්නට නැත.එය ආසන්න වශයෙන් සමාන වනුයේ හැඩහුරුව (Configuration) යන ඉංග්රී සි වචනය සමඟය.මෙම හැඩහුරුව සංජානනයේ හා වෙනත් ප්රවත්ය(ක්ෂවල මූලික ඒකකයක් ලෙස දැකිය හැකි වේ. ඒ සමඟම ගෙස්ටෝල්ට් මනෝවිද්යායඥයින් විසින් එහි කොටස්වල මුළු එකතුවේ සිට පැමිණෙන සියළු වෙනස්වීම් හා හාත්පසින්ම වෙනත් ක්රයමවේදයක් වෙනුවට එහි චරිතලක්ෂණ හා චර්යාව අතර ‍බොහෝ ක්රහමවේද සිතින් නිශ්චය කරගන්නා බව පැහැදිලි කර දී ඇත.මේනිසාම ගෙස්ටෝල්ට් යන ගුණය භෞතික පැවැත්මක් සහිත දෙයකට වඩා සිතට දැනෙන ස්වභාවයක්සේ සැලකීමට හැක.එය තර්කානුසාරීව ප්රමකට කළ හැක්කක්ද නොවේ.වෙනත් කිසිදු පර්යේෂණයක් මඟින් ඔප්පුකර දැක්විය හැකි කරුණක්ද නොවේ.නමුදු එසේ වුවද එබඳු දේ තිබිය හැක.ශබ්දයක පවතින දෝංකාරය මෙනි.දෝංකාරය ශබ්දයේ නොපවතී.නමුදු එය ශබ්දයෙන් පරිබාහිර වූවක්ද නොවේ.දෝංකාරය පවතිනුයේ ශබ්දය ඇසුරුකොටය.එබැවින් ශබ්දයෙන් ස්වායක්තව දෝංකාරය අර්ථ විරහිතය.එසේම කිසියම් දත්ත සමූහයක් නිසා දැනන ගුණය වූ ගෙස්ටෝල්ට් යන්න එහි ඇති එක්තරා ක්රිරයා පිළිවෙලක් ලෙස සැලකිය හැක. මානව සංජානනය පිළිබඳව වැදගත් අර්ථකථනය ලැබී ඇත්තේ ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන්ගෙනි. ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් දක්වන ආකාරයට මානව සංජානනය ක්රිලයාවළිය සිදුවනුයේ ව්යුනහාත්මක ලෙස නොව සංවිධානාත්මක ලෙසයි. භෞතික වස්තුවක් හෝ කිසියම් අරමුණක් පිළිබඳ ඉඳුරන් මඟින් ලැබෙන සංවේදන මොළයට සැපයෙනුයේ ස්නායු පද්ධතියේ ක්රිණයාකාරීත්වය මඟිනි.ස්නායු පද්ධති මඟින් මොළයට සැපයෙන සංවේදන සම්ප්රේිෂණ වාර්තා මැනවින් සංවිධානය වී සංජානනය වේ.ඒ නිසා සංජානනය කරගනු ලබනුයේ මොළයට ලැබෙන එක් එක් ස්නායු සංවේදනය නොව සමස්ත රටාවමය.ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් ගෙස්ටෝල්ට් මූලධර්මය ලෙස හඳුවනුයේ මේ සමස්ත ගුණයයි.මේ සමස්ත ගුණය හැමවිටම සමස්තයතුළ අන්තර්ගත එක් එක් ස්නායු සංවේදනවලට වඩා වැදගත්බව ගෙස්ටෝල්ට්වාදයේ සඳහන්වේ.සමස්තය සෑම විට එහි උපාංගවලට වඩා වැදගත්බව මූලධර්මයක් ලෙස ගෙස්ටෝල්ට්වාදය තුළ ඉගැන්වේ. ගෙස්ටෝල්ට් වාදයේ සංජානනය පිළිබඳ ප්රටධාන න්යාතයය රැසක් දක්නට ලැබේ.සමස්තය පිළිබඳ න්යාසය හා රූපය හා පසුතලය පිළිබඳ න්යාපය මින් වැදගත්ය. මේ මතවාදය ජීව විද්යායත්මක පර්යේෂණ වලින් ලබා ගත් නිදසුන් මඟින් තහවුරුවී තිබේ.එනිසා මේ මතයට මානව ස්නායු පද්ධතියේ ක්රිණයාකාරීත්වයේ ස්වභාව අතිශයින්ම වැදගත්බව සැලකේ. මෙම රූපය හා පසුතලය යන න්යාාය මඟින් පෙන්වා‍දී ඇත්තේ මානව සංජානනය සැමවිට කිසියම් පසුතලයකට සාපේක්ෂකව ඇතිවන දෙයක් ලෙසය.වර්ණ හා හැඩතල සංජානනයට මෙම න්යාුයය එක සමානව වැදගත්වේ.සෑම වර්ණයකටම අර්ථයක් ලැබෙනුයේ එහි පසුබිම සාපේක්ෂව බව මේ න්යාකය මඟින් පෙන්වාදී තිබේ. එසේම රූපය හා පසුබිම අතර කිසියම් වෙනසක් නොමැති නම් එම රූපයේ හැඩතල නිසියාකාරව සංජානනය කරගැනීමට අපහසුබවද මෙහිදී දක්වා තිබේ. ගෙස්ටොල්ට්වාදීන්ගේ සමස්තය පිළිබඳ න්යානයයට අයත් තව මූලධර්ම හතරක් ඇත.ඒවා නම් සමරූපතාව, ආසන්නතාව, සංවෘතිය හා අවිච්ඡින්නතාව යනාදී මූලධර්මයි.මෙහි සමරූපතාව නම් සමාන හැඩතල දරන දේ එක්තරා වර්ගයකට අයත් යැයි සැලකීමයි.ආසන්නතාව නම් සමීපව ඇති දේ එක්තරා වර්ගයකට අයත් යැයි සැලකීමයි.සංවෘතිය නම් යම් දෙයක පවතින අඩුලුහුඩුතා ආදිය නොසලකා හැර එය සර්වසම්පූර්ණ යැයි සැලකීමයි.අවිච්ඡින්නතාව නම් කිසියම් රටාවකට අනුව පිළියෙල කළ දේ සමූහයක් එකම ඛණ්ඩයක දාමයක් ලෙස සැලකීමයි.රූපය හා පසුතලය පිළිබඳ න්යාපය හා සමස්තය පිළිබඳ න්යා ය යන සංජානනයේ ප්රනධාන න්යායය දෙකට හේතුවනුයේ මානව ස්නායු පද්ධතියේ ක්රි යාකාරීත්වය බව ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන්ගේ අදහසයි.මෙය ජීවවිද්යාටත්මක පර්යේෂණ මඟින් පවා තහවුරුවී තිබේ. සංජානනය පිළිබඳ වැදගත් මනෝවිද්යාය න්යා්යය රාශියක් බිහිව ඇත. ඒ අතරින් ඉගෙනුම පිළිබඳ සංකල්පය වැදගත්ය. මෙහිදී දැක්වෙනුයේ සාමාන්යෙයෙන් දැක්වෙන උත්තේජනට ප්රඳතිචාර න්යායය වෙනුවට උත්තේජනය(Stimulus) සංවිධානය(Organization) එක්ව ප්රතතිචාරය(Response) දැක්වීමයි. 1947 දී මේ අදහස ඉදිරිපත් කරනුලැබුවේ ගෙස්ටෝල්ට්වාදියෙකු වූ කොෆ්කා විසිනි. ගෙස්ටෝල්වාදීන් විසින් මෙහිදී පෙන්වාදෙනු ලැබුවේ ගැටළු විසඳීම හා ඉගෙනුම සිදුවීමට නම් ප්රෝතිවේද ක්රිෙයාවළියක් අවශ්යවබවයි.කිසියම් ගැටළුවකට අවශ්යය සියළුම සාධක සමස්තයක් වශයෙන් ගෙන සැලකා බැලීම මඟින් ක්ෂණිකව එහි විසඳුම මනසට ප්රවත්යකක්ෂවන බව එහිදී සඳහන්වේ.මේ ප්රවතිවේදය නම් සංකල්පයන්ගෙන් ප්ර කාශවන දේය.මෙකී ප්රයති‍වේදය පිළිබඳ සංකල්ප සනාථකිරීම පිණිස කොෆ්කා විසින් විශාල වැදගත්කමක් ඇති පර්යේෂණ රැසක් සිදුකර තිබේ. සංකල්පයන් ගෙන් ප්රපකාශවන අදහස හෝ ඇඟවීම ප්ර්තිවේද යන්නතුළ ගැබ්වේ.එසේම ප්රසත්යනක්ෂය පිළිබඳ අදහසක්ද මේ ප්ර තිවේදයතුළ අන්තර්ගතය.එසේම මේ ප්රතතිවේද යන්නේ සමස්තය පිළිබඳ දැනීම යන අදහසද අන්තර්ගතය.කිසියම් දැනීමක ඇති විවිධ කුඩා අවයව පිළිබඳ වැටහීම ප්රදතිවේදය නොවේ.ප්රපතිවේදයෙහිදී සමස්තය පිලිබඳ කිසියම් වැටහීමක් ඇතිවිය යුතුය.ඕනෑම දෙයක් පිළිබඳ වැටහීම සම්පූර්ණවනුයේ සමස්තය පිළිබඳ අදහස අනුවය.නිදහුසනක් ලෙස අලියා යන්නේ අදහස වලිගයේ ස්වරූපය,කන්වල ස්වරූපය,හොඬයේ ස්වරූපය,අත්පාවල ස්වරූපය,ශරීරයේ ස්වරූපය ආදී එක් එත් අවයවවල ස්වරූපය නොවේ.එසේම එකී අවයවවල ස්වරූපයෙන් පරිබාහිර අන් අන්යමක්ද නොවේ.නොඑසේ නම් අලියා යන සමස්තයේ අදහස අලියාට අයත් එක්එක් ඉන්ද්රි්යන් ගෙන් ස්වායක්තවූ අමුතුම ස්වරූපයක් වියයුතුය.නමුදු සැබෑව එසේ නොවේ.අලියා යන සමස්තය තුළ මේ හැඩතල සියල්ලම තිබේ.මේ ස්වරූප සියල්ල එක්තැන්කල විට සමස්තය පිළිබඳ ඇතිවන වැටහීම නම් අලියා පිලිබඳ නිවැරදිම අදහසයි.මේ ප්රතතිවේදය යන්නේ අදහසද ‍මීට සමානය. මේ ප්ර තිවේදය පිළිබඳ අදහස තුළ ගෙස්ටෝල්ට් මූලධර්ම ගැබ්ව පවතී.‍එනම් සමස්තය පිළිබඳ න්යානයයි. සමස්තය පිළිබඳ නිවැරදිව දැනීමෙන් ප්රධතිවේදය සම්පූර්ණ වන බව දැක්වීම මඟින් සනාථ වනුයේ එම අදහසයි.මේ ප්රසතිවේද යන්නේ එක්තරා අයුරකින් පරිකල්පනය පිළිබඳ ආකල්පයක්ද ගැබ්වේ. එය අනුමානයට සම්බන්ධකර අධ්යරයනය කළ හැකිය.මූලික මට්ටමේදී සමස්තය පිළිබඳ දැනීම දියුණු වනුයේ අනුමානය සම්බන්ධකර ගැනීම මඟිනි.සමස්තය පිළිබඳ අවබෝධය සම්පූර්ණ කර ගැනීම සඳහා අනුමානයද අවශ්යමය.සමස්තය පිලිබඳ දැනීම සම්පූර්ණවූ පසුව අනුමානය තව දුරටක් අවශ්යස ‍නොවේ.මන්ද ප්ර.තිවේදය මඟින් නිවැරදි වැටහීමක්, අවබෝධයක් ඇතිවන බැවිනි. එවිට ප්රමතිවේදය සම්පූර්ණ වේ.මේ ප්රරතිවේදය මොළයේ ගබඩාවී ඇති දත්ත හඳුනාගැනීමට පමණක් සීමා නොවේ.දත්ත අතර විද්ය්මාන නව සබඳතා ඔස්සේ අළුත් දත්ත හඳුනාගැනීමද ප්රතතිවේදයට අයත්ය. බාහිර පරිසරය ඇසුරින් ඉන්ද්රීසය සංජානනය මඟින් ස්නායු තන්තු දිගේ මොළය කරා දත්ත සම්ප්රේ.ෂණයවේ.ඉන්පසුව මොළයේ නව ස්නායු සංඥා දත්ත ව්යු හ ඇතිවේ. මේ ස්නායු ව්යු හ ලබා ගන්නා දත්තවලට වඩා වෙනස් නව දත්ත මතුකර ගැනීමට ආධාර වේ. දත්ත තැන්පත්ව ඇති රටා විචාරපූර්වකව අධ්යවයනය කිරීමෙන් නව සබඳතා මතුකර ගැනීමට මොළයට හැකියාව තිබේ.ඒ අනුව පරිකල්පනය බිහිවේ.පරිකල්පනය යනු කිසියම් දෙයක් පිළිබඳ නිර්මාණශීලීව සිතීමයි. පරිකල්පනය බිහි වනුයේ නිර්මාණශීලීව හා ස්වාධීනව සිතීම මඟින් වන හෙයිනි. සංජානනය පිළිබඳ අදහසට පෞරුෂ සංකල්පයෙන් ලැබී ඇත්තේ නොමඳ පිටිවහලකි.එය ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් විසින් ඉදිරිපත් කර ඇත.ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන්ගේ පෞරුෂය පිළිබඳ සංකල්පය තව දුරටත් කර්ට් ලෙවින් විසින් සංවර්ධනය කරනු ලැබීය.මෙය ක්ෂේත්රි න්යාබය ලෙසද හැඳින්වේ. මේ පෞරුෂ න්යාංය සංවර්ධනය කිරීමේදී ලෙවින් බොහෝදුරට ශුද්ධවිද්යා් ක්ෂේත්ර්යේ සඳහන්වන න්යා යවල උපකාරයද ලබා ඇත.මේ න්යාහය මඟින් මානව පෞරුෂය මානසික පරිසරයක් තුළ ඇති ස්වාධීන ඒකකයක් ලෙස විග්රරහකර තිබේ.ලෙවින්ගේ විග්රයහයට අනුව මානසික පරිසරය යනු විවිධ මානසික සබඳතාය.මේ අනුව පුද්ගලයා හා ඒ පුද්ගලයාගේ මානසික පරිසරය ජීවන අවකාශයක් ලෙස අර්ථදක්වා තිබේ.මේ ජීවන අවකාශයේ ඇතුළත ස්වභාවය, ක්රිනයාකාරීත්වය, ගතිකත්වය හා වර්ධනය ලෙවින් විසින් සවිස්තරාත්මකව විග්ර හකර තිබේ.ලෙවින් විසින් දක්වන ලද මේ පෞරුෂ පිළිබඳ න්යා්ය වොට්සන්ගේ චර්යාවාදය ප්ර්මාණයට ජනප්රි්යවී තිබේ.එසේම මෙය දැඩිව විවේචනය වී ඇත.ලෙවින්වාදී ගුරුකුලයට අයත් පිරිස මේ පිලිබඳ තවදුරටත් පර්යේෂණයේ නියැලී සිටිති. ඒ නිසා ලෙවින්ගේ පෞරුෂ න්යායය පමණක් නොව සමස්ත ගෙස්ටෝල්ට්වාදය තවදුරටත් අඛණ්ඩව වර්ධනය වෙමින් පවතී.දෙවන ලෝක යුද්ධය අවසානවීමත් සමඟම ඇමෙරිකානු විශ්වවිද්යාණවලට පත්ව ගිය ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන් නිසා එහිද ගෙස්ටෝල්ට්වාදය පැතිර ගියේය.මේ නිසා ජර්මනිය හා සමානවම ඇ‍මෙරිකාව පුරාද ගෙස්ටෝල්ට්වාදය ව්යාිප්ත විය.ගෙස්ටෝල්වාදී ගුරුකුල‍යේ න්යාවයය බොහෝවිට සාමාන්ය් මනෝවිද්යා්ව, ළමා මනෝවිද්යාමව, ව්යවවහාරික මනෝවිද්යාුව, චිකිත්සක මනෝවිද්යාරව, අධ්යාවපන ම‍නෝවිද්යාටව හා සමාජ මනෝවිද්යායව වැනි වෙනත් ම‍නෝවිද්යාය ක්ෂේත්රම වල බහුලවම භාවිතාවේ. සංජානනය පිළිබඳ වැදගත් මනෝවිද්යාත න්යායය රැසක් ප්රමජානන මනෝවිද්යාාවේ දැක් වේ. 1960 හා 1970 දශකවලදී ප්රයජානන මනෝවිද්යා ව ගුරුකුලයක් ලෙස වර්ධනය විය.ඊට ඓතිහාසික පසුබිම සකස්වූයේ 19 ශතයේදීය.ජේ.එන්.හර්බට් දාර්ශනිකයා (1776-1841) විසින් ඉදිරිපත් කළ ඥාන විභාගය මත පදනම්ව මෙය ගොඩනැඟී තිබේ.බාහිර ලෝකය ඇසුරෙන් දැනුම රැස්කිරීමේදී මානව මනසේ ඇති ආකෘතිය වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටුකරන බව මෙහිදී හර්බට් විසින් පෙන්වා දී තිබේ.ව්යුකහවාදය, කාර්යබද්ධවාදය හා ගෙස්ටොල්ට්වාදය වැනි ඉන් පෙරකල පැවති මනෝවිද්යාද ගුරුකුලවල බලපෑම හා අනුබලය ප්ර,ජානන මනෝවිද්යාා ගුරුකුලය සංවර්ධනය වීමේ වැදගත් විය. ප්රහජානනය නම් දැනුම ලැබීමේ ක්රිසයාපිළිවෙතයි. මානසික ගතිලක්ෂණ හැදෑරීම ප්ර ජානන ක්ෂේත්රබය යටතට අයත්වේ.ලෝක යුද්ධ දෙක අතර කාලයතුළ චර්යාදයේ බලපෑම දැඩිව නැඟුනි.නමුදු 1960 දශකය වනවිට මේ අදහස වෙනස්විය.මානව චර්යාව උත්තේජන ප්රිතිචාරවලට පමණක් ලඝුකොට දැක්වීම පටු අදහසක් බව මනෝවිද්යා ඥයින් අතර කතාබහට ලක්විය.මේ හිඩස පිරවීම සඳහා බිහි වූයේ ප්රිජානන මනෝවිද්යාිවයි.මෙහිදී සාකච්ඡා වනුයේ මානව චර්යාවට චින්තනයේ වැදගත්කම ප්ර්කාශ කිරීම මුල්කර ගනිමිනි.මේ අනුව ප්රසජානන මනෝවිද්යාවවේදී මානව චර්යාව සා පිපාසාදියට වැනි බාහිර උත්තේජනවලට පමණක් ලඝුකර දැක්වීම ප්රවතිඵලදායී නොවන බව පැහැදිලි කරඇත. ‍පුද්ගල චර්යාව බාහිර අවශ්යඝතා මත පමණක් වෙනස් නොවේ. පුද්ගලයා තුළ අභ්යින්තරගතව ඇති විවිධ ප්රයජානන අවශ්යයතාද ඊට මුල්වේ.මේ ප්රදජානන අවශ්යකතා වලට හේතුවනුයේ මානව සංජානනය මඟින් පුද්ගලයා යම් යම් චර්යා සඳහා පෙළඹවීමයි. කිසියම් කෙනෙකු වුවමනාවෙන් කිසියම් කාර්යයක් කරගෙන යාමේදී කාලය ගතවන බව වත් නොදැනේ.එවිට ඒ පුද්ගලයාට වෙහෙස සා පිපාසාදිය පවා නොදැනේ.හුදෙක් පුද්ගලයා තමා තුළ ඇති වෙහෙස සා පිපාසාදියට පමණක් ප්රසතිචාර දක්වන්නෙකු යැයි චර්යාවාදීන් දැක්වූ අදහස මෙහිදී බිඳවැටේ.මේ නිසා ප්රචජානන මනෝවිද්යාා ගුරුකුලය මඟින් පෙන්වා දෙනුයේ පුද්ගලයා මත රඳා පවතින වැදගත්ම සාධක වනුයේ ඒ පුද්ගලයාගේ අභ්යවන්තර මානසික ක්රි යාකාරීත්වයට අයත් විවිධ අරමුණු බවයි.මේ සාධක එකී කාර්යය නිමකි‍රීමෙන් පසුව ඇතිවන තෘප්තිය,සතුට,කුතුහලය හා ක්රිියාකාරීත්ව අවශ්යාතාව ආදී වශයෙන් දැක්විය හැකිබව ප්ර ජානන මනෝවිද්යාාවේ සඳහන්ය. මිනිසුන්ට තමා අවට පරිසරය අවබෝධකරගැනීමට මූලික අවශ්යජතාවයක් ඇතිබව මෙහි අර්ථයයි. එමෙන්ම සිය කාර්යය ඇසුරින් නිපුණබව අත්පත්කර ගැනීමට,සක්රීියව ජීවත්වීමට හා සාර්ථකව සමාජ සබඳතා ගොඩනැඟීමට මිනිසුන්තුළ ඇති නොසන්සිඳුනු ආශාව මීට පුද්ගලයා පොළඹවන උත්ප්රේරරකය ලෙස දැක්විය හැක.මනෝවිද්යාඳවේ සඳහන් පෙළඹවීමේ න්යාළය සමඟද මෙම අදහස හොඳින් ගැලපේ.මේ අනුව ප්රතජානනවාදී ගුරුකුලය චර්යාව පිළිබඳ දැක්වූ මූලික ආකල්පය වූයේද මිනිසුන් යම් කාර්යයක් කරනුයේ ඊට ඇති ආශාව නිසා හා ඉන් ලැබෙන තෘප්තිය නිසා බවයි. එසේම ප්ර ජානන මනෝවිද්යා ගුරුකුලය මනෝවිශ්ලේෂණවාදය හා සාංදෘෂ්ටිකවාදය හැර අන්ය සෑම මනෝවිද්යා න්යාකයකම මිශ්රවණයක් වශයෙන්ද දැක්විය හැක.නමුදු ඔවුහු චර්යාවාදයට විරුද්ධ වූහ.මොවුන්ගේ ප්ර‍ධානම උපායමාර්ගය වූයේ මානසික ක්රි්යාකාරීත්වය වැඩි අවධාරනයට ලක්කිරීමයි.එමඟින් මානසික පැතිකඩ ගැඹුරින් අධ්යූයනය කිරීමට ඔවුන්ට අවශ්යඅ විය.ඔවුන්ගේ න්යාඑය අනුව උපාර්ජනය(Acquiring), සන්තතිය(Processing), සන්නිධිය(Storing), හා තොරතුරු ප්රපතිනිරවද්යqතාව (Re-correctness Information) ආදී පැතිකඩ රැසක් මානසික පක්ෂයට අයත්විය. මේ අනුව මිනිස් මනසේ ඉතා වැදගත් සංකීර්ණ ක්රි්යාකාරකම් කෙරෙහි ප්ර ජානන මනෝ විද්යාේඥයින් විසින් වැඩි අවධානයක් යොමුකළ බව පැහැදිලි වේ.මානව බුද්ධිය කෙරෙහි විවිධ පැතිකඩවලින් අවධානය යොමුකිරීමට මේ නිසා ප්රැජානනවාදීන්ට හැකිවිය.ගෙස්ටෝල්ට්වාදීන්ගේ බලපෑම නිසා මානව චින්තනය කෙරෙහි ‍සංජානනයේ ඇති බලපෑම අධ්යකයනය කිරීමේ වැදගත් බව ඉස්මතුවිය. ප්රාජානනවාදී න්යාැයයට අයත් උපාර්ජනය, සන්තතිය, සන්නිධිය හා තොරතුරු නිරවද්යිතාව යන පැතිකඩ සතරට ගෙස්ටෝල්ට්වාදී මූලධර්මය වූ පොදුබවේ ලක්ෂණ මූලිකවන බව පැහැදිලිවිය. සංජානනය කෙරෙහි බලපාන තවත් වැදගත් මනෝවිද්යාක න්යාියයක් නම් සමාජ ඉගෙනුම් න්යාහයයි(Social Learning Theory).මෙය ප්රසජානන මනෝවිද්යාක ගුරුකුලය හා චර්යාවාදී ගුරුකුලය යන ගුරුකුල දෙකේ එක්වීමෙන් ගොඩනැ‍ඟෙන නව මනෝවිද්යාම ගුරුකුලයකි.මෙහි ඉතිහාසය දෙවන ලෝක යුද්ධ සමය දක්වා ඈතට විහිද යයි.ජෝන් ඩොලාඩ් හා නීල් මිලර් යන චර්යාවාදීන් විසින් ඉදිරිපත්කළ සමාජ අනුකරණය සඳහා ඇති ප්රේ.රණ පිළිබඳ න්යාමයන්ය.මේ න්යාඉයන් ස්කිනර්ගේ උපස්ථම්භන සංකල්පයට පරිබාහිර වූවකි. ඇල්බට් බන්ඩුරා හා රිචඩ් වෝල්ටර්ස් යන මනෝවිද්යාඉඥයින් සමාජ ඉගෙනුම්වාදී න්යාලයේ සමාරම්භකයින් වේ.මිලර් හා ඩොලාඩ්ගේ න්යාසය මේ දෙදෙනාගේ පර්යේෂණ කෙරෙහි සෘජු බලපෑමක් ඇති කළේය.බන්ඩුරා විසින් අභිප්රේාරණය සඳහා බලපාන මූලධර්ම රැසක් ‍පැහැදිලි කරදී තිබේ.මින් වැදගත් මූලධර්මය වනුයේ චර්යාවේ ප්රාතිඵල ලෙස ඇති විය හැකි ඵලවිපාක පිළිබඳව ඊට පෙර සලකා බැලීමයි. යම් ක්රිඊයාවක් කිරීමට පෙර ඒ ක්රි යාව සිදුකිරීමෙන් පසුව ඇතිවන විවිධ ප්රබතිඵල පිළිබඳව සැලකීම මින් අදහස්වේ.බුදුදහම තුළ සඳහන් කර්මඵල විපාක පිළිබඳ සැලකීමේ ආකල්පය මෙනි. අභිප්රේ රණයට අදාළ බන්ඩුරා‍ගේ දෙවන මූලධර්මය සේ දැක්වෙනුයේ අතීත අත්දැකීම් අනුසාරයෙන් අනාගත සිදුවීම් පරිකල්පනය කිරීමය.මෙය උපකල්පන මත පිහිටා ඇත.ඉන් අදහස් වනුයේ අතීතයේදී යම් පුද්ගලයෙකු ලැබූ අත්දැකීම් පිටිවහල්කරගෙන ඒ පුද්ගලයාගේ අනාගතය කෙසේ වේදැයි නීර්ණය කිරීමයි.මෙය ස්වයං සඵලත්වය(Self Efficacy) සේ දැක්වේ. මේ ස්වයං සඵලත්වයෙන් අදහස් කරනුයේ කිසියම් සුවිශේෂිත අවස්ථාවකට මුහුණ දීම සඳහා පුද්ගලයෙකු තුළ ඇති වන ආත්ම විශ්වාසයයි.මෙසේ වීමට ස්වීයත්වය පිළිබඳ ඇති කරගනු ලැබූ අභිමානයක්ද ඒ පුද්ගලයා තුළ පැවතිය යුතුය.එමඟින් පුද්ගල පෞරුෂය වර්ධනය වන බව මෙහිදී පිළිගැනේ.‍ පෞරුෂ දුබලතාව මානසික රෝග ඇතිවීමට පසුබිම සකස්වීමකි. විවිධ ගැටළු අභියෝග ආදියට මුහුණදීමට පුද්ගලයා සමත්වනුයේ පෞරුෂය ශක්තිමත්වීම අනුවය. සිය හැකියා විභව ශක්තිය පිළිබඳ පුද්ගලයාතුළ පවතින ස්වං තක්සේරුව මෙකී පෞරුෂය ලෙස හැඳින්වේ. බන්ඩුරාගේ ස්වං සඵලත්වයෙන් අදහස් වන්නේද මීට සමාන අදහසකි. සංජානනයට අදාළ සමාජ ඉගෙනුම් න්යා්ය යටතේ බන්ඩුරාගේ තුන්වන මූලධර්මය නම් කිසියම් අරමුණක් තබා ගෙන ඒ ඔස්සේ වැඩ කටයුතු මෙහෙයවීමයි.මේ අරමුණ යන මූලධර්මය භාවිතා කිරීමේදී ස්වයං සඵලත්වය යන දෙවන මූලධර්මයද වැදගත්වේ.ඉලක්කයක් තබාගෙන ඒ ඔස්සේ සාර්ථකත්වය කරා ගමන්කළ හැකි බැවිනි.නිශ්චිත ඉලක්කයක් තබා ගත්විට ඒ අරමුණ සාක්ෂාත් කරගැනීම සඳහා යෝග්යි වැඩ පිළිවෙලක්ද සංවිධානය කරගැනීමට උපකාරීවේ.එසේම අදාළ අරමුණ ඔස්සේ ක්රිරයාකිරීමට අවශ්යළවන ශක්තියද නිරායාසයෙන්ම ලැබේ.එය මානසික ක්රිඅයා සමූහයක එකතුවයි.බොහෝවිට සිය ජීවිතයේ ඉලක්ක තබාගෙන ධෛර්යමත්ව ක්රි යාකරන විට ඒ ක්රිමයා සාර්ථක කරගැනීමට අවශ්යයවන ශක්තිය ළඟාවනුයේ මේ මූලධර්මය අනුවය.සාර්ථකත්වය ලඟා කරගනු ලැබූ බොහෝ පුද්ගල චරිතවලද මේ ස්වභාවය දක්නට ලැබේ.බලාපොරොත්තුවන අරමුණු නිසි ලෙස ශාක්ෂාත් කරගත්විට ‍ස්වල්ප මොහොතකට වුවද ඉන් සතුටක් ලැබේ.ඒ සතුට ඊට වඩා ප්ර්බල වෙනත් අරමුණු ජයගැනීමට විශාල ශක්තියක් වේ.

	බන්ඩුරා හා වොල්ටර්ස් යන මනෝවිද්යා ඥයින් විසින් මානව චර්යාවට බාහිර පරිසරය හා ප්ර්ජානන පැතිකඩේ දායකත්වය එකහා සමානව පිළිගෙන තිබේ.සෙසු මනෝවිද්යාපඥයින්ට වඩා මොවුන්ගේ සුවිශේෂීත්වය වනුයේ සමාජ අනුකරණයේ ඇති ප්ර මුඛතාව පෙන්වාදීමයි.මානවයාගේ චර්යාව සකස් කරගැනීමට පිණිස සමාජ අනුකරණයේ ඇති වැදගත්කම ප්රාසථමික ගෝත්රිාක සමාජ වල සිට නූතන සමාජ තල දක්වා එකලෙස අත්ය්වශ්යව සාධකයක් බව මොවුන්ගේ ආකල්පයයි.ඒ නිසා අනුකරණය සංජානනයට බලපාන ප්රදබල ලක්ෂණයක් වශයෙන් පිළිගැනී තිබේ. අනුකරණය නිසා ඇතිවන පුරුද්ද සංජානන ක්රිලයාවලියේදී වැදගත්වේ.යමෙකුගේ දෘෂ්ටිකෝණයේ ගොඩනැඟී ඇති අනන්යනතාව ඇතිවනුයේ අනුකරණයෙන් බිහිවූ පුරුද්ද නිසාය. අනුකරණය සමාජ සාධකයක් නිසා සමාජ පිළිගැනීම් සකස්වීමට පවා එය උපකාරීවේ. මානව චර්යාවලට බලපාන විවිධ කරුණු පිළිබඳ අධ්යගයනයේදී සමාජ අනුකරණය හොඳ නිර්ණායකයකි.සමාජයේ බොහෝ දේ ගොඩනැඟී ඇත්තේ අනුකරණය නිසාය. විවිධ සමාජ ප්රේතිමාන අනුකරණයකිරීමට මානවයා පුරුදුවී ඇත්තේ ද මේ නිසාය.අනුකරණය කිරීම මානවයාට පමණක් නොව ලොව සෙසු සත්ව වර්ගයාටද පොදු චර්යාවක් ලෙස දැක්විය හැක. සතුන්ට ව්යනවහාර කරනු ලබන භාෂා හැකියාව පවා ඇතිබව මේ පිළිබඳ සිදුකළ පර්යේෂණවලදී හෙළිවී ඇත. 

ප්රිතිමාන (Norms) යනු සංකේතාත්මක ආදර්ශයකි (Symbolic Model).පරමාදර්ශය ලෙස (Ideal)සැලකෙන්නේද මෙයමය.සමාජ පරමාදර්ශවලට පුද්ගලයා ගරුකළ යුතුය.මේ නිසා ඕනෑම සංසිද්ධියක් පුද්ගලයාට සෘජුවම බලපානු ලබයි. මන්ද පුද්ගලයා සමාජයේ කුඩාම තැනුම් ඒකකය වන හෙයිනි.සමාජ සංසිද්ධි පුද්ගලයාට බලපානු ලබන්නේ සංකේතාත්මක ආදර්ශ ලෙසය.යමෙකු එබඳු සංකේතාත්මක ආදර්ශ අනුගමනය කරන්නේ නම් සමාජයෙන් ඒ පුද්ගලයාට ඊට ධනාත්මක උපස්ථම්භන හිමිවේ.ඒ නිසා වඩාත් පුද්ගලයා එබඳු දේවලට පෙළඹේ.තමාට නොලැබුණද සෙසු පුද්ගලයින්ට ධනාත්මක උපස්ථම්භන ලැබෙනු දකින මිනිසුන් එබඳු දේ කිරීමට පෙළඹේ.සාපරාධී චර්යාවලට හිමිවන සෘණාත්මක උපස්ථම්භන දැකීම නිසා මිනිසුන් ඒවාට නො‍ේපෙළඹේ.මේ නිසා සදාචාරාත්මක නොවන දේවලට නැඹුරවීම නිරායාසයෙන්ම පාලනය වී තිබේ. කුඩාකල පටන්ම දරුවෙකු හුරු පුරුදු කරනුයේ සමාජ පරමාදර්ශ ලෙස දැක්වෙන හොඳ දේ කිරීමටත් නරක දේ පිටු දැකීමටත් නිසා හොඳ අතට සමාජය ස්වයංක්රීකයකරණය වී තිබේ. සෙසු පුද්ගලයින්ගේ යහ ආදර්ශ ලැබීම නිසා සෑම අයෙකුගේම අදිටන වනුයේ සමාජ පරමාදර්ශයට හැකිතාක් සමීපව ක්රිියා කිරීමයි. ඕනෑම ක්රිඅයාවක් සමාජයට පරමාදර්ශයක් විය හැකි ආදර්ශවත් ක්රිියාවක් බවට පත්වනුයේ ඊට හිමි නියමිත පියවර සංඛ්යා වක් පසුකර ඉදිරියට යෑමෙනි. මුලින්ම දැනට සමාජයේ ඇති සමාජ ආදර්ශයක් පරමාදර්ශය කරගනු ලැබේ.ඉන්පසුව ඒ කෙරෙහි අවධානය යොමුකර එය නිරීක්ෂණය කිරීමට පෙළඹේ. අනතුරුව එම නිරීක්ෂණයෙන් ලැබූ තොරතුරු සංවිධානය කර අවබෝධකරයි. මෙහිදී සංජානනය වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටුකරයි. බාහිරව දැනගත් තොරතුරු සිය සංජානනය මඟින් අවබෝධකරගත් ස්වරූපයට පරිවර්තනයවේ.එහිදී සිය අනන්යරතා ලක්ෂණ,පුරුදු,ජාන ව්යුවහ බලපෑම ආදී දේ නිසා මූලික සම්ප්රේතෂිත වූ දත්තවලට වඩා සංජානනය බොහෝ දුරට වෙනස් වේ. පසුව මේ සංජානනය ස්වීය අනන්යෑතා ලක්ෂණ සහිත ප්රනජානන අත්දැකීම් බවට පරිවර්තනය වේ. එය ප්රයජානන උපස්ථම්භනයක් හෝ ප්රසජානන සංකේතයක් බවට පත්කර ගනී.ඊලඟ පියවරේදී එම සංවිධානය කරගනු ලැබූ තොරතුරු ඔස්සේ ලැබූ ප්ර ජානන දැනුම ක්රිඊයාත්මක කිරීමට අවශ්යු චර්යා කුසලතාව තමාට ඇත්දැයි විමසා බැලේ.එහිදී ඊට අදාළ බාහිර පරිසරගත උපස්ථම්භන හා ස්වීය උපස්ථම්භන පිළිබඳ ‍සොයා බැලේ. සමාජ සම්මත පිළිබඳ විචාරපූර්වක වනුයේ මේ පියව‍රේදීය. අනතුරුව ඊට අනුකූලව ක්රි යාත්මකවීම සුදුසු නම් චර්යාව සමාජය වෙත නිදහසේ මුදා හැරේ. සමාජ ඉගෙනුම්වාදීන් විසින් සිය නව මතය ලෙස ඉදිරිපත් කරනුයේ බාහිර සමාජ සම්මත හා පරමාදර්ශ නිසා සෘණාත්මක හා ධනාත්මක උපස්ථම්භන ලැබෙන බවයි. එසේම ඊට අනුගතව මානවයා චර්යා රටා ඉගෙනගන්නා බව දක්වා ඇත. කෙසේ වුවද සමාජ ඉගෙනුම්වාදී ගුරුකුලය තවම ක්ර්මානූකූලව ගොඩනැ‍වඟෙමින් පවතී.එහි අනන්යීතාව නිසියාකාරව තවම ස්ථිරව ගොඩනඟා නොමැත. කෙසේවුවද එය ස්වාධීන මනෝවිද්යා ගුරුකුලයක්ද නොඑසේනම් ප්රනජානන මනෝ විද්යාව ක්ෂේත්රසයේම කොටසක්ද යන්න තවම අවිනිශ්චිතය.සමාජ ඉගෙනුම්වාදයේ සංවර්ධනය අනුව එය අනාගතයේදී තීරණය වේ.චර්යාවාදය හා මනෝවිශ්ලේෂණවාදය තරමට මනෝ විද්යාීවේ ප්ර.බලවූ ගුරුකුලයක් නම් මානුෂ හා සාංදෘෂ්ටිකවාදයයි.එතුළ ඇති පුළුල් දාර්ශනික පදනම හා මා‍නුෂික බව සෙසු මනෝවිද්යාක ගුරුකුලවලට වඩා එහි ඇති සු‍විශේෂීත්වයයි.මේ දාර්ශනික පදනම මානුෂික හා සාංදෘෂ්ටිකවාදී දර්ශනය ඔස්සේ බිහිව ඇත.මානුෂික හා සාංදෘෂ්ටිකවාදී දර්ශනය ශතවර්ෂ කීපයක් පුරා යුරෝපීය දාර්ශනිකයින් අතර ව්යාාප්තව පැවතින.ජීන් ජැක් රූසෝ මානුෂිකවාදී ගුරුකුලයට අයත් ප්රදකට මනෝවිද්යාාඥයෙකි.මීට අමතරව ඔස්කා වයිල්ඩ්, බර්නාඩ් ෂෝ,පිකාසෝ, මහාචාර්ය බ්රොනන්ටැනෝ වැනි අය මානුෂකවාදී ගුරුකුලය පෝෂණය කළහ. දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු 19 හා 20 ශතවර්ෂවලදී යුරෝපය පුරා සාංදෘෂ්ටිකවාදය වේගයෙන් ව්යා්ප්ත විය.මානව පැවැත්ම හා ජීවිතයේ අර්ථය බඳු මානුෂික ගැටළුවලට පිළියම් සෙවීම මේ ගුරුකුලයේ පරමාර්ථය විය.මේ සාංදෘෂ්ටිකවාදී දර්ශනයේ පදනම පුද්ගලිකත්වය හා පුද්ගල පැවැත්මයි. සොරේන් කියකිගාඩ්, ෆෙඩ්රික් නිට්ෂේ, මිටින් හයිඩෙගාර්, ජීන් පෝල් සාත්රේ ,ඇල්බෙයා කැමූ, දොස්තොවුස්කි වැනි අය සාංදෘෂ්ටිකවාදයේ ප්රලකට චරිතයන් ලෙසට සැලකේ.ඒ යුගයේ බිහිවූ සාහිත්යම නිර්මාණ ආදියේ බොහෝදුරට සාංදෘෂ්ටිකවාදී ආකල්ප අන්තර්ගත විය.එසේම සාංදෘෂ්ටිකවාදයේ කේන්ද්රණ සංකල්පය හා මානුෂිකවාදය අතර දැඩි සබඳතාවක් තිබිණ. මනුෂ්යකයාගේ පැවැත්ම වැදගත්යැයි මානුෂිකවාදීන් අදහස් කළ අතර සාංදෘෂ්ටිකවාදී පැවැත්ම යැයි අර්ථකථනය කලේ ආධ්යාැත්මික පක්ෂයයි.මිනිසාගේ ස්වච්ඡන්දතාව සාංදෘෂ්ටිකවාදීන් අගය කළහ. මිනිසා සමාජයේ කිසිවෙකුගේ රූකඩයක් නොවූ ස්වාධීනව නිර්මාණශීලීව කටයුතු කිරීම වැදගත්බව සාංදෘෂ්ටිකවාදීන් පිළිගෙන තිබේ.මේ නිසා කිසිදු සමාජ පරමාදර්ශයකට අනුව නොව පරාරෝපණයට පත්නොවූ සිය රුචිය අනුව මිනිසුන් කටයුතු කළ යුතු යැයි මොවුහු දැක්වූහ. මිනිසා යාන්ත්රියකවීම නොසුදුසු බව මොවුහු විශ්වාස කළහ.එසේ සමාජ පරමාදර්ශ අනුව හෝ වෙනත් අධිකාරී බලපෑමකට නතුවී පරාරෝපණ තත්වයට පත්වූ අයෙතුට තමාට තමාගේ ස්වීයත්වය අහිමිව යාහැක.එසේ වූ විට සාංකාව ඇතිවේ. ඒ තත්වය සාංදෘෂ්ටිවාදී සාංකාව ලෙස හැඳින්වේ.මෙම සාංකාව ඇතිවූ පුද්ගලයාට සිය ජීවිතයේ අර්ථ ශුන්යතබව, හුදකලා බව සිය මිනිසත්කම හීනවූ බව හැඟී යයි. අසාමාන්යඒ චර්යාවලට හේතුව වනුයේ මේ සාංකාව බව සාංදෘෂ්ටිවාදීන්ගේ අදහසයි.ජීවිතය අර්ථවත් කරගැනීම සඳහා විවිධ ක්රේම පෙන්වා දුන් සාංදෘෂ්ටිකවාදීහු දේවත්වය වෙත නැඹුරුවීම ඉන් එක් ක්රැමයක් සේ විස්තර කර ඇත. මොවුහු ඊශ්වරවාදී සාංදෘෂ්ටිකවාදීන් සේ හැඳින්වූහ. ඊශ්වරවාදී නොවන සාංදෘෂ්ටිකවාදීන් මානව භක්තිය, සංවේදී ගතිගුණ මඟින් ජීවිතය සම්පූර්ණ කළහැකි බව පෙන්වා දී තිබේ. මානුෂිකවාදය හා සාංදෘෂ්ටිකවාදය එකම මනෝවිද්යාත ගුරුකුලයක් සේ විද්යහමාන වුවද, එහි විවිධතාද වේ.මනුෂ්ය්යා පිළිබඳ සුබවාදී ආකල්ප මානුෂිවාකවාදී මනෝවිද්යා‍වේ මූලික ලක්ෂණය විය.ඒබ්රමහම් මාස්ලෝ මානුෂිකවාදී ගුරුකුලයේ පුරෝගාමී මනෝවිද්යායඥයෙකි.මානුෂවාදයේ මුල් ලක්ෂණය නම් ස්වීයත්වයයි. මානුෂිවාදයේ පරමාර්ථය ආත්ම (ස්වීයත්ව) සාක්ෂාත්කරණයයි.මේ කරුණ සම්බන්ධව අවශ්යයතා න්යාවයක් (Theory of Needs)මාස්ලෝ විසින් දක්වන ලදී.මෙහි පහළ මට්ටමේදී දේහ විද්යානත්මක අවශ්යනතා ලෙස සැලකෙන ආහාර,ජලය,ලිංගික අවශ්යමතා හා නිවාස බඳු දෑ සම්පූර්ණවිය යුතුය. දෙවන මට්ටමේදී ශාරීරික හා මානසික ආරක්ෂක අවශ්ය්තා සම්පූර්ණ විය යුතුය.තෙවන මට්ටමේදී ආදරය ලැබීමේ ස්නේහ අවශ්යමතාව සම්පූර්ණ වියයුතුය. මෙහි සිව්වන මට්ටමේදී අනුමැතිය හා පිළිගැනීම ලැබීම ආදී ආත්ම සම්මානන අවශ්යමතාව සම්පූර්ණ විය යුතුය. පස්වන මට්ටමේදී රටාව, පිළිවෙල හා සුන්දරත්වය ආදී සෞන්දර්යාත්මක අවශ්යතතාව සම්පූර්ණ විය යුතුය.සවන මට්ටමේදී ආත්ම සාක්ෂාත් කරන අවශ්ය තාව සම්පූර්ණ විය යුතුය.මේ ආදී ලෙස මානවඅවශ්යආතා සයක් එකිනෙක වූ අනුපිළිවෙලින් සම්පූර්ණ කරගැනීම මඟින් පරිපූර්ණ වශයෙන් තෘප්තිමත් පුද්ගලයෙකු බිහිවන බව මේ න්යාියය මඟින් විස්තර වේ. නමුදු මෙකී උසස් මට්ටම්වල පරිපූර්ණත්වය ලබනුයේ ඉතා සීමිත පිරිසක් පමණි.ආගමික කර්තෘේවරු නම් මෙහි සඳහන්වූ සවන මට්ටම දක්වා පැමිණි අයයි.බහුතර මානව පිරිසක් පහළ මට්ටම්වලදී තෘප්තිමත් වන බව මාස්ලෝගේ අදහසයි.පුද්ගලයා සිය කායික අවශ්යරතාව 85%ක්ද, ආරක්ෂක අවශ්ය‍තාව 70% ක්ද, ආදරය 50% ක්ද, ආත්ම සම්මාන අවශ්ය්තාව 50%ක්ද ඉටු කර ගත්විට පුද්ගලයෙක් තෘප්තිමත්වනබව ඒබ්රදහම් මාස්ලෝ දක්වා ඇත. 1.5.මානව සංජානනය හා ජීව විද්යා් පසුබිම මානව මොළය බිලියන 10-12 පමණ ප්රවමාණයකින් යුතුව පිහිටි නියුරෝන නැමැති සුවිශේෂී සෛල වර්ගයකින් සකස්ව ඇත.ඒවා මානව ස්නායු පද්ධතියේ මූලික එකක වේ.මෙකී නියුරෝන නිසි ලෙස අවබෝධ කරගැනීම වැදගත්ය.මානසික ක්රිධයාකාරීත්වය තුළ තවමත් විසඳීම අපහසුවී ඇති බොහෝ ක්රිීයාවළි නිසි ලෙස වටහාගැනීමට මෙබඳු ඉගෙනීම් උපකාරීවේ.නියුරෝන වල ප්ර ධාන කාර්යය නම් ස්නායු ආවේග(ජවන)වල සම්බන්ධීකරණය හා සම්ප්රේේෂණය සිදුකිරීමයි. නමුදු ‍ඉගෙනීම,හැඟීම් හා සිතීම පිළිබඳ බොහෝ සංකීර්ණ කාර්යය ආරම්භයේ සිටම විසඳීමට ඊට හැකියාව ඇත. සෑම ජීවමාන සෛලයකම න්යාමෂ්ටිය නමින් හැඳින්වෙන පොදු සෛල උපාංගය පිහිටා ඇත.එක සෛලයක් සුවිශේෂිත ව්යුයහ කොටස් තුනකින් සමන්විතය.එනම් සෛල දේහ, අනුශාඛිකා (Dandrites) හා වාහක වශයෙනි.සෛල දේහ න්යෙෂ්ටියකින් සමන්විතය. අනුශාඛිකා බොහෝ කෙටි තන්තුමය කෙඳි (Fibers) වලින් සමන්විතය.ඒ කෙටි තන්තු මඟින් ඊට සමීපව පිහිටි වෙනත් සෛලවල සිට ඒ වෙත ලැබෙන ආවේග ක්රි්යාකාරීත්වය සෛල දේහ කරා සම්ප්රේටෂණය කරනු ලබයි. ආවේග වාහක නම් සෙසු නියුරෝන හෝ මාංශපේශී (Muscles) හා ග්රතන්ථි (Glands) වෙත සම්ප්රේ ෂණ ක්රිhයාකාරීත්වය රැගෙනයාමට සමත් සෛල දේහයේ එක් පැත්තක සිට විස්තෘතව ඇති එක් තන්තුමය කෙන්ඳකි. ස්නායු සෛලයක් මයලීන වැස්මකින් (Myelin Sheath)සමන්විතය.එය ආවේග වාහකය (Axon)ලෙස හැඳින්වේ.මේ ආවේග වාහකයේ කෙළවර කුඩා කෙඳිති ආකාරයෙන් ඇති ආවේග වාහක අග්රල(Axon Terminal)පිහිටා තිබේ.මේ ආවේග වාහකයේ අනිත් කෙළවර සම්බන්ධ වනුයේ තරමක් විශාලව පිහිටි සෛල දේහයටයි(Cell Body).සෛල දේහයේ මධ්ය යේ න්යහෂ්ටිය (Nucleus) පිහිටියේය.සෛල දේහය සෑම පැත්තකින්ම පිටතට යොමුවූ අනුශාඛිකා (Dendrites) දක්නට ලැබේ.මේ ස්නායු සෙලයක් හරහා ස්නායු ආවේගයක් ගමන්කිරීමේදී එය සෛල දේහය තුළින් ඇරඹී පසුව මයලීන අක්ෂය හරහා ගමන්කර අක්සන අග්රකකරා ළඟාවේ.මයලීන අක්ෂය එහි ආවරණය නිසා වැසී පවතී.නමුදු සෑම ස්නායු අක්සනයක්ම මෙසේ මයලීන වැස්මකින් වැසී නැත. මේ මයලීන ආවරණය ස්නායු අක්සනය හරහා ඇදී යන ස්නායු ආවේගයේ වේගය හා ස්වභාවය වර්ධනය කිරීමට උපකාරීවේ.එක ස්නායු සෛල දේහයක්ම ඉන් පිටතට විහිදෙන අනුශාඛිකාවන් මඟින් තවත් ස්නායු සෛල දේහ සමඟ සම්බන්ධවේ.මේ නිසා එක් ස්නායු සෛල දේහයක් සෙසු ස්නායු සෛල දේහ කරායන සම්පර්ක කුඩුම්බියක් (Synapses Knobs) මඟින් සම්බන්ධ කෙරේ. මෙම සම්පර්ක කුඩුම්බි එක් එක් සෛල දේහයක සිට වෙනත් සෛල දේහ කරා ඇදීයන රැහැන් ජාලයක් සේ එකිනෙක මනාව සම්බන්ධවී පවතී.එසේම වෙනත් සෛල වල ආවේග වාහක අග්රු සමඟ සෙසු සෛලවල න්යා ෂ්ටිය සම්බන්ධය.මෙකී ස්නායු සම්පර්ක කුඩුම්බි හා ආවේග වාහක අග්රස මඟින් ස්නායු ආවේග සෘජුව ගමන්ගනී.බොහෝ විවිධ ආවේග වාහක සම්පර්ක සම්බන්ධයක අංශ ලෙස විද්ය මානවේ.එමඟින් එක ස්නායු සෛලකට පැමිණෙන ස්නායු සංඥාවක් සෙසු ස්නායු කරාද ගමන් කරයි.මෙකී සංඥා ගමන්කරනුයේ සම්පර්ක අග්රය ශාඛා නමින් හැඳින්වෙන සම්ප්රේාෂක රැහැන්අග්රර මඟිනි.සම්පර්ක අග්ර) සංඛ්යාකත්මකව විශාල ලෙස පිහිටි සම්පර්ක බිබිලි වලින් සමන්විත වේ.මේ සම්පර්ක බිබිලි මඟින් එක් සෛල දේහයක සිට වෙනත් සෛලයක් කරා ස්නායු ආවේග සම්ප්රේතෂණය කරනුයේ රසායනික අතරමැදියන් මාර්ගයෙනි. අනුශාඛිකා හරහා එහි සෛල දේහය කරා හා ආවේග වාහකය ඔස්සේ අනුශාඛිකා වෙතට නැතහොත් ඊළඟ සෛල දේහය හෝ මාංශපේශි හෝ ග්රයන්ථි වෙත ස්නායු ආවේග සාමාන්යතයෙන් ගමන් කරනුයේ එක් සෘජු මඟකිනි.මේ සියළු නියුරෝනවලට පොදු ගතිලක්ෂණයි.නමුදු ඒවා ඉතා උසස්වූ පරිමාණයකින් හා සංදර්භයකින් යුතුය.කශේරුකා සුෂුම්නාව (Spinal Cord) තුළ ඇති එක් නියුරෝනයක වූ ආවේග වාහකයක දිග ප්රසමාණය අඩි 2-3 ක් පමණ වන එය කශේරුකා අග තිබූ දිගු ඇඟිල්ලක් ලෙස හැඳින්වේ.මොළයේ ආවරණයතුළ පිහිටි එක් නියුරෝනයක් එහි සියළු කොටස් සමඟ අඟලකින් දස දහස් කීපයකින් එකක් පමණවේ.එක් ස්නායු සෛලයක නියුරෝන ඉතා විශාල ප්රදමාණයක් අන්තර්ගතය.මේවා ග්ලියා (Glia Cells) සෛල නමින් හැඳින්වේ.ග්ලියා සෛල පෝෂණ සහ සහයෝගී කෘත්යල සඳහා වැදගත් යැයි සැලකේ.ස්නායු ක්රිනයාකාරීත්වයට සම්බන්ධ පරිවෘත්තීය ක්රි යාවළියට ක්රි යාකාරීව එක්වීම මෙහි විද්ය්මාන නව සාධකයකි.නමුදු එහි සත්යන භූමිකාව මේ දක්වා නිසි අයුරින් අනාවරණයවී නොමැත.එක් ස්නායුවක් සකස්වී ඇත්තේ නියුරෝන සිය හෝ දහස් ගණනකින් සමන්විත දිගටි ආ‍වේග වාහක මිටියකිනි.බොහෝ ප්රිධාන නියුරෝනවල(ඇතැම්විට 1000 පමණ)සිට එන ආවේග වාහක අනුශාඛිකා සහ එක් නියුරෝනයක සෛල දේහය සමඟ සම්බන්ධවී ඇත.නියුරෝන අතර පිහිටි මේ සන්ධිස්ථානය සම්පර්කය නමින් හැඳින්වේ.සම්පර්කය සෘජු සබඳතාවක් නොවේ.ඒ හරහා රසායනික අතරමැදියෙකු මඟින් ස්නායු ආවේග සම්ප්රේපෂණය වීම සඳහා පවතින සුළු භෞතික විභේදනයකි. ස්නායු දිගේ ආවේග ගමන්කරන මොහොතක වයරයක් හරහා යන විද්යුිත් ධාරාවක් මෙන් එය ක්ෂණික වෙනස්වීම්වලට භාජනයවේ.විද්යු්ත් ගමනාගමනය අලෝකයේ වේගය (තත්පරයට මයිල 186, 300ක ප්රුමාණය)මෙන් ක්ෂණිකය.එක් ස්නායු ආවේගයක් මානව සිරුරේ ගමන්ගනුයේ පැයක‍ට මයිල 2-200 අතර ප්රනමාණයක වේගයකිනි.මේ වේගය රඳාපවතිනුයේ ආවේග වාහක සහ ඊට සම්බන්ධ අනෙකුත් කොටස්වල ක්රි2යාකාරීත්වය මතය.ඇනලොග් සංයෝජකයක් (විලායකය) ඇතැම් අවස්ථාවලදී භාවිතාවේ.සංයෝජක අලෝකමත් කරගැනීමට අවශ්යටවූ විට සංයෝජකයේ එක කොටසක සිට අනෙක් කොටස දක්වා ඒ මාර්ගය දිගේම ආවේග ගමන් ගනී.ඒ කෙසේ වුවද ස්නායු සම්ප්රේ ෂණය පිළිබඳ තොරතුරු මීට වඩා බොහෝ සෙයින් සංකීර්ණය.ඒ කාර්ය සිදුවනු‍දයේ විද්යුාත් රසායනික ක්ර මයකටය.සෛල ප්රා ක්ප්ලාස්මා එකතුවේ විද්යිමාන සිදුරුවල ඇති තුනී පටලය වෙනස් වර්ගවල විද්යුටත් ආරෝපණවලට පාරගම්යප නොවේ.එම විද්යුසත් ආරෝපණ අයන සාමාන්යව වශයෙන් ඇත්තේ සෛල ප්රා ක්ප්ලාස්මාවේ සහ ඒවටා ඇති ලිහිසි ද්රරව්යපතුළ පාවෙමිනි.සෛලපටල තුළ ඒවා විවේකීව පසුවන අවස්ථාවේ එය පවතිනුයේ ධනාත්මක ආරෝපණ සහිතවය.සෝඩියම් අයන (Na+) පොටෑසියම් අයන (K+) හා ක්ලෝරයිඩ් අයන (Cl-) විද්යු ත් රසායනික ස්නායු ආවේග සම්ප්රේ ෂණයට සම්බන්ධ වේ.මෙහි ප්ර+තිඵලය ලෙසට බලාපොරොත්තුවනු‍යේ විද්යුාත් විභවයකි. නැතහොත් පටල හරහා යෑමේදී ඇතිවන විවිධබවයි.ස්නායු සෛලයක ඇතුළත පිටතට වඩා ඉතා සියුම් සෘණාත්මක අයන බොහෝ ඇත.මෙය එහි උදාසීන විද්යුඇත් විභවයක් ඇතිවීම පිණිසය. ස්නායු සෛල ආවේග වාහක උත්තේජනය වන විට විද්යු ත් ආරෝපණ පටල හරහා ගමන් ගනී.එවිට උත්තේජිත ස්ථානවල පවතින ආරෝපණ ක්ෂයවී යයි.මේ විද්යුයත් ආරෝපණ ක්ෂයවීම ප්රආමාණවත් තරම් විශාලත්වයෙන් යුතුව සිදුවේ.පටල සෛලවල පාරගම්යුතාව ක්ෂණිකව වෙනස් වේ.මෙහිදී සෝඩියම් අයන සෛලතුළට ඇතුළු වේ.මේ අවස්ථාවේ සෛල පටලයේ පිටත සෘණ බව ඇතිවීම නිසා පිටත සමඟ විෂයානුබද්ධ සම්බන්ධයක් ඇති වේ.මේ වෙනස බලපානුලබනුයේ ආවේග වාහකයේ යාබද කොටසටය.මේ හේතුව නිසා එම පටලය තුලින් සෝඩියම් අයනවලට ඇතුලට ගැලීමේ ප්රසවේශය සඳහා අවසර ලැබේ.මේ ක්රි යාවළිය ආවේග වාහකය දිගේ එහි පහළට යළි යළිත් සිදුවේ.මෙය ස්නායු ආවේගය(ජවන) ඇතිවීමේ ක්රි යාවයි.ස්නායු ආවේග හැමවිටම ක්රිසයා කරනුයේ විභවතාවක් සහිතව බව දතයුතුය.අසමතුලිතාව තුළ නියුරෝනවල විභවතාව ඇතිවීම සිදු වේ.මක්නිසාදයත් ආවේග වාහක දිගේ එකී එක් එක් පියවරක් පාසාම අභිනවයෙන් ස්නායු ආවේග ජනිතවන බැවිනි.සම්ප්රේිෂණය අතරතුර එහි ප්රනමාණය ක්ෂයවී නොයයි. ඇතැම් ස්නායු තන්තු මයලීන් වැස්ම (Myelin Sheath)යනුවෙන් හඳුන්වන කොපුවකින් පරිවරණය කරතිබේ.එම තන්තු මයලීනගත ස්නායු ලෙස වටහාගත හැක.ආසන්න වශයෙන් සෑම මිලිමීටර් දෙකකටම ගණ්ඨිය (Nodes)නමින් හැඳින්වෙන සංකෝචනයේදී මෙකී ආවරණය බාධා ඇති කරවයි. මෙම මයලීන් වැස්ම ඉතා තුනී හෝ අවිද්යයමානය.මක්නිසාද ගණ්ඨියෙන් ගණ්ඨියට ස්නායු තන්තු දිගේ එක පිම්මට සන්නයන මයලීන තන්තුවලට වඩා මයලීන ‍නොවන තන්තුවලදී ඉතා බොහෝ සීඝ්රේගාමී වන බැවිනි.මයලීන වැස්ම උසස් වර්ගයේ සත්වයින්ගේ ස්නායු පද්ධතියේ නෛසර්ගික ගතිලක්ෂණවල පරිණාමනයේ පශ්චාත්කාලීන සංවර්ධනයකි.ඇතැම්විට උපතින් පසුව දක්වා සම්පූර්ණව නොපවතින මොළයේ බොහෝ ස්නායු තන්තු අතරින් මයලීන වැස්ම පිළිබඳ තොරතුර වූ මේ කරුණින් ඇඟවෙනුයේ මේ මන්දගාමී පරිණතිය සමහරවිට ළඳරුවන්ගේ හැඟීම් හා චාලක කාර්යන් මයලීනයනය (Myelination)නැමැති ක්ර මික ක්රි යාවළියක් බවයි. සම්පර්ක සන්ධි අතරතුර පිහිටි නියුරෝන අතිවිශාල වැදගත්කමක් ඇත.මන්ද ඒවා එහිදී ක්රිරයාකරනුයේ ආවේග හටගැනීම හසුරුවන විදුලි යතුරක් පරිද්දෙනි.එම හැසිරවීම ප්රසවේශමාර්ග හරහා යන මෙකී වර්ග සියළු වර්ගවලට අයත් ස්නායු ක්රිලයාවල ආවේග පහසුකිරීම, නිෂේධනය, සමායෝජනය සහ සමෝධානය යන සංස්කරණයන්ට අනුව යළි සකස්කළහැක.එක් තනි ස්නායු සම්ප්රේෝෂණයක් ආවේගයක් නැතහොත් දැවීමකි.ආවේග ළඟාවූ විට, එය ශක්තිමත් හා ප්රාමාණවත් බවට පත්වේ.මන්ද එහි ආවේග වාහක මෙයට පූර්වයෙන් පැවති සියල්ල සම්ප්රේසෂණය නොකරන බැවිනි.මින් අදහස්වනුයේ සියළු ක්රිෙයා සිද්ධාන්ත වීම හෝ නොවීම නියුරෝන අනුගමනය කිරීමයි. ස්නායු දැවීම් එක් තනි සංක්ෂේපයක් බවද අනිත්යද වේගවත් සිදුවීම් බවද එමෙන්ම තත්පරයෙන් දසදහස් කීපයකින් එකක් පමණ කාලයක් සඳහා එය එවිට තාවකාලික අක්රිමයව පවතින බවද වටහා ගත හැක(ඉන් පැවසෙනුයේ මේ අවස්ථාව තාපසහ අවිධියක් බවයි).ක්රිියාවේ ප්රඑමාණය විභවතාවය මත තීරණය වන නියතයකි. එය එක්වරක් ආරම්භව එය සියළුම මාර්ග දි‍ගේ ආවේග වාහකයේ සිට සම්පර්ක දක්වා පහළට ගමන්ගනී. නමුදු නියුරෝන තීරක දැවීම් හෝ විභවතාවේ ඒ තරාතිරම අනුශාඛිකා හෝ සෛල දේහ නිසා වර්ගවේ.(සියල්ල හෝ කිසිවක් නොවන විභවතා කිසියම් ප්රසමාණයක් වියහැකි නමුදු). වෙනත් නියුරෝන මඟින් සම්පර්ක කරා යන උත්තේජන වලින් සහ ඒවායේ පැමිණෙන ක්රි‍යා වර්ගයේ මුළු එකතුව සමඟ නොයෙක් ප්ර මාණවල මේ වර්ග කළ විභවතා ප්රේ්රණයවේ.ඒවා පැමිණෙන විභවතාබවට පත්වන විට ඇති තරම් විශාල වේ.එය ප්රවමාණවත් තරම් ජනනය වේ. සෛල දේහ තුළ විධෘවණයේ සිට සියල්ල හෝ ආවේග වාහකය දිගේ පහළට එවිට යන විභවතා ක්රි යා කිසිවක් නොමැතිබවක් ප්රේ රණය වේ.විභවතා වර්ගකළ විට,විභවතා ක්රි්යාවල පර්යන්ත විසර්ජනයට ළඟානොවේ.එවිට කිසිදු ක්රි.යාවක් දක්නට නොවේ.තොම්සන්(Thompson) විසින් 1967 දී ස්නායු සෛලවල ක්රිියාවලියේ සකස්වීමේ සිට නිශ්චය දක්වා වර්ගකෘත විභවතාවේ සමරූපතාවක් සොයා ගන්නා ලදී.එහිදී නියුරෝනවල නිශ්චිත දැවීම්වලට බඳුන් වූ හෝ එසේ නොවූ සියළු පැමිණි ක්රිලයා සහ මේ ක්රිෝයාවර්ගවල මුළු එකතුව සලකාබලන ලදී. කිසියම් ක්රිැයා විභවතා ප්ර මාණයක සිට පවතින ස්ථායිබව මින් අදහස්වේ.උත්තේජනයේ ප්රිබලතාව සමඟ එය විචලනයවීම එයින් අදහස් නොවේ.උත්තේජන ප්රඅබලතාව පිළිබඳ තොරතුරු එමඟින් හුවමාරු වේ.ශක්තිමත් උත්තේ ජනවලට ප්රපත්යෙජක (කේවල)නියුරෝන විශාල සංඛ්යාවත වලින් දැවීමට සහ දුර්වල උත්තේජනවලට වඩා බොහෝ නියුරෝන පෙළඹවීමට හැක.ස්නායුවල ක්රි්යාකාරීත්වය හා චර්යාව අතර සබඳතා පිළිබඳ පර්යේෂණාත්මක අධ්ය)යන සිත්ගන්නා සුළුවු නව විෂය ක්ෂේත්රරයකි. ස්නායු සංඥා පිළිබඳ විද්යු්ත් ක්රි යාකාරීත්වය විෂ්කම්භය අඝලකින්1/50 000 එක් කොටසකටත් වඩා ඉතා කුඩාවූ මයික්රෝිඉලෙක්ට්රෝතඩයක්තුළ (Microelectrode) ගබඩා කළහැක. සතුන්ගේ මොළයේ විවිධ ප්රලදේශවල රෝපණයකරඇති බොහෝ මයික්රෝcඉලෙක්ට්රෝරඩ මඟින් ස්නායු සෛල සුවිශේෂිත උත්තේජනවලට දක්වන ප්රෝතිචාර නිශ්චය කළහැක(සතුන්ගේ සිරුරේ නිශ්චිත ස්ථානයක් ස්පර්ශකිරීම වැනි).නැතහොත් සතුන්ගේ මේ නියුරෝන ඇවිලීම බොහෝ දක්ෂ නව කාර්යභාර ඉටුකිරීමේවූ ඉගෙනුමක් බවකට පත්ව වෙනස්වනුයේ කෙසේදැයි අවබෝධ කළහැක.ඉලෙක්ට්රෝමන අණ්වීක්ෂයකින් ස්නායු පටක පරීක්ෂා කිරීමේදී එය ගණනය කළහැකිබව හා සම්පර්ක මැණිය හැකිබව පෙනේ.නූතන අධ්යරයනවලින් පෙන්වාදෙනුයේ සම්පර්ක වෙනස්වීම ද්විවිධ සංඛ්යාූ හා ප්රේමාණාත්මක සතුන්ගේ පූර්ව අත්දැකීම්හි මේ ප්රරතිඵල මත රඳාපවතින බවයි. එමෙන්ම තවම පුරෝගාමී අවස්ථා‍වේ පවතින මේ පර්යේෂණ ඉගෙනීමේ ප්රිතිඵල ලෙස මොළයේ සිදුවන වෙනස්කම් අවබෝධ කරගැනීමේ යතුර ලෙස සැලකිය හැක. ව්ය වච්ඡේද විද්යාසනූකූල සංඛ්යාධ සහ යමක් මතක තබා ගැනීමට බොහෝ දිගු කාලසීමාවකට අපේ හැකියාව සඳහා වූ සම්පර්ක වාර්තාවේ ව්යුරහාත්මක වෙනස්කම් එමඟින් අවබෝධ කළ හැක.ස්නායු සෛල සම්පර්කයකදී සෘජුව සම්බන්ධවී නැත.ස්නායු ආවේග වේගවත්ව ගමන් කිරීමේදී ඒ හරහා ඉතා ස්වල්ප පරතරයක් පවතී.එමෙන්ම ස්නායු පද්ධතියේ ප්රවදේශ කීපයකම සිට විද්යු ත් ක්රි යාකාරීත්වය එක් නියුරෝනයක් මඟින් උත්තේජන වෙනත් නියුරෝනයක් වෙත අප්ර මාදව යොමුවීමේදී එබඳුවූ සිද්ධියකදී සම්ප්රේිෂණ නියෝජිතයෙකු ලෙස බොහෝවිට රසායනික ද්රිව්ය වල සේවාව ලබාගනී.ඒ රසායනික ද්රෙව්යෝ ගබඩාකර තැබෙනුයේ ආවේග වාහකයේ අග පිහිටි ඉතා කුඩා බිබිලිවලය.ස්නායු ආවේග ඒවෙත ලඟාවීමෙන් පසුව එකී සම්පර්ක පරතරය හරහා යෑම සඳහා නිදහස් කරනතුරු එම කුඩා බිබිලිවල ඒවා තැන්පත්ව පවතී. රසායනික ද්රසව්යේ සම්ප්රේාෂණය සෛල වෙත පැමිණෙන රසායනික ප්රිතිග්රා්හක සමඟ සම්බන්ධවී පවතී. මේ රසායනික ප්රදතික්රිැයාව පටල පාරගම්යඒතාව සහ එහි සිට පටල විභවතාව අඩුකිරීම දක්වා වර්ධනයවේ.මෙය විධෘවණය (Depolarization)නමින් වර්ග කෙරේ.එමඟින් නියුරෝන ප්රධතිග්රා හක විසර්ජනයවීම ප්රzමාණාත්මකව බලවත් වියහැක. මෙවැනි සම්පර්ක වර්ග දෙකක් පෙන්නුම් කළහැක.එනම් ප්රාතිජානාත්මක (Excitatory)හා ප්රනතිශේධාත්මක(Inhibitory)ය.ප්රiතිජානාත්මක සම්පර්කයේදී නිපදවන ක්රිEයාකාරීත්ව විභවතාව බඳු සමාන දිශාවකට යොමුගතවීම් සහිත නියුරෝන වෙත පැමිණෙන පටලසෛල විභවතාවේ ඇති රසායනික සම්ප්රේ ෂණ නිදහස්වීම සිදුවනුයේ සියුම් වර්ගීකෘත හුවමාරුවක් ලෙසය. මේ විධෘවණය තුළදී ප්ර මාණවත් තරම් විශාල සෛල දැවීම් සියල්ල සහිතව හෝ රහිතව ක්රිසයාකාරීත්ව විභවතාව සෙසු සෛලවල ආභාෂය දක්වා එහි ස්වකීය ආවේග වාහකය දිගේ පහළට ගමන්ගනී.සෘණාත්මක සම්පර්ක ක්රිදයාකරනුයේ සමානකම් සහිතවය.නමුදු ප්රනතිවිරුද්ධ ශෛලියකිනි.රසායන සම්ප්රේේෂණ මෝචනය වනුයේ ප්රුතිශේධන සම්පර්කයක් නිපදවෙන පරිදි කුඩා ප්රතමාණවලිනි.පටලතුළට පැමිණි නියුරෝනවල විභවතාව ප්රපතිවිරුද්ධ දිශාවට ක්රිියාකාරීත්ව විභවතාව නිසා ඒ කුඩා ප්රිමාණ සෛල හුවමාරු කරනු ලබයි.ස්නායු දැවීම්වල සිට ප්රවතිශේධන සම්පර්කය දක්වා මේ සංක්ෂේප කාලසීමාව අතරතුර එය සැලකිය යුතු තරම් බොහෝ විවිධතා ගොනුකරනු ලබයි.සිහිතබාගත යුතුවනුයේ ‍මේ එක් නියුරෝනයක් හෝ සෙසු නියුරෝනවල සිට අනුශාඛිකා සමඟ සම්බන්ධබවයි.මෙකී සම්පර්ක කීපයක් ප්ර තිජානාත්මක විය හැක. එසේම කීපයක් ප්රුතිශේධනාත්මක විය හැක.ප්රුතිජානන හා ප්රයතිශේධන උත්තේජනවල නිත්යු අභ්යේන්තර ක්රිවයාකාරීත්ව නිශ්චය කළහැක්කේ යම් මොහොතක් තුළදී ක්රිනයාකාරීත්ව විභවතා සියල්ල හෝ කිසිවක් රහිතව නියුරෝන ලබාදීම නිසා දැවීම් උපදවිය හැකි බවයි. ප්රීතිජානන සම්පර්ක නිසා මොළය මුළුමනින්ම ශාන්ත වේ.එවිට කිසියම් අරමුණකට යොමු වූ ප්රිතිජානන උත්තේජන මඟින් ඉක්මනින් ගොඩනැඟී පෙළඹවියහැකි නියුරෝන සංඥා නිසා කිසියම් උත්තේජනයක් ඇතිවේ.එමඟින් අපස්මාර රෝගියෙකුගේ හදිසි ආබාධයකදී මෙන් මොළයේ නියුරෝනවල අති විශාල විසර්ජනයක් ඇතිවිය හැක.මොළයේ කෘත්යී නියම ලෙස සිදු වීම සඳහා ප්රඅතිජානන හා ප්රකතිශේධන සම්පර්කවල සමතුලිතතාව මනාව පැවතිය යුතුය.ප්රහතිජානන හා ප්ර තිශේධන සම්පර්ක වල සංකීර්ණ සංවිධානය සඳහා පදනම් වී ඇත්තේ ඉගෙනීම, මතකය හා සිතිවිලි ආදීදේ පිළිබඳ සිදුවීම් යථාවත් කරගැනීම්ය.රසායනික ද්රතව්යත වෙනස්කම් මඟින් ඇති කරන ස්ථානය ඉතා සූක්ෂම ප්රිමාණයකි.ශක්තිය සම්බන්ධ කෙරෙනුයේ වොට් එකකින් බිලියනයකිනුත් එකක් පමණ වන ප්රපමාණයේ ස්නායු දැවීම් සමඟය.ඒ සමඟ මානව මොළයතුළ එබඳු නියුරෝන බිලියන 10 ක් ඇත.සෑම නියුරෝනයක්ම ක්රිඒයාකාරීත්වය බාරගැනීමට ඇවැසි උත්තේජන(එය දෘඩ වශයෙන් යැයි සැලකිය හැක) ලබාදී සමස්ත මොළයම ක්රිඇයාකිරීමට නම් ශක්ති සැපයුම වොට්10 ක් පමණ අවශ්යකය. මෙබඳු සංකීර්ණ ක්රිමයාකාරී යාන්ත්රමණයකට මෙය අපූර්ව අවම මට්ටමක ශක්ති අවශ්යයතාවයකි. රසායනික සම්ප්රේාෂණ කීපයක් සොයාගෙන තිබේ.නමුදු පෙනෙන අන්දමට සෙස්ස තවම සොයාගෙන නැත.ඇසිටිල් කෝලීන් (Acetylcholine)සෑම සම්පර්කයකම රසායනික සම්ප්රේාෂණ සඳහා ඇවැසිවන අස්ථි මාංශපේශී තන්තු අසලවූ නියුරෝන ආවේග වාහක අග්රයවල ඇති රසායනික ද්රණව්යනයකි.එනිසා එය මාංශපේශී සංකෝචනය සඳහා සැලකිය යුතු කාර්යක් ඉටු කරයි.(එසේම එය ස්නායු පද්ධතියේ වෙනත් සම්පර්ක අතර සම්ප්රේ ෂණය කාර්ය සඳහාද උපකාරී වේ) සමහර ඖෂධ ඇසිටිල් කෝලීන්(ACh)නිදහස්වීම වළක්වයි.එහි ප්රාතිඵලවනුයේ මාංශපේශී අංශභාගය බඳු අසාධ්යධ ආබාධ ඇතිවීමයි.මෙබඳු ඖෂධයකට නිදසුනක් ලෙස බොටුලිනස් ටොක්සීන් (Botulinus Toxin) දැක්වියහැක.අහිතකර අයුරින් ටින්කළ ආහාර වර්ගවලින් මේ විෂ රසායනය ශරීරගත වියහැක. මාංශපේශී අකර්මණවීම නිසා ශ්වසනය දුබලවීමෙන් අංශභාගය ඇති වේ.මේ නිසා ඇතිවන රෝගී අසාධ්යඅබව නිසා කෙනෙකු මරණයට පවා පත්විය හැක.කිව්රා රෙ ; ශාකවලින් ලබාගන්නා ස්රාෙවයකි (Curare) හලාහල විෂකි.මෙය දකුණු ඇමෙරිකාවේ හා ඉන්දියාවේ ඊතල තුඩු සඳහා ඇතැම් අය භාවිතා කරති.ස්නායු සන්තක සෛල කරා යැවෙන ප්රාතිග්රාාහක ඒ ස්ථාන වෙත ළඟාවීම වැළැක්වීම ඇසිටිල් කෝලීන්වල කාර්යභාරයයි.එහි ප්රගතිඵලය අංශභාගයට පත්වීමයි.සමහර ස්නායු වායු වර්ග අංශභාගී රෝගී තත්වයේ සුබසාධනය සඳහා සංවර්ධනයවී ඇත.එමඟින් එක්වරක් ස්නායු දැවූ සාමාන්යයයෙන් අක්රිේයාකාරී ඇසිටිල් කෝලීන් එන්සයිම (Acetyl cholinesterase) විනාශ කෙරේ. මේ ක්රිනයාවළිය මඟින් අනාගතයේදී සම්පර්ක සම්ප්රේලෂණයට බාධාකරවිය හැකි ඇසිටිල් කෝලීන් එකී ස්ථානවලින් බැහැර කිරීම සිදුවේ. සමහර මනෝභාවයන් ඖෂධ නිසා වෙනස්වේ.සහන ඔසු (ට්රැං කිලයිසර් ; tranquillizers සහ LSD මෙන් ) සම්පර්ක ක්රිසයාකාරීත්වයේ එබඳු ආවේදන වෙනස්කම් නිර්මාණය කරගන්නා බව පෙනෙන්නට තිබේ. සහන ඔසුවක් වූ ච්ලෝප්රො මසින් (Chlopromazine) මඟින් සම්පර්ක සම්ප්රේනෂණයේදී නොරෙපිනෙප්රිසන් (Nor epinephrine) නිදහස්වීම වළක්වනු ලැබේ.එමඟින් එය හරහා ඇතැම් පණිවුඩ ගමන්කිරීමට ඉඩහැරේ.LSD ඊට සමාන සංයුතියක් ඇති ස්නායු සම්ප්රේැෂණ කාර්යයේදී සෙරටොනින් (Serotonin) නිකුත් කෙරෙන රසායනිකයකි. සෙරටොනින් මෙන් එහි ක්රිේයාකාරීවීමේ ලක්ෂණ පෙන්වීම සහ සෛල අධිකව උත්තේජනයවීම නිශ්චිතව මොළ සෛල තුළ LSD ක්රේමයෙන් වැඩිවීම එය හැඟීම්වලට බලපාන බව පෙන්වන වැදගත් සාධකයකි. මොළ ව්යු හයේ සංජානන වෙනස්වීම නිසා මෙබඳු ඖෂධ ගත්විට ඇතිවන දැනීම් අසාමාන්ය ස්වභාවයක් ගනී.එසේම මෙය වින්දනාත්මක තත්වයක් නොවෙතත්,ඇතැම් අය මෙබඳු මානසික පසුබිමක් තුළ ඇතිවන විකෘති සංජානන හා මනෝවිකෘතීන් වින්දනයක් සේ සලකා ඊට ඇබ්බැහි වෙති.මොළයේ සමතුලිතව පැවතිය යුතු රසායනික ද්ර ව්යය අසමතුලිතතාවයට පත්වීම නිසා මෙබඳු ‍‍ ඖෂධ වර්ගවලට ඇබ්බැහිවූවන් ඉන් මුදවාගැනීම තරමක් අසීරුය.සිහියෙන් සිටීමට වඩා විකෘති මානසික මට්ටමින් ආශ්වාදයක් ලැබීමට යොමුවීම හානිකරය.සිහියෙන් කටයුතු කිරීමට නම් පවතින යථාර්ථය පිළිබඳ අවබෝධය හා එම අවබෝධය දරාගෙන කටයුතු කිරීමට විශාල ධෛර්යක් අවශ්යමය. තාක්ෂණික ඥානය හා නූතන විද්යාටව ක්රශමයෙන් දියුණු වෙත්ම ජීව විද්යාිවේ වපසරිය පවා ඊට අනුගතව කිසියම් පුළුල්වීමකට ලක්ව තිබේ.විශේෂයෙන්ම නූතන යුගයේ ඇතිවී ති‍බෙන තාක්ෂණික දියුණුව භාවිතා කොට සිදුකරන විවිධ පර්යේෂණ මඟින් නව ජීව විද්යා ත්මක කරුණු අනාවරණය වී තිබේ.විශේෂයෙන්ම මානවයාගේ බුද්ධි විකාශයට බෙහෙවින් වැදගත්වන ජීව විද්යාවත්මක කරුණු රැසක් සංජානන පැතිකඩ යටතේ සොයා ‍ගෙන තිබේ.මානවයා සෙසු සත්ව වර්ග අතරින් සුවිශේෂී ස්වභාවයක් ගනු ලබන්නේද මෙකී ජෛව විද්යානත්මක පසුබිම නිසාය. සෙසු සත්ව විශේෂවලට වඩා නිර්මාණශීලී බවින් මානවයා ඉදිරියෙන් සිටී.නිර්මාණශීලී බව නම් මනසට ලැබී ඇති දත්ත සංවිධානාත්මකව පෙළ ගස්වා එතුළින් නව හැඩතල මතු කරවීමයි. මෙය බුද්ධිමත් බවේ ආවේණික ලක්ෂණයයි.කිසි දිනෙක මානව නිෂ්පාදිත පරිගණක යන්ත්රීයකට හෝ වෙනත් කිසිදු සත්වයෙකුට මානවයාගේ සුවිශේෂී වූ බුද්ධි හැකියාව අභිබවා යා නොහැකිවීමේ රහස ඇත්තේ මෙතැනය.බුද්ධිය පිලිබඳව මනෝවිද්යා ත්මක අර්ථකථනය වනුයේද නිර්මාණශීලී බවම බුද්ධිය බවයි.ඒ මිස විවිධ විෂයගත දැනුම හෝ තාර්කික හැකියාව බුද්ධිය නොවේ. නොඑසේනම් පරිගණකයට එබඳු මිනිස් හැකියාවන් අභිබවා යා හැකිවීමට ඉඩකඩ තිබිණ.මන්ද පරිගණකයක මතක ධාරිතාව අනුව විවිධ විෂයගත දැනුම හා තාර්කික හැකියා‍ව එසේම ක්ෂණික විශ්ලේෂණ හැකියාව විවිධ ස්වරූපයක් ගන්නා බැවිනි. ඇතැම්විට වැඩිදියුණු කරන ලද පරිගණකවල එබඳුදේ සිදුකිරීමේ හැකියාව නුදුරු අනාගතයේ යම් දිනෙක මානව හැකියා අභිබවා පෙරට පැමිණිය හැකි වුවද නිර්මාණශීලීත්වය එසේ පරිගණකයකට කිසි දිනෙක ලබාගත හැකි දෙයක් නොවේ.නිර්මාණශීලීත්වය ඇතිවීමට මොළයේ ඇති අධික මතක ධාරිතාවද ඉවහල්වී ඇත. මානව මොළයට සරිලන අන්දමින් මතකය හා ස්වයංක්රිතයාකාරී මට්ටමකින් ක්රිරයාත්මකවීමට කිසිදු යන්ත්රියකට නොහැක.නියුරෝන අතර වේගවත්ව සිදුවන රසායනික ද්රණව්යව ප්රනතික්රිදයාව මඟින් සිහිය, මතකය, ස්මරණය ආදී මානසික ක්රිදයාකාරීත්වයට අදාළ බොහෝ ජෛවීය ක්රිසයා පාලනය ‍වේ. නූතනයේ මිනිසුන් පරිගණකයෙන් විවිධ නිර්මාණශීලීදේ සිදුකරවා ගන්නාබව පැහැදිලිය. නමුදු ඒ සියල්ල නියෝග ලෙස හෝ පරිගණක මෘදුකාංග ලෙස හෝ මෙහෙයුම් පද්ධති ලෙස හෝ පරිගණකයට එබඳු දේ ඊට පූර්වයෙන් ඇතුළත්කර ඇති දත්ත පමණි.පරිගණකය සිදු කරනුයේ ඒ දත්ත අතරින් ලැබී ඇති නියෝගවලට අනුකූල දත්ත තෝරා වෙන්කර ඒ අනුව අදාළ කාර්යය ඉටු කිරීම පමණි. මානව නියෝග ක්ෂණිකව ඉටු කිරීමේදී වේගවත් බව අතින් නම් පරිගණකය ඉතාම ඉදිරියෙන් සිටින බව සත්යියකි.නමුදු ඒ වේගවත් බව නිර්මාණශීලීත්වය නොවේ. මිනිසෙකු සතුව පවතින නිර්මාණශීලී හැකියාව මිනිස් මොළයේම විශ්මිත ස්වභාවයක් පමණි.යන්ත්රකයකට කිසිදින එබඳු විශ්මිත හැකියාවක් අත්පත් කරගත නොහැක.එසේම ඒ හැකියාව අභිබවා යා නොහැක.එය මානව සංජානනයටම සුවිශේෂීවූ ලක්ෂණයකි.මෙසේවනුයේ මානව සංජානන‍යේ ජීව විද්යාංත්මක පසුබිම නිසාය.ස්නායු තන්තු දිගේ සම්ප්රේ ෂණය වන ස්නායු ආවේග දුරකථන විද්යුතත් තරංගයක්ව ගමන්කරන අතර ඊට අමතරව රසායනික ප්ර්තික්රිණයාවක් තුළින් අවසාන පියවර සම්පූර්ණ කරයි.මේ හේතුව නිසා ස්නායු තන්තු අතර පණිවුඩ සම්ප්රේකෂණය නොසිතිය හැකි සේ අතිශය වේගවත්ය.ඒ වේගවත්බව පරිගණකයකට කිසිදිනෙක අත්පත් කරගත නොහැක.ඊට හේතුව පරිගණකය දත්ත හුවමාරු කරගනුයේ හුදෙක් විද්යුිත් සංඥා සම්ප්රේේෂණයක් ලෙස පමණක්වීමයි.නියුරෝනවල අධික ප්ර‍වේගකාරී ස්වභාවකට තරංග සම්ප්රේසෂණයට පත්විය නොහැක.එසේම ස්මරණය,මතකය බඳුදේ පවා සීමාසහිතවී ඇත්තේ ඒවා හුදෙක් විද්යුේත් තරංග සම්ප්රේමෂණයට පමණක් සීමාවී ඇති නිසාය. මේ කරුණු මානව සංජානනය පිළිබඳ බොහෝ වැදගත්කමක් ගනුලබන බව පැහැදිලිය. මේ යටතේ සෘජුව මිනිසුන් භාවිතාකොට කරන පර්යේෂණ මෙන්ම පූසන්,මීයන් වැනි සතුන් භාවිතාකොට සිදුකරන පර්යේෂණද සංජානන ක්ෂේනත්රෙයේලා සුවිශේෂීවේ. පූසන් භාවිතාකර සිදු කරනු ලැබූ සංජානනය සම්බන්ධ බොහෝ පර්යේෂණවල ප්රෂතිඵල මානව සංජානන ක්ෂේවත්ර යේ දැනුම වර්ධනය කරගැනීමට ආධාරවී තිබේ.මෙහිදී පූසන්ගේ මොළයේ ස්නායු තන්තු හා බද්ධවන පරිදි ඈඳුනු ඉලෙක්ට්රෝ ඩ මඟින් පූසන්ගේ මොළයේ විවිධ ප්ර්දේශවල ක්රිධයාකාරීත්වය සටහන් කොට තිබේ.මෙහිදී මොළයේ ඇතැම් ප්රපදේශවලට යවන ලද ඉතා සියුම් ඉලෙක්ට්රෝධන මඟින් එම ප්රබදේශ උත්තේජනයකට ලක්කර විවිධ සංජානනය අත්දැකීම් විඳගැනීමට සලස්වා තිබේ.මෙහිදී මොළයේ හඳුනාගනු ලැබූ විවිධ ප්රසදේශ පන්සීයකට වඩා වැඩි ප්ර මාණයකට විවිධ ස්නායු සංවේද සම්ප්රේොෂණ තරංග මඟින් විවිධ ස්වරූපයේ උත්තේජන හා සංජානන ලබාදෙන බව සොයා ගන්නා ලදී. මෙකී සංජානනවලට සාපෙක්ෂකව එම සතුන්ගේ ආවේගශීලීබව, හැඟීම්වලට ප්ර තිචාර දැනීම් ස්වභාව ආදිය සමාන හැඩතල ගන්නා බව පැහැදිලි විය.ඉලෙක්ට්රෝතඩ මඟින් පූසන්ගේ මොළයේ කිසියම් නිශ්චිත ස්ථානයකට උත්තේජනයක් ලබා දුන්විට කෝපය දනවන පරිදි ප්රදතිචාර දක්වන ලදී. එසේම වෙනත් ස්ථානයකට උත්තේජනයක් ලබා දුන්විට සතුටද ඇතිවූ බව පෙන්වන ලදී මේ ආකාරයට මොළයේ හඳුනාගන්නා ලද විවිධ ස්ථාන විශාල ප්රටමාණයක් ඉලෙක්ට්රෝආඩ මඟින් ඉහත දක්වන ලද ආකාරයට උත්තේජනය කර කාංසාව,බිය,දුක,කාමාශාව හා වේදනාව බඳු හැඟීම් ඇති කිරීමට පියවර ගන්නා ලදී.මානව මොළයට ‍මීට සමාන ආකාරයට උත්තේජන සඳහා සුවිශේෂ වූ ප්රඳදේශ මඟින් ප්රයතිචාර සන්නිවේදනය කරනබව පැහැදිලි විය. මානව මොළය තුළද සතුට, දුක, කෝපය හා රාගය බඳු විවිධ හැඟීම් සඳහාම වෙන්වූ නිශ්චිත ප්රජදේශ ඇති බව සොයාගන්නා ලදී. මානවයන්ගේ උත්තේජන ප්රනතිචාරය සඳහා ජෛව විද්යාිත්මක බලපෑම නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා පර්යේෂණාගාර මට්ටම්වලදී මීයන් වැනි සතුන් යොදවා කරනු ලැබූ පර්යේෂණ ඇත.හැඟීම් හා උත්තේජන අතර මානව ප්රනතික්රිැයාවල ස්වභාවයට අනුරූප තත්වයක් මෙහිදී ඇතිවේ.එනම් පොදුවේ සියළු සතුන් උත්තේජනවලට දක්වන ප්රරතිචාරය මානවයාටද පොදු බැවිනි.එමනිසා මානව සංජානන ක්ෂේත්රනයේලා මෙබඳු පර්යේෂණ මඟින් එළඹෙන නිගමන අතිශයින් වැදගත්වේ. සා පිපාසාව මානවන් ඇතුළු සියළු සතුන්ට පොදුය.එම නිසා උත්තේජන පිළිබඳ පර්යේෂණ සිදු කිරීමේදී කුසගිනි තත්වය බොහෝවිට භාවිතාවේ.මෙහිදී කුසගින්න සඳහා මීයා දක්වන ප්ර තිචාරය භාවිතා කර තිබේ.ආහාර දැකීම නිසා මීයාගේ ‍ඛේට ග්ර න්ථි වලින් වැගිරෙන ඛේටය එක්තැන්කර ඒවා ප්රිමාණාත්මකව මැන බැලීම සඳහා පිළියෙළ කරන ලද පර්යේෂණාගාර කූඩුවලට දැමූ මීයන් පර්යේෂණයට ලක්කර තිබේ. එලෙස කූඩුවකට දැමූ මීයෙකුට යම් නිශ්චිතවූ වෙලාවක ආහාර සපයනු ලැබූ අතර එහිදී නිශ්චිත වේලාව ළඟා වීමේ දී මීයා ආහාර බලාපොරොත්තුවූ අන්දම දක්නට ලැබිණ.ආහාර ගැනීමට නියමිත වේලාවේදී මීයාගේ ඛේට ග්රොන්ථිවලින් ඛේටය ශ්රාූවයවන ආකාරය දක්නට ලැබිණ.තවත් වරකදී කුසගින්නේ තබනු ලැබූ මීයෙකුට ආහාර සැපයීමත් සමඟම සීනූ නාදයක්ද ශ්රනවණය වන්නට සලස්වනලදී.පසුව ආහාර නොමැතිව සීනු නාදය ශ්ර්වණය වීමට සැලැස්වූවද ඛේටය ශ්රාරවයවීම සිදුවනු දක්නට ලැබිණ. මින් පැහැදිලිවී ඇත්තේ ස්වභාවික අවශ්යලතා වන කුසගින්න බඳු උත්තේජන තත්ව උපයෝගීකොට කිසියම් සතෙකුහට ඉගැන්වීමක් කළහැකි බවයි. නැතහොත් යමක් පිළිබඳ දැනුම ලබා ගන්නා බවයි.එසේම සංජානන ක්රිැයාවලිය සඳහා අවශ්ය වන ද්ර ව්යියේ වෙනස්වීමක් සිදුවුවද ඒ සඳහා මුල් ප්රතතිචාරයම දක්වන බවයි. 1.6.මානව සංජානනය හා විඥානය විඥානය (Consciousness)සරළව අර්ථ දක්වන්නේ නම් එය සිහි කල්පනාවයි. යම් අයෙකු තුළ සිහිය ඇති බව හා නැතිබව සංජානනයේදී ඉතා වැදගත්වේ.සංජානන ක්රිනයාවලිය නිසි පරිදි සම්පූර්ණවීම සඳහා සිහිය අත්යසවශ්යත කරුණක්වී ඇත.මන්ද කෙතෙක් සං‍ජානනයට සම්බන්ධ ඉන්ද්රිීයන් නිසි පරිදි ක්රිවයාකළද, බාහිර පරිසරය මඟින් ලබාගන්නා සංවේද පිළිබඳ සිහිය නැතිවීම නිසා සංජානනය සිදුනොවේ.එම නිසා සංජානන‍යේදී ප්රිධානතම අවශ්යසතාව සිහිය සේ හැඳින්වේ. මන්ද අසිහියෙන් සංජානනය කළ නොහැකි බැවිනි. සාමාන්යඅයෙන් සංජානනය සිදුවීමට අවධානය අත්යාදවශ්යයය.අවධානය නොමැතිවීම හෝ අඩු අවධානය නිසා සංජානන අවස්ථා මඟහැරී යාමටද ඉඩ තිබේ.කිසියම් අරමුණක් ඉන්ද්රිනයන් හා ස්පර්ශවී පවතින නමුදු අරමුණු ගැනීමේ ක්රිටයාවළිය සිදු වනුයේ සිහිය නිසාය.මේ නිසා සිහිය සංජානනයේදී ඉතා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටුකරයි.එසේම සංජානන අධ්යසයනයේදී ලෝකය හරහා විවිධ සංවේදන ලබාගැනීමේදී සාමාන්යඉ අවදියෙන් සිටින මට්ටම් වලදී සිහි නුවණේ ගති ස්වභාවය පිළිබඳ බොහෝ දේ ඉගෙනීමට ලැබේ. විඥානය පිළිබඳ ගැටළු කීපයක් මෙහිදී අවධානයට යොමුවේ.ප්රේධාන වශයෙන් ඉන් විශේෂිත ප්රපශ්නය නම් හීනවීම, විකෘතවීම, නොපැහැදිලිබව හෝ පමණක් නොව විකසිත සිහි නුවණ හා බැඳී පැවතීමයි. ( සයනය කිරීමේ සිට ප්රමහර්ෂයට පත්වීමේ අත්දැකීම දක්වා පරාස මැනීම සඳහා ) මනෝවිද්යාතව වූ කලී එක්තරා විඥාන අධ්යයයනයකි.විඥානය මඟින් විවෘත අතරක් නැති (සාංදෘෂ්ටික) නිරීක්ෂණ බඳු දේ ප්රේතිගහණය කරනු ලබයි.ගඩොලක් පා ඇඟිලි මත අත්හලොත් එමඟින් ඇතිවන පීඩාව අවබෝධ කරගත හැක.එවිට ඇතිවන වේදනාව පිළිබඳ දැන ගැනීම සඳහා සුවිශේෂී අවස්ථාවක් ඇතිවේ.ඊට සමාන තවත් දෙයක් නම් තද ආලෝකය දෙස බලා සිට අනතුරුව දෙනෙත් වසාගත්විට විවිධ වර්ණවත් රූප අතරක් නැතිව දර්ශනය වියහැක.මෙබඳු ක්රිරයාවළි විස්තර කිරීමේදී විඥානය ඉතා වැදගත්වේ.එසේම මේවා විඥාන සිද්ධාන්ත ලෙසද හැඳින්විය හැක.මේ සංවේදනතුළදී විඥානවේ විවිධ පැතිකඩ පිළිබඳ දැනුමක් ලැබේ. මුල්කාලීන චර්යාවාදයේදී මනෝවිද්යා වද සෙසු විද්යාන ක්ෂේත්රඩ හා සමාන විය.අන්තර් අවලෝකන වාර්තා ප්රයතික්ෂේප කර(විඥාන අත්දැකීම් පරාවර්තනය කරන)සැලකින.නමුදු විඥාන සිද්ධාන්ත අධිකව ව්යාාප්තව පැවතීම හා වැදගත් බව අධිකබව නොසලකා හළ නොහැකි තරම්ය. බොහෝවිට ඔවුන්ට ප්රදශ්න ඇතිවිය හැකි අවස්ථාවල ඒවාට සැපයෙන විවිධ අරුත් නිසා සත්යා වශයෙන් ඔවුන් විසින්ම මුළාවට (නිදර්ශනවලදී ) පත්විය හැක.නමුදු මෙකී විරුද්ධත්වය ශ්ර වණය වනුයේ හැමවිටදීම යෙදවිය හැක්කේ කුමක්දැයි යන ප්ර ස්තුතය කළහැක්කේ කුමක්දැයි යන දේට අනුකූලව පවතින බවයි.නිදසුනක්සේ පුද්ගලයෙකුට බාහුව දරදඬු බව ප්‍කුයෝගකාරීව දැක්වියහැක. එපමණ හොඳින් ඒ පුද්ගලයාට අතේ වේදනාකාරීබව ඇඟවීමට හැක.සැබවින්ම පර්යේෂණාත්මක කරුණු සහයෝගීතාවට හා අවංකබවට නැඹුරුව පැවතිය යුතුය.එසේම මායාව සියළු සම්මුති බිඳ දමයි.මෙය වර්ධනයවීමේදී මනෝවිද්යාවඥයින් විසින් ද්විත්ව භාෂා අවකාශයක් සකසාගෙන තිබේ. එක් පසකින් මානසික චර්යා භාෂාව (පුද්ගලික අත්දැකීම්,සංකල්ප හා එබඳු දේ) හා ‍අනෙක් පසින් භෞතික හා කායික විද්යා් භාෂාවයි. විඥානය සිහිය පවතිද්දී හෝ අසිහිය යැයි සාමාන්යකයෙන් උපකල්පනය කරනුලබන සිහි විසංඥක අවස්ථාවලදී පවා ක්රිදයාත්මක වේ.මේ නිසා විඥානය නම් මතුපිටින් දකින්නට ඇති සිහි කල්පනාව පමණක් යැයි වරදවා වටහා නොගත යුතුය.යමෙකු උපතේ සිට මොළය මිය යන මොහොත දක්වා සවිඥානකව මේ ලෝකයට සම්බන්ධවේ.ඇස,කණ,නාසය,දිව හා සම යන පසිඳුරන් ලෝක විෂය සමඟ සම්බන්ධව අරමුණු ගනිමින් ක්රිෙයාත්මකව පවතිද්දී පමණක් නොව ඒ කිසිදු අරමුණකින් තොරව පවතිද්දී පවා විඥානය ඇත.මේ හේතුව නිසා විඥානය සිහි පැවතීම හෝ නොපැවතීම එක්තරා දුරකට අදාළ නොවේ.විඥානයේ මුලික කාර්යභාරයනම් සංජානනයයි. මේ අනුව ඇස,කණ,නාසය,දිව ‍හා සම යන සෙසු ඉන්ද්රිමයන් ක්රිමයාත්මක නොපවතින මොහොතේදී පවා මනඉන්ද්රිනය ක්රිවයාත්මකව පැවතිය හැකිබව පෙනී යයි.සෙසු ඉන්ද්රි යන්ගේ ආධාර රහිතව පවා මන ඉන්ද්රිියට ක්රි යාත්මක වියහැක.මේ නිසා සාමාන්යන තත්වය අනුව සිහි විසංඥ ලෙස හඳුන්වන මට්ටම්වලදී පවා මොළයේ සවිඥානක ක්රිියා සිදුවන බව පිළිගැ‍නේ.මේ නිසා සංජානනය පිළිබඳව විවිධ පැතිකඩ,පරාස හා මට්ටම් යටතේ සාකච්ඡාකළ හැකිබව පෙනේ.විඥානයට ජීව විද්යාපත්මක පසුබිමක්ද ඇත.එසේම පරිසර සාධක ආදී සෙසු සාධකවල බලපෑමද ඇත.මේනිසා විඥානව පිළිබඳ අධ්යකයනයේදී මේ සියළු හේතු සාධක පිළිබඳ සලකා බැලීම අත්යතවශ්යාය. සමහරු විඥානය ගුප්ත දෙයක් වශයෙන්ද සලකති.එහෙත් විඥානයට ජීව විද්යා ත්මක පැතිකඩක්ද ඇති නිසා ඒ මතය පහසුවෙන් බිඳ වැටේ.විඥානය ගුප්ත දෙයක් ලෙස පෙන්වා දෙන අයගේ ප්රපධානතම තර්කය එය ඔප්පුකළ නොහැකිබවයි.නමුදු අධි මානසික විද්යානවේ සිදුකළ බො‍හෝ පර්යේෂණ ඇසුරින් විඥානය එසේ ගුප්ත දෙයක් නොව අධ්යදයනය කළයුතු විෂය ඒකකයක් වශයෙන් පිළිගැනීමට පාත්ර ව ඇත.භාරතීය යෝගීවරුන්ගේ අතිමානුෂික හැකියා පිළිබඳ විවිධ පර්යේෂණ කර තිබේ. මහර්ෂී යෝගී තුමා පිළිබඳ සිදුකරන ලද පර්යේෂණාගාර අධ්යියනයන් ඒඅතරින් සුවිශේෂීවේ.එහිදී අභ්ය න්තර ශාරීරික ඉන්ද්රිසයන් පවා පාලනය කළහැකිබව තහවුරුවිය. විඥානය පිළිබඳ පර්යේෂණ කළ මනෝවිද්යාසඥයින් විසින් නින්ද හා සිහින පිළිබඳව බොහෝ තොරතුරු සොයාගෙන තිබේ.එහිදී සාමාන්යව නිරෝගී පුද්ගලයෙකු නින්දට යාමේදී පසු කරන විවිධ මානසික මට්ටම් පිළිබඳ පර්යේෂණාගාර දත්ත මඟින් වැදගත් කරුණු රාශියක් සොයා ගැනීමට හැකිව ඇත.විද්යු ත් නිකර්පරරේඛය (Electroencephalogram: EEG) මඟින් මනින ලද්දා වූ මස්තිෂ්ක ක්රි යාකාරීත්වයේ ස්වයංසිද්ධ සාධක ඇත.එමඟින් කිසියම් පුද්ගලයෙකු නින්දට වන් විට අනුක්රකමිකව එකී නින්දේ අවස්ථා මට්ටම් පහක් පසුකරන බව සොයාගෙන තිබේ.එනම් වේගවත්ව ඇසිපිය සලන අවස්ථාව මෙහි 1 සිට 4 දක්වා ගැඹුරු පරාසයක පවතින බව පෙනී ගොස් ඇත.මේ සීඝ්රස ඇසි පිය සලන අවස්ථාව ( Rapid Eye Movement ; REM) ලෙස හැඳින්වේ. එය සිහින දකින අවස්ථාවයි. සීඝ්ර ඇසිපිය සලන නින්දෙහි විද්යුපත් නිකර්පරරේඛය පසුබිම ඊට වෙනස් සෙසු සීඝ්රවව ඇසි පිය ‍නොහෙලන (Non – REM ;NREM) අවස්ථාවන්හි පවතින මානසික ක්රිටයාකාරීත්වයෙන් පැහැදිලිව වෙනස්ය. මේ අනුව පුද්ගලයෙකු අවදිබවේ සිට මට්ටම් 4 ක් පසු කෙරේ.ඒ මට්ටම් සතර අයත්වනුයේ සීඝ්රපව ඇසි පිය ‍නොහෙලන අවස්ථාවටය. මෙහි අවසාන මට්ටම වූ 4 වෙනි අවස්ථාවේ පටන් ක්රියයාත්මක වනුයේ සීඝ්රලව ඇසිපිය හෙලන අවස්ථාවයි.එබඳු අවස්ථා තුනක් ඇත.මේ අවස්ථා පිළිබඳ විද්යුෙත් නිකර්පරරේඛය ඇසුරින් ලබාගත් දත්ත කලින් පැවති අවස්ථාවට වඩා වෙනස්ය. පුද්ගලයෙකු ඇසිපිය වසාගෙන අවදියෙන් සිටීමේදී මනස ඉහිල්බවකින් යුතු වේ.ඔහුගේ මොළයේ තරංග ගති ලක්ෂණ අනුව පෙන්නුම් කරනුයේ ඒවා සෙමින් ගමන් ගන්නා බවකි. එම තරංග හැඩතල තත්පරයට හර්ට්ස් 8-13 දක්වා කම්පන ස්ඵන්දනවලින් යුක්තය.එය ඇල්ෆා තරංග අවස්ථාව ලෙස හැඳින්වේ.හුදකලාව අවිනිශ්චිතබවින් යුතු නින්දට පත්වී‍මේ පළමු මට්ටමේදී එම පුද්ගලයාගේ මොළ තරංග අවම ක්රරමවත්බවකට පත්වේ.විශාලත්වය අඩුකරමින් පරිවර්තනය වේ. මේ අවස්ථාවේදී ඇල්ෆා තරංග ඒ අතරතුර ඒ සමඟම අනවසරයෙන් ඇතුළ්වේ.දෙවන මට්ටමේදී කඩකැබලි පෙනුමෙන් යුතු ක්ෂණික වේගවත් පිපිරුම් කිහිපයක් තරංග ආයාමයට සිදුවේ.මෙය ඒ තරංග ගැඹුරු අවස්ථාවලට ප්රවවේශ වන තෙක් රඳා පවතී.3 හා 4 වන මට්ටම්වලදී ඉතා මන්දගාමීවූ තරංග ස්වභාවයක් පෙන්නුම් කෙරේ.මේ තරංග ඩෙල්ටා තරංග මට්ටම සේ හැඳින්වේ.මේ මට්ටම පසුකරද්දී පුද්ගලයෙකු අවදිකිරීම අපහසුය.මේ පුද්ගලයා ගැඹුරු නින්දට ප්රාවේශවන මට්ටමයි.මේ නින්ද ගැඹුරු නින්දයි. එසේම මේ අවස්ථාවේ සිට අවදිවන අවස්ථාව දක්වා ඇති විශිෂ්ටතාව නම් මෙහිදී අපුද්ගල විධික්රාමයක් ක්රිථයාත්මකවීමයි.එසේම මේ අවස්ථා‍ිවේදී උච්චශබ්ද නැඟීම මඟින් හා පවුලේ නාමය වැනි පුද්ගලිකවූ යම් ‍දේවල් පැවසීම මඟින් තද නින්දේ ගැඹුරු අවස්ථාව තුළ සිටින පුද්ගලයාව අවදිකළ හැක.ඕනෑම පුද්ගලයෙකු නින්දේ මේ අවස්ථා සියල්ල පසුකිරීම පිණිස පැයක් හෝ ඊට වැඩි කාලයක් ගතකරන බව සොයාගෙන තිබේ.නින්දේ ස්වභාවය සලකා නින්ද අවස්ථාතුනකට බෙදා දැක්වේ.එනම් අවදි මට්ටම, සීඝ්රි ඇසි පිය ‍නොහෙලන මට්ටම හා සීඝ්ර ඇසි පිය හෙලන මට්ටම යන අවස්ථා තුනයි.නුතන මනෝවිද්යාභ පර්යේෂකයින් විසින් පුද්ගලයෙකු සිය සීඝ්රම ඇසිපිය හෙළන කාලය සීමාවට අයත් නින්ද තුළ ගතකරන අවස්ථාවලදී ලබාගත් මොළතරංග භාවිතාකර මෙකී නිගමනවලට පැමිණ ති‍බේ. එසේම සීඝ්රව ඇසිපිය හෙළන නින්දතුළදී යම් පුද්ගලයෙකු සිය විලේඛිත මාංශපේශී මඟින් නිකුත්කරන ධ්වනි නාදය නියමාකාර ලෙසට ඒ කාලසීමාව පසුකරන බවට අගනා සාධකයකි.මේ බව විද්යුිත් නිකර්පරරේඛය මඟින් දැනගත හැක.නින්දේ පවතින අවස්ථා හා ඒ අවස්ථාවල මානව මොළයේ ක්රිදයාකාරීත්වය අධ්යේයනය මඟින් සංජානනය සම්බන්ධ බොහෝ තොරතුරු හැඳිනගත හැක.නින්දේ විවිධ අවස්ථාවලදී මතකයේ පැවති විවිධ තොරතුරු මොළයේ තරංගවල වෙනස්වීම සමඟම යළිඳු ස්මරණය වේ.එසේම පැවති තොරතුරු මෙන්ම අනාගතයේ වියහැකි වූ විවිධ සිදුවීම් පවා මෙසේ මනසට සංජානනය වියහැකිබව සොයාගෙන තිබේ.නින්දේ විවිධ අවස්ථාවලදී මොළ ක්රිායාකාරීත්වය වෙනස්වීම මත මෙසේ සිදුවේ.වරින්වර තරංග ආයාමය වෙනස්වීම නිසා සාමාන්යඅ අවස්ථාවලදී ක්රිියාත්මක ‍නොවන මොළයේ ඇතැම් කොටස්පවා ක්රිමයාත්මකවීම ඇරඹේ.ස්වයංක්රීිය බවක් මොළයේ දක්නට ලැබෙන බැවින් පුද්ගලභාවය තාවකාලිකව අක්රියයකාරීවී පවතිද්දී ඒවායේ සියළු තොරතුරු මතුපිටට පැමිණේ.අවදියෙන් පසුවෙද්දී ‍මොළයේ ක්රියයාකාරීත්වය පාලනයට නතු වීම නිසා එහි ස්වයංක්රීයයබව පාලනයවී පවතී.නින්දේදී මොළය තමාගේ පාලනය බොහෝදුරට සිය අණසක යටතට ගනී.එසේම සාමාන්යී අවදිමත්බවතුළදී දක්නට ලැබෙන කාර්යක්ෂමතාවයට වඩා වැඩි කාර්යක්ෂමතාවයක් එවිට මොළ ක්රි යාකාරීත්වයතුළ ඇත.අවදිමත්බව,නින්ද,අඩ නින්ද වැනි විවිධ අවස්ථාවලදී මොළයේ තරංග ක්රි‍යාකාරීත්වය වෙනස්වීම මත මතකය,ස්මරණය හා සංකීර්ණ ගැටළු විසඳීම පිණිස දක්වන හැකියාව වඩා අධිකවේ.ඇතැම් විටදී කිසිසේත්ම නොවිසඳී පැවතුණු ඇතැම් සංකීර්ණ ගැටළුවලට පවා කඩිනමින් විසඳුම් සැපයීමේ හැකියාවක් නින්දට හිමිවේ.සිතතුළ පැවති විවිධ ගැටළුවලට අවදිවීමෙන් පසු විසඳුම් ලැබීමේ අවස්ථාවලට බොහෝඅය මුහුණපාති. පර්යේෂකයින් සොයාගෙන ඇති අන්දමට REM අවස්ථාවේ ගතකරන මුළු කාලය තුළදී සෑම රාත්රිුයකදීම මනසට සුවදායී සහනයක් ඇතිවේ.සෑම නින්දකදීම මුළු කාලයෙන් 75%ටත් වඩා කාලසීමාවක් REM අවස්ථාව තුළ ගතකරන බව සොයාගෙන ඇත.එය මානසික තත්වය ඉහිල්වීම පිණිස හේතුවේ.මන්ද මේ ගැඹුරු විවේකයෙන් පසුව මනස වඩා හොඳින් කාර්යක්ෂමව ක්රිහයාකරන බැවිනි.අළුත උපන් බිළිඳුන් සාමාන්යහ නින්ද පිණිස ගතකරන කාලසීමාවෙන් 50% ක් REM නින්ද සඳහා වැයවෙනබව සොයාගෙන තිබේ.වයස අවුරුදු 10 ක් තෙක් අනුක්ර මයෙන් මේ කාලපරාසය වැඩිවන තෙක් REM නින්ද සඳහා ගතකරන කාලය මීට සමාන වනබව මෙහිදී පෙනීගොස් ඇත. ඉන් පසුව වයසින් ක්රවමයෙන් වැ‍ඩෙත්ම REM නින්ද සඳහා ගතකරන කාලපරාසය වෙනස්වනබව සැලකේ.මෙම වෙනස්වීම විශාල කාලපරාසයක වෙනසක්බවද දැක්වේ.මෙහිදී REM නින්ද සඳහා වන කාල පරාසය 25% දක්වා පහත බසිනබවද කාල්ස් 1969දී සොයා ගැනිනි.සාමාන්යවයෙන් පැය 7 හෝ 8 නින්දක් ලබන වැඩිහිටියෙකු ඒ මුළු කාලසීමාව තුළ පැය දෙකක පමණ කාලයක් REM නින්ද සඳහා වැය කරන බව පෙනී ගොස් තිබේ.එසේම මේ කාලය සිහින දකින අවදියයි.දළ වශයෙන් සිහින සඳහා මුළු කාලයෙන් විනාඩි 90 ක පමණ වැයවන බව සොයාගෙන තිබේ. මෙහිදී REM නින්ද දක්නට ලැබෙනුයේ වක්රව කාලක්ර.මයකට අනුවය.එසේම අතරමඟදී එකවරක් NREM නින්ද මඟින් විනාඩි පහක කාලයක් බාධාකෙරේ.පසුව REM නින්ද ඇතැම්විට යළි විනාඩි 30 සිට 60 ක් කාලයක් සඳහා අඛණ්ඩව නොපවතී.නමුදු සැබවින්ම සියළුම කාලපරාස විනාඩි 80 කාලයක් පවතින බව 1972 දී ඩෙමෙන්ට් විසින් ‍සොයාගන්නා ලදී.මේ නිසා REM චක්රස මඟින් පෙන්නුම් කරනුයේ අභ්යෙන්තර පියවර තබන්නන් කීප දෙනෙකු විසින් එය පාලනය කරනු ලබන බවයි.මේ පාලනය අභ්යුන්තර අහඹු සිදුවීම් හෝ බාහිර බාධකයන්ට වඩා ප්රයබලබවද පෙනේ. එමඟින් REM මට්ටමේ විෂය මඟින් අවදියෙන් සිටිද්දීම සිහින වාර්තා පිළිබඳ පූර්ව නිගමනයන්ට එළඹිය හැක.සිහින දැකීම හා REM මට්ටම අතර පවතින මෙම සබඳතාව ස්ථිර තොරතුරකි.නමුදු NREM නින්දේ සිට අවදිවන අවස්ථාව තෙක්ද සිහින දැකීම කලාතුරකින් සිදුවේ.මේ පිළිබඳව සිදු කළ පර්යේෂණත්මක කරුණුවලින් හෙලිවී ඇති අන්දමට REM නින්දේ සිට අවදිවන අවස්ථාව දක්වා කාලයේදී සිහින දැකීමේ ප්රතතිලාභය 80% පමණ ඇතිවන බව ‍පෙනී ගොස් තිබේ.ඒ අතරතුර කාලසීමාව තුළ NREM නින්දේ සිහින දැකීමේ ප්රවතිලාභය 14% පමණ බවද සඳහන්ය.මේ ප්රකතිඵල මඟින් වෙනස් අවස්ථාවලදී සිහින දැකීම හා ඒ සඳහා ‍යෝග්යභ සංකල්පනා ඇතිකර ගැනීම අතර සංලක්ෂණ පිළිබඳව කිසියම් නිගමනයකට එළඹීය හැකිබව 1972 දී ඩෙමෙන්ට් පවසා ඇත. මෙහිදී NREM නින්දේ සිට අවදිවීම දක්වා සිහින වාර්තා අනුව පෙනීයනුයේ ඒ අතුරෙන් බොහොමයක්ම සිහින වලට වඩා සංකල්ප පිළිබඳ වූ බවයි.නමුදු තියුණු විශිෂ්ටතා අපේක්ෂාකළ නොහැකි බවයි.මන්ද සිහිනවල උසස් ප්රබභේදන ඒ විසින්ම නොදැක්වූ බැවිනි.1965දී මොන්රෝයි හා සෙසු පර්යේෂකයින් ඉහත දැක්වූREM හා NREM නින්දේ සිට අවදිවීම දක්වා අතරතුර කාලය තුළ දකින සිහින විශ්ලේෂණය කිරීමෙන් පැමිණි නිගමන ඔස්සේ සොයාගන්නාලද කරුණු මෙයට අන්තර්ගතය.එහි එක් නිගමනයක් වූයේ REM මට්ටමේදී දකින සිහින බොහොමයක් අතරින්90% ප්ර තිශතයක් සාර්ථකවූ බවයි.මේ පර්යේෂණවලදී නින්දේදී මොළයේ ක්රිමයාකාරීත්වය පිළිබඳ ඉතා වැදගත් කරුණු රාශියක් සොයා ගන්නා ලදී.ඒ කරුණු අතරින් සිහින ආකාර නිපදවීම් හා සංකල්ප අතර විවිධ සබඳතා පිළිබඳ සොයාගත් විවිධ කරුණු විමතිය දැනවීමට පවා සමත්ව ඇතිබව 1973දී වෙබ් විසින් පවසා ඇත.බොහෝවිට යම්යම් සිදුවීම් සිදුවීමට කලින් ඒ පිළිබඳ සිහින මඟින් වාර්තා කරන බව මෙහිදී දැනගැනීමට ලැබුණු එක් කරුණක් විය.එසේම විවිධ ගැටළු නිරාකරණය කිරීම පිණිස මොළය භාවිතා කරන ක්ෂණික අවිඥානික ක්රි.යාකාරීත්වයද දැකගැනීමට හැකි විය. සිහින හා සමානව කාල ප්රණමාණයකින් යුතු භාවාත්මක හෝ ස්වච්ඡතාව වැනි කරුණු ‍මේ සමඟ සම්බන්ධ වේ.බොහෝ සිහින කිසියම් අර්ථයක් සහිත නිශ්චිත අනුපිළිවෙලකට අනුව සකස්ව ඇත. ඊට අනුව මිනිසුන් දකින සිහින මඟින් කිසියම් සංවේදනයක් හෝ හැඟීමක් සංකේත මඟින් බාහිර ප්රභකාශයට පත්කරවන බව පිළිගෙන තිබේ.නමුදු සමහර සිහිනවල එබඳු කිසිදු නිශ්චිත අර්ථයක් නැත. සම්මෝහ නිද්රාළව (Hypnosis); උපක්රිමික නින්ද (මෝහනය කිරීම) අවදිබවේ වෙනස්වීම ලෙස භාවිතා කරන ආකාරය පිළිබඳව බොහෝ පර්යේෂණ සිදුවී තිබේ.සම්මෝහ නිද්රානව යන වදන ග්රීතක භාෂාවෙන් නින්ද යන්න හඳුන්වන හිප්නොස් (Hypnos) යන වචනයෙන් බිඳී පැමිණියකි.එය පොදුවේ නින්ද හඳුන්වන උපමා රූපකයක් ලෙස දැනට ව්යyවහාර සම්මෝහ නිද්රායවේ අස්වාභාවික නිද්රාුශීලීබව හැඳින්වීම පිණිස රුසියානු මනෝවිද්යාහඥයෙකුවූ පැව්ලොව් (Pavlov) විසින් යොදා ගන්නා ලදී.ඔහුගෙන් පසුව නින්ද සහ මෝහනය පිළිබඳ සිදුකළ විවිධ පර්යේෂණවලදී මේ වචනය ව්යාවහාර කෙරිනි.නූතනයේදී මොහනයේ අවස්ථා දැක්වීමට EEG වාර්තා පවා භාවිතා කෙරේ.එහි දැක්වෙන වාර්තා ‍‍තොරතුරුවලට අනුව මෝහනය සාමාන්ය නින්දකට වඩා වෙනස්බව සඳහන්ය. ඒ අනුව මෝහනය නින්දේ අර්ධ පාර්ශ්චික කොටසක් බව තේරුම්ගත හැක.ඒ EEG වාර්තා අනුව මෝහන මට්ටම අවදියෙන් සිටින අවස්ථාවකි.එය නින්දේ මෙතෙක් සම්මතව ඇති වෙනත් කිසිදු මට්ටමක් හා නොසැස‍ඳේ.මන්ද ඉහිල්කිරීම් ව්යංදග රහිත සිහිබුද්ධි ඇති මෝහන මට්ටම පෙළඹවීම් කළහැකි අවස්ථාවක් බැවිනි.උපමාරූපක නින්ද මඟින් වැඩිවන නුසුදුසුබව පෙන්නුම් කෙරෙනබව වින්ගොයා (Vingoe) නැමැති මනෝවිද්යානඥයා විසින් 1973දී ප්ර කාශ කර ඇත. උපක්රදමිකව නිදිගැන්වී‍මේදී (වශීකිරීමේදී) කැමැත්ත හා සාමූහික චර්යාව ප්ර්ධාන විෂය වන බව පැහැදිලිවී ඇත.බොහෝ කරුණු යටතේ මෝහනයට පත්කිරීම් වර්ගවලදී මේ තත්වය අදාළය. මෝහන ස්වාපකයා මෝහනයට ඇතුළුවීම සඳහා කිසියම් සංඛ්යාතත්මක සිද්ධාන්ත ඔස්සේ අවස්ථා නිර්මාණය කරගනී.එය යම් ඉහිල්වීමේ ක්රමමවේදයකි.ඔහුගේ පරිකල්පන අභ්යා ස මඟින් මෝහන ස්වාපකයාගේ කාර්යභාරයේ සිට සහ සැබෑව මඳක් විකෘති කිරීම බාරගැනීමේ සිට අත්හැරීමේ පෙරමුණ ගැනීම දක්වා ක්රිේයාවළිය ඔහුට මඳක් පාලනය කළහැක.බොහෝවිට මෝහන ස්වාපකයා දෑස් පියාගැනීමේ සිට බිත්තිය මත දිස්වන මහපටැඟිලි ලකුණක් බඳු යම් කුඩා අරමුණක් දක්වා පිළිවෙලින් යුතුව විමසනු ලැබේ.එසේ කරනුයේ මානසික ඒකාඟ්ර තාවය ඇතිකරවීම සඳහාය.සෙසු දේවල් පිළිබඳව ඇති සියළු සංකල්පනා මනසෙන් ගලවා ලිහා ඉවත්කර දමනු ලැබේ.එවිට ඉතාම හොඳින් ඉහිල්වීමට හා නින්දට පත්වීමට හැකියාව ලැබේ.නින්දේ ව්යාං ගයන්ට උචිතය.මන්ද එය ලිහිල්වීමේ මට්ටම් සමඟ හොඳින් හුරුපුරුදුකම් දක්වන බැවිනි.ස්පර්ශ කිරී‍ම් රහිත පොදු පරිසර අභියෝග සමඟ එක්ව පවතින බැවිනි.නමුදු එය උපමා රූපකයකි.එසේම ඒ අවස්ථාවේ සැබවින්ම නින්දට ප්රවවේශව නොමැතිබව ඒකරුණ පිළිබඳ සත්ය ය පැවසීමකි.මෝහන ස්වාපකයාට අඛණ්ඩව සවන්දීම යන කරුණ සහ යමකට විගස යටත්වන ස්වභාවයක් ඇත්නම් එය පහසුවෙන් සොයාගත හැක.කුමක් කිරීමට යෝග්යවදැයි මෝහන ස්වාපකයා අනුමානයකට එළඹෙයි.ඔහුගේ අත්දැකීම් අතරින් කුමන දේවල් කැඳවාගත යුතුදැයි යනාදී කරුණු මෙහිදී සලකා බැලේ. නූතන යුගයේදී මෝහනය කිරීම සඳහා මෝහන ස්වාපයකයන් විසින් ඒකාධිපති අණදීම් සිදු නොකෙරේ.ඒසමඟ මෝහනය කිරීමට අදාළව ඔහු විසින්ම ලබාගන්නා කුඩා ස්වයං පුහුණුවීම් අවශ්යරය.ඒවා භාවිතයෙන් මෝහන ස්වාපකයෝ මෝහනය කිරීමට ඉගෙන ගනිති.වෙනත් ලෙසට කිවහොත්,මෝහන මට්ටම් සඳහා එළඹීමේ ප්රමවේශය ලැබීමට මෙබඳු ක්රිියා නිවැරදිව උපකාරීවේ. හොඳ මෝහන ස්වාපකයෙකුවීමට මෙබඳු තත්වයන් යටතේ සිදුකරන අඛණ්ඩ පුහුණුවීම් අවශ්යරය. මානසික අවදි මට්ටමේ සිට මෝහන මට්ටම දක්වා පැමිණිමට කුඩා කාලසීමාවක සංක්රාරන්තියක් අවශ්ය ය.නමුදු පුහුණුව හා විශේෂ ක්රිටයා පිළිවෙත් මඟින් මේ කාලසීමාව ඉතා කෙටි කරගත හැක. එසේම මෝහනයේ සෙසු දේවල්ද ඒ සමඟ අවලෝකනය කරගැනීමට අවකාශ සැලසේ.මෝහන අවස්ථාවට පත්වීම ඉතා ගැඹුරින් අධ්යකයනය කළයුතු හා පුහුණුවිය යුතු විෂය කරුණකි. සායනික මනෝවිද්යායත්මක පර්යේෂණවලදී මෝහනය යොදාගෙන සිදුකළ පර්යේෂණවලදී රෝගීන්ට ඇති ඇතැම් විවිධ ව්යාේධිවලට හේතුව ඊට ඉහල කාලවකවානුවකදී ඔවුන් අතින් සිදුවූ යම්යම් අතපසුවීම් බව සොයාගෙන තිබේ.එසේම ඇතැම් ‍රෝග ඇතිවීමට හේතුවූ නිධානය ඉවත් කරනතුරු වෙනත් කිසිදු ප්රබතිකර්මයක් මඟින් එකී ව්යාෝධි සුවනොවූ බවද මෙහිදී දැනගැනීමට ලැබිණ. සිහිය මානව ජීවිතයේදී වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි.කලබල වූ විට ඉතා ඉක්මනින් අමතක වේ.බොහෝවිට අනවශ්යත ලෙස කලබලකාරී ලෙස කටයුතු කිරීම නිසා වූ පාඩු අතිවිශාල විය හැක.සිහියෙන් යුතුව කටයුතු කළ යුතු අවස්ථාවලදී අනවශ්යි ලෙස කලබලවීම නිසා කළ යුතු දේ නොව නොකළ යුතු දේ සිදුකිරීමට ඇතැම් අයට සිදුවේ.එවිට එබඳු පුද්ගලයින් අසිහියෙන් (Unconsciousness) කටයුතු කරන්නන් සේ දැකීමට පවා සමාජය පසුබට නොවේ.මේ නිසා සිහියේ වැදගත්කම අවිවාදිතය.සිහිය පිළිබඳ නූතන මනෝවිද්යාාවේ ඉතා වැදගත් පර්යේෂණ රැසක් සිදුවී ඇත.රෝගීන්ට ශල්යසකර්ම කිරීම සඳහා ඔවුන්ට නිර්වින්දනය කිරීම අවශ්යරවේ.‍එලෙස ශල්යලකර්මකිරීමේදී නිර්වින්දනය කරන ලද රෝගීන්ගෙන් ඇතැමෙකු තමා නිර්වින්දනයේ පසුවූ කාලවකවානුව තුළ වෛද්යසවරුන් විසින් සිදුකරන ලද විවිධ කාර්ය ඉතා නිවැරදිව සිහි ලැබූ පසුව ප්රුකාශ කරන්නට වීම නිසා මේ පිළිබඳ පර්යේෂකයින්ගේ අවධානය යොමුවිය.එහිදී පිළිකා රෝගී තත්වය නිසා ශල්යපකර්මයට බඳුන් කරන ලද එම රෝගීන්ගේ මොළයේ (E.E.G.) විද්යුතත් සංඥා නිකුත් කිරීමේ දත්ත විමසුමට ලක් කෙරිනි.එමඟින් සිහිවිසංඥ තත්වයේ පසුවූ ඔවුන්ගේ මොළයේ ක්රිායාකාරීත්වය, මෙහෙයවීම ආදිය මැන බැලිනි.එහිදී මොළයේ තරංගවල හැඩය සිහිවිසංඥ බවේදී දැඩි සත්කාර අත්ය වශ්යමබව අඟවන එක්තරා සංඥා නාදයක් ඔවුන්ට ඇසෙන්නට සලස්වන ලදී.ඒ සීනූ නාදය ශ්රයවණයවී ක්ෂණයකින් එම රෝගීන්ගේ බාහිර ස්වරූපය මුළුමනින්ම වෙනස්ව ගියබව නිරීක්ෂණය කළහැකි විය. එම රෝගීන්ගේ දෙතොල් තදනිල් පැහැවී ගොස් තිබිණ.එය අම්ලකර වායුව අත්යෝවශ්ය්බව හැඟවීමකි.ඉන්පසුව ඔවුන්ට අවශ්යයවන පරිදි අම්ලකර වායුව ලබාදිනි.පසුව සියල්ල යථා තත්වයට පත්විය.නමුදු යළි සිහිලද විට එම රෝගීන්ට තමා සිහිවිසංඥ තත්වයේ පසුවෙද්දී සිදුවූ ශල්යවකර්මය පිළිබඳ දැනුමක් නොවීය.ඒ කෙසේ වෙතත් ඔවුන් මෝහනයකළ විට, ශල්යයකර්මයේදී සිදුවූ සිදුවීම් යළි සිහිපත් කළ හැකි විය.ඔවුන් නිර්වින්දනය ලබා සිටියදී සිදුවූ සියළු දේ වචනයක් පාසා ඉතාම නිවැරදිව ගලපා විස්තර කිරීමට ඔවුන්ට හැකිවිය.එම විස්තර‍කිරීමේදී ඔවුන්ගේ හැඟීම් ප්රලකාශයේදී ඉතා නිර්ව්යාිජව ඒවා සැබෑවටම ලබන්නාක් මෙන් ඇඟවූහ.එම ශල්යීකර්මය සිදුවූ අවස්ථාව තුළදී යළි මනසින් ජීවත්වූ ඔවුහු ඒවා විස්තර කිරීමේදී සැබවින්ම කාංසා සහගත හැඟීම් දැනවූහ.එසේම මෝහනයෙන් මිදුනුවිට එබඳු හැඟීම් හා ආකල්පවලින් ‍තොරවිය.යළිඳු වරක් පිළිකා රෝගී පිරිසක් ශල්යඟකර්මවලට බඳුන් කළයුතු අවස්ථාවකදී ඔවුන් ඖෂධ මඟින් නිර්වින්දනය නොකර මෝහනය මඟින් අසංඥ තත්වයට පත් කර ඉන්පසුව ඔවුන්ව විවිධ අත්හදා බැලීම්වලට ලක්කරන ලදී.එහිදී මෝහනයෙන් සිහිවිසංඥ තත්වයට පත්වූ ඔවුන්ට‍ ශල්ය්කර්මයට බඳුන්කරන අවස්ථාවතුළ සිදුවූ කිසිදු දෙයක් යළිත් පියවි සිහිය ලද විටකදී සිහිපත් කළ නොහැකි වූ පෙනීගොස් තිබේ. මිනිසුන්ට සිතීමට හා සිහින දැකීමට පුළුවන.අපට දෛනික ලෝකය ඉක්මවා යාමට හැක. එසේම පරමාදර්ශී දැක්ම හෝ අසංකල්පීය ලෝකය පිළිබඳ (සිතින් මෙනෙහි ) භාවනාකළ හැක. පසුගිය කාලවකවානුවතුළ මිනිසුන් විසින් කළකී දෑ පිළිබඳව වෙන්කොට සලකා බැලිය හැක.ඒ සමඟ දුටු කඳු මුදුන්,රසවිඳී, ලැබූ විශේෂිත දේ, පුහුණුවීම් වැනි කරුණු පිළිබව යළි ආවර්ජනා කළ හැක.කෙසේ හෝ භාවනාවේදී ක්රිළයාත්මක වන විඥානය තුළ සංකල්පීය දේ මෙන්ම එසේ නොවන දේද අන්තර්ගත වියහැක. සාමාන්යෑයෙන් බටහිර බොහෝවිට පර්යේෂණයට ලක්කොට ඇත්තේ සමාධි භාවනාක්රකම වලදී මානසික පසුබිමතුළ ඇතිවන විවිධ වෙනස්කම් පිළිබඳවය.එහිදී මූලිකව සලකා බැලෙනුයේ මානසික ඒකාග්ර තාව පිළිබඳවය.ඉහළ සමාධි මට්ටම්වලදී ඒකාග්රූතාව අධිකය.එවිට මනස පවතිනුයේ සාමාන්යය අවස්ථාවන්ට වඩා වෙනස්වය.මේ නිසා අසාමාන්ය. දේ පිළිබඳ මනසට සංජානනය කළහැක.සාමාන්ය යෙන් ඉහළ සමාධි මට්ටම්වලදී ඉන්ද්රිාය සංජානනය මඟින් ලැබිය යුතු දේ පවා ඉන්ද්රි යන්හි අරමුණු ගැනීමකින් තොරව සෘජුව දැනගැනීමට විසමිතවූ හැකියාවක් මනසට ඇත.සාමාන්යනයෙන් පියවි නෙතට නොපෙනන දුරප්රීමාණ,ගැඹුර,විනිවිද දැකීම බාධාවකින් තොරව දැකීම යනාදීදේ ඉහළ සමාධි මට්ටම්වලදී මනසට සංජානනයවේ.ඊට සමානව සාමාන්යර ශ්රවවණ ඉන්ද්රිසයන්ට ගෝචර නොවන දේ සංජානනය කරගැනීමට මනසට හැක.එසේම සෙසු ඉන්ද්රිකයන්ගෙන් ලබාගත නොහැකි එකී ඉන්ද්රිේයන්ටම සුවිශේෂී සංජානන මනසට මීට සමාන ආකාරයෙන් ලබාගත හැක.ඉහළ මානසික ඒකාග්රිතාව පවතිද්දී මනස භෞතික ක්රි යාකාරීත්වයේ සීමාවෙන් ඔබ්බට පවා ගෙනයා හැකි බව පර්යේෂණ මඟින් සොයාගෙන ඇත. භාවනාව මඟින් මානසික ඒකාග්රැතාව දියුණු කිරීමේ ක්ර මවේද යෝග සම්ප්රකදායතුළ දැකිය හැක.එය හින්දු දර්ශනයේ අන්තර්ගතය චීන හා ජපන් බෞද්ධ සම්ප්රගදායක් වූ සෙන් බුදුදහමතුළද මෙබඳු මනෝවිද්යානත්මක අත්දැකීම් ලබා දෙන මානසික අභ්යාෞස අන්තර්ගතය.භාවනා කිරීමේදී ඒ ඉගැන්වීම්වල අන්තර්ගත විවිධ උපදේශ අනුගමනය කරනු ලැබේ.මේ ඉගැන්වීම්වල ප්රාධාන ක්රගම ශිල්ප දෙකක් අන්තර්ගතය.පළමු ක්ර.මශිල්පය වනුයේ උපරි විවෘතබව (Opening-up) වෙතට ළඟා වන භාවනා ක්රිමයයි.මෙමඟින් මනස පිරිසිදුවන අතර නව අත්දැකීම් මනසට ලැබේ.විවෘත බව නිසා සිහිය හා අඛණ්ඩ නිරීක්ෂණය ක්රිෙයාත්මක වේ.එසේම මේ ක්ර මවේදයේදී ප්ර ඥාව හා සිහිනුවණ වර්ධනය වේ.බෞද්ධ විදර්ශනා භාවනා ක්රුමවේදය අයත්වනුයේ මේ කොටසටය.දෙවන ක්ර.මය මානසික ඒකාග්රනතාව (Constrartive)පිණිස වූ භාවනාක්ර මවේදයයි.සමථ භාවනා ක්රාම අයත්වනුයේ මෙයටය.මේ භාවනාක්රිමවේදයේදී විවිධ ප්රනතිලාභ අත්පත් කරගත හැක.මානසික ඒකාග්රතතාව යන නමින් හැඳින්වෙන චිත්ත සමාධිය ලැබීම මඟින් වචන හෝ අදහස් ආදියේ බලපෑමෙන් තොරව මනසට අරමුණු ගැනීමේ අත්දැකීම් ලබාගත හැකිබව මේ පිළිබඳ පර්යේෂණය කොට නරන්ජෝ (Naranjo) හා ඔර්න්ස්ටෙයින්(Ornstein)යන මනෝවිද්යා(ඥයින් විසින් 1971 දී සොයාගෙන තිබේ. මොවුහු නිව් මෙක්සිකෝවේ බෞද්ධ ලාමාවරුන්ගේ යෝගී අභ්යාමස ඇසුරු කරමින් භාවනා සම්ප්රටදාය පිළිබඳ පර්යේෂණයට ලක්කර ඇත.එහිදී සමාධි භාවනාක්රුම මඟින් ශරීර අභ්ය්න්තරයේ ඇති ඉන්ද්රිපය ක්රිකයාකාරීත්වය පවා සිය අභිමතය පරිදි වෙනස්කර ගත හැකිබව පැහැදිලි විය.හෘදය ස්පන්දනය හා නාඩි ක්රිරයාකාරීත්වය මේ අතර ප්රිධානත්වයෙහිලා සැලකේ.එපමණක් නොව ‍සෙසු අවස්ථාවලදී ක්රිේයාත්මක නොවන තරම් අධි සංවේදීතාවයකින් ඉන්ද්රිකයන්හි ක්රිොයා තියුණුවන බව මෙහිදී හෙළිවී තිබේ.මෙමඟින් පාරභෞතික හැකියා පවා ලබාගත හැකිබව පැහැදිලි විය. 1.7. මානව සංජානනය සංවේද සම්ප්රේිෂණය ලෝකය පිළිබඳ ‍තොරතුරු සියල්ල අප දැනගනු ලබන්නේ අපගේ සංවේදන මාර්ගයෙනි. සංවේදනය මානව සිරුර පුරා ගමන් කරනුයේ ස්නායු පද්ධතියේ ආධාරයෙනි.ස්නායු පද්ධතිය මඟින් විද්යුුත් සංඥාවක් ලෙස ‍සංවේද ගමන්ගනී.සංවේද මඟින් තොරතුරු සම්ප්රේීෂණය වේ.‍ සංවේදවල ගැබ්වන සංඥා මොළයේ අදාළ ප්රගදේශ විසින් නිවැරදිව වටහාගැනීම ඊට අදාළ චර්යා පැවැත්වීමට උපකාරීවේ.මොළය වෙත සියළු සංවේද සම්ප්රේීෂණයවනුයේ දත්ත ආකාරයටය. මේ දත්ත ලබමින් එය මැනවින් උද්ධරණයකොට නිශ්චිත තොරතුරු සංජානනය කිරීමට මොළයට හැකියාවක් ඇත. සංඥා ස්නායු පද්ධතිය තුළින් ගමන් කරනුයේ දුරකථන රැහැන් පද්ධතියක් දිගේ දුරකථන සංඥා ගමන් ගන්නා අයුරිනි. නමුදු ස්නායු පද්ධතිය සංඥා දත්ත හුවමාරුව මෙන්ම රසායනික ද්රනව්යි මඟින් සංඥා හුවමාරුවද සිදුකරන බැවින් දුරකථන රැහැන් පද්ධතියක ක්රිමයාකාරීත්වය මෙන් සරළ නැත. එසේම මානව මොළයේ අධික දත්ත ධාරිතාවයට, වේගවත් බවට හා නිර්මාණශීලීත්වයට අභියෝග කළ නොහැක්කේ මෙකී සංකීර්ණ රසායනික ද්රවව්යබවල ක්රිවයාකාරීත්වය නිසාය.මොළයේ ස්නායු සෛලවල ඇති රසායනික ද්ර ව්ය අතරින් දැනට හඳුනා ගෙන ඇත්තේ ඉතාම සුළු ප්රයමාණයක් පමණි.මේ දක්වා නිශ්චිතව හඳුනානොගත් විශාල රසායනික ද්රාව්යග ප්රමමාණයක්ද තිබේ.එසේම එම රසායනික ද්රසව්ය්වල බලපෑම නිසා ස්රානවය වන විවිධ හෝමෝන වර්ගද රාශියකි.ඒවා අතර හඳුනාගත් හා හඳුනානොගත් හෝමෝනද තිබේ.සංවේද සම්ප්රේාෂණය මැනවින් සිදුවීම සඳහා මේ සියළු දේම ඉවහල් වේ. සංජානනය මානව ස්නායු පද්ධතියේ එක් විධිමත් ක්රිංයාපිළිවෙලක් ලෙසද හැඳින්විය හැක. මධ්යප ස්නායු පද්ධතිය මඟින් මෙහෙයවනු ලබන, මානව සිරුර පුරා ශාඛා ජාලයක් සේ විහිදුනු මේ ස්නායු පද්ධතිය රැහැන් රාශියකින් බැඳී ඇති දුරකථන පද්ධතියක ක්රිඳයාකාරීත්වයට සමානය. ඉන් විවිධ සංඥා ගමන් කරන්නාක් සේ ස්නායු පද්ධතිය තුළින් ස්නායු ආවේග සම්ප්රේුෂණය වේ.මෙකී ස්නායු ආවේග සංවේදන (Sense)නමින් හැඳින්වේ.ඇතැම්විට දුරකථන පද්ධතියක ධාරිතාවට වඩා වැඩි ප්රනමාණයක සංඥා එම පද්ධතියට ලැබුණු විට එහි ගමන් මාර්ග අවහිරවී ප්ර මාද සිදුවන්නාක් සේ මානව සංජානනයටද සමහරවිට බාධා ඇතිවේ.එයට හේතු වනුයේ ක්ෂණයකදී විශාල ධාරිතාවක් එක්වර ස්නායු සම්ප්රේ ෂණ ලැබීමයි. මේ නිසා ස්නායු ක්රිේයාකාරීත්වය මන්දගාමීවීම, එක්වර සියළු දේ අමතකව යාම, විපිළිසරවීම වැනි දේ ඇතිවේ. මෙහිදී කලබල නොවී, විවේකීව ඉවසීම ඇතිව මෙබඳු දේ ඇතිවූ විට මුහුණදීම වැදගත්ය.මෙබඳු තත්වය ඇතිවීම පොදුවේ සියළු මනුෂ්යකයන්ටම පොදු වන්නකි.මෙබඳු අවස්ථාවල මානසික ක්රියයාකාරීත්වය නිසියාකාරව නොවටහාගත් පුද්ගලයා නිකරුනේ කලබලයට පත්වේ.සමහරු තමාට මානසික රෝගයක් වැළඳී මෙසේ වන්නේ යැයි බිය ඇති කර ගනිති.හදිසියේ මෙබඳු තත්වයක් ඇතිවීම ස්වභාවිකය.එය ස්වල්ප වේලාවකදී ඉබේටම මඟහැරී යයි.මඳවෙලාවකදී මේ තත්වය මඟහැරී නොගියොත් එය රෝගී අවස්ථාවක් යැයි නිශ්චය කළාට වරදක් නැත.වුවමනාවට වඩා අධික කාර්යබහුලත්ව නිසා ඇතිවන ස්නායු ආතති තත්වයන් ‍රෝගී අවස්ථාවන් යැයි වරදවා නොවටාහාගත යුතුය. විවිධාකාර මානසික ආතති ජනිතවන්නේ මේ ආකාරයටය.සමහරු කාර්යබහුලතාව නිසා මානසික තෙහෙට්ටුවට පත්වෙති.මානසික තෙහෙට්ටුව රෝගී අවස්ථාවක් නොවෙතත්,එනිසාම ස්නායු ඉක්මනින් දුබලවිය හැක.මානසික ක්රිවයාකාරීත්වයේ හදවත ස්නායු ක්රිතයාකාරීත්වය නිසා ඒ අයුරින් ස්නායු දුබලවීම මානසික ක්රිථයාකාරීත්වය සම්බන්ධයෙන් අයහපත් ලක්ෂණ මතුවීමට ‍එක් හේතුවක්ද විය හැක.නිතරතුරුව ආවේග බහුල සිතිවිලි හෝ ‍සංකා තත්ව වලින් පීඩාවට පත්වීමද මානසික අසහනයට ප්ර.ධානතම හේතුවකි.මනස නිවැරදිව ක්රිසයාශීලී අවස්ථාවක පවතිනවිට රෝගී නොවේ.වැරදි ආකාරයට තෙහෙට්ටුවට පත්වීම නිසා රෝගී වේ.එයද යන්ත්ර යක ක්රිනයාකාරීත්වයට මඳක් සමානය.ස්නායු පද්ධතියේ ක්රිරයාකාරීත්වය සන්නිවේදන ජාලයක ක්රියයාකාරීත්වයට සමානය. පුද්ගලයෙකු අවදිනොවී සිටීමේදී පවා ඔහුගේ මානසික ක්රිායාකාරීත්වය සිදුවේ.මේ නිසා අවදියෙන් සිටීමේදී මෙන්ම නින්දට ප්රදවේශවන් අවස්ථාතුළදීද,එසේම නින්දේ ගතකරන කාලවකවානුවතුළදී පවා මානව සංජානනයට සම්බන්ධ බොහෝ ප්ර දේශ ක්රිවයාත්මක වේ.සිහින පෙනීම පුද්ගලයාට සිදු වන විවිධ සිදුවීම් අතර සබඳතාවක් ඇතිබව නූතන මනෝවිද්යාදවේ පිළිගෙන තිබේ.අතීත ස්මරණය පිළිබඳව මෙන්ම අනාගත සිදුවීම් පිළිබඳව පවා මානව සංජානනයට අරමුණු වියහැකි බව පවා මේ පර්යේෂණ මඟින් තහවුරුවී තිබේ. ස්නායු පද්ධතියේ භෞතික කාර්ය පටිපාටිය නිසිසේ වටහාගැනීම මඟින් ඇතිවන විවිධ වැරදි අවබෝධ ඉවත් කරගැනීමට හැකියාව ඇතිවේ.මානසික ක්රිවයාකාරීත්වය පරිගණකයක පරිපථයක ක්රිඅයාකාරීත්වය මෙනි.මානව සිරුර පුරා ඇති ස්නායු හා ක්ෂුද්රප ස්නායු පද්ධතියට අයත් සියුම් ක්රි‍යාකාරීත්වය නිසා මිනිසුන්ට බාහිර පරිසරය පිළිබඳ අවබෝධ කරගැනීමට හැකිය. මිනිසුන් බාහිර පරිසරය අවබෝධ කරගනුයේ ස්නායු සම්ප්රේඅෂණ මඟිනි.ස්නායු සම්ප්රේයෂණ මානව මොළයට පැමිණි පසුව මොළය විසින් ලබාගත් දත්ත සියළු දේ මනාව සංවිධානය කර එමඟින් අර්ථාන්විත තොරතුරු උද්ධරණය වන සේ පිළියෙල කරනු ලබයි.එසේම එකී තොරතුරුවල ගැබ් වන සියළු සබඳතා පිළිබඳ හැඩතල සලකා බලා මොළයේ ගබඩා වී පැවති පැරණි තොරතුරු දත්ත සටහන් හා සසඳා බලා නිවැරදි නිශ්චිත නිගමනයන්ට පැමිණේ.සංජානනය ලෙස අර්ථදක්වනුයේ මෙකී ක්රි යාවළියයි.මේ සසඳාබැලීමේදී හඳුනාගැනීමට හා නව සබඳතා නිර්මාණය කරගැනීමටද හැකියාව ඇතිවේ. මොළයේ නිර්මාණශීලී කාර්ය සිදුවනුයේ මේ අනුවය.දත්ත සම්ප්රේ.ෂණය කිරීම මෙන්ම ක්ෂණිකව එකී දත්ත නිවැරදි අයුරින් උද්ධරණය කිරීමට මස්තිෂ්කය දක්වනුයේ විස්මිතවූ හැකියාවකි.බොහෝවිට මොළයේ මෙකී කාර්යය සංජානනයට උපකාරයකි.නමුදු ඇතැම්විටකදී එය සංජානනයට බාධාකාරී වියහැකි අවස්ථාද එළඹේ.එසේම සංජානනය වෙනස්කළහැකි අවස්ථා සේම සංජානනය විකෘති කළහැකි අවස්ථාවද ඇතිවේ.ඇතැම්විට සංජානනය වැඩිදියුණු වේ.මෙය සංජානනය කෙරෙහි බලපානු ලබන ආකාරය අනුව යමක් හඳුනාගැනීමට හැකියාව ලැබේ.විවිධ අවස්ථාවලදී යමක් සංජානනය කිරී‍මේ එකී අරමුණෙහි යථා ස්වභාවයට වඩා වෙනස් ගති ලක්ෂණ සංජානනය කරගනුයේ මේ නිසාය.එසේම සංජානන අනුපිළිවෙල වෙනස්කිරීමට පවා මෙහි ක්රිරයා හේතුවේ.සංවේදන ගැනීම, ගබඩාකිරීම හා අවශ්ය වූ විට සිහි කැඳවා ප්රමයෝජනය ගැනීම යන ක්රි යා මඟින් සංජානනයට උපකාරී කරගත හැක. සංවේද මඟින් ලබා ගන්නා තොරතුරු මොළය වෙත ලබාදීම සංජානනයේ කාර්යභාරයයි. ඇස,කණ.නාසය,දිව,සම හා මනස ආදී ඉන්ද්රියයයන් මඟින් ලබා ගන්නා තොරතුරු සංවේද ලෙසට මොළයට වාර්තාගත වේ. අනතුරුව ඒවායේ පවතින විවිධ සංවිධානාත්මක රටා,ව්යු්හ,සබඳතා හා සමානතා පෙන්වන හැඩතලවලට අනුව හඳුනාගැනීම සිදුවේ.මොළය විසින් කිසියම් තොරතුරක් හඳුනාගනු ලබන්නේ ඒ පිළිබඳ පෙර ලබා තිබූ අතීත අත්දැකීම් හෝ ඊට සමානකම් දක්වන විවිධ දේ උපකාරයෙනි.සාමාන්යබයෙන් ඇස, කණ, නාසය, දිව, සම හා මනස යන ඉන්ද්රිුයන්ගෙන් ලබන රූප, ශබ්ද, රස, ගන්ධ, ස්පර්ශ හා සිතිවිලි ආදී අරමුණවලට අනුව ලබාගන්නා සංවේදන තොරතුරු මඟින් බාහිර පරිසරය අවබෝධ කරගනී. එහිදී මිනිස් ඉන්ද්රිරයයන්ට අසීමිතව එසේ තොරතුරු ලබා ගැනීමේ හැකියාක් නැත. එයට හේතුව මිනිස් ඉන්ද්රිීයන්ගේ කිසියම් සීමා සහිත බවක් ඇති නිසාය. මිනිසා තමාට ලැබී ඇති සීමිත මිනිස් ඉන්ද්රිීයානුසාරයෙන් ලබා ගන්නා තොරතුරුවල සීමාසහිත ස්වභාවයක් ගැබ්වේ.එනිසා බාහිර පරිසරයේ සංවේදන අප උකහාගනුයේ අපගේ ඉන්ද්රි්යානුබද්ධ සීමාවට අනුව බව වටහාගැනීම වැදගත්ය.ඒ නිසා බාහිර පරිසරයේ ගැබ්ව ඇති තොරතුරු දත්ත සියළු දේම නිසි ලෙස සම්පූර්ණයෙන්ම සංවේදනය වූවා යැයි සෑහීමකට පත්වීමටද නොහැක.සෑම දෙයක්ම අදාළ ඉන්ද්රී්ය සීමාවට යටත්වීමට සිදුවන හෙයිනි.මේ අනුව ඇතැම් තොරතුරු පිළිබඳව දැනගැනීමට නොලැබේ.ඇතැම්විට සංවේදන ලැබුණද ඒවා සං‍වේදන ලෙස බාරගැනීමට තරම් ඉන්ද්රීමය සංවේදනය තියුණු නොවීමට ඉඩ තිබේ.ඉන්ද්රීටය සංවේදන සීමාව තීරණය වනුයේද ජීවවිද්යා පැතිකඩට අනුවය.එහි ජීව විද්යා් පැතිකඩතුළ විවිධ ජීව කොට්ඨාශවලට නියමවූ අනන්යදතාවක්ද ඇත.එපමණක් නොව ඒ ජීව විද්යාද කොට්ඨාශයතුළ එකම ජීව කොට්ඨාශයතුළ පවා වෙන් වෙන් ජීවීන්ට අනන්යඅවූ ජීවවිද්යාව පැතිකඩක්ද තිබෙන බව මෙහිදී අමතක නොකළ යුතුය.සංවේදන සංජානනය පිළිබඳව අධ්ය නය කිරීමේදී මේ සියළු සාධක පිළිබඳව සැලකිලිමත් විය යුතුවේ. අඳුරු කාමරයක් තුළට වැටුණු කුඩා අලෝක ලපයක් මඟින් ඊට ප්රරථම පැවති ඝන අඳුර දුරු විභේදනයකර අලෝකය පතුරුවනු ලබයි.පරිපූර්ණ නිහඬබවේ පැවතී ශබ්ද ප්රබතිරෝධක කාමරයක් තුළට බැහැර සිට එන කිසියම් ශබ්දයක් නිසා ඇසීම උපදවනු ලබයි.මෙසේ සංවේදනයක් ඇතිවීම සඳහා අවශ්යස වන අවම උත්තේජක ප්රනමාණයක් මඟින් සංවේදන අත්දැකීම් ලබන ඉන්ද්රිායයන් අවදි බවට පත්කරනු ලැබේ.මේ සංවේදන ඉන්ද්රිඅයන්හි අවදිබව ඇතිකරවන අවම උත්තේජන ප්රඅමාණය සංවේදන පද්ධතිය ක්රිබයාත්මක කලහැකි අවම භෞතික ශක්තිය ලෙස සැලකිය හැක.එය පූර්ණ පර්යන්තය (Absolute Thresholds)ලෙස හැඳින්වේ.පූර්ණ පර්යන්තය මඟින් ඉදිරිපත් කළහැකි වනුයේ උත්තේජන විෂය පිළිබඳ තීව්රලතාව විමර්ශනාත්මක සලකා බැලීමකි.එනම් යම් ප්රරමාණයක උත්තේජනයක් ඉන්ද්රිිය අවදිබව ලබාදිය හැකිද නොඑසේනම් අවදිබව ඇතිකළහැකි උත්තේජනය කෙතරම්දැයි මෙයින් වටහාගත හැක.ඊ ළඟ උත්තේජන ‍අතර විවිධත්වයේ තීව්රහතාව කෙතරම්දැයි මෙයින් දැනගත හැක.පූර්ණ පර්යන්තය මඟින් උත්තේජන අතර තීව්රඅතාවේ පුළුල් පරාසය සලකා බැලේ.මෙමඟින් ඊට සමාන පූර්ණ පර්යන්ත කාලසීමේ ක්රිරයාපිළිවෙතේ නුසුදුසුබව කුමනාකාරදැයි සලකා බැලිය හැක.මන්ද පර්යේෂකයින් ඒකීය තීව්රාතා අගයකට ළඟා නොවන බැවිනි.එම එකීය තීව්රැතා අගය යටතේ උත්තේජන පිළිබඳ විමර්ශනය නොකිරීම හා ඒ සියළු කරුණු පිළිබඳ වාර්තා විමර්ශනය නොකිරීම දක්නට ලැබේ.එහිදී දැකගැනීමට ලැබෙනුයේ ඒ වෙනුවට තීව්ර තා පරාසවලට ඔබ්බෙන් වූ උත්තේජනවල අනුක්රයමික සංචලනයන්හි භෞතික ශක්තිය පිළිබඳ සිදුවූ විමර්ශනයකි. එම උත්තේජනවල අනුක්රයමික සංචලන කිසිදු ප්රිතිඵලයක් නොමැති අවස්ථාවේ සිට අසම්පූර්ණව අර්ධ පාර්ශ්චික වශයෙන් ප්රනතිඵල සහිත අවස්ථා ( එනම් ඇතැම් අවස්ථාවලදී අනාවරණය වන හා ඇතැම් අවස්ථාවලදී එසේ නොවන) හා සම්පූර්ණ ප්රදතිඵල සහිත අවස්ථා දක්වා වූ විමර්ශනයකි. අර්ධ පාර්ශ්වික ප්රිතිඵල සහිත මේ ප්ර දේශය මනෝ භෞතික කෘත්යි ඇසුරින් පැහැදිලි කළ හැක.මන්ද ඉන් ප්ර කාශ වනුයේ මනෝවිද්යායත්මක විචල්යතය (දැනෙන හා ප්ර ත්යහකරන උත්තේජන අත්දැකීම්) හා භෞතික විචල්යමය (උත්තේජන තීව්ර තා ) අතරතුර ඇති සබඳතායි.ඒ උපක්රජමය නම් කාලයේ ප්රීතිශතය පිළිබඳ කරුණුය.එය උත්තේජන අනාවරණය කරගැනීම යනුවෙන් හැඳින්වේ. එය උත්තේජනවල භෞතික ශක්තියට විපක්ෂ වූ මිණුමකි.මේ අවස්ථාවේදී මේ කරුණු සම්පූර්ණ ළුශයෙන් වාර්තා නොවේ.අබිමුඛව පවතින ප්රජමාණයේ උත්තේජන යටතේ එක් ශක්ති මට්ටමක් ඒකක තුනකට සමානය.එනමුත් නිරතුරු සම්පූර්ණයෙන් වාගේ වාර්තාකරනුයේ ඒකක නවයකි.ඒ සංඛ්යාතත සබඳතා වාර්තාවනුයේ සම්මුඛයේ පවත්නා උත්තේජන ඒකක තුන හා නවය අතරතුර අනුක්රඒමයෙන් වර්ධනයවීමේ ප්රමමාණය අනුවය.මේ කාර්ය සාධන මනෝ භෞතික කෘත්යමය අනුව විස්තර කළ හැකිවූ විට ව්යමක්තික උත්තේජන මිම්ම අනුව පූර්ණ පර්යන්තය නිර්වචනය කරනුයේ කෙසේදැයි ගැටළුවක් ඇති‍වේ.උතේජනවල භෞතික ඒකක තිරස් අක්ෂය ලෙසටත්, උත්තේජන දැනෙන මනෝවිද්යාපත්මක ප්රේතිශතය සිරස් අක්ෂය ලෙසටත් ගෙන උත්තේජන දැනීම් අවස්ථා වගු ගත කළහැක.එවිට උත්තේජනවල භෞතික ඒකක දැක්වෙන තිරස් අක්ෂයේ +6දී හා එහි ම‍නෝ විද්යා්ත්මක ප්රජතිශතය දැක්වෙන සිරස් අක්ෂයේ 50%දී පළමු උත්තේජනය ඇතිවේ.එනිසා මෙහි පූර්ණ පර්යන්ත අවස්ථාව මෙහිදී නිරූපණයවේ.එය විෂය කරුණු වක්රේයේ පළමු දැක්ම බිඳියනුයේ බින්දුවේ සිට (මේ අවස්ථාව භෞතික ඒකක තුනක් පමණ වේ) බව ප්රැධාන කරුණකි.නැතහොත් එහි අවසාන දැක්ම 100% ප්රපතිශතය දක්වා ළඟාවීමේදී ඒ සඳහා අනුකූලතා දැක්වේ.(මේ අවස්ථාව ඒකක නවයක් පමණවේ.)නිසැකවම පූර්ණ පර්යන්තය පිළිබඳ මේ අර්ථ විග්රේහය අත්තනෝමතික විය හැක.සමහර කාල්පනික ප්රිතිෂ්ඨා පදනම් මත මනෝවිද්යාරඥයින් ප්ර්ත්යඅක්ෂ කරන උත්තේජන කාල ප්ර තිශතය 50% ක අගයක් ලෙස පූර්ණ පර්යන්තය නිර්වචනය කිරීමට එකඟවී ඇත.එම දත්ත මඟින් පෙන්නුම් කරනුයේ පූර්ණ පර්යන්තය ඒකක 6ක් විය හැකි බවයි. භෞතික මිණුම් කාලසීමාතුළ විවිධ සංවේද මාත්යක සඳහා පූර්ණ පර්යන්තය පිළිබඳ ඇතැම් තක්සේරු කිරීම් අනුව අර්ථවත් සහජ ඥානය ( ප්රණතිභාන ) ඉහත සඳහන්කළ ප්රරස්තාරගත තොරතුරු අනුව නිරූපණය වේ.සත්යජ වශයෙන්ම පර්යන්ත විවිධතා එකක් ඊ ළඟ දක්වා ප්රතත්යෙපකව සැලකිය යුතු තරමේ වූ මට්ටමක පවතී.එය එක් එක් පුද්ගලයාගේ භෞතික තත්වය, අභිප්රේ රණ මට්ටම හා ඒ යටතේ නිරීක්ෂණය කළ හැකි එබඳු තත්වයන් මත රඳා පවතී.සංවේද මාත්යර නම් විවිධ සංවේද සංජානනය කරන ඉන්ද්රිමයන්ය.මෙය ප්රතකාරතාව (Modality)යනුවෙන්ද හැඳින්වේ.එනම් ශ්රසවණය, දර්ශනය, රස විඳීම, ආඝ්රාාණය හා ස්පර්ශයයි.මේ සෑම කරුණක්ම විවිධ ඉන්ද්රි යන්ගෙන් උකහාගනු ලබන විවිධ සංවේදන හැඩතලයි.මේ සෑම සංවේදනයකටම වෙන් වෙන් වශයෙන් පූර්ණ පර්යන්ත ඇත.දර්ශනයේ පුර්ණ පර්යන්ත අවස්ථාව නම් පැහැදිලි රාත්රිෙයකදී, මයිල 30 දුරින් පිහිටි ඉටිපන්දම් ගිනි දැල්ලකි.ශ්රවවණයේ පූර්ණ පර්යන්ත අවස්ථාව නම් නිශ්චල අවස්ථාවකදී අඩි 20 දුරින් පිහිටි ඔරලෝසුවක ටික් ටික් නාදයයි.රස විඳීමේ පූර්ණ පර්යන්ත අවස්ථාව නම් වතුර ගැලුම් දෙකක දිය කරනලද සීනි තේහැඳී දෙකක ප්රයමාණයකි.ආඝ්රාෙණයේ පූර්ණ පර්යන්ත අවස්ථාව නම් කාමර හයක මහල් ගොඩනැඟිල්ලක විසාරිතවීම පිණිස බිම හෙලන ලද එක් සුවඳ විලවුන් බිඳූවක ප්රනමාණයකි. ස්පර්ශයේ පූර්ණ පර්යන්ත අවස්ථාව නම් ඉඟිලෙන පක්ෂියෙකුගේ පියාපතක් ඔබගේ කම්මුලක් මතට සෙන්ටිමීටර් එකක පරතරයක් ඇතිව පතිතවීමකි. ඉන්ද්රීීය වෙතට පැමිණෙන සංවේදන පූර්ණ පර්යන්ත අවස්ථාවට පැමිණීමට පෙර සිදුවන නමුදු ඉන්ද්රිීයන් එම සංවේදන නිසා ක්රියයාත්මක නොවේ.එය සංවේදන පවතින දුබලතාව නිසා සිදු නොවේ.එය බද්ධවී පවතිනුයේ ඉන්ද්රි්යන්වල ජීව විද්යාිත්මක පැතිකඩ සමඟය.කිසියම් උත්තේජන ප්රරමාණයක් නිසා ඉන්ද්රිරයන් ජීව විද්යායත්මකව සංජානනය කළහැකි මට්ටමකට සුසරවීම පර්යන්තය නිසා සිදු‍වේ.සම්පූර්ණයෙන් සංජානන ක්රියයාවළිය කළ හැකි මට්ටමකට සුසරවීම පූර්ණ පර්යන්තය නමි.බොහෝවිට ඉන්ද්රිපයන්හි පූර්ණ පර්යන්ත මට්ටම ඒකක +6 දක්වා ප්රූමාණයක රැඳී පවතී. මින් අදහස් වනුයේ ඒකක 0 සිට 6 දක්වා පරාසයක වූ උත්තේජන නිසා ඉන්ද්රි‍යන් සුසරවීම සිදුනොවන බවයි.එය මානව ඉන්ද්රි්යන්හි සාමාන්යව මට්ටමයි.නමුදු සුවිශේෂිත අවස්ථාවලදී මේ මට්ටම පහළට වැටිය හැක.එනම් චිත්තවේගික කරුණුවල බලපෑම,ඇතැම් ජීව විද්යාමත්මක කරුණු නිසා,භාවනාව නිසා සිත සමාධි මට්ටම්වලට එළඹීම නිසා වැනි හේතු නිසා ඉන්ද්රිායන්හි පූර්ණ පර්යන්ත අවස්ථාව වෙනස්විය හැක.එනම් සාමාන්යස අවස්ථාවලදී උත්තේජනවලට සංවේදී නොවන 0 සිට 6 දක්වා වූ අවස්ථාකදී වුවද එවිට සංවේදන සංජානනය වියහැක.බියට පත්වූ අවස්ථාවකදී සිතට ඇතිවූ භීතිකා ප්රූමාණයට අනුව පූර්ණ පර්යන්ත මට්ටම වෙනස්විය හැක.එවිට සාමාන්යතයෙන් නොදැනෙන දේ පිළිබඳව පවා සංජානන අත්දැකීම් ඇතිවිය හැක.මේ නිසා ඇතැම්විට මායාරූප දර්ශනය,නොමැති මායා ශබ්ද ශ්ර්වණය,මායා රස විඳීම්,මායා ස්පර්ශ ඇතිවිය හැක.මෙය භ්රාශන්ති ලෙස මනෝවිද්යාවවේ හැඳින්වෙන තත්වයකි.මේ භ්රාකන්ති තත්වය බොහෝ බියකරු වියහැක.මේ භ්රාමන්ති අවස්ථාවේදී සිත වික්ෂිප්තවීම නිසා ඇතිවන මායා තත්වය සැබෑවක් යැයි උපකල්පනය කර ඊට විවිධ නාමයන් පවා ව්යයවහාර කිරීමට පුළුවන.සමාජයේ ව්යකවහාරවන ඇතැම් අමනුෂ්යය සංකල්පවලට පවා භ්රාවන්ති හේතු වී තිබේ.බිය පමණක් නොව දුක,පශ්චත්තාපය,සාංකාව,ක්රෝරධය බඳු චිත්තවේගික අවස්ථාවල පවා පූර්ණ පර්යන්ති අවස්ථාව සාමාන්යු මට්ටමට වඩා වෙනස්වියහැක. එසේම චිත්ත ප්ර්ශාන්ති අවස්ථාවලදීවුවද මෙකී පූර්ණ පර්යන්ත අවස්ථාව වෙනස්වියහැක. එනම් සිත ඉහළ සමාධි මට්ටම්වල පසුවන විට 0 සිට 6 දක්වා උත්තේජනවලට ඉන්ද්රියයන් සංවේදී වියහැක.සැබවින්ම මේ ලෝකයේ සංවේදන 0 සිට 6 දක්වා පරාසවල ‍බොහෝ පැවතිය හැක.එසේ වුවද සාමාන්ය මානව ඉන්ද්රිවයන්ට සංවේදනය වනුයේ ඒකක 6ට ඉහළ මට්ටම්වල පරාසය දක්වාවූ උත්තේජන පමණි. 0 සිට 6දක්වා පරාසයක වූ උත්තේජන නොදැනේ.නමුදු භාවනායෝගීව සිටින යෝගාවරයෙකුම සිය සිත ප්රටශාන්ති මට්ටමේ පවතින බැවින් ඉන්ද්රීරය සංවේදන මට්ටම 0 සිට 6 දක්වා උත්තේජන මඟින් සංවේදන සංජානනය වියහැක.එබඳු විශ්මිත හැකියා සාමාන්යව ව්ය වහාරය අනුව අධි මානසික හැකියාව ලෙස හැඳින්වේ.මේ අධි මානසික හැකියාව ලැබූ අයෙකුට සිතැඟිසේ සංජානනය කළහැක.වෙනත් අයට නොදැනෙන විශේෂ දේ සංජානනය වියහැක.ඉන්ද්රිියන්හි ඇති භෞතික හා ජීව විද්යායත්මක හැකියාව වැඩි දියුණු වේ.භාවනානුයෝගීන් සාමාන්යර අයට නොහැකි විවිධ විස්මිත හැකියා පළ කරනුයේ මේ නිසාය.දිබ්බ සෝත ඥානය, පරචිත්ත විජානන හැකියාව, දිබ්බ චක්ෂු ඥානය ආදී විශේෂ සංජානන හැකියා ඇතිවනුයේ මෙලෙසය.එසේම මෝහනයට පත් කරවීම මඟින්ද යම් පුද්ගලයෙකුට මෙබඳු විශේෂ හැකියා ඇති කළ හැක.මීට අවශ්යප වනුයේ ක්රකමික පුහුණුව මඟින් චිත්ත ප්රුශාන්තිය ඇති කර පූර්ණ පර්යන්ති අවස්ථාව 0 සිට 6 දක්වා පරාසයක ඇති කරවීම පමණි.මෙසේ පූර්ණ පර්යන්ති අවස්ථාව හැකිතාක් 0 ට ආසන්න මට්ටමකට ගෙනඒමේදී සිදුවනුයේ බාහිර පරිසරය හා මානව ඉන්ද්රිවය ක්රි0යාකාරීත්වය කිසියම් ඒකීයත්වයකට රැගෙන ඒමකි.යම් කිසි හෙයකින් බාහිර පරිසරය හා ඉන්ද්රි0ය සංවේදී මට්ටම සමානවූ විට කිසිදු බේදයක් නැතිව සියළු උත්තේජන කිසිදු බාධාවකින් තොරව අවශ්ය් අයුරකින් සංජානනය කළහැක. ඇතැම් විටකදී මිනිස් ඉන්ද්රිබයයන්ට ගෝචර නොවන යම්යම් සංවේදන වෙනත් සත්ව වර්ග වලට අරමුණු විය හැක.ඒ ඇතැම් මිනිස් ඉන්ද්රිමයන්ට වඩා රූප,ශබ්ද,ගන්ධ,රස,ස්පර්ශ ආදී සංවේද ලබාගැනීමේ හැකියාව සහිත සියුම් ඉන්ද්රිියන් එකී සත්ව වර්ගවලට ඇති හෙයිනි.නිදසුනක් ලෙස ශබ්දය ගමන් කරනුයේ තරංග ආයාම වලිනි.එහිදී තරංග ආයාමයේ උස්,පහත්බව දුර,සමීපබව ආදී දේ අනුව එම ශබ්ද තරංගය ශ්රඇවණය කළහැකි සීමාව තීරණය වේ.මිනිස් කණට ශ්රෙවණය වන ශබ්ද තරංගවල සීමාව නිශ්චිත අගයක් ගනී.ඊට වඩා අවම සංඛ්යාලත ඇති ශබ්ද ශ්ර‍වණය කිරීමේ පහසුකම් මිනිස් කණ සතුව නොමැත. නමුදු වවුලන් වැනි වෙනත් සත්ව විශේෂවල මේ හැකියාව මිනිසාටද වඩා හොඳින් පිහිටා තිබේ. වවුලන්ගේ දෘෂ්යව සංජානනය (Visible Perception) දුබලය. ඒ නිසා වවුලන් බාධක මඟහැර ගමන් කිරීමට භාවිතා කරනුයේ ශබ්ද සංජානනයි (Sound Perception). ධ්වනි තරංග නිකුත් කර ඒවා බාහිර වස්තු හා ගැටී යළි පරාවර්තිත එම තරංග ග්රnහණය කිරීම වවුලන්ගේ සංජානන ක්රුමවේදයයි.එම පරිවර්තිත ධ්වනි තරංග උපයෝගී කරගනිමින් වවුලන්ට කිසිවක නොගැටී, බාධක මඟහැර පියෑඹීමට හැකියාව ලැබී තිබේ. සෙසු ඉන්ද්රිියයන්ගේ පවතින සංජානන දුබලතාව ජය ගැනීම සඳහා වවුලන් මෙසේ සාර්ථකව ශ්රයව්යස සංජානනය උපයෝගී කර ගන්නා බව පැහැදිලි වේ. සත්ව ලෝකයේ තව සමහර සතුන්ට වෙනත් ඉන්ද්රීසය සංජානනය වඩා ප්ර බල සේ ආඝ්රාලණ සංජානනය (Olfactory Perception) පිහිටා තිබේ.පුරාණ දඩයම් යුගයේදී මිනිසුන් විසින් බල්ලා, බළලා වැනි සතුන්ගේ උපකාරය ලබා ඇති බව පෙනෙන්නට තිබේ.ඊට ප්රලධාන හේතුව එබඳු සතුන් තුළ ආඝ්රා ණ සංජානනය ඉතා ප්රිබලව පිහිටා තිබීමය. සාමාන්යඑ ව්යුවහාරයේදී ඉව සේ හඳුන්වනුයේ එකි ආඝ්රානණ සංජානනයයි. බල්ලන් බළලුන් වැනි සතුන්ට පියවි දෙනෙතට නොපෙනන බොහෝ සියුම් සංජානන අරමුණු වන බව පර්යේෂණ මඟින් හෙලි වී තිබේ.ඒ අතර දෘෂ්යන,ආඝ්රා ණ, ශබ්ද හා ස්පර්ශ සංජානන වඩා ප්ර බලය.ඇතැම්විට මනුෂ්ය්යින් නොවන ජීවීන්ගේ පවා ඉතා සියුම් සංවේදන දැනීමේ හැකියාව මේ වර්ගවල සතුන්ට ජාන විද්යානත්මකවම ඇති බව පැවසේ.සුවිශේෂී හේතුවක් රහිතව පවා ඇතැම් විටක සුනඛයින් උඩු බුරනු පෙනේ.බොහෝවිට රාත්රී නිශ්චලතාව පවතින යම් අවස්ථාවලදී මෙබඳුදේ සිදුවේ.ඒ සිදුවීම් ඇතිවීමට මෙබඳු සතුන්ට ඇතිවන යම් සුවිශේෂී සංජානන හේතු වේ.සාමාන්යු පියවි දෙනෙතට නොපෙනන අති සියුම් පරාසවල ඇති දෘෂ්යං, ආඝ්රාාණ, ශබ්ද හා ස්පර්ශ සංජානන මෙබඳු සතුන්ට දැනේ.ඒ නිසා එබඳු සියුම් සංජානනවලට ප්රදතිචාර දැක්වීමට මෙබඳු සතුන් පෙළඹේ. කිසිදු අර්ථයක් නැතිව මේ සතුන් ශබ්ද නඟන්නේ යැයි එය දකින අය සිතති. මීට අමතරව ආඝ්රානණ සංජානනය ඉතා සියුම්ව වෙනත් සත්ව වි‍ශේෂවලද පිහිටා ඇති බව දක්නට ලැබේ.විවිධ සත්ව විශේෂවල ආඝ්රාවණයට සම්බන්ධ ඉන්ද්රිහයන්ගේ පිහිටි ජෛව විද්යාලත්මක ස්වභාවය පවා ආඝ්රාවණ සංජානනය සියුම්වීමට හේතුවී තිබේ.නිදසුනක් සේ අලින්ගේ නාසය පිහිටා ඇත්තේ උන්ගේ සොඬය කෙළවරය.ජීව විද්යායත්මකව අලි සොඬ පොළවට ආසන්නව පිහිටා ඇත. අලියාට ඉතා දුරින් පිහිටා ඇති විවිධ වස්තු සංජානනය කිරීමට පොළවට ආසන්නව එල්ලෙමින් ඇති ඇති සොඬ මහත් උපකාරී වේ.කිසියම් සතෙකු ආසන්නව සිටින බව අලියා දැන ගනී.තමාට ඇතිවිය හැකි විවිධ අනතුරු මඟහැර යාමට මේ ආඝ්රා ණ සංජානනය අලින්ටද උපකාර වේ. වෙනත් සතුන්ට අලීන්ට ළංවීමට නොහැකිවී ඇත්තේ අලීන්තුළ ඇති මේ ආඝ්රාටණ සංජානනයේ ප්ර.බලතාව නිසාය.මේ නිසා අලි පිළිබඳව දන්නා අය අලීන්ගේ ආඝ්රාේණය සිදුවීමට බාධා ඇතිවන පරිදි කටයුතු කරති.මින් අලි අල්ලා හීලෑ කර ගැනීමට හා විවිධ බරවැඩ පහසුවෙන් ඉටු කරගැනීමට හැකිය. සිය සි‍රුරේ මඩ තැවරීම හා සුළං හමන දිශාවේ විරුද්ධ පසින් පැමිණීම ආදී උපක්රනම අලීන්තුළ පවතින ආඝ්රා්ණ සංජානනය මැඩපැවැත්වීමට භාවිතා කරන මෙවලම්ය.මේ නිසා ආඝ්රාමණ සංජානනය ඉතා දියුණුව පැවතියද මිනිසා තරම් බුද්ධිමත් නොවන බැවින් පහසුවෙන් මේ උපක්රමමවලට හසු වේ. මුහුදේ ජීවත්වන ඩොල්පින් මසුන් එකිනෙකා හා සංජානන කිරීමට තරංග සම්ප්රේතෂණය භාවිතා කරන බව පර්යේෂණ මඟින් හෙලිවී ඇත.උන්ගේ වරල් මඟින් දියරැළි හා මුසුකොට යවන තරංග සෙසු ඩොල්පින් මසුන් විසින් සංජානනය කරගනු ලැබේ.එසේම ශබ්දය විවිධ පරාසවලින් නිකුත් කිරීමටද ඩොල්පින් මසුන්ට හැකියාව තිබේ.එමඟින් අසහනය,කැළඹීම,දුක,බිය,සතුට හා පරාජිතබව ආදී චිත්තවේගික කරුණු පවා මෙසේ ශබ්ද තරංග මඟින් සංජානනය කිරීම ඩොල්පින් මසුන්ගේ සිරිතයි.එසේම උන්ට මිනිසුන්ගේ භාවමය හා චිත්ත වේගාත්මක සිතිවිලි දැන හැඳින ගැනීමේ සහජ ඉවක් ඇති නිර්මාණශීලී බුද්ධිමත් සතෙකු ලෙසටද පර්යේෂණ මඟින් පැහැදිලි කරගෙන ඇත.මේ හේතුව නිසා මත්ස්යී ලෝකයේ සෙසු මත්ස්ය යින්ට වඩා බුද්ධිය අධික සතෙකු ලෙස ඩොල්පින් සැලකේ.මහ මුහුද මැද මුහුදුබත් වූ නැව් හා මගී යාත්රායවල සිරවූ මිනිසුන්ව බේරා ගැනීමේ කාර්යයන්වලදී ඩොල්පින් මසුන්ගේ සංජානන හැකියාව ඊට විශාල පිටිවහලක් වී තිබේ. විවිධ අයුරින් මිනිසුන්ට ඩොල්පින් මසුන්ගේ සංජානන හැකියා උපකාරීවී ඇත.මේ හේතුව නිසාම ඩොල්පින් මසුන් මැරීම බොහෝ රටවල නීතයෙන් තහනම් කර තිබේ. දැනට ලෝකයේ ‍බොහෝ දියුණු රටවල විවිධ හදිසි අනතුරු හා ස්වභාවික උපද්රකව නිසා මුහුදුබත්ව මහ මුහුද මැද අතරමංව ජීවිතයත් මරණයත් අතර සටනක නියැළී සිටින ආපදාවලට ලක් වූ අය බේරා ගැනීමේ මෙහෙයුම් කටයුතු සඳහා ඩොල්පින් මසුන්ගේ සහය හා උපකාරය භාවිතා කරනු ලැබේ. උත්තධ්රැසව ආසන්න බටහිර රටවල හිම කාන්තාරවල හදිසි අනතුරුවලට මුහුණපා හිමෙන් වැසී ගොස් ජීවිතක්ෂයට පත්වීමේ අවදානමට ලක්වූ මිනිසුන් බේරා ගැනීමේ කටයුතු සඳහා යොදා ගන්නේ සුනඛයින්ය.සුනඛයින්ගේ ඉව නමින් හැඳින්වෙන සියුම් සංජානන හැකියාව මේ සඳහා භාවිතා වේ.ඉතා ඝනව ඇති මිදුණු හිම කදන්වලට යටවී මිහිදන්ව ඇති මිනිසුන් සිය ඉව භාවිතාකර සොයාගැනීමට තරම් සුනඛයින්ගේ සංජානන හැකියාව ප්රනබලය. මේ සංජානන හැකියාව මානවයා තුළ ඇති සංජානන හැකියාවට වඩා ඉදිරියෙන් සිටී. මානවයා සිය තාර්කික බුද්ධිය සංවර්ධනය කිරීමට පෙර මානවයාටද මේ තියුණු ඉව එලෙස පිහිටා තිබිණ.නමුදු තාර්කික බුද්ධිය සංවර්ධනය වීමෙන් පසුව අනුක්ර මයෙන් ඉව වියැකී යන්නට විය.නූතනයේ මිනිසුන් සංජානනය කරනුයේ යම් කිසි තාර්කික පදනමක් සහිතවය.තර්ක බුද්ධිය යනුවෙන් අදහස් වනුයේ එයයි. මේ තර්ක ක්රනමවේද නිගාමී හා උද්ගාමී තර්කන ක්රටමවේද මත පදනම්ව තිබේ.නමුදු බුද්ධියේ සිදුවූ වර්ධනයත් සමඟම තාර්කික හැකියාවට අමතරව ඉන්ද්රීතයන්ගෙන් පරිබාහිරව සිදුවන සංජානනයක් ඇති බවට නූතන පර්යේෂණ මඟින් හෙළිදරව්වී තිබේ. එඩ්ගා කේසිගේ පර්යේෂණ මේ අතර වැදගත් තැනක් ගනී. මේ අනුව ඉන්ද්රිනයානුසාරයෙන් ලබා ගන්නා සංජානන ඉන්ද්රී ය සංජානන ලෙසද ඉන්ද්රි යන් භාවිතා නොකර මානවයා විසින් සෘජුවම ලබා ගන්නා සංජානන අතීන්ද්රීසය සංජානන ලෙසද නම් කර තිබේ.මේ අතීන්ද්රීසය සංජානනවලට බොහෝ සෙයින්ම මානවයාගේ මානසික හැකියාව ප්රදධාන වේ.උත්පත්තියෙන්ම ඇතැමෙකුගේ මේ මානසික හැකියාව ප්රනබලව පිහිටා ඇත.සමහරු අභ්යානසය තුළින් මේ හැකියාව ලබා ගනිති.එසේම එබඳු හැකියාව නිරන්තර පුහුණුව තුළින්ද වර්ධනය කර ගනිති.සමථ හා විදර්ශනා භවනා මඟින්ද මෙබඳු අතීන්ද්රීතය මානසික හැකියාවන් වර්ධනය කරගනු ලබන ආකාරය පැහැදිලි කර දී තිබේ.මෙම අතීන්ද්රී ය හැකියා වර්ධනය කරගැනීම මඟින් වෙනත් ඉන්ද්රීැයන්ගේ පවතින විවිධ ජීව විද්යා්ත්මක දුබලතා ඉක්මවා මනෝ ඉන්ද්රීනය ක්රි්යාත්මක කළහැකි බව පැහැදිලිවේ. මනෝඉන්ද්රිලය මඟින් සංජානනය වීමේදී කිසිදු මාධ්ය යක් අවශ්යල නොවීමද මෙහි දී කැපී පෙනේ.ඕනෑම ඉන්ද්රිරය සංජානනයක් ලැබීමේදී කිසියම් මාධ්ය‍යක් අවශ්යතය.මෙහි මාධ්ය්යක් යනු සංජානනය වන අරමුණ, ඉන්ද්රීයය ස්පර්ශය හා ස්නායු තුළින් සම්ප්රේ.ෂණ ගමන්ගැනීම සිදුවීමට අවශ්යව ජීවවිද්යා ත්මක පසුබිමයි.මෙසේ මානසික සංජානනය සෘජුව ලබාගත හැක්කේ මොළයේ විද්යු ත් ක්රිියාකාරීත්වය,රසායනික ද්රසව්යසවල හැසිරීම යනාදී සාධක ඉවහල්කරගෙනය.භාවනා වැඩීම මඟින් මොළයේ සාමාන්යී තත්ව යට‍තේ අක්රිරයාකාරීව පවතින විවිධ කොටස් පවා ක්රිනයාකාරී බවට පත්වේ.අතීන්ද්රී්ය ශක්තිය අවධිකරගැනීමෙන් මොළය විද්යුිත් සන්නිවේදන සං‍ජානනයක් ඇතිවේ. එය සංවේද සම්ප්රේරෂණයේ සාමාන්යැ තත්වයන්ට වඩා වෙනස් අවස්ථාවකි. 1.8.මානව අභිප්රේේරණය හා චිත්තවේග මානව අභිප්රේ.රණය (Motivation)නම් සෘණාත්මක මානසික මට්ටම වෙනස්කිරීම පිණිස අවශ්යඅ වූ ධනාත්මක උත්තේජන ලබාදීමේ ක්රි්යාවළියයි.එදිනෙදා දිවිපෙවෙතතුළදී මිනිස් සිත් ඉතා ඉක්මනින් කළකිරීමට,ආතතියට හා වෙහෙසට පත්වේ.නිරතුරුව මානවයාට මුහුණපෑමට සිදුවන ජීවන අභියෝග විශාලය.එනිසා ඒ සිදුවීම් දුක්වේදනා,කරදර සේ සැලකූවිට ඉතා ඉක්මනින් සිතට කළකිරීමක් ඇතිවේ. මේ කළකිරීම් සහගත මානසික මට්ටම නිසා ඇතිවන මානසික ගිලන්බවටවූ ප්රකතිකර්මය නම් අභිප්රේීරණයයි.අභිප්රේාරණය මඟින් මිනිස් සිතේ නිදන්ව පවතින සෘණාත්මක ගති ලක්ෂණ මොනවාදැයි මැනවින් වටහාගෙන අනතුරුව එකී ගති ලක්ෂණ දුරුකිරීම සඳහා යොදවන උපදේශනාත්මක ප්ර තිකාරය සිතට ධනාත්මක සිතිවිලි ඇතුළත් කිරීමයි.මේ සෘණාත්මක මානසික ගතිලක්ෂණ නිසා කාංසාව වැනි මානසික ගිලන්බවේ ආරම්භක ලකුණු පවා පහළවී තිබියහැක. එහිදී සුදුසු උපදේශන ක්ර්මභාවිත‍යෙන් උපක්රබමශීලීව ධනාත්මක මානසික ආකල්ප ලබාදී ක්රිමිකව සිතේ ගිලන්ස්වභාවය ඉවත්කළහැක.සාමාන්යත මානසික තත්වයන්තුළදී පවා අ‍භිප්රේවරණය මඟින් කළහැකි දේ විශ්මිතය.කෙනෙකුගේ මානසික ධාරිතාව,ස්මරණය,කාර්යඵලය,ක්රියයාකාරීත්වය බඳු කායික හා මානසික ක්රිමයාකාරීත්ව රටා ඉහළ නැංවීමට අභිප්රේරරණයට හැකියාවක් ඇත.මේ හේතුව නිසා නූතන ලෝකයේදී අධ්යායපනය,ක්රීීඩා,තරඟකාරී අවස්ථා ආදියේදී අභිප්රේුරණය භාවිතා කරනු ලැබේ.විවිධ වෙළඳ ආයතනවල සේවක ඵලදායිතාව ඉහළ නැංවීම සඳහා අද අ‍භිප්රේ රණය සාර්ථක ලෙස වාණිජ මට්ටමින්ද භාවිතා කරනු ලැබේ.අභිප්රේසරණය මඟින් සියළු මානසික හැකියා ඉහළම මට්ටමකට ගෙනඒමට පුළුවන.සංජානන ක්රි යාවළිය පවා අභිප්රේසරණය මඟින් ඉහළ මට්ටමක් වෙත රැගෙන යාහැක.අනෙක් අතට අභිප්රේභරණයක් සිදුනොවන විට,සෘණාත්මක ආකල්පවලින් පසුවන විට,ආතතියට පත්වීම නිසා සිත එකඟකරගත නොහැකි අවස්ථාවලදී සංජානන හැකියාවද අවමවූ මට්ටමක පවතී.බොහෝවිට සංජානනය ඇවැසි සෙසු සාධක සම්පූර්ණව පවතිද්දී වුවද සංජානනය නිසි ලෙසට සිදුනොවීමට පවා ඉඩ තිබේ.ඇතැම්විට විකෘති සංජානන ඇතිවීමට පවා ඉඩ තිබේ. චිත්තවේගය (Emotion) නම් මානව හැඟීම්වල පවතින ආවේගශීලීබවයි.හැඟීම්(Feeling) සංවේදන නිසා ඇතිවේ.මිනිස් මනසට දැනෙන සංවේදනවල භාවමය ස්වරූපය හැඟීම්ය.මේ හැඟීම් අතර මානසික ක්රිමයාකාරීත්වය වේගවත් කිරීමට ඉවහල්වන හැඟීම් චිත්තවේග සේ හැඳින්වියහැක. චිත්තවේග දෙවර්ගයකි.ඉන් එකක් නම් ධනාත්මක චිත්තවේගයි.අනෙක නම් සෘණාත්මක චිත්ත වේගයි. ධනාත්මක චිත්තවේග යනුවෙන් හැඳින්වෙනුයේ ‍යහපත් සිතිවිලි නිසා මනසේ උපදින්නා වූ වේගවත් හැඟීම්බර ස්වභාවයයි.කරුණාව,පරෝපකාරය,දයාව,අනුකම්පාව,සමඟිය බඳු හැඟීම් නිසා ඇතිවන හැඟීම්බර ස්වරූපය ධනාත්මක චිත්තවේගයි.මේ ආකාරයේ ධනාත්මක චිත්තවේග නිසා මනසට ඇතිවනුයේ සිසිලකි.මානසික සංහිඳියාවකි.මානසික ක්රිියාකාරීත්වය මන්දගාමීබවක් ගැනීම සෑම අවස්ථාවකදීම යහපත් යැයි නොසැලකේ.එහි ක්රිමයාකාරීත්වය පරිපූර්ණ ක්රිායාශීලී දිවිය සඳහා අත්යාවවශ්යයය.හැමවිටකදීම මනස මන්දගාමීවීම උසස්යැයි නොසැලකේ.මන්ද සෘණාත්මක සිතිවිලි නිසාද ඇතැම්විටක මානසික ක්රිියාකාරීත්වය මන්දගාමීවීමට ඉඩ ඇති හෙයිනි.එබඳුඅවස්ථා වලදී එදිනෙදා බොහෝ කාර්යයන් නිසි ලෙස ඉටුකරගැනීමට පවා අපහසුතා ඇතිවේ.එනිසා උසස් මානසික මට්ටමකදී මනසේ පූර්ණ ක්රි යාශීලීබව පවත්වාගැනීම අතිශයින්ම වැදගත්ය.මේ සඳහා වූ ඉහළ කාර්යසාධනය ලැබෙනුයේ ධනාත්මක චිත්තවේග මඟිනි.සෘණාත්මක චිත්තවේග යනුවෙන් හැඳින්වෙනුයේ අයහපත් සිතිවිලි නිසා මනසේ උපදින්නා වූ වේගවත් හැඟීම්බර ස්වභාවයයි.මෙම අවස්ථාවලදී ආවේගශීලීබවට පත්වීම යනුවෙන් හැඳින්වෙන තත්වයන්ට පවා පහසුවෙන් ගොදුරු වියහැක.කෝපය,ඊර්ෂ්යාවව,මානය,මසුරුකම,කාමය ආදී හැඟීම් නිසා ඇතිවන හැඟීම්බර ස්වරූපය සෘණාත්මක චිත්තවේගයි.සෘණාත්මක චිත්තවේගවලට ගොදුරුවීම නිසා පුද්ගලයා එහි වහලෙකු බවට පත්වේ.ඉන්පසුව ඒ පුද්ගලයා සිදුකරන ‍ක්රිියා නිවැරදිදැයි ඒ පුද්ගලයාම නොදනී.හැඟීම්වලට වහල්වීම ලෙස සාමාන්ය් ව්යදවහාරය අනුව දැක්වෙනුයේ මෙබඳු සෘණාත්මක චිත්තවේගවලට ඉතා පහසුවෙන් ගොදුරවීමයි.ඇතැම්විට මෙසේඇතිවීමට අභ්යතන්තර හෝ බාහිර ‍හේතු මුල්වියහැක.එම අභ්යින්තර හේතුනම් පුද්ගලයාගේ සිතේ ඇතිවන හැඟීම්,ආශා,තණ්හා,බලාපොරොත්තු නිසා ඇති වන සෘණාත්මක චිත්තවේගයි.බාහිර හේතු නම් විවිධ බාහිර උත්තේජන නිසා පුද්ගල සිතක ඇති වන කැළඹීමයි.තමා ජීවත්වන බාහිර සමාජයේදී පුද්ගලයාට පසිඳුරන් මඟින් අරමුණුවන විවිධ ගති ලක්ෂණ ඇති දේ නිසා සෘණාත්මක මානසික කැළඹිල්ලක් ඇතිවිය හැක. කෙසේවුවද ධනාත්මක චිත්තවේග නිසා පුද්ගලයෙකුගේ කාර්යසාධන හැකියාව ඉහළම මට්ටමකට පැමිණෙන අතර සෘණාත්මක චිත්තවේග නිසා පුද්ගලයෙකුගේ කාර්යසාධන හැකියාව පහළම මට්ටමකට පැමිණේ.මේ නිසා චිත්තවේග පිළිබඳ අධ්යකයනය පුද්ගලයාගේ කාර්යසාධනය පිළිබඳ වැදගත් තීරකයක් ලෙස හැඳින්වේ.මානව සංජානනයද පුද්ගලයෙකුගේ කාර්යසාධනයට අදාළ වැදගත් පැතිකඩකි.ඇතැම් අවස්ථාවලදී පුද්ගලයෙකුගේ චිත්තවේගය අනුව සංජානන විවිධ වියහැක.ධනාත්මක චිත්තවේගවලින් පසුවීම නිසා සංජානන හැකියාව අධිකවියහැක.කරුණාබරවූ පුද්ගලයෙකුට තව පුද්ගලයෙකුට සිදු වූ යම් විපතක් සංජානනයවීමේ දී ඒ පුද්ගලයා අදාළ සිදුවීමට දක්වන සංවේදීව අධිකවියහැක.එනිසා වඩාත් ක්ෂණිකව හා ගැඹුරින් සංජානනය සිදුවිය හැක.යම් අවස්ථාවලදී ඉන්ද්රීිය සංජානනය ඉක්මවා අතීන්ද්රිාය සංජානන මට්ටම දක්වා වුවද එබඳු පුද්ගලයින් තුළ ඇති සංජානන හැකියා වැඩිදියුණුවන බව පිළිගෙන තිබේ.එකම උත්තේජනයේදී වුවද විවිධවූ පුද්ගලයින්ගේ සංජානන හැකියා හා සංජානන සඳහා දක්වන ප්රමතිචාර විවිධ වනුයේ ‍මේනිසාය.එකී සංජානන හැකියා විවිධවීම නිසාද චිත්තවේග අඩු හෝ වැඩිවිය හැකි අවස්ථාද එළඹේ.යම්අයෙකුට සිය සමීපතමයෙකුගේ වියෝවක් හෝ දුක්කරදරයක් ඉවසාදරා ගැනීමට අපහසුවනුයේ මේනිසාය. මධ්යතස්ථ පුද්ගලයෙකුගේ මරණ පුවතක් සංජානනයවීමේදී පුද්ගලයාගේ චිත්තවේගය,සමීපතම වූ පුද්ගලයෙකුගේ මරණ පුවතක් සංජානනයවීමේදී ඇතිවන චිත්තවේගයට වඩා ඉතා අඩු මට්ටමක පවතිනුයේ ඒ නිසාය.ඇතැම්විටකදී තමාට සතුරු පුද්ගලයෙකුගේ මරණයක් ‍හෝ විපතක් පිළිබඳ ඇතිවන සංජානනය නිසා පුද්ගලයාට සතුටක් පවා ඇතිවේ.එවිට චිත්තවේගය ධනාත්මක හැඩතල දැරූවද,එය ධනාත්මක චිත්තවේගයක් යැයි සැලකීම වැරදිය.මන්ද කිසියම් අයෙකුගේ මරණය හා විපත තවත් පුද්ගලයෙකුට සතුටක්වීම සදාචාරාත්මක ආකල්ප හා චර්යා පිළිබඳ විශ්වධර්මතාවය එමඟින් උල්ලංඝනයවන බැවිනි.සමහරු නොදන්නාකම නිසා වැරදික්රිශයාකර සතුටුවනුයේ මේබව නොදන්නාකම නිසාය.චිත්තවේගය හොඳබවේ ලක්ෂණ දැරූ පමණින් එය හොඳ චිත්තවේගයක් බව නොසිතියයුතුය.වැරදිදේ කර සතුටක් ලැබීමට හුරුවීම ධනාත්මක චිත්තවේගයක් නොවේ. චිත්තවේගයක් වශයෙන් සතුට නිවැරදිබව දැක්වීමට හොඳ නිර්ණායකයක් නොවේ.මන්ද සතුට හොඳ,නරක දෙක සඳහාම ඇතිවන බැවිනි.ඒ නිසා මෙහිදී සතුට ධනාත්මක චිත්තවේගයක් වශයෙන් සැලකෙනුයේ කරුණාව,මෛත්රිනය,සමඟිය,පරෝපකාරය බඳු අවස්ථාවලදී සිතට දැනෙන සතුටුදායක හැඟීමේදීය.අනුන්ට සිදුවූ විපතක්,කරදරයක් පිළිබඳ පුවතක් සංජානනය කිරීමෙන් සිත සතුටින් පිනායෑම වරදකි.එබැවින් එබඳු අවස්ථාවල සතුටේ ස්වරූපයෙන් සිතේ ඇතිවනුයේ ද්වේෂ සහගත හැඟීමක්බව දක්වා තිබේ.ඇතැම් විටක සෘණාත්මක චිත්තවේගයක් වශයෙන් සිතට ඇතිවූ හැඟීම් ධනාත්මක වියහැක.පරෝපකාරය බඳු හැඟීමක් සෘණාත්මක චිත්තවේගයක් ලෙස ඇතැම් අවස්ථාවකදී ඇතිවිය හැක්කේ ස්වභාවයෙන්ම මසුරු හෝ අලස පුද්ගලයෙකුටය.එහිදී අභ්යවන්තර චිත්තවේග බාහිර ආකල්ප සමඟ ගැටීමක් ඇතිවන බැවින් ධනාත්මක හැඟීම් වුවද සෘණාත්මකව අදාළ පුද්ගලයාට දැනේ.මූලික වශයෙන් අයෙකුට ඇතිවන සෘණාත්මක හෝ ධනාත්මක ආකල්ප චිත්තවේගයක් ලෙස හෝ පෙළඹවීමක් ක්රිෙයාත්මක වියහැක.මෙහිදී පෙළඹවීමේ ස්වරූපය අනුව ඒ හැඟීම් අ‍භිප්රේකරණයක් ලෙස භාවිතා කළහැක.අභිප්රේපරණය මඟින් පුද්ගලයාගේ නෛසර්ගක ගති ලක්ෂණ පාලනය කළහැක.එසේම චර්යාවේ වෙනසක් කළ හැක.කළමණාකරණ මූලධර්ම වලදීද අභිප්රේළරණය මෙබඳු චර්යාව වෙනස්කිරීම සඳහා භාවිතා වේ.අධ්යීපන මනෝවිද්යා් මූලධර්ම වලදීද ඉගෙනුම් හැකියාව වර්ධනය කිරීම සඳහා අභිප්රේපරණය සාර්ථක භාවිතාකරනු ලබන ආකාරය ගැන පැහැදිලි කර දී තිබේ. මූලික මානව අවශ්යහතා ලෙස සැලකෙන කුසගිනි, පිපාසා,ශීත උණුසුම හා වේදනා සමනය සඳහා කුඩා දරුවෝ හැඬීම උපයෝගී කරගනිති.ක්රපමයෙන් වයසින් වැඩෙත්ම, සෙසු මිනිසුන්ගේ චර්යා රටා අධ්යමයන කිරීමෙන් හා අනුගමනය කිරීමෙන් ඒ සඳහා නව අභිප්රේ්රණ(පෙළඹවීම්) ඇති කරගනිති.මානසික අවශ්යභතා තෘප්තිමත් කරගැනීම සඳහා ඇතිවන මෙකී මානසික පෙළඹවීම් නම් කර ඇත්තේ මනෝවිද්යා්ත්මක පෙළඹවීම් (Psychological Motives)වශයෙනි.ආරක්ෂණ,සමාජ පිළිගැනීම සහ අනුමැතිය බඳු සමාජ පසුතලය වටා පිහිටි දෙයින් සිය ඇගයුමට ලක්වූ ස්වීය හැඟීම් උත්තේජනය කරගැනීමට මින් අවකාශ සැලසේ.මෙමඟින් සිය නිපුණබව පිළිබඳ ඇගයුමක් ඇති කරගැනීමටද ඉඩකඩක් ඇතිවේ.එසේම මේ නිසා නව අත්දැකීම් පිළිබඳ පර්යේෂණය කිරීම මනෝ විද්යාඩත්මක පෙළඹවීම්වලදී වැදගත්වේ.එමෙන්ම ඒවා තෘප්තිමත්වන මඟ සංස්කෘතික හා කේවල විවිධ ක්රිතයාකාරීත්ව සමඟ බැඳී පවතී.මනෝවිද්යාාත්මක පෙළඹවීම් හා ජීවවිද්යාවව අතර විශිෂ්ටත්වය පැහැදිලිව වෙන්කර දැක්වීම අපහසුය.ඇතැම් අවස්ථාවලදී පෙළඹවීම් ජීවවිද්යාාත්මක පසුතලයක් නිසාද හටගන්නා බැවිනි.බොහෝවිට ලිංගික හා කුසගිනි අවශ්යමතා සඳහා ඇතිවන පෙළඹවීම් හට ගනුයේ ජීවවිද්යාපත්මක අවශ්යිතාවයක් ලෙසය.මනෝවිද්යාඇත්මක පෙළඹවීම් තනි තනිව සමාජය තුළ කුමන ස්වරූපයෙන් නැඟීසිටිය යුතුදැයි පහදා දේ.ප්රාමථමික ඉගැන්වීම් මඟින් එය මෙහෙයවිය යුතු ආකාරය පැහැදිලි කරදේ.සමාජයේ පුද්ගල අවශ්යවතා ගොඩනැඟීම සඳහා මනෝ විද්යාකත්මක පදනමක් ඇත.එය මූලික මිනිස් අවශ්ය්තා මත පදනම්වී තිබේ. ඒබ්රයහම් මාස්ලෝ(Abraham Maslow)සංවර්ධන මානුෂිකවාදී මනෝවිද්යා වේ මුලිකත්වය ගෙන තිබේ.ඔහු යෝජනාකර ඇත්තේ නිශ්චිත ලෙසට මානව පෙළඹවීම් වර්ගීකරණය කිරීමටය. මූලික ජීවවිද්යාිත්මක අවශ්යවතාවයන්ගේ සිට අනුක්ර මයෙන් ආරෝහණය වන පරිදි ඔහු පෙළඹවීම් අවශ්යජතා හටගැනීමේ ධූරාවළියක් සකස් කර තිබේ.උපතේ සිට ක්රවමයෙන් වැඩීමේදී එක් එක් වයස් මට්ටම්වලදී මානවයාතුළ ඇතිවන මානසික හා කායික ජීවවිද්යාීත්මක ක්රිමයාවළියට සමගාමීව එකී පුද්ගලයාතුළ ඇතිවන අවශ්යලතා සරළ මට්ටමේ සිට අනුක්රදමයෙන් සංකීර්ණවන පරිදි මේ අවශ්යමතා ධූරාවළිය පෙළ ගස්වා තිබේ.එකී අවශ්යදතා මට්ටම් අතර එක් මට්ටමක වූ අවශ්යමතා තෘප්තිමත්වීම මඟින් ඊළඟ මට්ටමේ ඇති අවශ්යේතා කරා අනුක්රාමයෙන් ළඟාවන පරිදි මෙය පිළියෙළවී ඇත.එසේ එම ධූරාවළියේ එක් අවශ්යවතා මට්ටමක් අනෙක පසුකර යෑම සේ අදහස්වනුයේ ඊට පෙර තිබෙන අවශ්ය තා මට්ටම තෘප්තිමත්ව ඇති බවයි.ආහාර හා ආරක්ෂණ අවශ්යනතා ළඟාකර ගැනීම අපහසුය. නමුදු මෙකී අවශ්යිතාවලින් තෘප්තිමත්වීම නිසා ඊට වඩා ඉහළ මට්ටම්වල පිහිටි සෙසු අවශ්යුතා කරා සම්ප්රාතප්තවීමට හැකියාව ලැබේ.දියුණුවූ පුද්ගල චර්යාව ඉහළ පෙළඹවීම් මඟින් පාලනය වේ. මූලික මට්ටමේ ඇති අවශ්යහතා සම්පූර්ණවූ පසුව පමණක් ඊට ඉහළින් ඇති සෙසු අවශ්යඹතා වෙතට සිය මානසික හැකියාව යොමුකළ හැකි පසුබිමක් ඇතිවේ.සෞන්දර්ය හා බුද්ධිමය අවශ්යසතා ඉහළ මට්ටම්වල මානසික අවශ්යමතා ලෙස සැලකිය හැක.මූලික අවශ්ය තා වන ආහාර, ඉඳුම් හිටුම්, හා ආරක්ෂාව බඳු අවශතා තෘප්තිමත් සමාජයක පමණක් කලාත්මක හා විද්යාිත්මක අවශ්යටතා ඇත. මාස්ලෝගේ මේ යෝජනා ක්රශමය බොහෝ දත්ත සඳහා උපකාරී නොවේ.නමුදු පෙළඹවීම් අතර සිත් ගන්නා සුළු ආකාරයෙන් පවතින විවිධ සබඳතා පිළිබඳ හා පරිසරයට අනුකූල ඉඩ ප්රගස්තා පිළිබඳ වටහාගැනීමට මාස්ලෝගේ මෙකී යෝජනා ක්රයමය ඉතා වැදගත්ය.මානව අභිප්රේාරණය සිදු වන ආකාරය පිළිබඳ පැහැදිලි කිරීමේදී බොහෝ ඉහළ සිද්ධාන්ත භාවිතා වේ.එනමුදු එහි ස්වල්පවූ පොදු එකඟතාද ඇත.මින් සිද්ධාන්ත දෙකක් අතර පවතින එකඟතාව මානව ස්වභාවයේ දක්නට ලැබෙන බොහෝ විවිධතා අර්ථකථනය කිරීම පිණිස භාවිතාවේ.මනෝවිශ්ලේෂණ සිද්ධාන්තය හා සමාජ ඉගෙනුම් සිද්ධාන්තය මේ සඳහා භාවිතාවන සිද්ධාන්ත දෙකයි.මේ සිද්ධාන්ත දෙකේහිම සමාලෝචන මානව චර්යාවේ දක්නට ලැබෙන සුවිශේෂි පැතිකඩක් වූ ආක්රලමණශීලීත්වය පිළිබඳ පරීක්ෂා කිරීම සඳහා භාවිතා වේ.ආක්රැමණශීලී චර්යා පැහැදිලි කිරීම සඳහා මේ සිද්ධාන්ත භාවිතා වනුයේ කෙසේදැයි මින් වටහාගත හැක.නිසැකවම අභිප්රේයරණය හා චිත්තවේග ආසන්න සබඳතා වේ.විවිධ හැඟීම් නිර්ණය, ඊට අදාළ චර්යා සහ පිතිවිරුද්ධ;විලෝම වශයෙන් නිතර ඇතිවන චර්යා නිර්ණය යන හැඟීම් වලින් මිනිසුන් පෙළෙන ආකාරය ආක්රිමණශීලීත්වය කෙරෙහි බලපානුලබයි. චිත්තවේග ක්රිමයාකාරීබවට හා ඊට සමාන සෘජු චර්යා වලට අදාළ ජීවවිද්යාහත්මක මෙහෙයවීමට යම් දායකත්වයක් දක්වයි.අත්දැකීම් හා චිත්තවේග සමඟ සීඝ්රජගාමීව යයි.එසේම චර්යා පදනම් කරගත් හැඟීම් මඟින් පාලනය වේ.1954 දී මාස්ලෝ මානව අවශ්යීතා පිරමිඩයක ස්වරූපයෙන් වගුගතකර තිබේ.එය ස්ථර සතකට (7)බෙදා දැක්වේ.පිරමිඩ වගුවේ පතුලේ සිට අනුක්රවමයෙන් එහි ඉහළ කරා ළඟාවීමේදී පළමු අවශ්ය)තා මට්ටමේ සිට සත්වෙන් අවශ්ය තා මට්ටම දක්වා මානව අවශ්යාතා පෙළ ගස්වා තිබේ.මෙහි පළමු ස්ථරය වනුයේ කුසගින්න, පිපාසය බඳු කායික විද්‍යා අවශ්යපතායි.දෙවන ස්ථරය වනුයේ ආරක්ෂණ හැඟීම හා අවට බියකරුබවින් ආරක්ෂාවීම ආදී ආරක්ෂණ අවශ්යවතායි. තෙවන මට්ටම සෙසු අයගේ දාරක ප්රේහමය, පිළිගැනීම ලබාදීම හා ආදර හිමිකම ආදී ආයත්තතාව හෙවත් ආදරය ලැබීමේ හා සමාජ පිළිගැනීම් අවශ්යපතායි.සිව්වන මට්ටම අරමුණු ඉටු කරගැනීම, කාර්යක්ෂමවීම, සම්මුතිගත ප්රතතිලාභ, සම්භාවනාවට පාත්ර‍වීම වැනි ගරුසරු සම්මාන අවශ්යහතාවයි. පස්වන මට්ටම නම් දැනුම,අවබෝධය හා පරීක්ෂාකිරීම බඳු ඥානන අවශ්ය්තායි.සවන මට්ටම නම් සමමිතිය, පිළිවෙල හා අලංකාරය බඳු සෞන්දර්යය අවශ්යාතායි.සත්වන මට්ටම නම් ස්ව ආත්ම පරිපූර්ණතාවය සෙවීම හා වියහැකි යථාර්ථය සමඟ එක්වීම ආදී ස්වීය ව්ය.ක්ත අවශ්ය්තායි. සිග්මන්ඩ් ෆ්රොීයිඩ්ගේ මනෝවිශ්ලේෂණ සිද්ධාන්තය අනුසාරයෙන් මානව ක්රිහයා නිර්ණය කිරීමේදී අභ්යරන්තර ශක්තිය සහ ආවේග බොහෝ විට සවිඥානකත්වයේ පහළ මට්ටමේ ප්රීභේද තුළ කාරක සමඟ සම්බන්ධවේ.ඊට සමාන අයුරින් ක්ර මවත්ව දැක්වීමේදී ස්ටැන්ෆෝර්ඩ් සරසවියේ ඇල්බට් බන්දුරාගේ සමාජ ඉගෙනුම් සිද්ධාන්තය අවට පරිසරය සමඟ සම්බන්ධ වන්නකි.ස්නායු රෝගී ආබාධ සඳහා ප්රදතිකාර කිරීමේදී මානව අභිප්රේැරණය සම්බන්ධ මනෝවිශ්ලේෂණ සිද්ධාන්ත භාවිතා කරනු ලැබේ.එය ඇරඹෙනුයේ 1900 වසරේදී සිදුවූෆ්රොෝයිඩ්ගේ සිහින පිළිබඳ අර්ථ විවරණ වල අනුක්රුමික පරිණාමය සමඟය.මනෝවිශ්ලේෂණවාදී සිද්ධාන්ත පිළිබඳ සම්පූර්ණ අර්ථ විවරණ එහි සංඛ්යාකත්මක වෙනස්කම් සමඟ අවකාශයක් සලකාගෙන තිබිණ.නමුදු අභිප්රේථරණ විග්රාහකිරීම සඳහා එය පිරිමැසුම් සහගත ලෙස භාවිතා කිරීමට තරම් ප්රබමාණවත්ය. ෆ්රො යිඩ් විශ්වාස කරනුයේ සහජ ආශයික ප්රේ රණ සියළු චර්යාවල ප්ර තිවිරුද්ධ වර්ග දෙකක සහජ ආශයන්ගේ ප්රඩකෘතිය බවයි. ඉන් ජීවිත සහජ ආශය ඊරෝස් (Eros) මඟින් ජීවිතය උසස්බවට පත්වන සහ වර්ධනයවන බවයි. එසේම මරණ සහජ ආශය තැනටෝස් (Thanatos) මඟින් සියල්ල විනාශකිරීම දක්වා පෙළඹවීමක් ඇතිකරවන බවයි.තරහ ඇතිකරවනුයේ ජීවිත සහජ ආශය වන ලිබිඩෝ (Libido) මඟිනි. ලිබිඩෝ සහජ ආශය මඟින් ප්රඇධාන වශයෙන්ම ලිංගිකත්වය හා සම්බන්ධ වූ චර්යා පාලනය කෙරේ. මරණ සහජ ආශය මඟින් සිය දිවි නසා ගැනීමේ හෝ ස්වයං ඝාතක චර්යා හෝ ප්රකචණ්ඩබව නිසා අනෙක් අයගේ ජීවිත විනාශකිරීම දක්වා සියළු ක්රිචයා පාලනය කෙරේ.එසේම ෆ්රොියිඩ් මානව අභිප්රේකරණය මූලික පදනම් දෙකක් ඔස්සේ අර්ථ දක්වයි.එනම් ලිංගිකත්වය හා ප්රෆචණ්ඩබවයි.කායික අවශ්යරතාව හෝ බිය පිළිබඳ භූමිකාව මෙය නොදැනුවත්ව ඇතිවීමට හේතුබව දක්වා ඇත.නමුදු මෙබඳු චර්යා ඇතිවීමේදී ස්වල්ප ප්රිමාණයක් ෆ්රොනයිඩ්ගේ සිද්ධාන්තද ඊට ඉවහල්වන බව පෙන්වා දී තිබේ. ෆ්රොනයිඩ් විශ්වාස කරන අන්දමට යම් අයෙකුගේ ලිංගිකත්වය හා ප්රමචණ්ඩබව පිළිබඳ පූර්ව නිමිති කුඩා දරුවෙකුගේ බිළිඳුවියේදීම ඇරඹේ.සිරුරේ සංවේදී ප්ර්දේශවලට දැනෙන උත්තේජන නිසා සුඛ වේදනා ආශය මඟින් සීඝ්රදගාමීව ලිංගිකත්වය ජනනය වේ.සංවර්ධනාත්මක ම‍නෝලිංගික හා ප්රලචණ්ඩබවේ අවධි මට්ටම් වලදී මේවා ක්රිතයාකාරීවේ.ඒ සැපීම හා පහරදීම වශයෙනි.මව්පිය ස්නේහයේ සිට තහනම්වූ ද්විලිංගික ව්යාමභිචාරී හා ප්රීචණ්ඩබව දක්වා නිදහස් භාව ප්ර්කාශන මුදවා හැරීමේදී මේවා දැකගතහැක.අවිඥානක අ‍භිප්රේණරණ ලෙස ක්රි්යාකාරීවන අවරෝධිත (යටපත්කළ) නිදහස් භාවමය හැඟීම් මෙහිදී පරිපූර්ණවූ සවිඥානක භාව ප්රෙකාශන බවට පත්වේ.යටපත්කරඇති ලිංගිකත්වය බොහෝ භාව ප්රපකාශ මෙහෙවර ප්රසචණ්ඩත්වය වඩා අධිකය.නමුදු ප්රතචණ්ඩබව බිළිඳු දරුවන් තුළ ඇතිවන සාංකාව ප්ර කාශවන වෙනත් අභිප්රේරරණයකි.මන්ද සෘණාත්මකව දෙමව්පියන් පිළිබඳ ඇතිවන ස්නේහවන්ත ආකල්ප පසුකාලයකදී මීට හේතුවන බැවිනි.අවිඥානික අභිප්රේුරණ අප්රපකට ආකෘතියකින් භාව ප්රුකාශන ලෙස ඇතිවේ.මනෝවිශ්ලේෂණවාදී සිද්ධාන්තයට අයත්වූ ප්රිධාන ප්රතතිෂ්ඨාවන්ගෙන් එකක් නම් අවිඥානික අභිප්රේිරණ සංකල්පයයි.අවිඥානක අභිප්රේතරණ මඟින් ඇතිවන හැසිරීම අධ්යාහාරයෙන් දතයුතුය. චිත්තවේග නොමැතිව ජීවිතයේ කිසිදු ඔපයක් නැත.ජීවිතය වර්ණවත්වනුයේ චිත්තවේගය නිසාය.ප්රසමෝද හෝ සංවේග නොමැතිවූ විට බලාපොරොත්තුවක් හෝ සි‍තේ චංචලත්වයක් නැත. එවිට හර්ෂයක් හෝ විජයග්රොහණයක්ද නැත.එබැවින් උණුසුම හා වර්ණය මානව අත්දැකීම්වලින් වියුක්තවී යයි.දාර්ශනකයින් විසින් බොහෝකලකට ‍පෙර චිත්තවේග හා අභිප්රේයරණ සම්බන්ධව සුඛ වේදනාව හා වේදනාවෙන් වැළකීම යනාදී කරුණු සමඟ මිනිසුන් තුළ ඇතිවූ බලාපොරොත්තු සම්බන්ධවන බව පෙන්වාදී තිබේ.මේ සිද්ධාන්තය සුඛ පරමවාදයේදී සංවර්ධනයට පත්කර ඇත. සුඛ වේදනාව පිළිබඳ මේ සිද්ධාන්තය මුල්යුගයේ ජීවිතයේ ප්රසධාන අරමුණක් බවට පත්ව තිබිණ. මේ සිද්ධාන්තය ඒ මතයට පක්ෂපාතී හා ප්රිතිපාක්ෂිත අය අතර දිගුකලක පටන් පවත්නාවූ යම් විවාදාපන්න කරුණක්වී තිබිණ.ආනන්ද ජනක මට්ටම් නොනැසී පැවතීම හා එසේ කිරීමට ඔවුන්ව මෙහෙයවීම හෝ පුනර් සිදුවීම් සඳහා සියළු එකඟතා ඉදිරිපත් කිරීම ආදී දේ මීට ඇතුළත් විය.එබඳු සියළු එකඟතා අතර අප්ර සන්න, වේදනාබර හෝ විගස හිරිහැරදායක මට්ටම්වල නිමාව හා ඔවුන්ට ඒවා වැළැක්වීමේ හැකිවූ දේවල්ද අන්තර්ගත විය.නමුදු එය අභිප්රේාරණය සහ චිත්තවේගය අතර ඇති සබඳතා පිළිබඳ අර්ථදැක්වීමට සෑහෙන පමණ වූ ප්රඑකාශනයක් දැයි විමසීම වැදගත්ය.මානව හැසිරීම්හි ක්රිදයාශීලී බව පිළිබඳ අධ්යෑයන ඉදිරියට සිදුකර යාමේදී අභිනව අවශ්යසතා රැසක් පිළිබඳ අවධානය යොමුකළ යුතුය.එනම් චිත්තවේග මට්ටම්වල ප්රඅසන්නබව හා බාධාකාරීබව ඒ සබැඳි සෘජු පරමාර්ථ කරා මානව චර්යාව මෙහෙයවීමේදී කෙසේ වැදගත්වන්නේදැයි විමසිය යුතුවේ. පසුගික කාලවකවානුව තුළ මනෝවිද්යාමඥයින් විසින් මනෝඥතාවේ හා අමනෝඥතාවේ සෞම්යු මට්ටම් අතර වෙනස පැහැදිලිව වටහාගෙන තිබිණ.එය වෙනත් දෙයකට වඩා එක දෙයක් හෝ එක අරමුණක් කෙරෙහි ඇති අභිරුචිය සමඟ එක්ව පවතී.එසේම සම්මත තීව්රක චිත්තවේග මට්ටම් සමඟ බැඳී පවතී.යමෙකුට වැලි කඩදාසික කොටසකට වඩා උණුසුම් පරීක්ෂණ නලයක් ස්පර්ශය ප්රකසන්න වියහැක.ඒ අත්දැකීම් සෞම්යල ආවේදන හා ඒවායේ වින්දන වර්ණ සංයෝගාකාර වලට අනුරූප විස්තර කිරීම් වශයෙන් හැඳින්වේ.ඒ වර්ණ නම් මනෝඥතාව හා අමනෝඥතාවයි. වර්ණ සංයෝගාකාරවල අභිමුඛයේ සැමවිට පවතින මේ වෙනස පෙන්වීමේදී බොහෝ අධික සේ ඇතිවන සහසිකබව හා බිය, ශෝකය, ප්රනකෝපය හෝ ප්රසමෝදය පිළිබඳ තීව්රත අත්දැකීම් ඉවහල් වේ. සහසිකබව හෝ ශක්තිය ඉක්මවායාමේ මට්ටම් චිත්තවේග තීව්රෝ කළහැකිබව දතයුතුය.බොහෝවිට අතරමැද පවතින ආවේදන මට්ටම් එසේම තිබිය හැක.අප්රරසන්නතාව,අකමැත්ත, රමණීයත්වය ආදී ආවේදන රසාස්වාදනයේදී ආවේග ඇවිස්සීම් හා ප්රඅශාන්ති (නිරෝධ) මට්ටම් ක්ෂණිකව වෙනස්වේ. පුද්ගල අත්දැකීම් මත සංජානනය වන ආවේදන නිසා ඇතිවන ප්ර තිඵලය වෙනස්විය හැක.නිදසුන් ලෙස එකම ආවේදනය සඳහා පුද්ගලයින් කිහිප දෙනෙකු දක්වන ප්රයතිචාර විවිධ වියහැක.මෙලෙස වනුයේ පූර්ව අත්දැකීම් නිසා මානසික හුරුවක් සකස්ව පැවතීමයි.ඒ නිසා පුද්ගලයින් යම් යම් ‍දේ සඳහා කැමැත්තක් මෙන්ම අකමැත්තක් දක්වන බව පෙනී යයි.සමහර අය ‍කෙරෙහි දුටුමතින්ම ඇති කරගන්නා කැමැත්ත හෝ අකමැත්ත පිටුපස පුද්ගල ආවේදන තීව්රස ලෙස බලපවත්වයි. පුද්ගලයා ප්ර ශාන්ති මට්ටමේ සිටිමේදීට වඩා කැළඹිලි සහිත ආවේගශීලී අවස්ථාවල දැක්වූ ආවේදනවල තීව්ර‍තාව අධිකය.එසේම සෞම්යල සහගත මානසික ආවේදන පසුබිමක පසුවන අයගේ චිත්ත‍වේගික වාතාවරණය ප්රිශාන්ති මට්ටමට ලඟාවී ඇතිබව පෙනෙන්නට ඇත.රළු දෘඪ ආවේදන සහගත මානසික ආවේදන පසුබිමක පසුවන අයගේ චිත්තවේගික වාතාවරණය කැළඹිලි සහගත බව පෙනෙන්නට තිබේ.මෙහි විලෝමයද දක්නට ලැබේ.එනම් නිරතුරුවම කැළඹිලි සහිත පසුබිම නිසා රළු දෘඪ ආවේදන ලැබිය හැකි මානසික පැතිකඩක් හා ප්රතශාන්ති සහිත පසුබිම නිසා සෞම්යන ආවේදන ලැබිය හැකි මානසික පැතිකඩක් නිර්මාණය වන බවයි.මෙය පුද්ගල පෞරුෂයට අදාළවූ වැදගත් සිදුවීමකි.පුද්ගල පෞරුෂය ශක්තිමත් වනුයේ ප්රිශාන්ති හා සෞම්යර ආවේදන ලැබීම නිසා වන අතර පුද්ගල පෞරුෂය දුබල වනුයේ කැළඹිලි සහිත රළු දෘඪ ආවේදන ලැබීම නිසාය.පුද්ගල පෞරුෂය පරිපූර්ණවීමට යම් පුද්ගලයෙකු ලබන ආවේදන සෘජුව ඉවහල්වනබව මින් පැහැදිලිවේ. ප්රෂශාන්තිය නම් උපේක්ෂාව වුවද සෑම විටකදීම එය එසේ නොවිය හැක.කිසියම් අවස්ථාවකදී ඇති වන මානසික බෙලහීනබව හා තීරණයක් ගතනොහැකි විපිලිසරබව උපේකෂාව නොවේ.එහිදී යම් උපේක්ෂාවක් ලෙස පෙ‍න්නුම් කරනුයේ තීරණයක් ගතනොහැකි සිතේ දෙබිඩිබවයි.මේ දෙබිඩිබව කැළඹිලි සහගත බවේම වෙනත් වර්ණයකි.බොහෝවිට දෙබිඩිබව පුද්ගල පෞරුෂය භින්නකතාව කෙරෙහි බලපානු ලැබේ.මේ දුබල පෞරුෂය භින්න පෞරුෂය ලෙස හැඳින්වේ.ස්වීයබව අනන්යල ලක්ෂණ ආදිය පුද්ගල පෞරුෂය ශක්තිමත් කිරීමට උපකාරීවේ.ආත්ම අභිමානය වැනි චිත්තවේග පුද්ගල පෞරුෂ සංවර්ධනයට උපකාරී වේ.ආත්මාර්ථකාමීබව පසුගාමී සෘණාත්මක ආවේදනයකි. ඉන් පුද්ගල පෞරුෂය දුබල කෙරේ. එක් එක් ආවේදන සිතේ ඇතිවන හා පවතින කාලසීමා වෙනස්ය.බිය, කෝපය යන හැඟීම් දෙකේදී ආරම්භය හා පැවතීම වෙනස්බව නිදසුන් සේ දැක්විය හැක.බිය ක්රයමිකව ආරම්භවන අතර කෝපය ක්ෂණිකව ඇතිවී වේගවත්වී වියැකීයයි.නමුදු ඇතැම් පුද්ගලයින්ගේ ජීවවිද්යාත පසුබිම මත මේ තත්වය වෙනස්විය හැක.අතීතයේදී චිත්තවේගික පසුබිම සත්වවර්ගයාගේ අඛණ්ඩ පැවැත්මට ජීවවිද්යා ත්මකව උපකාරී විය.වෙනත් සතෙකුගෙන් සිය පැවැත්මට තර්ජනයක් වන අවස්ථාවකදී සිය ආරක්ෂාව පිණිස කටයුතු කරගැනීමට බිය හා ‍‍කෝපය අගනා චිත්තවේගයක් විය.සිරුර පුරාම නාඩිගමනය, හෘද ස්පන්දනය, වේගවත් පරිවෘත්තිය ක්රිනයාකාරීත්වය ලේවලට ග්ලූකෝස් එක්වීම ආදී දෑ මඟින් සටන්වැදීමට හෝ පළායාමට අමතර ශක්තිය ක්ෂණිකව මුදාහැරිනි.මානව ආවේදන වල ක්රි්යාකාරීත්වයද මීට සමානය.වර්තමාන මානවයා සංස්කෘතිකව ශිෂ්ට සම්පන්නවී ඇති බැවින් එකිනෙකාට පහරදී ප්රනඩණ්ඩව හැසිරීමක් හෝ එබඳු චර්යා සාධාරණීයකරනයවීමක් වර්තමානයේදී සිදුනොවේ.එනිසා බිය හෝ කෝපයකදී පෙරමෙන් ජීවවිද්යායත්මක සූදානමක් මානව සිරුර තුළදී ඇතිවන නමුදු නූතන මානවයා එය භාවිතාකර ප්රජචණ්ඩව නොහැසිරෙන බැවින් අධික ග්ලූකෝස් සාන්ද්රුණයක් රුධිර තරලයෙහි ශේෂවේ.පසුකාලීනව දියවැඩියා,අධිරුධිර පීඩන තත්ව දක්වා මෙකී අහිතකර ප්රයතිවිපාක ඇතිවිය හැක.නූතන සමාජයේදී ප්රවචණ්ඩකාරී ලෙස හැසිරෙමින් එකිනෙකාට පහරදෙමින් කලබල කරගැනීමට වඩා ශිෂ්ටසම්පන්නව නීතිය භාවිතාකර එය ඉටුකරවා ගැනීමක් දක්නට ලැබේ.ඉන් ජීවිත හා දේපළ සුරක්ෂිතතාව ලැබේ.මානවයා ශිෂ්ටසම්පන්නවී ඇති නමුදු ඒ ශිෂ්ටබව වලංගුවනුයේ මතුපිට ඔපයට පමණි.මිනිසුන්තුළ යටපත්කළ තීව්ර ආවේදනවල අයහපත්වූ බලපෑම නොසිඳී ඇත.එකිනෙකා හා සටන්වැදීමට,ගහගැනීමට,පොරබැදීමට මිනිසුන්තුළ නිදන්ව පවතින ආශාව ක්රීිඩාතරඟවල හැඩයෙන් මිනිසුන්තුළට පැමිණ ඇත.මේ නිසා ක්රීනඩාවල නිරතවී‍ම මඟින් මුදාහැරෙනුයේ මිනිසුන්තුළ සැඟව පවතින ජානවිද්යා.ත්මක ආක්රුමණශීලී තීව්රව ආවේදනයි. සමාජමය හේතු නිසා තදබල කැළඹීමකදී මිනිසුන් ප්රිචණ්ඩ ලෙස හැසිරෙනුයේ ඔවුන්තුළ යටපත් ලෙස පවතින තීව්රය ආවේදන මතුපිටට පැමිණීම නිසාය.මෙවිට මිනිසුන්තුළ සත්ව ස්වරූපය ඉස්මතු වේ.ලිංගික හා ප්රදචණ්ඩකාරී ආවේදන වලදී මිනිසුන් වඩාත් කැළඹිලි සහගතවනුයේ මේ නිසාය. 1.9.මානව සංජානනය ඉගෙනුම හා සිතීම ඉගෙනුම යනු චර්යාව වෙනස්කිරීමට සමත්වූ පෙළඹවීමකි.යම්කිසි දෙයක් පිළිබඳ ඇතිවූ වැටහීමක් සහිත අයෙකුට එබඳ වැටහීමක් නොමැති අයෙකුට වඩා එකම කරුණක් වඩා හොඳින් සංජානනය කරගත හැක.ඒ අනුව කිසියම් විෂය කරුණක් පිළිබඳ ගැඹුරු වැටහීමක් ඇතිවීමට පවා ඉගෙනීම වැදගත්ය.යමක් ගැඹුරින් අධ්යුයනය කිරීමේදී ඇතිවන සංජානනය නිසා පසුකාලීනව යම් දැනුමක් ලැබීමේදී මුලින් ලැබූ දැනුම සමඟ සන්සන්දනාත්මව විග්රීහකළ හැක.මේ හේතුව විශේෂවූ ඉගෙනීමට අවස්ථාව ලැබීමකි.එකම කරුණක් පිළිබඳ වුවද ගැඹුරින් සිතීමට කල්පනා කිරීමට යම් අ‍යෙකුට පුහුණුව හා හැකියාව ඇතිවනුයේ එම ‍ක්ෂේත්රුයට අදාළව කරන විශේෂ ඉගෙනීම නිසාය. ඉගෙනීම යනුවෙන් අදහස් කරනු‍යේ සංජානනය අර්ථවත්ව භාවිතා කිරීමකි.කෙනෙකු හොඳ හෝ නරක දෙයක් ඉගෙනීමට හැක.නමුදු සමාජය විසින් නරක දේ සඳහා සෘණාත්මක පෙළඹවීම් හා හොඳ දේ සඳහා ධනාත්මක පෙළඹවීම් ලබාදෙන බැවින් නරක අත්හැර හොඳ දේ කිරීමට අයෙකු තුළ කිසියම් නැඹුරුවක් ඇතිවේ.නමුදු මේ තත්වය පොදු නැත.ඇතැම් සමාජ හා සංස්කෘතිවල උප සංස්කෘතික ව්යුලහ දක්නට ඇත.මෙබඳු උපසංස්කෘතික පසුබිම්තුළ ඇතැම්විට නරක චර්යා සඳහාද ධනාත්මක උපස්ථම්භන ලැබිය හැක.එබඳු අවස්ථාවලදී බොහෝඅය පෙළඹවීම් නිසා අයහපත්දෑ ඉගෙන ගනී.තමන්ට හා අනුන්ට අවැඩදායක වූ එබඳු ඉගෙනීම් සමස්ත සමාජයතුළදී ප්රපතික්ෂේපවූ දේවල් වියහැක. මේ නිසා එබඳු වැරදි ඉගෙනීමක් කරා යොමුවූ අයට සමස්ත සමාජයේදී ඇතිවන ඉහත කී ප්රාතික්ෂේපය ඇතැම්විටකදී සමාජයට එරෙහිව යාමක් බවට පවා පරිවර්තනය වියහැක. ප්රාතිජානනාත්මක ස්ථම්භන ලබාදීම මඟින් යම් යම් අයහපත් මනෝභාවයන්ද යහපත්යැයි පුද්ගලයෙකුට ඒත්තු ගැන්විය හැක.මෙහිදී එබඳු ඉගෙනීමක් අයහපත් යැයි සැලකේ.සමාජ එකඟ බවට ප්ර්තිවිරුද්ධ ලක්ෂණ මෙබඳු ඉගෙනීමක් මඟින් පුද්ගලයින් තුළ රෝපණය කළහැක.මෙබඳුවූ අවස්ථාවලදී ඒ ඉගෙනීම ලබන පුද්ගලයින්ගේ ආකල්ප හා චර්යා පවා ඉගෙනීමට අදාළව වෙනස් කෙරේ.අනුන්ද නසාගෙන සිය දිවි නසාගත හැකි දරුණු ගණයේ අපරාධකරුවෙකු තනනුයේ මේ ආකාරයේ ඉගෙනීමක් තුළිනි.මෙබඳු පුද්ගලයෙකුට පොදු සම්මත පිළිගැනීම් වැරදි බව අවබෝධ කර දෙන අතර සමාජ විරෝධී ලක්ෂණ යහපත් බව ප්රමතිජානනාත්මක ස්ථම්භන මඟින් ඉගැන්වේ. සමාජ විරෝධී දේ යහපත් ලෙසද, සමාජ සම්මත අයහපත් ලෙසද සංජානන කිරීම මෙහි ලක්ෂණ වේ.මේ ආකාරයේ ඉගෙනීම් තුළින් සිදුවනුයේ යහපත තහවුරුවීම නොවේ.එසේම අයහපත් පිටු දැකීමද ‍නොවේ.දරුණු මිනීමරුවෙකුවූ අංගුලිමාල නමැති පුද්ගලයා බිහිවීමට සමාජ විරෝධී ගති ලක්ෂණ ඉගෙනීම ඉවහල්විය.එය ඔහුගේ ගුරුවරයා ඔහුගෙන් පළිගැනීම සඳහා භාවිතාකළ උපාය විය.අංගුලිමාලට මිනිසුන් මැරීමට අදාළ පැවරුම ලබාදෙන ලද්දේ සමාජ විරෝධී ලක්ෂණ සහිතවූ අයෙකු බවට ඔහු පත්කරවීමේ දුෂ්ට අරමුණ පෙරදැරි කොටගෙනය.අංගුලිමාලගේ හෘද ශාක්ෂිය පවා තමා කරන කාර්යය නිවැරදිය යන තත්වයකට පත්කරවූයේ වැරදි පෙළඹවීමක් මඟින් ලබා දුන් ඉගෙනීම හේතුවෙනි.අධ්යා්පන මනෝවිද්යා වේදී හෘද ශාක්ෂිය පවා සකස්වනුයේ කුඩාකල සිට ලබන ඉගෙනීම ඇසුරෙන් බව පිළිගැනේ.මෙය හෘද ශාක්ෂිය ඉගැන්වීම යන නමින් හැඳින්වේ.එය කුඩාකල පටන්ම දරුවෙකු ලබන ස්වීයත්වය පිළිබඳ ආකල්ප පුහුණුවට අයත්ය.සමහර අය හරිදේ යැයි සිතා වැරදි දේ කරන බව මේ අනුව පෙනේ.යමෙකුට හරි වැරැද්ද පෙන්වාදෙනුයේ පුද්ගලයා තුළ ඇති හෘද ශාක්ෂිය මඟිනි.නමුදු ඇතැම් අය හරිදේ යැයි කියා සිදුකරනුයේ කලක පටන් ස්වීය හෘද ශාක්ෂිය සකස්වී තිබුණු පිළිවෙලට අනුවය.මේ අනුව හෘද ශාක්ෂිය සකස්වීමේදී පවා වැරදිදේ හරිදේ ලෙස වරදවා පිළිගැනෙන පරිදි එය වර්ධනයවිය හැකිබව වටහාගැනීම වැදගත්ය.බොහෝ විට කුඩාදරුවෙකු වැරදි දෙයක් කරනවිට තරවටු කිරීමට වඩා එය වරදක් බව ඒ දරුවාට හොඳින් වටහාදීම වඩා ප්රකතිඵලදායක වනුයේ මේ නිසාය. සමාජ විරෝධී අදහස් හා ආකල්ප සහිත විවිධ පුද්ගලයින් බිහිවීමට ජීවිතයේ එක් කලකදී ලැබූ වැරදි ආකල්ප හා චර්යා පුහුණුවක් ඉවහල්විය හැක.පුනරුත්ථාපනය මඟින් සිදුකරනුයේ මේ අයුරින් වැරදි ඉ‍ගෙනුමක් ලැබූ අයගේ එකී අයහපත් ආකල්ප හා චර්යා සමාජ සම්මත ආකල්ප හා චර්යා බවට පරිවර්තනය කිරීමකි.අයහපත් චර්යා හා ආකල්ප නිසා කෙනෙකු නරක යැයි සම්මත පුද්ගලයෙකු බවටත්, යහපත් චර්යා හා ආකල්ප නිසා කෙනෙකු හොඳ යැයි සම්මත පුද්ගලයෙකු බවටත් පත්වේ.මේ හොඳබව හා නරකබව නම් ඒ යුගයට සාපේක්ෂව පවත්නා සමාජ පිළිගැනීමයි. මේ හේතුව නිසා ඉගෙනීම, සංජානනය හා සමාජ සම්මතය නිසා පුද්ගලයෙකු හොඳ හෝ නරක බවට පත්වන බව පැහැදිලිය.කෙනෙකු උපතින් හොඳ හෝ නරක අයෙකු නොවේ.කුඩාකළ පටන් ලබන ඉගෙනුම හා ජීවත්වන පරිසරය ආදී සාධක නිසා පුද්ගලයා හොඳ හෝ නරක බවට සලකනු ලබයි.මේ නිසා හොඳ පුද්ගලයෙකු නරක ‍පුද්ගලයෙකුගෙන් වෙන්කර ගන්නා මිම්ම ඒ පුද්ගලයා ලැබූ ඉගෙනීම, සංජානනය හා සමාජ පරිසරය බව පෙනේ.මේ නිසා මෙබඳු සෘණාත්මක සාධක වෙනස්කිරීම මඟින් නරක හෝ අයහපත් යැයි සම්මත අය වෙනස්කළ හැකි යැයි පිළිගැනේ.මේවා ඕනෑම අයෙකු නරක පුද්ගලයෙකු බවට පරිවර්තනය කිරීමට ඒකාන්ත ලෙස අදාළ වන්නේ යැයි පැවසීමට අපහසුය.ඇතැම්විටකදී සෘණාත්මක අභිප්රේසරණ ලැබීම නිසා ඒවා ජීවිත අත්දැකීම් බවට පත්කරගෙන එමඟින් හොඳ පුද්ගලයෙකු බවටද පත්විය හැක.එය පුද්ගලයෙකුගේ පෞරුෂත්වය මත තීරණය වන කරුණකි.මේ හේතුව නිසා ඉගෙනීමේදී පුද්ගල පෞරුෂය සංවර්ධනය කිරීමටද මූලිකත්වය ලබාදේ.ශක්තිමත් පෞරුෂයක් හිමි තැනැත්තාට බාහිර පරිසර සාධකය එතරම් අදාළ නැත.සමාජ‍ ඇසුරින් ලබන අත්දැකීම් හොඳ වුවද, නරක වුවද මානසික පෞරුෂයතුළින් ප්රේනරණය කරගැනීම නිසා නරකයැයි සම්මත අත්දැකීම්වලින් පවා හොඳ දේවල් වෙන්කර ගැනීමට හැක. ඉගෙනීමේදී ඉගෙනගනු දෙය සමඟ පවත්නා යම් යම් ලක්ෂණද ප්රඅතිග්ර්හණය කරනු ලැබේ. මෙය පසුකලකදී ඉගෙනීමතුළින් ලැබූ අනුභූතියක් බවට පත්කර ගනී.මෙහිදී ප්රකතිජානන ලක්ෂණ මෙන්ම ප්රනතිශේධණ ලක්ෂණද ග්රලහයණය කරගනී.මෙය සෘජු ඉගෙනීමක් නොවේ.ඉගෙනීම සමඟ ඒ සමඟ බැඳී පවතින යම් යම් සංජානන ලක්ෂණ අදාළ ඉගෙනීමේම කොටසකැයි උපකල්පනය කිරීම මෙයට හේතුවයි.මේ නිසා ඇතැම්විට ප්රළතිජානන ඉගෙනීමක් සමඟ සෘණාත්මක ලක්ෂණද, ප්රිතිශේධන ඉගෙනීමක් සමඟ ධනාත්මක ලක්ෂණද සංජානනය වේ.කෙසේවුවද මෙය සංජානනය සමඟ සම්බන්ධවී පවතී.නිදසුනක් වශයෙන් කුඩාකාලයේදී උඩු රැවුළ සහිත වැඩිහිටි පිරිමියෙකු අතින් දූෂණයට ලක්වූ කුඩා ගැහැණු දරුවෙකු වැඩිහිටි වියට පත්වීමේදී උඩු රැවුල සහිත සියළුම පිරිමි නරක ස්ත්රීණ දූෂකයින් බවට තීරණයක් යටි සිතේ ඇතිවිය හැක. ඊට හේතුවූයේ කුඩාකළ ලැබූ උඩුරැවුල සහිත වැඩිහිටි පිරිමියෙකු වෙතින් ලැබූ අමිහිරි අත්දැකීමයි.මීට වඩා වෙනස් ආකාරයේවූ ඉගෙනීමක්ද ලැබිය හැක.නිදසුනක් වශයෙන් සිය පියා කෙතරම් නරක පුද්ගලයෙකු වුවද තමාට දක්වන අසීමිත ආදරය නිසා කුඩා ගැහැණු දරුවෙකුගේ සිතේ සිය පියාට සමාන ලක්ෂණ සහිතවූ සියළුම පිරිමි පිළිබඳව ඇතිවනුයේ යහපත් සංජානනයකි.පසුකාලයකදී වැඩිහිටි වියට පත්වුවද ඒ ගැහැණුදරුවා සහකරුවෙකු තෝරාගැනීමේදී ‍කුඩාවියේදී ලැබූ සංජානන අත්දැකීම භාවිතාකිරීමට පෙළඹේ.මේ නිසා ඇය නිතරම හොඳ පුද්ගලයින් යැයි උපකල්පනය කරනුයේ නරක ගතිලක්ෂණ සහිත අයය.මීට හේතුව ඔවුන්ගේ බාහිර ස්වරූපය සිය පියාට සමාන බැවිනි.මීට සමාන ක්රිපයාකාරීත්වයක් කුඩා පිරිමි දරුවෙකුගේ සිතෙහි මව පිළිබඳ වුවද ඇතිවිය හැක.ඒ අනුව මව කෙතරම් නරක දුෂ්ට ස්ත්රි යක වුවද තමාට දක්වන ආදරය අනුව කුඩා පිරිමි දරුවා සංජානනය කරගනුයේ ඇය හොඳ තැනැත්තිකයක් බවයි.පසුකාලයකදී තමාට සහකාරියක් ලෙස මවට සමාන ලක්ෂණඇති තැනැත්තියක් තෝරාගැනීමටද ‍කුඩා කාලයේදී ලැබූ සංජානන අත්දැකීම හේතුවේ. මේ හේතු නිසා පංතිකාමර අධ්යාකපනයේදී එය හැකිතාක් කුඩා දරුවන්ගේ මනසක සුවදායී පරිසරයක් බවට පරිවර්තනය කිරීමට වෙහෙස ගනු ලැබේ.ශාරීරික දඬුවමට වඩා මානසිකව ලබා දෙන ප්රටතිජානන හා ප්රසතිශේධන චර්යා ස්ථම්භන උපක්රවම මඟින් දරුවාතුළ ඉගෙනීමට අදාළ විවිධ පෙළඹවීම් ක්රිායාත්මක කරවීම වර්තමානයේ පිළිගත් සම්ප්රසදායයි.මෙහිදී පරෙස්සම් විය යුතු වූ දෙය නම් ඇතැම්විට යම්කිසි දුස්සමාහිත චර්යාවක් බැහැර කරවීම පිණිස ලබාදෙන ප්රිතිශේධනාත්මක උපස්ථම්භන පවා ප්රදතිජානනාත්මක ලෙස ග්රකහණය කරගත හැකි බවයි.හොඳ යැයි සම්මතවූ දෙයට වඩා නරක යැයි සම්මතවූ දෙය කිරීමට පෙළඹේ ගති ලක්ෂණ ඇතැම් පුද්ගලයින් තුළ පිහිටා ඇත. මේ නිසා උපස්ථම්භන ලබාදීමේදී ප්රගවේශම් විය යුතුවේ.පුද්ගල පෞරුෂය අනුව මේ උපස්ථම්භන ලබාදීමේ කාර්ය විවිධ වියහැක්කේ එනිසාය.සමහර උපස්ථම්භන ඇතැම් පුද්ගලයින් තුළ නොසිතූ ප්රවතිඵල ඇතිකරවන බව පෙනී ගොස් ඇත.දුස්සමාහිත ගතිලක්ෂණ දුරුකිරීම පිණිස ලබාදෙන යම් යම් ප්ර තිශේධානාත්මක උපස්ථම්භන නිසා එකී දුස්සමාහිත ලක්ෂණය තවත් වර්ධනය වියහැක්කේ මේ හේතුව නිසාය.එහිදී බොහෝවිට ප්ර තිශේධනාත්මක උපස්ථම්භන වෙනුවට අදාළ දුස්සමාහිත චර්යාව වෙනුවට ඊට ප්රහතිවිරෝධී ධනාත්මක චර්යාවක් සඳහා ප්ර්තිජානනාත්මක උපස්ථම්භනයක් ලබාදීමේ උපක්රහම දැනට භාවිතයට ගනුලැබේ.මේ හේතුව නිසා ක්රළමිකව දුස්සමාහිත ගති ලක්ෂණ ක්ෂණයවී ඒ වෙනුවට ප්රරතිජානනාත්මක උපස්ථම්භන ලැබෙන ධනාත්මක චර්යාව ක්රතමානූකූලව ඉගෙනීමට එකී පුද්ගලයා පෙළඹේ.ඉගෙනීමේදී හැකිතාක් ප්රනතිශේධනාත්මක උපස්ථම්භන භාවිතා‍ නොකිරීමට ප්රඉවේශම්වේ.ප්රකතිශේධනාත්මක උපස්ම්භන වෙනුවට දුස්සමාහිත චර්යා වෙනස්කිරීමට වර්තමානයේ ප්රොතිශේධනාත්මක උපස්ථම්භන භාවිතාකිරීමට වෙහෙස ගනු ලබන්නේ මේ හේතුව නිසාය.දඬුවම් වෙනුවට ත්යාපග ලබාදීමේ ක්ර මවේදයක් මෙහිදී අනුගමනය කෙරේ.නූතන අධ්යාපපන ක්රෙමවේද සකස්වී පවතිනුයේ ශාරීරික දණ්ඩනය මුළුමනින්ම බැහැර කරමිනි. ඉගෙනුම සිදුවනුයේ පංතිකාමර අධ්යානපනයතුළදී පමණක් නොවේ.කුසලතා හා ආකල්ප ලබාදිය හැකි සෑම චර්යා වෙනසක්ම අධ්යාරපනයකි.මේ අනුව විෂය කරුණු ඉගැන්වීම මෙන්ම එහි දී විචාර පූර්වකව කරුණු සම්පාදනය කිරීමට ඉගැන්වීමද වැදගත්ය.කිසියම් විෂයක් ඉගැන්වීම හා ඉ‍ගෙන ගන්නේ කෙසේදැයි ඉගැන්වීමද වැදගත්ය.මින් ඉගෙනුම සඳහා ඉගැන්වීම යන සංකල්පය නූතන අධ්යාකපන මනෝවිද්යාැවතුළ බහුලව සාකච්ඡාවට බඳුන්වන අධ්යාවපන ක්රනමවේදයකි.එහිදී සිදු කරනුයේ ඉගෙනීමේ ක්ර්මවේදයතුළ පුද්ගල අධිකාරය ඉවත්කර ඒවෙනුවට විෂය කේන්ද්රනගත කර ගත් අධ්යාීපන රටාවක් හඳුන්වාදීමකි.ස්වයං අධ්යාිපනය යනුවෙන් නූතන අධ්යා්පන විද්යා වතුළ මේ සංකල්පය හැඳින්වේ.මෙහිදී සෘජුවම විෂය කරුණු ඉගැන්වීම වෙනුවට එකී විෂය කරුණ පිලිබඳව ලියැවී ඇති පතපොත අධ්යැයනය මඟින් තමාට ගැලපෙන පරිදි ගැලපෙන වේගයකින් ඉගෙනීමට හැකියාව ලැබේ.මුලදී සිදුවූ පංතිකාමර අධ්යානපන රටාව සියළු දෙනාට එක සමානව සුදුසු‍නොවන බව නූතන අධ්යාවපන මනෝවිද්යාිඥයින්ගේ හැඟීමයි.පුද්ගලයින්ගේ විභව ශක්තිය විවිධාකාරය ඒ නිසා සෑම දෙනෙකුම එකම අච්චුවක බහාදැක්විය නොහැක.එක් කරුණක් සංජානනය කරගැනීම අපහසු පුද්ගලයාට සෙසු පුද්ගලයින්ට සංජානනය කරගැනීමට අපහසුවන වෙනත් කරුණක් ඉතා පහසුවෙන් සංජානනය කිරීමට හැක.මේ නිසා පුද්ගල විභව ශක්තිය මතුකරගන්නා ඉගෙනුම් ක්රුම පුද්ගල කේන්ද්රිටයව භාවිතා කිරීම වඩාත් ප්රමතිඵලදායකය.පුද්ගල මානසික ව්යුයහය සකස්ව ඇත්තේ ඒ පුද්ගලයාගේ විභව ශක්තීන්ට අනන්යයවන පරිදිය.එනිසා වෙනත් පුද්ගලයෙකුගේ විභව ශක්තිය අවධිකළහැකි ක්ර්මවේදයක් තවත් අයෙකුට ආ‍දේශ කිරීම ආයාසකර නිෂ්ඵල කටයුත්තකි.හැකියා අතින් පුද්ගලයන් දෙදෙනකු සමාන නොවේ.අධ්යාිපනය සකස්විය යුත්තේද හැකියාවට අනුවය. පුද්ගලයෙකු තුළ සැඟව පවතින නිර්මාණශීලී හැකියාව මතුවනුයේ විභව ශක්තිය මතුකර ගැනීමට අදාළ අධ්යාිපනයක් ලබාදීමෙනි.ඉල්ලුමට අනුව සැපයුම සම්ප්රපදාය වෙළඳ ආර්ථික රටාව අනුව සැසඳුනද අධ්යාපපන මූලධර්මවලට නොගැලපේ.සාමාන්යපයෙන් විභාග කේන්ද්රීටය අධ්යාඅපන රටාවක් ක්රිවයාත්මක වන පරිසරයක්තුළ සමත් අසමත් බව අධ්යා්පනයේ ඵලදායීතාව මැනීම සඳහා භාවිතා වන නමුදු එය ප්රවශස්ත දෙයක් යැයි අධ්යාළපන මනෝවිද්යාාවේ විග්රීහ නොවේ.ඵලදායීතාවය මැනීම පිණිස වර්තමානයේ ආර්ථික විද්යාධව තුළ භාවිතා වන සංකල්ප ඒ ආකාරයෙන්ම අධ්යා.පන මනෝවිද්යාිව තුළ භාවිතයට ගැනීමේ අයෝග්යාතාවය පිළිබඳ අධ්යාරපනඥයින් විසින් පැහැදිලි කර තිබෙනුයේ මීට බොහෝ කලකට පෙරදීය.මානවයා අජීවි ද්ර්ව්යයයක් නොවේ.එබැවින් අජීවි ද්රාව්ය ය පාලනය හා කළමනාකරණය කිරීම සඳහා ගොඩනඟන ලද මූලධර්ම විශාල විභව ශක්තියක් ඇති මානවයා සඳහා භාවිතයට ගැනීමේ අයෝග්ය තාවය දැනටමත් බොහෝඅය විසින් පෙන්වා දී තිබේ. මානව අධ්යාපපනය සකස්විය යුත්තේ සං‍ජානන හැකියාවට අනුරූපවන පරිදි මිස වියුක්ත මූලධර්ම මත පදනම්ව නොවන බව එහිදී පිළිගෙන තිබේ.නූතන රටවල දැනට ක්රිසයාත්මක අධ්යාතපන ක්රබමය පුද්ගල විභවතා මත පදනම්වූ අධ්යා පනයකි.නිල්කරපටි වෘත්තීන් පහත හෙළා සුදුකරපටි වෘත්තීන් ඉහළට ගෙන පෙන්වීමක් ඒ රටවල අධ්යාපපන ක්රනමවේදයතුළ භාවිතා නොවේ.හැකියාව හා විභවතා හඳුනාගැනීමෙන් අනතුරුව එකී හැකියා හා විභවතා සංවර්ධනයට අදාළ මඟපෙන්වීම පමණක් ඒ රටවල අධ්යා්පන ක්රිියාවළිය මඟින් සිදුවේ.මේ නිසා උපරීමවූ මානසික තෘප්තියක් එබඳු අධ්යාලපන ක්රයමවේදයක් තුළ ඇතිවීම සාමාන්යව දෙයකි.මානවයා විශිෂ්ට අධ්යාුපන හැකියා උරුමකරුවෙකි. මානවයා ඉතිහාසයේ දිගුකලක සිටම අන්යයයන්ට උදව්උපකාර කිරීමේ ඉගෙනීම ලබමින් පැමිණිබවට සාධක තිබේ.ලෝක ස්වභාවයට අනුගතවීම පිණිස ක්රීමික අනුපිළිවෙලක් යටතේ සිය පැවැත්ම සකස්කර ගැනීමට මානවයා උත්සුක විය.එසේම සෙසු මිනිසුන් සමඟ සහයෝගීව ජීවත් වන ආකාරයද උගත්තේය.මානව ඉගෙනුම හුදෙක් මාංශපේශී හැසිරවීමට පමණක්ම සීමානොවීය. එය චර්යා, කුසලතා හා ආකල්ප සංවර්ධනය කිරීමේ ක්රමමවේදයක්ද විය.තොරතුරු මතකය පිළිබඳ හා අවශ්ය,තා පිරිමසා ගැනීම එකී අධ්යාරපනයේ අරමුණු විය.මානවයා සැමවිට ප්රබශ්න විසඳන්නෙකු විය.බොහෝවිට උපකරණ නිපදවීම හා සිද්ධාන්ත භාවිතය උපකාරී කරගෙන බාධක ජයගැනීමට අවශ්යන ක්රිමවේද ගැනීමට හා විසඳුම් සැපයීමට මානවයා පසුබට නොවීය. කුඩා දරුවන්තුළ ආහාර ගැනීමේ අභිරුචියේ පටන් ඔවුන්ගේ වචන මාලාව සකස්වීම දක්වාද අනතුරුව සමාජ අභිප්රේළරණ අත්පත් කරගැනීම දක්වා සියල්ල ඉගෙනීම ඇසුරින් ලබාගනී.එසේම දරුවෙකු හදාවඩා ගැනීමේදී එය ආරක්ෂණ යාන්ත්රගණයක් ලෙස භාවිතා වේ.සිතාමතාම මනෝරෝග චිකිත්සාවකට සමානවන පරිදි පුනර් - අධ්ය‍යන වර්ග භාවිතා කරනු ලැබේ.ඉගෙනීම මඟින් මූලික මානව චර්යාව වෙනස්වීම එහි අරමුණසේ සැලකේ.ඉගෙනීම පිළිබඳ මනෝවිද්යා්ත්මක හැදෑරීම සෙසු අධ්යාහපන විෂයන් හෝ බොහෝ කුසලතා ලැබිය හැකි වෙනත් දේ ඉගෙනීමට වඩා බොහෝ සෙයින් ප්ර යෝජනවත්ය.එය චිත්තවේගිය සංවර්ධනයට අදාළ මූලික ප්රවශ්නවලට, අභිප්රේුරණයට, සමාජ චර්යාවට හා පෞරුෂ වර්ධනයට මනාව ඔබින දෙයකි.දරුවෙකු ඉගෙනීම ආරම්භ කරනුයේ සිය පරිසරය ඇසුරිනි. ඉගෙනීමේදී තර්කන ක්රියයාවළිය ඉතා වැදගත්ය. සාමාන්යසයෙන් මොළයට දත්ත ලැබීමේ ක්රිීයාව එක්තරා තාර්කික කටයුත්තකි.නමුදු මෙහි දෙයාකාර ස්වභාවයක්ද ඇත.එකක් වේගවත්ය. එය අතාර්කිකය.අනෙක මන්දගාමීය.එය තාර්කිකය.වම්පස මොළ අර්ධය තාර්කික සංජානනය පාලනය කරයි.දකුණුපස මොළ අර්ධය නිර්මාණශීලී අතාර්කික සංජානනය පාලනය කරයි. මේ අනුව තර්කය එදිනෙදා දිවි පෙවෙත තුළ විවිධ ලෙස ඥානය ලබාගැනීමේදී වැදගත් මෙහෙයක් ඉටු කරන බව පැහැදිලිවේ.මම සිතමි. ඒ නිසා මම සිටිමි යන දෙකාර්ත්ගේ (Descartes) තර්කනය ක්රේමවේදය තුළ ගැබ්වනුයේද මෙකී අදහසයි.ඒ වනාහී තර්කනය පිළිබඳ සාමාන්යc නිදහසුනකි. නූතන මනෝවිද්යාගව තුළ විශාල ප්රිමාණයක තාර්කික පවසරියක් පිළිබඳ සාකච්ඡාවේ.තාර්කික පැතිකඩ මඟින් ලැබිය හැකි දැනුම පිළිබඳ ප්ර ජානන මනෝවිද්යා වතුළ බෙහෙවින් කතාබහට ලක්වේ.පුරාණයේ ඇමෙරිකානු මනෝවිද්යා වේ අවධාරණය කර තිබූ අන්දමට එය සැකසී තිබුනේ සරළ පුහුණුවක් හා අවම සංවිධානාත්මක බවක් ගැබ්වන පරිදිය.පර්යේෂණාගාරවල සිදුවූ විවිධ පර්යේෂණ පිළිබඳ අත්දැකීම් ඊට පසුව එකතුවිය. එවිට එහි මූලික පදනම ඉගෙනුම පිළිබඳ නීති දක්වා වර්ධනය විය.මිනිස් හා සත්ව චර්යා පිළිබඳ සිදුකළ විවිධ පර්යේෂණ අත්දැකීම් ඇසුරෙන් එම නීති සකස්ව තිබේ.නිදසුනක් සේ හැඟීම් දැනීම පිළිබඳ නීතිය මඟින් කිසියම් චර්යාවක් යළිඳු අඛණ්ඩව ඇතිවීමට සම්බන්ධව එහි ඇති චක්රීනය සබඳතා ඉවහල් වන බව පැහැදිලි කර දී ඇත. මෙමඟින් චර්යා ප්ර්බලව පාලනය කිරීමට සැලසුම් ගත ක්රඉමවේදයකට අනුව සකස් කළ ඉගෙනුම පිළිබඳ නීති උපයෝගී වන බව පෙනී ගොස් තිබේ. ඒ කෙසේ වුවද කිසියම් පුද්ගලයෙකු විවිධ ක්රිනයා කරන විට ඉන් අපේක්ෂා කරනුයේ ඊට අභිමත ප්රවතිඵලයයි. අභිමත ප්රපතිඵල අත්පත් කරගත නොහැකි වී නම් ඊළඟ අවස්ථාවේදී දැක්විය හැකි චර්යාව අනුක්රිමයෙන් වර්ධනය වේ.කෙනෙකුගේ චර්යාව අරමුණ මඟින් උත්තේජනය කළ හැක.මෙය අභිප්රේෙරණයයි(Motivate).යම්කිසි අයෙකු කිසියම් පාඨමාළාවක් වෙහෙසවී අධ්යැයනය කරනුයේ ඉන් විශිෂ්ට ලෙස සමත්වීමටය. ඊට සමාන්තරව වෙනත් අධ්යකයන ඒකකයකද මේ ආකාරයටම වෙහෙස ගෙන අධ්යෂයනය කරන්නේ නම් ඒවායින්ද විශිෂ්ට සාමාර්ථ ලැබිය හැකි වනු ඇත. පුද්ගලයා වෙහෙසගනුයේ ඉන් අපේක්ෂිත නිෂ්ටාව වන විශිෂ්ට සාමාර්ථය ලැබීමටය. මෙයද ඉගෙනීමකි. මින් පැහැදිලි වනුයේ ඉගෙනීම පිළිබඳව ලබන අවබෝධයේදී පවා ඉගෙනීමේ නීති බලපාන බවයි. මෙහිදී ලැබෙනුයේ ප්රනජානන අත්දැකීමකි. ප්රෝජානනය යනු ඥානයයි. දැනට තිබෙන සාධක හෝ දත්ත මඟින් අභිනව දැනුමක් ලැබීම ප්රෝජානනයයි.සංජානනය හැදෑරීමේදී ප්ර ජානනයද අධ්ය යනය කිරීම ඉතා වැදගත්ය.සංජානනය යමක් පිළිබඳ ලබන යථාර්ථ අවබෝධය වන අතර ප්රරජානනයේදී ලැබෙනුයේ ඥානයයි.එය සංජානනයට වඩා වෙනස්ය.එසේම සංජානනයට විශාල පිටුබලයක් ප්රෙජානනය නිසා සැලසේ.විශිෂ්ට සාමාර්ථ නිසා මානව ක්රිවයාවල අරුත පිළිබඳව ඔවුන්ට ඉගෙනීමට ලැබේ.එසේම විවිධ ක්රිඩයා හා එහි ප්රාතිඵල පිළිබඳව ඉගෙනීමට හැකි වේ.කිසියම් අයෙකු ඉගෙනීම පිණිස, කරුණු ධාරණය කිරීමට, ඉගෙනීම් කටයුතු මනාව සංවිධානය කරගැනීමට හා වෙහෙසවී අභ්යා ස කිරීමට උනන්දු නොවන්නේ නම් එවිට ඉන් ලැබෙන ප්රනතිඵල විශිෂ්ට නොවනු ඇත.‍මින් පැහැදිලි වනුයේ ඉගෙනුම පිළිබඳ නීති චර්යාව සමඟ මනාව සම්බන්ධ වන බවයි.එසේම එහි සංජානන හා ප්රේජානන ක්රනමවේද යන දෙකම අඩංගු බවයි. යම්කිසි හෙයකින් පුද්ගලයෙකු වෙහෙසක් දරා අධ්යනයනයේ නිරත නොවී විශිෂ්ට ලෙස සමත් වුවහොත් එවිට සෙසු අයට සිතෙන දේ සලකා බැලීම වැදගත්ය.එබඳු දෙයකින් ඒ පුද්ගලයා ලබන ඉගෙනීමෙන් අත්වන ප්ර තිඵලය කුමක්ද?යම්කිසිවෙකුට වංචාකාරීව විශිෂ්ට ලෙස සමත්වීමට හැක.එබඳු තත්වයක් පවතිද්දී සෙසු අය විශිෂ්ටව සමත්වීම සඳහා එතරම් උනන්දුවක් නොදැක්වීම සාමාන්යු කරුණකි.එසේ නොවන්නේ නම් ඒ පරීක්ෂණය සෙසු අයගේ සිතට ප්රි ය නොඋපදවන ‍එකක්වීමට පවා ඉඩ ඇත. මනෝවිද්යා්ඥයින් දක්වන පරිදි සිය ආහාර වේල පවා අතපසු කරමින්, ව්යාඑකූලවූ සටහන් පාඩම් කරමින්,අවංකව වෙහෙස වී කැපවෙමින් සිදුකළ අධ්යසයන කාර්යයේ බිඳ වැටීමක් මින් ඇති බව බවයි.මින් මානව හැඟීම් පිළිබඳ වැදගත් න්යාකයක් ඉදිරිපත්‍ වේ. නූතන ප්ර.ජානන ක්රීමවේදයේදී ක්රිනයාව හා ප්රයතිවිපාක අතර පැහැදිලි වෙනසක් දිස්වන බව තහවුරු කර ඇත. මානව ඉගෙනුම තර්ක ක්ර‍මවේදයක් ඔස්සේ වැඩී යයි.විචාර පූර්වක බව යනු එකී තර්කය ඔස්සේ චින්තනය මෙහෙයවීමයි. ඉගෙනුම ලැබීමේදී සිදුවනුයේ යම් විධිමත් පිලිවෙලකට අනුව දත්ත මනසේ ගබඩා කරගැනීමයි.ඒ දත්ත අතර සබඳතා පිළිබඳ ගොඩනඟා ගන්නා විධිමත් රටා හා ව්යුතහ මත ලබාගන්නා දැනුම වර්ග කෙරේ. යමක් විශිෂ්ට ලෙස ඉගෙනීම යනුවෙන් හැඳින්වෙනු‍යේ ක්ර මවත්ව තර්ක කිරීමේ හැකියාව ලබාගැනීමයි. මෙම තර්කය ගොඩනඟනුයේ යමක් වියහැකි සම්භාවිතාව අනුවය. ඒ අනුව දෙයක් ඇතිවීමේ හා පැවතීමේ පිළිවෙලක් ඇත. ඒ පිළිවෙල අනුව තර්කය ගොඩනඟනු ලැබේ. අනතුරුව පිළිගත හැකි ආකාරයට තර්කය ඉදිරිපත් කළ යුතුය.මෙහිදී වඩා තර්කානුසාරී වියහැක්කේ දක්ෂම පුද්ගලයාට බව මේ ක්රිමය අනුව පිළිගැනී තිබේ. මේ අනුව වෙහෙස මහන්සි වී විවිධ ස්වරූපයේ මානසික ව්යුිහ ගොඩනැඟීමේ කාර්යයට ඉගෙනුම යැයි පැවසේ. විධිමත් හා අවිධිමත් යැයි ඉගෙනුම දෙකොටසකට වර්ග කෙරේ. විධිමත් ඉගෙනුම තුළදී යම් නිශ්චිත මානසික සබඳතාවක් හෝ මානසික ව්යුොහයක් මනසේ ගොඩනැඟීමට වෑයම් කෙරේ. විෂය මාළාව යනු ඒ නිශ්චිත ව්යුයහය සඳහා වූ සැලැස්මයි. විෂය කරුණු මනසේ රැස් වනුයේ මොළ ව්යුිහයට අනන්යඒවූ ස්වරූපයකිනි. විෂය මාළාවේ අන්තර්ගත දැනුම අක්ෂර භාවිතා කර ලේඛනගතව තිබේ. එම අක්ෂර කියවීමේදී අකුරු හා ව්යා කරණ රටාවේ සබඳතාව නිසා සංඥා ඇතිවේ. මනස සංජානනය කරගනුයේ එම සංඥාවය. මොළයේ භාෂාව හා දෘෂ්යි සඳහා වූ ප්රහදේශය උත්තේජනයවීමෙන් උපදින සංඥා ස්නායු, ස්නායු අග්රන හරහා මොළ අභ්ය න්තරයට යැවේ.මොළය තුළ ස්නායු අග්රන දෙකක් අතර ඉඩකඩ අතර සංඥා ගමන් ගනුයේ රසායනික ප්රනතික්රි යාවක් තුළිනි.ඒ රසායනික සන්නිවේදනය සඳහා අවශ්යම පමණට එහි රසායනික ද්රිව්යර තිබේ. ස්නායු අග්රස කෙළවරවූ කුඩා රඳවන තුළ මෙකී රසායනික ද්රහව්ය අඩංගුය.නියුරෝන සංඥා හුවමාරුව සඳහා උපකාරී මෙම රසායනික ද්රයව්යේ බෙහෙවින් උපයෝගී වේ. නියුරෝන අතර සංඥා හෝ වේදනා වැනි ජවන ගමන් ගැනීමේදී නියුරෝන අග්රද දෙකක් අතර හිස් අවකාශය හරහා මෙකී රසායනික ද්රේව්යව ගමන්ගනී.එකී රසායනික ද්රතව්යක මඟින් මොළයේ අදාළ ප්රයදේශවල නියුරෝන කරා නියමිත පණිවුඩ සම්ප්රේනෂණය වේ. මෙකී ජවන ආවේග (Impulse) හඳුනාගනු ලබන්නේ මොළයේ ඊට නිශ්චිත ප්රරදේශ මඟිනි.ඒ හඳුනාගැනීම සමඟම සංජානනය කාර්ය සම්පූර්ණවේ. මෙම නියුරෝන පණිවුඩ හුවමාරුව සිදුවනුයේ අතරක් සහිතවය.කඩින් කඩ සිදුවන සංඥා ධාරාවක් නැතහොත් ප්රරවාහයක් මෙන් නියුරෝන හරහා රසායනික ද්ර ව්යං මඟින් සම්ප්රේරෂණය සිදු ‍වේ.මෙකී නියුරෝන වේගවත් කෙටි දත්ත හුවමාරුවේ සීඝ්රෙතාවය අධිකය.එහි කාලය වේගවත්බව නිසා නොගිනිය හැකි තරම් ක්ෂණිකය.මේ නිසා මෙකී නියුරෝන දත්ත ජවන් පෙළක් සේ ඇතිවූ බව සාමාන්යෂයෙන් ඕනෑම අයෙකුට නොදැනේ.ස්නායුවලට දැනෙනුයේ අඛණ්ඩ ජවන් මාළාවක් ලෙස නොව එකම ආවේදනය අඛණ්ඩව තිබෙන්නාක් මෙනි.මේ නියුරෝන සම්ප්රේසෂණ කාර්යය සියළු ඉන්ද්රිායයන්ගේ අරමුණු සංජානනය සඳහා පොදුය.මේ අනුව ඇස,කණ,නාසය,දිව හා සිරුර යන කායික ද්වාර පසින් හා මානසික ද්වාරයෙන් අරමුණු ගැනීමේදී ජවන් වේගවත්ව සම්ප්රේයෂණ කාර්යය සිදුකරයි.මේ නිසා මානවයා දැනගන්නා රූප, ශබ්ද, රස, ස්පර්ශ, ගන්ධ හා ධම්ම අරමුණුද ජවන් ප්ර වාහයක් පමණි.ජවන් ප්ර වාහයක ඇත්තේ දත්ත සමුදායක් පමණි.මේ නිසා ලෝකය පිළිබඳ දැනගැනීම යනු අරමුණු පිළිබඳව ඇතිවන ජවන් ආවේග ප්රතවාහයක් වටහාගැනීම පමණි.තර්කනය වශයෙන් හඳුවනුයේ මෙකී ජවන් දත්ත ප්රනවාහය සිදුවන හැඩතලයයි.නිතරම පළමු ජවනයට අනුව ඊට සැස‍ඳෙන සේ දෙවන ජවනය ආදී වශයෙන් කිසියම් තාර්කික (Logical systems)පිළිවෙලකට අනුව සම්ප්රේඳෂණ කාර්යය සංවිධානාත්මකව සිදුවේ.සංජානනයේදී වැදගත්වනුයේ මේ සංවිධාන රටාවේ විවිධ සබඳතා අවබෝධ කරගැනීමයි. 1.10.ස්නායු පද්ධතිය හා මස්තිෂ්ක ව්යුදහය ස්නායු නම් මිටි ලෙස එකතුව පවතින නියුරෝන තන්තුය.මානව සිරුරේ සෑම කොටසක් පාසාම මේවා පැතිරී පවතී.දැනීම් ප්ර්තිග්රාතහක,සම, මාංශපේශි සහ අභ්ය න්තර ඉන්ද්රිකයයන්හි ස්නායු ව්යාමප්තය.අභ්යමන්තර ඉන්ද්රිායන්හි සිට කශේරුකා සුෂුම්නාව සහ මොළය දක්වා අභිවාහී (Afferent) (ඉන්ද්රියය සංවේදක) ස්නායු යැයි හැඳින්වෙන මේ ස්නායු මඟින් ශරීර පර්යන්තයේ සිට විවිධ දැනීම් තොරතුරු රැගෙන යයි.සම්පර්ක සම්ප්රේවෂණ ස්නායු මොළය දක්වා සහ කශේරුකා සුෂුම්නාවේ සිට මාංශපේශි දක්වා සහ අභිවාහී (චාලක)ස්නායු නමින් හැඳින්වෙන ඉන්ද්රි යයන් දක්වා තොරතුරු රැගෙන යයි.ස්නායු සෛල දේහ දිගු ස්නායුවල එක්තරා කොටසක් නොවේ.නමුදු ඒවා වර්ගවී ඇත්තේ කශේරුකා සුෂුම්නාව ආසන්නයේ හෝ ඒවා අසල දැකිය හැකි නියුක්ලෙයි (Nuclei) හෝ ගැංග්ලියා (Ganglia) නමැති ස්නායු සෛල වර්ග සමඟ එකට එක්වය. ස්නායු පද්ධතියේ සියළු කොටස් අභ්යතන්තර සබඳතාවලින් යුක්තය.ඒ කෙසේවුවද යම් අරමුණක් සඳහා ව්යසවච්ඡේදක ස්නායු පද්ධතිය පිළිබඳ සාකච්ඡාවලදී පහත සඳහන් ආකාරයට එහි අංශ සහ උප අංශ බෙදා වෙන්කර දැක්වීමට උත්සුක වේ.ප්ර්ධාන වශයෙන් ස්නායු පද්ධතිය මධ්යඅ ස්නායු පද්ධතිය (Central Nervous System ;CNS)හා පර්යන්ත ස්නායු පද්ධතිය ( Peripheral Nervous System ;PNS)යැයි ප්රoධාන කොටස් දෙකකට බෙදේ.මධ්යු ස්නායු පද්ධතිය යළි කොටස් සුෂුම්නාවේ අන්තර්ගත සියළු ස්නායු මධ්යර ස්නායු පද්ධතිය තුළ අන්තර්ගතය.එසේම එහි වැදගත් හා ප්ර ධානතම වන ශාරීරික ස්නායු අඩංගුය. සිරුරේ මධ්යුය හා ශාරීරික ක්රි.යාවල ඒකාබද්ධ මධ්යපස්ථානය ලෙස හා සිරුරේ විවිධ ක්රිතයාදාම පිළිබඳ සම්බන්ධීකරණ සිදුවන ස්ථානය ලෙස මධ්ය ස්නායු පද්ධතිය ඉතා වැදගත් මෙහෙයක් ඉටුවේ.එය මස්තිෂ්කයෙන් හා කශේරුකාව තුළින් ගමන් කරන සුෂුම්නාවෙන් සමන්විතව ඇත.යමක් පිළිබඳ සිතිවිල්ලේ යෙදී සිටියදී පර්යන්ත ස්නායු පද්ධතිය වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටුකරයි.එය මඟින් දේහ පර්යන්තයේ (පිටත කොටස් වල) තොරතුරු ලබාදීම හා ලබාගැනීම සිදුවේ.එය ස්නායු තන්තූවලින් සමන්විතය. එම ස්නායු තන්තු මධ්ය) ස්නායු පද්ධතියේ සිට සෛල හා සම්බන්ධව ඇත. මේ සෛල විවිධ ශක්ති (ප්රනතිග්රාභහක සෛල) හැඩතලවලට සංවේදීය.එසේම මේ සෛල මාංශපේශි හා සිරුරේ චලන හෝ රසායනික (අපසාහී සෛල) බලපෑම්වලට අනුව වෙනස්වන ග්රලන්ථි වලටද සංවේදීය. පර්යන්ත ස්නායු පද්ධතියේදී ප්රෑමුඛවනුයේ ශරීරයේ අනෙකුත් කොටස්වල සිට මොළය හා කශේරුකා සුෂුම්නාව කරා යන ස්නායුය. පර්යන්ත ස්නායු පද්ධතියද තව වරක් දේහික පද්ධතිය (Somatic System) හා ස්වයංසාධක පද්ධතිය (Autonomic System) යනුවෙන් කොටස් දෙකකට බෙදේ. දේහික පද්ධතියේ ස්නායු මඟින් පණිවුඩ හා විවිධ සංවේද (දැනීම්) ප්ර තිග්රා්හක, මාංශපේශී, ශාරීරික පෘෂ්ඨය කරා රැගෙන යයි. ස්වයංසාධක පද්ධතියේ ස්නායු අභ්යටන්තර ඉන්ද්රිතයයන් කරා දිවේ. එමඟින් ‍ශ්වසනය,හෘද ස්පන්දනය, ආහාර ජීර්ණය බඳු සියළු ශාරීරික කෘත්ය්යන් පාලනය කෙරේ. ස්වයං සාධක පද්ධතිය චිත්තවේගවල ප්ර ධාන භූමිකාව රඟදක්වනු ලබයි. දේහික පද්ධතියේ ස්නායු මඟින් සම, මාංශපේශී හා මධ්ය ස්නායු පද්ධතියේ සන්ධිස්ථාන ආදියේ සිට සම්ප්රේසෂණය කරන බාහිර උත්තේජන පිළිබඳ තොරතුරු නිසා මානවයාට දැනෙන වේදනාව, පීඩනය හා උණුසුම ආදී විවිධ දේ පිළිබඳ වැටහීමක් (අවදිවීමක්) ඔවුන් තුළම ඇතිවේ. දේහික ස්නායු පද්ධතිය මඟින් එසේම ආවේග මධ්යැ ස්නායු පද්ධතියේ සිට ආපසු ක්රිමයාව අරඹිය යුතු දේහ කොටස් කරා සන්නිවේදනය වේ.ඉච්ඡානුග අවස්ථා සඳහා මානවයා භාවිතා කරන සියළු මාංශපේශී ඒ හා සමානවම අනිච්ඡානුග ක්රිආයා සඳහා අංග වින්යා සය සහ සමබබරතාව අනුව යථාවත් කිරීම මෙහෙයවීමටද මෙකී ස්නායුවලට හැකියාව තිබේ.චාලක ස්නායුවල ආවේග වාහක අග්රර සෙසු ස්නායු සේ නොවේ.ඒවා මාංශපේශිවල නිශ්චිත සුවිශේෂිත සියුම් (සංවේදී) කලාපවලට සම්බන්ධය.ස්නායු සම්ප්රේශෂණයේදී ආවේග වාහක අග්රුවල පිහිටි කුඩා බිබිලිවල සිට ඇසිටිල් කෝලීන් නිදහස්වීම උත්තේජන මඟින් මාංශපේශී (ඒකමිතිකව) සංකෝචනයට හේතුවයි. මොළයේ සිට කශේරුකා සුෂුම්නාව තුළින් සංගත ලෙස එකට එක්වී සිරුරේ නොයෙකුත් කොටස් කරා ස්නායු තන්තු දිවේ.කශේරුකා සුෂුම්නාව ආරක්ෂාවී පවතිනුයේ පිට කොන්දේ කොඳුඇට පෙළේ ඇති සෑම පැත්තෙන්ම වටවූ අස්ථිපුරුක් අතරින් මෙය මොළය දක්වා වැටී ඇති බැවිනි. ඇතැම් ඉතා සරළ උත්තේජන සඳහා ලැබෙන ප්රයතිචාර පවා කශේරුකා සුෂුම්නාව මඟින් අනුපිළිවෙළින් රැගෙන යයි.නිදසුනක් ලෙස දණහිසේ ඇතිවූ ගැස්මකදී වුවද කකුල විස්තරණය වීමේ ප්රිතිචාරය දක්වයි. එසේම මෙම ප්රඇතිචාරයම දණහිස් වැස්මේ වූ ස්නායු බද්ධව ඇති බල නහර ඇබයකට තට්ටුකිරීමෙන් දැකගත හැක.වෛද්යමවරු සුෂුම්නාවේ ප්රහතීක කාර්යක්ෂමතාව නිර්ණය කිරීම සඳහා මේ පරීක්ෂණ නිතර සිදුකරති.මේ ප්රුතීකවල ස්වභාවික කෘත්ය ය නම් ගුරුත්වාකර්ෂණ ශක්තිය නිසා දණහිස නැම්ම ළඟින් පාදය දික් කිරීමෙන් ජීවියා ස්ථාවරව තැබීමට කරන වෑයමයි. දණහිසේ ස්නායුබද්ධ බලනහර නැමීම් සහිත චලන ලබාදේ.සම්බන්ධිත මාංශපේශි තුළ එබ්බුණු සංවේද ස්නායු මඟින් පණිවුඩයක් ආවාහී ස්නායු හරහා කශේරුකා සුෂුම්නාව වෙත සම්ප්රේ ෂණය කෙරේ.එසේම ආවේග වාහක මඟින් යළි ආවාහී ස්නායු වල සිට මාංශපේශි කරා දිවෙන චාලක නිරෝන දක්වා පණිවුඩ සම්ප්රේවෂණය වේ.ස්නායු ආවේග ක්ෂණිකව ගමන් කරනුයේ කශේරුකා සුෂුම්නාව වෙත සම්ප්රේකෂණය කළහැකි සේ එම සම්පර්ක සෘජුව සම්බන්ධව පවතින නිසාය.චාලක නියුරෝන ආවේග වාහකවල පණිවුඩ ගමනාගමනය දෙපසටම යාහැකිසේ විස්තීරණය කෙරේ. එමෙන්ම මොළයේ සිට පැමිණෙන මේ ප්රාතිචාර තනිව කශේරුකා සුෂුම්නාව තුළ කිසිදු ආධාරයක් රහිතව දක්නට ලැබිය හැක.එය සාමාන්ය යෙන් ඉහළ ස්නායු මධ්ය ස්ථානවල සිට පැමිණෙන පණිවිඩ අනුව උස් පහත් කෙරේ. යම් අයෙකුගේ දෙඅත් එකතුකිරීමට මොහොතකට පෙර දණහිස නැවතීම් සහිත චලන ලබාදෙන බව වටහාගාගත හැක.මෙහිදී විස්තාරණ චලන වැඩි කර දක්වේ.ප්රචතීක ක්රිගයා සංචේතනිකව වැළැක්වීමට අවශ්යි වූ විට හරියටම ඊට පෙර වෛද්යකවරයා ස්නායු බද්ධයට තට්ටු කරයි.එවිට යමෙකුට එය කළහැක.මූලික යාන්ත්රහණය ගොඩනැඟී ඇත්තේ කශේරුකා සුෂුම්නාව තුළිනි.නමුදු එසේ වුවද එය මොළයේ පාලනයට යටත්ය.සරළම ප්රාතීක ක්රිියා වලදී එසේම ආවාහී ස්නායු එක්වරක් හෝ වැඩිගණනක් කශේරුකා සුෂුම්නාව සමඟ සම්බන්ධවී පවතී.ඇතුළට එන හා පිටතට යන ස්නායු අතරතුර ඊට මැදිහත්වේ.නියුරෝන සම්බන්ධකාරක වර්ධන ශක්යාතාවේ බොහෝ සංකීර්ණ ප්රඊතීක ක්රිහයාකාරකම් ඇත. මතුළ වූ ඉන්ද්රීතය සංවේදන මඟින් එන ස්නායු ආවේග ඇටසැකිල්ලේ මාංශපේශි කරා ළඟාවේ. මූලික නියුරෝන ප්රරතීක ක්රිනයා තුනකි. එමඟින් කශේරුකා සුෂුම්නාවේ පිවිසුම් මට්ටම තීරණය වේ.මේ චාලක ප්ර්තීක ක්රිනයා හටගැනීම පිළිබඳ වැටහීමක් එවිට ඇතිවේ. මන්ද මේ ආවේග මස්තිෂ්කය අර්ධගෝළ කරා ආරෝහණ පථය යන මඟ ඔස්සේ එසේම ළඟාවන බැවිනි.එය කශේරුකා සුෂුම්නාව මධ්යයය අසල ඇති H-හැඩයේ අංශයක අළුපැහැ භෞතික ද්රිව්යඑ ඇත.මේ අළු පැහැ භෞතික ද්රිව්ය- සෛල දේහයේ විශාල ලෙස අන්තර්ගතය.එසේම ඒවායේ විවිධ අභ්යනන්තර සබඳතාද ඇත. ස්නායු පද්ධතියේ මානසික අනුරූපිත හැඩයේ මූලික ආකෘතිය හඳුනාගැනීමේදී මෙය ඉතා වැදගත්ය.මන්ද බොහෝ විශේෂිත ආකෘතික සබඳතා ව්යනක්ත චර්යා පිළිබඳ අධ්යවයනයන්හිදී සාකච්ඡාවට ගැනෙන බැවිනි.ස්නායු පද්ධතියේ මේ හැඩතල අංශභාග රෝගයට හා ස්නායු රෝග වලට ප්ර්තිකාර සොයන ස්නායු විද්යදඥයින්ට අත්ය්වශ්යයය.ස්නායු පද්ධතිය විශාලිතවූ එකක හා උප ඒකක ප්රනමාණයකින් සංවිධානයවී තිබේ.එසේම ඒවා යළිත් බෙදෙමින් ඉතාම කුඩා අණුක ඒකක දක්වා විභේදනය වියහැකි ලෙස සකස්ව තිබේ.විශිෂ්ටතා එම පද්ධතියේ සෑම උපාංගයකම විශේෂ කාර්යයන් හා මුළු පද්ධතියතුළ විවිධ කොටස් අතර සබඳතා නිශ්චය කර තිබේ. කශේරුකාව තුළින් යන සුෂුම්නාව හැර පර්යන්ත ස්නායු තුවාලවීමෙන් පසුවද යළි ප්ර කෘතිමත් විය හැකිය.එම අතක හෝ පාදයක අංශභාගය යළි සුවපත් වියහැක.පර්යන්ත ස්නායු කැපීමෙන් පසුවද යලි එහි සංවේදනා දැනීම යථා තත්වයට පැමිණය හැක. නමුදු කශේරුකා සුෂුම්නාවේ කාර්යය අඩාලවීමක් හෝ බරපතල තුවාලයක් නිසා හානිවීමක් වැනි තත්වයකදී නම් මීට ප්ර්තිවිරුද්ධ ලක්ෂණ ඇතිවේ. ස්නායු සම්බන්ධතා හා එහි ක්රිවයාකාරීත්වය තිරිංග පද්ධතිය,රෝද ආදිය සහිත සංකීර්ණ යන්ත්රනයක ඒක සිදු කරන යාන්ත්රිනක ක්රිවයාකාරීත්වයට සමානව විග්රිහ කළ හැක. මස්තිෂ්ක අර්ධගෝල(මස්තිෂ්කය තුළ එකට එක්ව පවතිනබව දන්නා) ‍මස්තිෂ්කය තුළම ඉතා වැඩි ප්රධමාණයක් සංස්ථාපනය කොට තිබේ.මොළයේ ඉදිරිපස පිහිටි කුඩා කොටස් සහ එහි සියළු පැතිවල සිට පිටතට විහිදෙන බැලූනය,එමඟින් දෘෂ්ථීපථයට පෙනෙන හාත්පස පිහිටි සහ ඉන් ආවරණය වන සියළු දෙයින් ඉතා වැඩි ප්රකමාණයක් ඒවාට අනුයුක්තව ඇත. මොළයේ ඉදිරි කොටස තුළවූ ව්යුයහයන්හි දක්නට ලැබෙන අනුපිළිවෙළ අනිවාර්යයෙන්ම මොළ මධ්යතය හරහා හරස්කඩක් ලෙස දැක්විය හැක.මානව මධ්යඅ ස්නායු පද්ධතියට අයත් උප අංශ හා ඒවායේ කෘත්යඩ මෙහි දැක්වේ. කශේරුකා සුෂුම්නාවේ ඉහළ කොටසේ මධ්ය ස්නායු පද්ධතිය පිහිටා තිබේ.මෙහි ඉහළින් ඇත්තේ මස්තිෂ්කයයි(Cerebrum).එහි පෘෂ්ඨය මස්තිෂ්ක බාහිකයෙන්(Cerebral Cortex) නිර්මිත වී ඇත. සංවේදනා සංජානනය, ඉච්ඡානුග ක්රි‍යා චලන, ඉගෙනුම, ස්මෘතිය, සිතීම, හැඟීම්, විඥානය වැනි ක්රි යා ‍මින් ‍මෙහෙයවනු ලැබේ. දේහ කැලෝසය(Corpus Callosum) ඊට පහළින් පිහිටා තිබේ.එහි තන්තු මස්තිෂ්ක අර්ධගෝල දෙක සමඟ සම්බන්ධවී පවතී.තැලමස (Thalamus)මොළය මධ්ය යේ පිහිටියේය.මස්තිෂ්ක බාහිකය තෙක් වූ සංවේද ප්රීතිචාර ස්ථාන මඟ මෙයයි.හයිපොතැලමස(Hypothalamus) තැලමසට යටින් පිහිටා ඇත.අන්තරංග (සිරුර ඇතුළත වූ අංග) පාලනය කිරීම,උණුසුම,පරිවෘත්තිය සහ අන්තරාසර්ග බඳු දේහික කෘත්යි සංතුලනය කිරීම මෙහි කාර්යයි.පිටියුටරි ග්රmන්ථිය(Pituitary Gland)පිහිටියේ මොළ මධ්යරයේය.මෙය අන්තරාසර්ග ග්රලන්ථියකි (Endocrine Gland).කශේරුකා සුෂුම්නාවට ඉහළින් විතංසිකා (ජාලාකාර) සක්රිනයන පද්ධතිය (Reticular Activating System) පිහිටියේය.මෙය මස්තිෂ්ක බාහිකයේවූ පුළුල් පරාසයක සක්රිසයන ප්රිබෝධමත් කිරීමේ පද්ධතියයි.හිස පිටුපස අනුමස්තිෂ්කය (Cerebellum)පිහිටියේය.මාංශ පේශි ස්වභාවය,දේහ සමතුලිතබව, ඉච්ඡානුග චලන සමායෝජනය(ඇඟිලි හා මහපටැඟිල්ල බඳු) මෙමඟින් පාලනයවන කෘත්යියන්ය.මජ්ජාව (Medulla)කශේරුකා සුෂුම්නාවේ මැද පිහිටියේය.එහි කාර්යයන් නම් කපාල ස්නායු අතරින්,ආශ්වාස ප්රාuශ්වාසය, ගිලීම, ආහාර ජීරණය, හෘද ස්පන්දනය ආදී බහිර්ගත ක්රිඅයාවල බාරදූර පාලනය මෙහෙයවීමයි.සේතුව (Pons) කශේරුකා සුෂුම්නාව උඩ පිහිටා තිබේ.මස්තිෂ්ක අර්ධගෝළ සම්බන්ධ කරමින් මෙහි සිට තන්තු සම්න්ධව ඇත.කශේරුකා සුෂුම්නාවෙන්(Spinal Cord)ස්ථානීය ප්රටතීකක්රිතයා,චාලක සහ ඉන්ද්රීනය ආවේග සන්නයන සිදු වේ. මිනිස් මොළය තුළ ස්නායු හා ස්නායු සෙසල බිලියන දස දහසකට අධික ප්රථමාණයක් යම් කෙනෙකුගේ උපතේදීම පිහිටා තිබේ.එම ස්නායු හා ස්නායු සෛල උපතට පෙර වර්ධනය වේ. උපතින් පසුව වර්ධනයවීම නවතී.උපතින් පසුව සෑම දිනක් පාසාම ස්නායු සෛල දස දහසක් මිය යයි. මියයන ප්රාමාණය මොළයේ අන්තර්ගත මුළු ස්නායු හා ස්නායු සෛල ප්රයමාණය අනුව බැලූවිට ඉතා කුඩා ප්රමමාණයකි. එ‍සේම මිය යන ප්රාමාණයට සාපෙක්ෂකව යළි ස්නායු හෝ ස්නායු සෛල උපතින් පසුව අළුතින් වර්ධනය නොවන නිසා ජීවත්වන සෑම මොහොතක් පාසාම අපගේ මොළ සෛල මිය යමින් පවතින බව පැහැදිලිය. අනුක්ර්මයෙන් වියපත්වීමේදී මොළය මියයනවා යන්නේ අරුත නම් උපන් මොහොතේ පටන් සෑම අයෙකුම මිය යමින් ජීවත්වන බවයි. කෙනෙකු තරුණ විය ගෙවා වැඩිහිටි වියට එළඹීමේදී බොහෝවිට නිර්මාණශීලී ආකල්ප ඇතිවීම අවම වනුයේ මොළයේ අන්තර්ගත බොහෝ ස්නායු සෛල ප්රටමාණයක් ඒ වන විට මියගොස් ඇති හෙයිනි. සාමාන්යසයෙන් වයස අවුරුදු හැත්තෑවක පමණ වන පුද්ගලයෙකුගේ එසේ මිය ගොස් හෝ හානියට පත්ව ඇති ස්නායු සෛල ප්ර මාණය මොළයේ ඇති මුළු ස්නායු ‍සෛල ධාරිතාවෙන් 2.5% පමණ ඉතා කුඩා ප්ර‍තිශතයක් වන බව ස්නායුවිද්යපඥයින් විසින් සොයාගෙන තිබේ. මානව මොළයේ ඒකකේන්ද්රිටක ස්තර (Concentric Layers)තුනක් ඇත.එනම් මස්තිෂ්කය, අවයව පද්ධතිය සහ මධ්ය( ලක්ෂ්යaයයි(Central Core).ප්රායථමික ලක්ෂ්යීය සහ අවයව පද්ධතිය (Limbic System) මුළු මනින්ම මීට අයත්ය.මස්තිෂ්කයේ ප්රා ථමික මධ්යව ලක්ෂ්යයයේ(Primitive Central Core) සමතුලිත පාලනය සහ මාංශපේශීමය සමායෝජනය මින් ඉටු‍වේ.තැලමසය සංවේද ඉන්ද්රිrය වෙත පැමිණෙන පණිවිඩ සඳහා විදුලි යතුරුපුවරුවක කාර්යය ඉටුකෙරේ.ජීවිතය පවත්වාගැනීමේ පරිවෘත්තීය ක්රි යා හා දේහ උණුසුම පාලනය වැනි අන්තරාසර්ග කෘත්යජ හයිපෝතැලමස මඟින් නියාමනයවේ. අවයව පද්ධති චිත්තවේග හා කාලානුක්රගමික ක්රි යා සමඟ සම්බන්ධවී පවතී. මස්තිෂ්ක සෛල ආවරණය වී ඇති පිටත ස්ථරය මස්තිෂ්ක බාහිකයයි.එසේම එය සංවේදනය ලේඛනගතකළ, ඉච්ඡානුගත ක්රිවයාවලට මුල පිරීම, තීරණ සකස්කිරීම සහ මතක රැස්කර තබා ගැනීම ආදී ඉහළ මානසික ක්රියයාකාරකම්වල මධ්ය ස්ථානයයි. පරිණාමවාදී ක්රිමයාතුළ මොළයේ ඉදිරිපසට වඩා පසුව සංවර්ධනයවූ මස්තිෂ්කය මානසික ක්රිරයාකාරකම්වල ප්රපතීක නොවූ ක්රියයාවල මධ්යපස්ථානය වේ.එහි පහළ මට්ටමේ සත්ව වර්ගවල සිට ඉහළ මට්ටමේ සත්ව වර්ග වල දක්වා ප්ර භේදනය වූ ස්වරූපයක් දක්නට ලැබේ. සමහර ප්රිතීක කශේරුකා සුෂුම්නා මට්ටම අසලදී මේ වර්ගයේ කවයක කොටසක් මඟින් පාලනය වේ.නිදසුනක් සේ හදිසි අනතුරකට ගොදුරුවීම නිසා දෙපා පණනැති රෝගියෙකු පිළිබඳ කාරණයකදී මෙන් කශේරුකා සුෂුම්නාව කළ යුතු දේ දන්වමින් මොළය මඟින් එය මෙහෙයවනු ලැබේ.එසේම දණහිස ගැස්සීම බඳු ප්රුතීක ක්රි යා ආදී කෘත්යබ කශේරුකා සුෂුම්නාව මඟින් සිදුවනුයේ මොළයේ මෙහෙයවීම අනුවය.නමුදු බොහෝ ක්රිරයාකාරකම් මොළය කරා යන ස්නායු ආවේග සම්ප්රේයෂණය සමඟ සම්බන්ධ වේ.මොළයේදී සියළුම වර්ගයේ සංකීර්ණ අන්තර්ක්රිගයා සමඟ වෙනත් නියුරෝන ක්රිේයා සිදුවේ.මේ අන්තර්ක්රිංයා අවමව පමණක් සම්බන්ධව පවතී.මොළයේ ඉදිරි කොටසේ (ඇවිදීමේදී වැනි) බොහෝ ප්රාකථමික කොටස් හෝ සංඛ්යා්ත්මක පැටලීම් ඇති පරිපථ හරහා මොළයේ ඉහළ කොටස්වලදී ( සිතීමේදී වැනි සහ ප්රාශ්න විසඳීමේදී වැනි)ඒවා අවශ්යාවේ. එසේම කශේරුකා සුෂුම්නාවට අයත්වන හිස්කබලේ අස්ථි මොළව්යුිහ ඇතුළත් කළ හැකි තරම් විශාලවී තිබේ.එහි ශරීරය හා සම්බන්ධවන සියළු ආරෝහණ හා අවරෝහණ ස්නායු තන්තු අන්තර්ගතය.ඒ සමඟ මොළයේ ඉහළ ව්යු හ ඇතැම් වැදගත් ස්නායු සෛල මධ්යතස්ථාන න්යතෂ්ටිය ඉතා හොඳින් සුරක්ෂිතවන පරිදි නිමවී ඇත.පරිණාමවාදී දෘෂ්ටිකෝණය අනුව සලකා බැලීමේදී මොළයේ ඉදිරිකොටස මොළයේ ඇති පැරණිම කොටස බව පිළිගැනේ.එහි අන්තර්ගත ව්යුේහය අනුව සැලකීමේදී ( සොයාගෙන ඇති පරිදි සියළු පෘෂ්ඨවංශිකයන්ගේ ) සංකීර්ණ ප්රයතීක ක්රි යා මින් පාලනය කරනුලබන බව පෙනීගොස් ඇත.නිදසුන් ලෙස ශ්වසනය,හෘද ස්පන්දනය,දේහ තරලවල සමබරතාව, උෂ්ණත්වය හා කුසගින්න ආදී ජීවිත අවශ්යයතා මින් නඩත්තුවන බව පැහැදිලිය.මොළ ඉදිරිපස මඟින් පාලනය වන ක්රිනයාකාරකම් කශේරුකා සුෂුම්නාව මඟින් පාලනය කරනු ලබන විවිධ ක්රිරයාවලට වඩා බොහෝ සෙයින්ම සංකීර්ණය.නමුදු එය මේ දක්වා ප්රිකෘතියට තරමක් දුරට පරාවර්තී ස්වභාවයක් ගෙන ඇත.එය ස්නායු සබඳතා සමඟ මොළයේ ඉදිරි කොටස විශාල ලෙසට ස්වයංසිද්ධ ලෙස ස්ථාපිතව ඇත. මොළ ව්යු.හය විශ්වාස කළ නොහැකි තරම් සංකීර්ණය.දැනට පෙනෙන අන්දමට වසර සිය ගණනක සිට මේ දක්වා පර්යේෂකයින් ස්නායු අන්තර්සබඳතා පිළිබඳ සොයාගැනීමට උත්සහ දරා තිබේ.ඇතැම් මොළ ව්යුයහ පැහැදිලිවම සීමාංකනය කර ඇත.සෙස්ස අනුක්රකමයෙන් එකිනෙක සමඟ ඒකාබද්ධ කර ඇත.ඒවායේ සීමා මායිම් නිවැරදිද සහ ස්නායු කෘත්යම එමඟින් පාලනය කළහැකිද යන කරුණු සැලකිය යුතු තරම් විවාදාපන්නය.මානව මොළයේ ඒකකේන්ද්රිකක ස්ථර තුන සිතීමේ කාර්යය සඳහා උපකාරී වේ.එම ස්ථර තුන නම් ප්රාසථමික මධ්යව ලක්ෂ්යදය, පශ්චාත් කාලීන පරිණාමී අවධියක සිට පැමිණෙන එහි සාරය වූ අවයව පද්ධතිය හා මස්තිෂ්කය වේ.මස්තිෂ්කය පශ්චාත් කාලීන පරිණාමී අවස්ථාවලදී සංවර්ධනයට පත්ව ඇත.එසේම මෙය සියළු උසස් මානසික කෘත්යප මධ්යවස්ථානය සේ ක්රිවයාකරයි.සංජානන ප්රතතිචාර අනුව වෙනස්වේ.සංජානන ප්ර්තිචාර අනුව සකස් වන පරිසරයතුළ බොහෝ සංකීර්ණ නිර්මාණශීලී සිතීම් දක්වා උසස් මානසික කෘත්ය වලට අනුව මොළය ක්රිොයාකරයි. මොළයේ ඉදිරිපස බොහෝ කොටසක් අයත් මධ්යක ලක්ෂ්ය යටයි.හිස්කබලටම ඇතුළත් කශේරුකා සුෂුම්නාවේ පළමු සුළු කොටසේ විශාලනය මජ්ජාව නමි.මජ්ජාව පටු ව්යුුහයකි.(අඟල් 1.5පමණ දිගින් යුතුවූ)එය ශ්වසනය සහ ඇතැම් ප්රයතීක ක්රිඟයා උපකාරයෙන් ජීවිතය නඩත්තු කරන ඌර්ධාකාර අංගවින්යා සයක් සහිත වූ ඉන්ද්රිියකි.එසේම මෙකී ස්ථානය කශේරුකා සුෂුම්නාවේ සිට පැමිණෙන,මොළය හරහා මොළයේ දකුණු පස සිට පැමිණෙන සංවේද ආවේග සහ සිරුරේ වම් පස පාලනය කරනු ලබන සහ මොළයේ වම්පස සිට පැමිණෙන සංවේද ආවේග මඟින් සිරුරේ දකුණු පස පාලනය කරනු ලබන අවරෝහණ සම්පාතයක් ඇති ප්රේධාන ස්නායු පථයකි.මොළයේ ඉදිරිපස කොටසේ ගොඩනැඟී සම්බන්ධිතව ඇති මජ්ජාව නැමැති කුඩා කොටස සංචලිත ව්යුාහය නම් අනුමස්තිෂ්කයයි.මෙකී අනුමස්තිෂ්කය චාලක සමායෝජන පාලනය කිරීම සමඟ ප්රාතථමිකව සම්බන්ධ වේ.එහි ව්යුමහය මිනිසුන්ද ඇතුළත්ව ක්ෂීරපායීන් වැනි පහළ මට්ටමේ පෘෂ්ඨවංශිකයින්ට (නයි හා මාළු බඳු) බොහෝදුරට සමානය.විශේෂිත සංචලන බාහිකයෙන් ආරම්භවේ.නමුදු ඒවායේ සමායෝජනය සහ යථාවත් කරගැනීම මස්තිෂ්කයේ පිටත පරිසරය මත පදනම්වූ සබඳතාවයකි. වියපත්වීම සමඟම කෙනෙකුගේ නිර්මාණශීලී හැකියාව ක්ර්මයෙන් අඩුවීමට මොළයේ මේ ස්නායු සෛල ස්වභාවිකව මිය යාම හේතුවේ.වෙනත් මානව දේහ කොටස් විනාශවීමට හෝ ලීන වීමට සාපේක්ෂකව අළුතින් නිර්මාණය වන නමුදු මොළයේ ස්නායු සෛල මෙලෙස යළි උත්පාද නොවේ.එනිසා මිය යන ස්නායු සෛලවලට ගැලපෙන පරිදි යළි වෙනත් දේහ කොටසක් උත්පාද කිරී‍මේ හැකියාවක් ජීව විද්යාගත්මකව මානවයාට නැත.මේ නිසා වියපත්වීමත් සමඟම මියයන මේ ස්නායු සෛල නැවත පුනරුත්ථාපනයවීමට අවකාශ නොසැලසෙන බැවින් මිනිසාගේ භෞතික වූ මරණය මඟින් පැරණි වාසස්ථානය වෙනුවට නව වාසස්ථානයක් වූ නව සිරුරක් හා මනසක් ලබා ගැනීමට හැකියාව ලැබේ.එම නිසා මරණය උපත මෙන්ම ජීව විද්යාරත්මක අවශ්යැතාවයක් සහිත වූ දෙයක්බව වටහාගැනීමට මෙය ඉතා හොඳ සාධකයකි. මරණය යම් ජීවියෙකුගේ ජීවවිද්යාතත්මක ක්රිකයාවලියට විරාමයකි.උපත යම් ජීවියෙකුගේ ජීව විද්යාරත්මක ක්රි යාවලියට නව ඇරඹුමකි. එනමුත් මරණය හා උපත අතර සබඳතා වල කිසිදු භෞතික හැඩතලයක් ජීව විද්යාීත්මක ක්රි යාවලිය මඟින් අනාවරණය නොකරයි.භෞතික සාධක මඟින් තහවුරුකළ නොහැකි වුවද මරණය හා උපත අතර නිශ්චිත සබඳතාවක් පවතින බව පැහැදිලිව පෙනේ.යම් පුද්ගලයෙකුගේ පෞද්ගලික අනන්යාශතාව (Personality) මඟින් පෙන්නුම් කරනුයේ මරණය හා උපත අතර පවතින මේ නිශ්චිත සබඳතාවේ ජීව විද්යාaත්මක හැඩතලයයි.යම් කෙනෙකු උපන් පසුව බොහෝ දුරට පුද්ගල පෞරුෂය සකස්වීම සඳහා පරිසරය, සාමාජීක හා අධ්යාකපනික පසුබිම ආදී දේ බලපානු ලබන බව සත්යවයකි.නමුදු එහි වැදගත්ම භූමිකාව වනුයේ ආරයයි. මෙහි සඳහන් ආරය නම් ප්ර වේණීගතව ජීව විද්යාහත්මක මව්පිය දෙපළගෙන් ලැබෙන බීජානු ශක්තියේ බලපෑම පමණක්ම නොවේ.එම බීජානු ශක්තිය උද්දීපනය කරවන භව සබඳතාව මෙහිදී ඉතා වැදගත්වේ. කර්ම විපාක ශක්තිය නිසා ඇතිවන භව සබඳතාව බීජානු ශක්තිය කෙරෙහි බලපානු ලබයි.කර්ම විපාක ශක්තියට ගැලපෙන පරිදි වූ භවයක උපත ලැබීමට සිදුවේ.එහිදී බීජානු ශක්තිය මඟින් ජීව විද්යාපත්මක ක්රිෙයාවලියට ප්රලබල බලපෑම් සිදුකෙරේ. මිනිස් මොළය විවිධ අංශවලට බෙදී ඇත. කථන, ශ්ර්වණ, ආඝ්රාසණ, රස, ස්පර්ශ හා සංවේද සේ ඒවාටම වෙන් වූ විවිධ අංශ මිනිස් මොළය තුළ දක්නට ලැබේ. මිනිස් මොළය ලබාගන්නා ස්නායු සංවේද තොරතුරු මොළයේ අදාළ අංශ වෙත යොමුකරනු ලැබේ. අනතුරුව එකී ස්ථාන නිසිලෙස උත්තේජනයයට ලක්කිරීම මඟින් අදාළ සංවේදනය නිවැරදිව හඳුනාගනු ලබයි. මෙය සංජානනය ලෙස හැඳින්වේ. මෙහිදී ඇස, කණ, නාසය, දිව, සම ආදී පසිඳුරන්ගෙන් ලබා ගන්නා තොරතුරු හා සංවේද පමණක් නොව මනසින් ලබා ගන්නා හැඟීම් පිළිබඳ ස්නායු සංවේද පවා මොළයේ අදාළ ස්ථානවලට යවනු ලැබේ.මින් ආදරය,දුක,සතුට, කණගාටුව, රාගය, කෝපය බඳු හැඟීම් මානව මොළය විසින් හඳුනාගනු ලැබේ. සාමාන්යකයෙන් මොළයේ ක්රිායාකාරීත්වය ඉතා වේගවත්ය.එසේම සූක්ෂමය. එයට සමාන කළහැකි වෙනත් දියුණු යාන්ත්රිංක උපකරණයක් මිනිස් නිෂ්පාදන අතර නැත.මිනිස් මොළයේ තොරතුරු සන්නිවේදන හැකියාව ඉතා උසස් තත්වයේ පවතී.එසේම ලබාගත් විවිධ තොරතුරු ඉතා විශාල ප්රනමාණයක් ගබඩාකොට පසුව භාවිතයට ගත හැකි දියුණු තාක්ෂණික හැකියාවක් මිනිස් මොළයට උපතින්ම ලැබී ඇත.ඉතා සුළු ඉඩකඩක, සුළු පරිමාවකින් පිහිටා ඇති නමුදු මිනිස් මොළයේ ව්යුනහය හා එහි ක්රිසයාකාරීත්වය ඉතා විස්මයානූකූල බව එමඟින් දෛනිකව සිදුකර ගන්නා විවිධ කාර්යය ප්රාමාණය අනුව පැහැදිලි වේ. මිනිස් මොළයේ විවිධ සංවේදන සඳහා වෙන්ව ඇති විවිධ අංශ උත්තේජනය කිරීම මඟින් අදාළ සංවේදන හැකියාව නිරායාසයෙන්ම මිනිසාට ඇතිවේ. නිදසුනක් වශයෙන් ශ්රනවණය සඳහා ඇති ප්රාදේශ උත්තේජනය මඟින් බාහිරව ශ්රකවණ සංවේදන නොමැතිව වුවද ශ්රනවණ අත්දැකීම ලබා දිය හැක. එසේම ආඝ්රාහණ,රස,ස්පර්ශ,ගන්ධ හා හැඟීම් පිළිබඳ අදාළ අංශ උත්තේජනය කිරීමෙන් සේ ආකාරයටම එම බාහිර උත්තේජන සංවේදන නොමැතිව ඒ අත්දැකීම් එලෙසම ලබාදිය හැක. මොළයට සම්බන්ධ කළ ඉලෙක්ට්රෝඅඩ හරහා විද්යුතත් චුම්බක තරංග යැවීමෙන් අදාළ ප්ර දේශවලට ලබාදුන් කම්පන හා උත්තේජන මඟින් මේ තත්වය කෘතිමව ඇතිකළ හැකි බව මනෝවිද්යාහත්මක පර්යේෂණ මඟින් හෙළි වී තිබේ.එසේම විවිධ ඉන්ද්රීතය හා හැඟීම් සංජානනයට සම්බන්ධ අංශ වලින් එකක හෝ කීපයක සිදුවන බිඳ වැටීමකදී මොළයේ වෙනත් අංශයකින් අදාළ කාර්යය ඉටු කිරීමට බාරගන්නා බවද මේ පර්යේෂණවලින් විද්යාඅඥයින්ට පෙනීගොස් තිබේ. මනෝවිද්යායඥයින් විසින් තවමත් පර්යේෂණ මඟින් සොයාගෙන ඇත්තේ මිනිස් මොළයේ ක්රි යාකාරීත්වයෙන් ඉතා සුළු ‍කොටසක් පමණි.මිනිසාට හෙළිදරවු නොවූ ‍මොළයේ තව විශාල කාර්ය ප්රකමාණයක්ද ඇත. මානව මොළය පරිගණකයක ක්රිියාකාරීත්වයට සමාන කළ හැක.නමුත් එය බොහෝ ක්රවම වලින් ඉතා දියුණු ඉලෙක්ටොනික් පරිගණකයකටද වඩා අතිශයින් අනර්ඝ තත්වයේ පවතී.එය එහි වැඩසටහන්වල නිත්යක පිළිවෙත හා එමඟින් විවිධ කටයුතු බොහෝ වේගවත්ව කිරීමට උත්සුක වීමනිසා එහි ක්රිනයාකාරීත්වය ක්ෂණිකබව පෙනේ.නමුදු දියුණුතම පරිගණකයකට කළහැකි කාර්ය හා සසඳන විටකදී කුඩා දරුවෙකුගේ වුව මස්තිෂ්කය පවා ඒ සමඟ සැසඳිය නොහැකි ලෙස ඊට වඩා බොහෝ බලසම්පන්නය.මානව මස්තිෂ්කයට හැකි සංවේදන ක්රිනයා පිරික්සුම් හැකියාව පුදුම සහගතය.ඊට විවිධ සංවේදවල ප්රේභේද ඉතා හොඳින් වටහාගැනීමේ හැකියාව ඇත. වසර ගණන් පැරණි වයින් වර්ග හා විවිධ සුවඳවිළවුන් වර්ග කීපයක් අතර,ජනකායක් අතර හිඳින එක පවුලේ විවිධ මුහුණුවර කීපයක් අතර,බෝලයක විවිධ පතිතවීම් අතර වෙනස්කම් කුමක්දැයි මනාව දැන හැඳින ගැනීමට මස්තිෂ්කයට හැකියාව තිබේ.මස්තිෂ්කයේ භාෂා හැකියාව එහි දෘඩාංග ක්රිටයාත්මක කරවීමට අවශ්යෝ පරිගණක මෘදුකාංග සඳහා වැඩසටහන් ලිවීමට භාවිත‍වේ. එසේම එහි යාන්ත්රිකක ක්රි‍යාකාරීත්වය පවතිද්දීම තාක්ෂණිකයින් පුහුණුකරවීමටද හැකියාව ඇත. එහි දන්නා හෝ නොදන්නා තොරතුරු ස්වල්පය හා මස්තිෂ්කයේ වර්තමාන නීති හා නිමවන ලද නව හැඩතල සීමාකිරීම් පිළිබඳ දිගු දුර ප්රලමාණයක් දක්වා ඔබ්බට යන නිර්මාණශීලී කාර්යයන්ට සම්බන්ධ දිගු කාලීන මතකය දීර්ඝ කිරීම එහි ප්රමභේද වියහැක.ඒ කෙසේ වුවද පරිගණකය හා මස්තිෂ්කය අතර බොහෝ වැදගත් වූ ප්රීභේද එහි ක්රිවයාකාරී ප්රසදේශවල ගැබ්වේ. පරිගණකය ක්රිරයා කිරීම සඳහා නියෝග හෝ උපදෙස් ලබාදිය යුතුය.නමුදු ඒවා වටා ක්ෂණික ස්ථානගත තැන්වලට කිසිවෙකු හෝ යම්කිසි දෙයක් පැමිණ ඒවා බාහිරව ක්රිසයාත්මක කරනතුරු අක්රිතයාකාරීව බලා සිටී. මොළය නිර්මාණයවී ඇත්තේ ක්රියයාකාරීවීම සඳහාමය.සංවේද උත්කෘෂ්ට ලෙස පිරිසැකසුම්වේ. තොරතුරු ගබඩා වේ.සංජානනය හැකියාව ඇත.තීරණවලට උපායශීලීව එළඹීමේ හැකියාව පවතී. එබඳු තීරණ පිළිබඳ වඩා සීඝ්රජ හා තහවුරු ක්රි.යාමාර්ග ඉටුකර ගැනීමේ අභිප්රාියද මෙහි අන්තර්ගතය. යෙදවුම් හා අනුකලන ධාරිතාව සිරුරේ මාංශ පේශිවල හා ග්රඅන්ථිවල සේවාව මොළ ක්රිතයාකාරීත්වය මඟින් පාලනය වේ. දුරදක්නය අන්වීක්ෂය බඳු මානව නිපැයුම් වන උපකරණ සැකසීමේදී අපගේ යාන්ත්රිපක ක්රි යාකාරීත්වය සමඟ එය අඛණ්ඩව සිදුවේ. මෙම උපකරණ නිපදවා ඇත්තේ මානවයා තුළ විද්යිමාන සංවේදන සීමා හා අභ්යඩවකාශ චන්ද්රිෙකා, කිමිදුම්යානා හා ශාරීරික ඉන්ද්රීවය තුළ පටක බද්ධ කිරීම් භෞතික බඳු සීමා අභිබවා ගොස් විවිධ කාර්ය ඉටුකරගැනීම සඳහාය.මානව මොළයට සිය ජීව ශක්තිය විශ්ලේෂණය කරගැනීමේ හැකියාව ඇත.නව දිවියකට අවශ්ය විවිධ නිර්මාණශීලී දේ විවිධ කාලපරාසතුළ අධ්යීයනය කර ඉගෙනීමට මානව මොළයට හැකියාව ඇත. මොළයතුළ පිහිටි රැළි ආකාරවූ නැවුම් මඟින් ඉගෙනුම හා මතකය පිළිබඳ කරුණු එක් රැස්වේ.සංජානනය අදාළ වැදගත් ක්රිැයාකාරකම් මේ ප්රයදේශවලදී සිදු‍වේ.යමෙකු ඉගෙන ගැනීමසේ හඳුන්වනු‍යේ විවිධ සංජානන එක්තැන් කිරීම් පිළිබඳ විවිධ සබඳතා ගොඩනැඟීමයි.මතකය හා විග්රනහ කිරීම වැදගත් වනුයේ මේ නිසාය.කිසියම් දත්තයකට අදාළ වූ තොරතුරු මොළයේ ගබඩා‍ කොට තබනුයේ ඊට නිශ්චිත ප්රතදේශවලය.මේ අනුව ශ්ර වණය, කථනය, ආඝ්රානණය, ස්පර්ශය හා රසවිඳීම ආදී දේ සඳහා මොළයේ වෙන්වූ නිශ්චිත ප්ර දේශ පිහිටා තිබේ. සිරුරේ යාන්ත්රිුක ක්රිහයාකාරීත්වය සිදු වන ප්රශදේශය Motor Area යනුවෙන් හැඳින්වේ. මස්තිෂ්ක බාහිකය කොටස් සතරකින් සමන්විතය.එනම් ලළාට ඛණ්ඩිකාව(Frontal lobe), පාර්ශ්චික ඛණ්ඩිකාව (Parietal lobe), අවමුර්ධ ඛණ්ඩිකාව (Occipital lobe) හා කාලික ඛණ්ඩිකාව (Temporal lobe) පිහිටා තිබේ. සංවේදී හැඟීම් දැනෙන ප්ර දේශය Somatosensory Area යන කොටස් සතරයි. එසේම මොළයේ භාෂාව ශ්ර.වණය හා කථනය සිදුවන ප්ර දේශය Broca’s Area ලෙස හැඳින්වේ. භාෂාව අවබෝධවන ස්ථානය Wernike’s Area ලෙස හැඳින්වේ. එසේම මොළයේ දෘෂ්යඑ සංජානනය සිදුවන ප්රWදේශය Visual Area ලෙසද, ශ්රඅව්යa සංජානන සිදුවන ප්රෙදේශය Auditory Area ලෙසද හැඳින්වේ. ලළාට ඛණ්ඩිකාව සිරුරේ කාර්යය පාලනය කරන මොළයේ ප්ර ධාන මධ්යuස්ථානයකි. හිස් මුදුන මධ්යදයට ආසන්නව මොළයේ යාන්ත්රිනක පෙදෙස පිහිටා ඇත. මේ යාන්ත්රිික පෙදෙසින් මානව සිරුරේ යාන්ත්රිසක චලනවලට අවශ්ය් ක්රිසයාකාරීත්වය සැපයේ.මෙම යාන්ත්රි ක ක්රි්යාකාරීත්වය සිදුවීම පිණිස කාලික ඛණ්ඩිකාව පසුකර සංඥා ගමන්කළ යුතුය.යම් හෙයකින් බාහිකයේ මේ පෙදෙසට අනතුරක් සිදුවුවහොත් සිරු‍රේ චලනයට සම්බන්ධ යාන්ත්රිෙක ක්රිමයාවළියට බාධා ඇතිවේ. එවිට මේ පෙදෙසට අඝාත තත්වයක් ඇතිවී එහි ප්‍රතිඵලය අංශභාගී රෝගීතත්වයක් ඇතිවීමයි.මින් සිරුරේ යාන්ත්රිඑක ක්රියයාකාරීත්වය නැතිව යා හැකිය. ලලාට ඛණ්ඩිකාව නැමැති ප්ර දේශය පිහිටා තිබෙනුයේ හිස මධ්යබයේ නලලට සමීපව ඇති ස්ථානයේය.මෙම ලළාට බාහිකය මොළයේ පුළුල් ප්රහදේශයක් පුරා පැතිර පවතී.නමුදු සියළු ප්රාදේශ වලින් සිදුකරන කාර්යභාරය මෙතෙක් මුළුමනින් සොයාගෙන නැත.ලළාට ඛණ්ඩිකාව සිතීමේ ක්රිවයාවලියේදී ඉතා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටුකරයි.එසේම මතකය, චර්යා සංවිධානය හා මානව ක්රි‍යාවල ප්රාතිවිපාක පිළිබඳ පුරෝකථනයන ආදී කටයුතුවලට සම්බන්ධය.ලළාට කණ්ඩිකාවේ වම් පස බාහික අර්ධගෝලය සමන්විත වනුයේ බ්රොරකා ප්රයදේශයෙනි(Broca’s Area).භාෂාව කතාබහ සම්බන්ධව මෙය වැදගත් ප්ර්දේශයයි.මෙම ප්රිදේශය නම්කර ඇත්තේ ප්රංිශ ස්නායුවිද්යාසඥයෙකු වූ පෝල් බ්රො‍කා (Paul Broca) ගේ නමිනි.ඔහු විසින් මෙය 1800 දී සොයා ගන්නා ලදී.මිනිසුන්ට වැලඳි මාරක නොවන ආඝාත තත්වයක් මෙය සොයාගැනීමට මුල්විය.මෙය වැළඳිඅයට භාෂාමය ගැටළු මතුවිය.ඒ රෝගය නම්කර තිබුනේ ඇෆාසියා (Aphasia) යන නමිනි.එම රෝගයට ගොදුරු වූ අයට භාෂාව අවබෝධකරගැනීමට හා කථාකිරීමට නොහැකි විය.මෙකී ආඝාත රෝගය වැළඳි අය ඉන් පීඩාවටපත්වීම සලකා වර්තමානයේ එය බ්රොවකා ප්ර දේශය ලෙස හැඳින්වීය.ඔහුගේ පූර්ව අධ්යකයනයන්ට අනුව බ්රොංකා ප්රතදේශය භාෂාව කථාකිරීමට හා මොළයේ අනෙකුත් ප්රනදේශය භාෂාව අවබෝධකිරීම පිණිස වෙන්වී පවතින බව විශ්වාස කලේය. ලළාට ඛණ්ඩිකාව ශාරීරික අවයව වල හා කයේ ඉච්ඡානුග ක්රිබයා පාලනය කිරීමේ වැදගත් මධ්යිස්ථානයකි.හිස් මුදුන මැදට ආසන්නව යාන්ත්රි ක ක්රිායාකාරීත්වය නමින් හැඳින්වෙන ගමන්කිරීමට අදාළ ප්රාදේශයක් වේ.මෙය ලළාට කණ්ඩිකාවේ පිටුපස ප්රතදේශය කරා දිවේ. ලළාට ඛණ්ඩිකාව මානව චර්යාවට සම්බන්ධ නිශේධානාත්මක සංඥා පාලනය කිරීමේ දී වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටුකරන බව පිළිගැනී තිබේ. ලළාට ඛණ්ඩිකාවේ කාර්යය නාට්යා.කාර ස්වභාවයක් ගන්නාබව ෆීනියාස් ගේජ් ගේ (Phineas Gage) සිදුවීම අනුව පෙනේ.මාර්ග ඉදිකිරීමේ නිරතව සිටි සේවකයෙකු වූ ෆීනියාස් ගේජ්ට සිදුවූ හදිසි අනතුරකදී යඩක උලක් හිස් කබල පසාරු කරගෙන යන අතර, පසුව සිහිසුන්වන ඔහුව හදිසි ශල්යද කර්මයක‍ට ලක්කෙරේ. ලළාට ඛණ්ඩිකා ප්රයදේශය තුළින් හිස් කබල පසාරුකරගෙන මතුව තිබූ යකඩ උල එහිදී ඉවත් කෙරේ. පසුව සුවපත් වන ෆීනියාස් ගේජ්ගේ සිරුරේ අංශභාගී රෝගී තත්වයක් මතුවේ.සිහිය ලද පසු ටික කලක් ජීවත්වූ නමුදු මියයන තුරුම ෆීනියාසේගේ සිරුරේවූ අංශභාග රෝගීතත්වය පැවතින.මනෝවිද්යාමවේදී මේ නිදසුන බොහෝවිට අදාළ පැහැදිලි කිරීම් සඳහා බහුලව භාවිතා වේ. මොළයේ නිශ්චිත ස්ථාන වෙත යැවෙන සංඥා මඟින් අදාළ උත්තේජනය සිදුවේ.පසුව මේ උත්තේජනය කුමන ආකාරයේ අරමුණක් නිසා ඇතිවූ දෙයක් දැයි සොයා බැලේ.එය ශ්රඋවණ,දෘෂ්යක, රස, ගන්ධ, ස්පර්ශ හෝ මානසික අරමුණක් විය හැක. ඉන්ද්රි්යන්ගෙන් ඇති වූ සංඥා මොළය වෙත ලැබේ. මොළයේ අදාළ ස්ථානය උත්තේොජනයවීම මඟින් නියමිත සංඥාව හඳුනාගනී. පසුව නැවත වරක් අදාළ සංඥාව ප්ර තික්රිනයාවක් දැක්විය යුතු නම් ආපසු එම ක්රිායාකාරකම සිදුකරනුයේ නියමිත වූ ප්රපදේශය මඟිනි. මේ අනුව පහන් සිළුවක ඇඟිල්ලක් ස්පර්ශවීමේ අවස්ථාව සලකන්න.එවිට ස්පර්ශ සංඥාව වහා මොළයේ ලලාට කණ්ඩිකාව ප්රරදේශය වෙත යැවේ. ගින්දර නිසා ඇති වූ ස්පර්ශයේදී වේදනාව දැනේ.එය වේදනාවක් වන බැවින් වහා ක්ෂණිකව අත ඉවතට ගතයුතු බව දන්වයි.මෙකී සංඥාව වහා බාහුවේ මාංශපේශිය වෙත ලැබී ක්ෂණිකව එය හැකිලී අත ඉවතට ඇදේ.මෙය ඉතාම ක්ෂණිකව සිදුවන බව දැනුනද,මේ පියවර වෙත මනස ලඟා වනුයේ ක්ෂණික පියවර ගණනකින් පසුව බව පැහැදිලිය.ස්පර්ශය මෙන්ම රූප,ශබ්ද,ගන්ධ,රස හා ධම්මතා යන ඕනෑම අරමුණකදී එය සංඥාවක් ලෙස මොළයේ ඊට අදාළ ප්ර දේශය කරා ගමන් කරනුයේ මේ ආකාරයටය. මෙසේ මොළය විසින් අදාළ දත්ත නිවැරදිව හඳුනාගැනීම හා ඊට අනුකූලවන සේ ප්රේතිචාර දැක්වීම සිදුවේ. පෙර ලබාගත් දත්ත මොළය තුළ තැන්පත් කෙරේ. පසුව ලැබෙන දත්ත හා පෙර දත්ත කිසියම් සසඳාබැලීමකට ලක්වේ. මෙමඟින් දත්ත පිළිබඳ වැඩිදුර අධ්යේයනය හා නව සබඳතා අවබෝධකරගැනීමට හැකියාව ලැබේ. මොළ‍ය දකුණු හා වම් පාර්ශව වශයෙන් බෙදී පවතී. යම් සංජානනයක් පිළිබඳව මොළයේ කුමන පාර්ශවය ක්රිායාත්මක වන්නේදැයි දැනගැනීම වැදගත්ය. කිසියම් වස්තුවක් පිළිබඳ සංජානන සිදුවනුයේ එය පිහිටා ඇති දිශාවට විරුද්ධ දිශාවේ වූ මොළයේ පාර්ශවය මඟිනි.මේ අනුව පැන්සලක් දකුණු පැත්තට බරව ඇතිනම් ඇස මඟින් මොළ පාර්ශවයට යවන සංඥාව යැවෙනුයේ වම්පස මොළ අර්ධගෝලය වෙතය.වම්පස ඇති වස්තු මොළයේ දකුණු පාර්ශවය සංජානනය කරයි. මේ ආකාරයට කිසියම් වස්තුවක් පිහිටි දිශාවට විරුද්ධ පැත්තේ ඇති මොළ අර්ධ ගෝලය මඟින් සංජානනය කරන බව පැහැදිලිය.ස්පර්ශය, දිවට රස දැනීම, ආඝ්රාාණය, ශ්රසවණය ආදී සියළු සංජානන ක්රි්යාත්මක වනුයේ මේ අයුරිනි.එසේම ඇස මඟින් ලැබෙන සංජානන රූපය මොළයට ලැබෙනුයේ උඩ යට මාරුවූ රූපයක් පරිදිය.මොළයේ ස්නායු විසින් නිවැරදිව එය සකස්කර හඳුනාගනු ලැබේ. මොළයේ සංජානනය නිවැරදිව සිදුවීමට මොළ පාර්ශව දෙකේම ඇති අනෝන්ය සබඳතාවය හා සමායෝජනය ඉතා වැදගත්ය.රෝගී තත්වයන් නිසා ඇතැම්අය තුළ මේ සමායෝජන ක්රිෝයාවළිය නිසි පරිදි සිදු නොවේ.එවිට සංජානනයේ විවිධ ඌණතා ඇතිවිය හැක. සංජානනයේ අඩුපාඩුකම් පිළිබඳ නිවැරදි තොරතුරු නූතන දියුණු වෛද්යේවිද්යාි උපකරණ මඟින් ලබාගත හැක. සුපරික්ෂයක්(Scanner) මඟින් මොළ දෙපාර්ශවයේ ක්රිණයාකාරීත්වය පරීක්ෂා කළහැක.ඒවා අවශ්යද නම් ඡායාරූපයට පවා‍ නැඟිය හැක.එහිදී මොළ පාර්ශවවල දක්නට ලැබෙන විවිධ අඩුපාඩුකම් පැහැදිලිව දැකගත හැක.නිවැරදිව මොළ පාර්ශව දෙක ක්රි යාත්මක වන විට එහි විද්යුදත් සංඥාවල ක්රිනයාකාරීත්වය මනාව කැපී පෙනේ.කිසියම් හේතුවක් මත සංජානනයේ සිදුවන අඩුපාඩුකම් බොඳවූ විද්යුාත් සංඥාවල සටහන් මඟින් නිරීක්ෂණය කළහැක.විවිධ හේතු නිසා මොළ පාර්ශව වලට ලැබිය යුතු සංඥා නිවැරදිව නොලැබිය හැක.මොළයේ ස්නායු සෛල අතර පණිවුඩ හුවමාරුවට අදාළ රසායනික ද්රැව්යබවල පවතින විවිධ සංකූලතා,අන්තරායකර ඖෂධ මඟින් ඇතිවන බලපෑම, ජාන විකෘතිතා වැනි හේතු, ඇතැම් මානසික රෝගී තත්ව බඳු හේතුවල බලපෑම නිසා මේ මොළ පාර්ශවවල විද්යුාත් සංඥා හුවමාරුව නිසි පරිදි සිදුනොවේ. එහි ප්රිතිඵල නම් ලබාගන්නා සංජානනය නිවැරදි නොවීමයි.මේ නිසා අතුරු ප්රපතිඵල සේ හේතුවක් නොමැතිව හටගන්නා විවිධ චිත්තවේගික මනෝභාව පුද්ගලයා තුළ ඇතිවේ.දුක, වේදනාව, කෝපය, කාංසාව බිය බඳු හැඟීම් තේරුමක් නොමැතිව අධිකව ඇතිවේ.මානසික රෝග ඇතිවනුයේ මේ නිසාය. එහිදී ඖෂධ භාවිතා කරනුයේ මෙකී මොළ පාර්ශව වල සංඥා ගමන්ගැනීමේ කාර්ය විධිමත් කිරීම පිණිසය. මස්තිෂ්ක බාහිකය (Cerebral Cortex)නමින් හැඳින්වෙනුයේ මොළයේ මතුපිට පිහිටි සිවියයි. මෙයට හානිවීම නිසා භාෂාව සම්බන්ධ ගැටළු මතුවේ. එසේම දෘෂ්ය සංජානනය (Visual Cortex) සිදුවන ප්රබදේශයට හානිසිදුවීම නිසා පෙනීම සම්බන්ධ දුෂ්කරතා මතු වේ.මෙම මස්තිෂ්ක බාහිකයේ එක්තරා කොටසක් මොළයේ අභ්යාන්තරයට සම්බන්ධ වේ. මේ නිසා මෙකී බාහිකයට හානි සිදුවීම නිසා ජීවිතයේ බොහෝ අවදානම් තත්ව වලට පවා මුහුණපෑමට හේතුවිය හැක. මෙකී මස්තිෂ්ක බාහිකය සංඥා හැඳිනීමට මෙන්ම සංඥා යැවීමටද වැදගත්වේ. මොළයේ විවිධ ප්රදදේශ අතර සංඥා හුවමාරුව සිදුවනුයේ මෙකී මස්තිෂ්ක බාහිකයේ ක්රිේයාකාරීත්වය අනුවය.මොළයෙන් නිකුත්වන සංඥා යැවෙනුයේ විද්යුේත් චුම්බක තරංගවල ස්වරූපයෙනි. මෙය කුඩා විද්යුුත් ධාරාවලට සමානය. මොළයෙන් නිපදවෙන සියුම් විද්යු ත් ධාරා මොළයේ විවිධ ප්රාදේශවල ක්රිදයාකාරීත්වයට ඉතා වැදගත්වේ. පාලනය කිරීමේ කටයුතු සඳහා මෙකී විද්යු ත් ධාරා ප්රලයෝජනවත්ය. සංජානනයේ බොහෝ පැතිකඩ සඳහා මෙකී විද්යුකත් ධාරා සන්නිවේදනය උපකාරී වේ. ඇල්ෆා, බීටා හා ටීටා සේ විවිධ තරංග ආයාමයන්ගෙන් යුතුව මොළයෙන් මෙකී විද්යුේත් ධාරා සන්නිවේදනය කෙරේ. මේවා මොළය තුළ පමණක් නොව ස්නායු පද්ධතිය හරහා සිරුරේ විවිධ ස්ථානවල යාන්ත්රිීක ක්රි යාකාරී බව පවත්වාගැනීම පිණිස භාවිතා වේ. සාමාන්යවයෙන් පුද්ගලයෙකු පූර්ණ ක්රි යාකාරී අවස්ථාවකදී මොළයේ ඇති තරංගවල ස්වරූපය වෙනස්ය. විවේකීව සිටිනවිට, නිදිබර අවස්ථාවලදී, අඩනින්ද තුළ දී, ‍ගැඹුරු නින්දේදී, භාවනානුයෝගී අවස්ථාවලදී, චිත්ත සමාධියේදී, ධ්යාාන සිත්වලදී යනාදී වශයෙන් මොළයෙන් නිකුත්වන විද්යු්ත් තරංගවල ස්වභාවය විවිධ වේ. කලබල අවස්ථාවලදී සිත විසිරී ඇතිවිට ඇල්ෆා තරංග නිකුත් වේ. එතැන් සිට ධ්යාවන සිත් දක්වා තරංගවල තරංග ආයාමයේ පවතින සියුම් හා කුඩාබව විද්යුේත් තරංගවල පවතින මෙකී විවිධත්වයට හේතුවේ. මස්තිෂ්ක බාහිකය මොළයේ සංවේද දැනීම්, ඥානය හා යාන්ත්රි.ක ක්රිේයාකාරීත්වය ඉටු කරනු ලබන ප්රිදේශයයයි. මෙය එක්තරා අයුරකින් සවිඥානක අත්දැකීම්, සාමාන්යී ක්රිනයාකාරී බව, භාෂා හැකියාව, නිර්මාණශීලීත්වය හා බුද්ධිමත්බවට අදාළ පැතිකඩයි.මොළයේ මෙකී ප්රුදේශ අතිවිශාල සංඛ්යා,වක් වූ ස්නායු පද්ධති රැසකින් සමන්විත වේ. මස්තිෂ්ක බාහිකය මොළයේ සිවිය (Bark) ලෙසද හැඳින්විය හැක. එය මස්තිෂ්කයේ ගබඩාවී පවතින බිලියන සංඛ්යාසවක් වූ නියුරෝන වසාගනිමින් පැතිරී ඇත. මොළයේ අළු පැහැයෙන් දිස්වන නියුරෝන සෛල බිත්ති රැසකින් සමන්විත ප්රසදේශයක් තිබේ. මෙය අළු පදාර්ථ(Gray matter) ලෙස හැඳින්වේ. එවැනිම නියුරෝන සෛල බිත්ති රැසකින් සමන්විත සුදු පැහැ‍යෙන් දිස්වන ප්රිදේශයක් මොළයේ වේ.මෙය සුදු පදාර්ථ (White matter) ලෙස හැඳින්වේ.අළු හා සුදු පැහැති ප්රිදේශවල ඇති මේ නියුරෝන අක්සන බාහික නියුරෝන සමඟ මනාව බැඳී පවතී.මේ නියුරෝනවල ඇති ස්ථූල මයලීන් තන්තු නිසා මෙකී සුදු පැහැය ඒවාට ලැබී තිබේ. මොළයේ අළු හා සුදු පැහැති ප්රතදේශ එක්ව ක්රිහයාත්මක වේ.මන්ද එය ඉතා හොඳින් අන්තර්සබඳතා පැවැත්විය හැකි අයුරින් බැඳී ඇති හෙයිනි. මස්තිෂ්කය කිසියම් අන්තර් ක්රිඑයාවක යෙදෙනවා යැයි පැවසෙනුයේ මෙකී අළු හා සුදු පදාර්ථ එක්ව සමායෝජනය වීමයි. බාහිකයේ මෙහෙයවීම මත සිදු වන මොළයේ කාර්යභාරය ලෙස හැඳින්වෙනුයේ මෙයයි. සමාජය විසින් බුද්ධිමත් අයසේ හැඳින්වෙනුයේ මොළයේ අළු පැහැති කොටස බහුලව ඇති පුද්ගලයින්ය. මස්තිෂ්කයේ පවතින විවිධ දුබලතා නිසා මෙකී විද්යුඇත් තරංග සන්නිවේදනය අඩාල විය හැක. එසේ වූ අවස්ථාවලදී මානව ක්රි්යාකාරීත්වයට අවශ්යව වන ඇතැම් ක්රි යාකාරකම් නිසි ඉටුකළ නොහැකි තත්වයන්ට පත්වේ. මොළයේ සංජානනයට සම්බන්ධ විවිධ ස්ථානවල ක්රිළයාකාරීත්වයට තරංග සෘජුවම සම්බන්ධය. සමහර ස්ථාන ප්රවසාරණයවීමට මෙන්ම හැකිලීමටද තරංගවල බලපෑම හේතුවේ.තරංග ක්රි යාකාරීත්වය අඩාලවීම මත සංජානනයක් ලැබීමේදී ප්රගසාරණය විය යුතු කොටස් හැකිලී තිබුණහොත් එකී සංජානනය නිසියාකාරව ලැබීමට අපහසුතා මතුවේ.ප්රයසාරණය වී පවතින කොටස්වල පවා එකී ප්රයසාරණය පූර්ණ වශයෙන් නියමිත පරිදි සිදු නොවේ.නිවැරදිව සංජානනය වනු‍යේ මොළයේ අදාළ ව්යුිහ නියමිත පරිදි ක්රිියාකරන විටදීය.මොළය අභ්යින්තරයට සැපයෙන රුධිර සාන්ද්‍රණයේ අන්තර්ගත විවිධ ග්රින්ථීන්ගෙන් වෑහෙන ස්‍ා නවවල (Peptides) ක්රි‍යාකාරීත්වය නිසාද සංජානන විවිධ ස්වරූප ගනී. මස්තිෂ්ක අර්ධ ගෝල ‍හරහා දෙපසට පටියක් එලුවාක් මෙන් විහිද පවතින දේහ සංවේදන බාහික ප්රලදේශය (Somatosensory area of cortex) මඟින් මානව සංවේදන හැඳිනීම සිදුවේ. මෙයට ආබාධ ඇතිවීමෙන් මානසිකව ඇතිවන හැඟීම් දැනීම්වල විවිධ අක්රමමකතා ඇතිවිය හැක.මේ රෝගී තත්වය සොමැටෝකෝසයිකෝසියාව (Somatopsychosis) සේ හැඳින්වේ. හේද සං‍වේදන බාහික ප්රාදේශය කරා සංවේද ගෙනයන්නේ ප්ර වේගී වේදනා මාර්ග තන්තු (Pathway of fast-pain fibers) මඟිනි.එසේම මන්දගාමී වේදනා මාර්ග තන්තු (Pathway of slow-pain fibers) මොළයේ සෙසු ප්රsදේශ කරා දිවේ.මන්දගාමී වේදනා මාර්ග තන්තු සම්බන්ධවනුයේ අවයව පද්ධතියට (Limbic system) අදාළ ප්රේදේශ සමඟයි.මොළයේ වේදනා ප්රබවේශී ප්රධදේශ (Area of gain gates)පිහිටා ඇත. මේ වේදනා ප්රේවේශී ප්රේදේශ සම්බන්ධවී ඇති ස්නායු අක්සන සමඟ මන්දගාමී වේදනා මාර්ග තන්තු සමීප සබඳතා පවත්වයි. සෘජු වේදනා සංඥාවක් පැමිණෙනුයේ මන්දගාමී වේදනා මාර්ග තන්තුවල ස්නායු මඟිනි. එම ස්නායු අක්සන වේදනා ප්රැවේශී ප්රමදේශවල ඇති ප්රලතිශේධනාත්මක නියුරෝන (Inhibitory pain gate neuron)ආසන්නයටම සම්බන්ධවේ.නමුදු මේ ස්නායු අග්රු අතර ඉතා සියුම් පරතරයක් පවතී.එනිසා එකිනෙක ස්පර්ශ නොවේ.මේවා අතර පණිවුඩ හුවමාරුව සිදුවනුයේ අංශු හුවමාරුවක් මඟිනි.මේ රසායනික ද්ර ව්ය අංශු එන්ඩ්‍ොිදෆින් (Endorphins)යනුවෙන් හැඳින්වේ. මෙකී එන්ඩ්රොඟෆින් අංශු වේදනා ප්‍රවේශී ස්නායු අග්ර්වල සිට සෘජු වේදනා පණිවුඩ මොළයට රැගෙන යන මන්දගාමී වේදනා මාර්ග තන්තුවල අග්ර කරා ළඟාවේ. එහිදී එන්ඩ්රොවෆින් අංශු ඒ මන්දගාමී වේදනා මාර්ග තන්තුවල අග්රතවලට ඇතුළුව වේදනා සන්නිවේදනය කිරීමට බාධා පමුණුවයි. වේදනා සංවේදන බහුලව මොළයට හුවමාරුවනුයේ හිංසාග්රාවහක (Nocioceptors) ස්නායු පණිවුඩ මඟිනි.මේවා හිංසාග්රාුහක ප්රරතීක (Nociceptive reflex) යන නමින් හැඳින්වේ.එසේවුවද උත්තේජන හා වේදනා අත්දැකීම්වල ‍ඓක්යරය අතර සෘජු සබඳතාවක් නොපවතී. යම් යම් සුවිශේෂී අවස්ථාවලදී වේදනා පණිවුඩ මස්තිෂ්කයෙන් පරිබාහිරව වැළකිය හැක.නිදසුනක් ලෙස වේදනා සහිත තුවාල ලද පාපන්දු ක්රීතඩකයෙකුට සිය ප්රයධානතම හා උණුසුම්කාරී තරඟයේ නිමාව ආසන්නව ඇති අවස්ථාව සැලකිය හැක.වේදනා ග්රාසහක වේදනා පණිවුඩ තරඟය අතරතුරදී හුවමාරු කිරීමේ අවස්ථාව මෙහිදී වැදගත්වේ.තරඟය නිමාව දකින තෙක් මොළයේ මෙකී පණිවුඩ හුවමාරුව ප්‍රමාද වන බව මෙහිදී පෙනී යයි.මැක් ගිල් විශ්වවිද්යාදලයේ මනෝවිද්යාුඥ රොනල්ඩ් මෙල්සැක් (Ronald Melzack) වේදනා ප්ර්වේශ පාලන සිද්ධාන්තය (Gate-control theory of pain)ලෙස මෙය හඳුන්වා තිබේ.මේ සිද්ධාන්තයෙන් පැහැදිලිවනුයේ ස්නායු ප්රඩවේශ තුළින් මස්තිෂ්කය කරා හිංසාප්රසතිග්රාමහක ජවන (ආවේග) හුවමාරුවීම පිළිබඳවයි.හිංසාප්රිතිග්රාරහකවල සිට සිරුරෙන් මොළය කරා පැමිණෙන සියළු පණිවුඩ එමඟින් විවෘත හා වැසුණු අයුරින් වැලකිය හැක.මෙය වේදනා ප්රරවේශීවල ක්රිියාකාරී ස්වභාවයයි.මින් වේදනා ජවන ආවේග හුවමාරුව වඩා ප්රහබල හෝ දුබල බවටත් පත්කළ හැක.එම හිංසාගාහී ප්රනතිග්රාාහක මේ නිසා උත්තේජනවලට අධි සංවේදී හෝ මන්ද සංවේදී ප්රමතිචාර දක්වයි.ඒ වේදනා ප්රනවේශී මාර්ග මඟින් ඉතා මන්දගාමී වේදනා ස්නායු හුවමාරුවල සිට මන්දගාමී වේදනා ස්නායු මාර්ග දක්වා දෙයාකාරයකවූ දේහ පද්ධතියක් මත ක්රිදයාක්මක වේ.පළමුව වේදනා පණිවුඩ හිංසාග්රායහී ප්රපතිග්රාරහකවල සිට පැමිණේ.එය ඇඟිල්ලකවූ තැලීමක් සේ ගතහැක.ඒවා වේදනා ප්ර්වේශ මාර්ග තෙක් පැමිණ හුවමාරුවට සකස්වේ.මේවා මන්දගාමී වේදනා ජවන ආවේග සේ තේරුම්ගත හැක.මන්ද නියුරෝ ඇමයිනෝ අම්ල(Neuropeptide) මන්දගාමී වේදනා පණිවුඩ හුවමාරුව තුළට ගලා එන බැවිනි.මෙය වේදනා දැනීමේ සැබෑ අරුතයි.ඇතැම්විට මේ අතරතුර මොළය ආසන්නම ස්නායු කරාද මේ තත්වය ව්යාෙප්ත වේ.එවිට මොළයට සාමාන්යැ පිළිවෙලට වේදනා පණිවුඩ ගමන් කිරීම වැළකෙයි. ඇතැම් අවස්ථාවලදී අසල ඇති මස්තිෂ්ක ස්නායු ජවන ඒ හරහායෑම පාලනය කරනුලබයි. එබඳු අවස්ථාවලදී මොළයට වේදනා පණිවිඩ රැගෙනයනු නොලැබේ.වේදනා ජවන ඒ කරා ළඟාවූ විට ඒවා සම්ප්රේසෂණය කරනුයේ වෙනත් දෙයකට දෙවෙනි වන පරිදි ඉතා සෙමිනි. මැද මොළයේ සිට පහළට පණිවුඩ පැමිණෙනුයේ බොහෝ ආසන්න වශයෙන් මන්දගාමී වේදනා ජවන වලට අවයව පද්ධතිය හරහා යෑමට ඉඩකඩ ලැබෙන පරිදිය.වාසනාවකට මෙන්, ඒවාට ආසන්න ලෙස මන්දගාමී වේදනා ජවන සම්ප්රේජෂණවීම නිසා වේදනා ප්රවවේශී මාර්ග සැමවිටම වසා තැබිය හැක.ඒ සඳහා නිදසුනක් සේ වේදනා සහිත තුවාලයක් ඇති පාදයක් උණුසුම් වතුරකට දැමූ විට එය විලුඹේ සිට වේදනා ප්රුවේශී මාර්ග වසා දැමීමට උපකාරී වේ.එම උණුසුම් සංවේදනය ස්නායු ප්ර වේශී මාර්ග වසා දැමීම මඟින් වේදනා සංවේදනයෙන් ස්වල්පයක් අවහිර කෙරේ. පැහැදිලිව පෙනෙන අන්දමට නම් සීඝ්රර වේදනා මාර්ගවලට වේදනා ප්රකවේශී දොරටු හරහා යා නොහැක. ඒවා වසා දැමිය නොහැක. බොහෝ පීඩාකාරී වේදනා සහිත පණිවුඩ රැගෙන යාහැකි මන්දගාමී වේදනා මාර්ග ඇතැම් හේතු යටතේ වේදනා ප්රවවේශී දොරටු මඟින් කෙසේ හෝ පාලනය කළ හැක.වේදනා ප්රවවේශී නිරූපනය වනුයේ මොළය වෙත ද්විතීය සංවේදනා රැගෙනයන නියුරෝන සම්ප්රේළෂණය වළක්වන සුවිශේෂී ස්නායු ක්රිීයාකාරීත්වයකි.ප්ර වේශී ස්නායු එන්ඩ්රොරෆීන් නම් ද්රීව්යායේ බලපෑම මඟින් වේදනා දැනීමේ නියුරෝන සම්ප්රේරෂණය වළක්වනු ලබයි.මස්තිෂ්ක බාහිකයේ සිට වැසී ඇති වේදනා ප්රීවේශවල කරා පැමිණෙන වෙනත් සංවේදී නියුරෝනවලට හෝ ස්නායු තන්තුවලට සංඥා කළ විට,වේදනා ප්රමවේශ මඟින් වේදනා නියුරෝන වළක්වයි.එනිසා මොළය කරා වේදනා පණිවුඩ සම්ප්රේිෂණ ළඟා වීම නවත්වයි. ස්ත්රී න් සතුව ද්විතීයික වේදනා ප්රමවේශ යාන්ත්රකණයක් පැවතීම ප්රරයෝජනවත්ය.එයට පදනම් වී ඇත්තේ ඊස්ට්ර ජන් හෝමෝනයේ ක්රි්යාකාරීත්වයයි.පිරිමින්ට මෙබඳු දෙයක් නැත. දරුඋපතකදී වේදනාබර අත්දැකීම් විඳදරා ගැනීමේ කාර්යභාරය ඉටු කිරීම සඳහා මේ අතිරේක වේදනා ප්ර වේශ ස්ත්රී න්ට උපකාරී වේ.ඒවා පිළිබඳ සොයාගෙන ඇති තොරතුරුවල සඳහන් අන්දම ස්ත්රීපන් හා පිරිමි අතර පවතින වේදනා අත්දැකීම් විඳදරා ගැනීමේ මෙකී වෙනස්කම් පැහැදිලිවේ.ඒවා ඉතා ඵලදායීවූ වේදනා පාලනය කිරීමේ ඖෂධ ස්ත්රී න් වෙනුවෙන් තැනීමේදී ප්රැධාන වශයෙන් වැදගත් වේ.එහිදී සොයා ගන්නා ලද ද්විතීයික ද්රීව්ය්ය මඟින් ස්ත්රීන පුරුෂ දෙපක්ෂයේම එන්ඩ්රොෙෆීන්වල වැදගත්කම අඩු නොකරමින් වේදනා ප්රකවේශ පාලනය කරන බව පැහැදිලි වී තිබේ.ඒ කෙසේවුවද එන්ඩ්රෝෆීන් පිළිබඳ සොයාගැනීම් 1973 දී කැන්ඩස් පර්ට් (Candace Pert) හා සොලමන් ස්නයිඩර් (Solomon Snyder) යන විද්යා්ඥයින් දෙදෙනා විසින් සිදුකරන ලදී.ඒ සොයාගැනීම් වේදනාවේ විවිධ පැතිකඩ පිළිබඳ පැහැදිලිව අර්ථගැන්වීමට උපකාරීවී තිබේ. පළමුවෙන් මිනිසුන්ව නිද්රාාගැන්විය හැකි පරිදි යම් වේදනා නාශක ප්රිමාණයක් ශල්යී කර්මවලදී භාවිතා කරන ලද්දේ එන්ඩ්රොාෆිවන්වල ප්රයතිවිපාක ක්රි යාවට සමාන වන පරිදි වේදනා නියුරෝන වැළකිය හැකි බලයක් ඉන් ලද හෙයිනි.සැබවින්ම ඒ අන්තෝජනක (Endogenous) යන අරුතින් නියමිත කාලයකට වූ එන්ඩ්රොැෆීන්වල ක්රිැයාකාරීත්වය මෝර්ෆීන්වල (Morphine) ගැබ්වේ. දෙවනුව දිවීමේදී,දිවීමෙන් පසුව හා දිවීම අතරතුර බොහෝ මළල ක්රී ඩකයින්ට දැනෙන නිවැරදි ඉවසීම පවත්වා ගැනීමට ඉහළ මාත්රාමවලින් භාවිතා ‍වේ.එයින් ඇතිවන ප්රඅතිඵල නම් ඉතා ඉහළ මට්ටම්වල එන්ඩ්රොැෆීන් ප්රනමාණයක් නිදහස් කිරීමයි.එන්ඩ්රොකෆින් මෙසේ නිදහස් කරනුයේ කශේරුකා සුෂුම්නාවේ හා මස්තිෂ්කයේ ඉදිරි කොටසේ පිහිටි සුවිශේෂීත නියුරෝන මඟින් පමණක්ම නොවේ.භෞතික හා මානසික වශයෙන් සුවිශේෂීවූ අවස්ථා යටතේ ආතතියට මුහුණපා ඇතිවිටදී,හයිපෝතැලමස (Hypothalamus) හා පිටියුටරි ග්රඑන්ථිය (Pituitary Gland) මඟින් සැම විටම එන්ඩ්රොෝෆින් නිකුත් කරනු ලැබේ. නමුදු එම ආතති තත්ව ඉවසාගෙන දිවීමේදී ඇතිවන ආතතියේදීද මෙලෙස එන්ඩ්රොෆෆීන් නිකුත්වේ.පැහැදිලිව පෙනෙන අන්දමට, ධාවකයින්ගේ සිරුරු ස්වයංක්රී්යව සිය ජෛව රසායන ක්රිායාකාරීත්වය මඟින්ම ඉහළ පරාසයක මෝෆීන් සපයනු ලබයි.

ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ

නිවැරදි බුදු දහම අද විග්‍රහ වේද?

නිවැරදි බුදු දහම අද විග්‍රහ වේද?

වර්තමානයේ බුදු දහම පිළිබඳව බොහෝ දෙනෙක් ප්‍රමාණ රහිතව දොඩමළු වෙති. අවංක අභිලාෂය පෙරටු කරගෙන මෙන්ම කූට වංචනික පරමාර්ථ ඇතිව ද මෙසේ කරන අය සිටිති. යමෙකුට බුදු දහම ස්වකීය සිත සංවර කර ගැනීමට උචිත යහපත් සදාචාර දර්ශනයක් සපයන පිළිවෙතකි. තවත් අයෙකුට එය ධන උල්පතකි. හොඳ සන්නිවේදනය උපායමාර්ගයකි. කළමනාකරණ ක්‍රමවේදයකි. පාලකයෙකු හට සූක්ෂමව මිනිසුන් අවනත කරගන්නා වූ පරිපාලන උපක්‍රමයකි. පන්සල, ආරණ්‍ය සේනාසනය කරා මහජනතාව ආකර්ශණය කරගත හැකි සාධාරණ යුක්තිසහගත මෙවලමකි. බුදු දහම පුද්ගල අවශ්‍යතාව මත විවිධ අයුරින් විවිධ අය සංජානනය කරගනු ලබන බව මේ අනුව පෙනී යයි. බුදුරදුන් ජීවමාන කාලයේ දී බුදු බණ අසන සැදැහැතියන්ගේ මුදල් පසුම්බි සොරකම් කිරීමේ චේතනාව සහිතව බුදුරදුන් ධර්මදෙශනා කරන ස්ථානයට ගොස් ඒ ධර්මදේශනාව අසා සෝවාන්මාර්ගඵලයට පත්ව තමා තුළ මුලින් පැවති සොරකම් කිරීමේ අදහස මුලුමනින්ම අත්හැර දමා යහපත් හා ධාර්මික වූ පුද්ගලයන් පිලිබඳව ත්‍රිපිටක බුද්ධ දේශනාව තුළ සඳහන් වේ. බුදු දහම වෙතට ළංවන චේතනාව කවරාකාර වුවද කුමන මට්ටමේ වුවද අවංකව ධර්මය වෙත නැඹුරු වන්නේ නම් එහි ගැබ්වන අමෘත සිසිලස ඒ විවිධාකාර මට්ටමේ වූ පුද්ගලයන්ට පවා ලැබිය හැකි බව මේ අනුව පෙනී යයි. මුලින් අසත්පුරුෂයෙකුව සිටි අයෙකු වුවද තමන්ගේ වරද වටහාගෙන පසුව යළි නිවැරදි විය හැක්කේ ඒ පුද්ගලයා අවංක නම් පමණකි. කපටි යටි අදහස් ඇති අයෙකුට කෙදිනකවත් නිවන බඳු අතිගම්භීර උසස් ධර්මයක් ප්‍රතිවේධ කළ නොහැකිය. කපටි උගතාට වඩා අවංක නූගත් ශ්‍රද්ධාවන්තයෙකුට පහසුවෙන් නිවන් අවබෝධ කරගත හැකිවන්නේ මේ නිසාය. දැනුමෙන් මොළය පුරවා ගැනීම ඇතැම් අවස්ථාවලදී නිවන් අවබෝධයට මේ නිසා බාධාකාරී විය හැකිය. මාර්ගඵල අවබෝධය ඇති වන්නේ කෙළෙස් ගිනි නිවී හදවත නිවුණු සිසිල් වූ විටය.බුද්ධිය,දැනුම එය උපකාරී වනු මිස නිවන් අවබෝධය හුදෙක් අභ්‍යන්තර මොළ ව්‍යුහයේ පමණක් ඇතිවන වෙනසක් නොවේ. ඒ පිළිබඳව බොහෝ දෙනෙකු ඇති කර ගෙන ඇත්තේ වැරදි අවබෝධයකි. විවිධ කෛරාටිකම්වලින් සමාජයේ බොහෝ දෙනෙකු රවටනසුළු පැවැත්මක් සහිත අයට වඩා පහසුවෙන් ඔවුන්ගේ කපටිකම් නිසා නිරතුරු පීඩාවට පත් අවංක, අහිංසක, ප්‍රතිපත්තිගරුක අයට මාර්ගඵල අවබෝධ කරගත හැකිය. බුදු දහම පිළිබඳව නිවැරදිව දැන ගැනීමට නම් කිසියම් කාලසීමාවක් වැය කර පළමුවෙන් එය ගැඹුරින් අධ්‍යයනය කළ යුතුය. උඩින් පල්ලෙන් කිසිවෙකුගේ අදහසක් මත එල්ලී කිසිවක් විචාර පූර්වකව නොසිතා තමන්ගේ සිතට එන හැඟීම් අනුව අත්තනෝමතිය නිවැරදි යැයි සිතීම වැරදිය. නමුත් අද බොහෝ දෙනෙකු දැන හොඳ නොදැන කරන්නේ ද එයමය. බුදු දහම තමන් දන්නවා යැයි සිතාගෙන ඒ පිළිබඳව තවෙකෙකු හා විවිධ තර්කවාදවල පැටලී කාලය නාස්ති කිරීමටද සමහරු කටයුතු කරති. මෙබඳු අය සිතනුයේ බුදු දහම ඉගෙනීම ඉතා පහසු සරළ දෙයක් යැයි කියාය. නමුත් ඒ අදහස වැරදිය. මෙසේ සිතන්න වෛද්‍යවරයෙකු, ඉංජිනේරුවෙකුවීම පසෙක තබන්න. අඩුම තරමින් මේසන් බාස් කෙනෙකු හෝ සාර්ථක වඩු බාස් කෙනෙකු වීමට හෝ එබඳු ඕනෑම වෘත්තිකයෙකුවීමට අදාළ විෂය පිළිබඳව ප්‍රමාණික අධ්‍යයනයක් කළ යුතුය. මේසන් වැඩ හැර වෙනත් ඕනෑම විෂය ක්ෂේත්‍රයක් පිළිබඳව හසළ දැනුමක් ඇති අයෙකුට සිමෙන්ති භාවිතා කර ගඩොල් තබා ඇද නැතුව හරි කෙළින් බිත්තියක් බැඳ ගැනීමට නොහැකිය. සිවිල් ඉංජිනේරු ශිල්පය පිළිබඳව උපාධිධාරියෙකුට වුවද හරි කෙළින් බිත්තියක් බැඳිය නොහැකිය. එසේම මේසන් බාස්වරයෙකුට සිවිල් ඉංජිනේරුවෙකුට වඩා හොඳින් බිත්ති බැඳිය හැකි වුව ද ඔහුට සිවිල් ඉංජිනේරුවරුන් කරන්නාක් පරිදි විශාල ගොඩනැඟිලි අතිශය නිවැරදි ගණනය කිරීම් සහිතව සැලසුම් කළ නොහැකිය. එකිනෙකාගේ වෘත්තීය දැනුම, අවබෝධය, කුසලතාව වැනි දේවල් සඳහා ගරු කිරීමක් සෑම දෙනෙකු තුළම ඇතිවිය යුතු වන්නේ සමාජයීය කාර්යභාරයන් සාර්ථකව ඉටු කර ගැනීම සඳහා අවශ්‍ය වන්නාවූ සමූපාකාර පැවැත්මේ වටිනාකම නිසාය. බුදු දහම පිළිබඳව එකිනෙකා තුළ ඇති අවබෝධය ද අඩුවැඩි වශයෙන් ඉහත නිදසුනෙහි විස්තර කරන ලද ආකාරයට ඇති විය හැකිය. සමහරුන්ට බුදු දහම පිළිබඳ ඇත්තේ භාවනා වැඩීම තුළින් ඇති කර ගත් දැනුමකි. අවබෝධයකි. තවත් කෙනෙකුට සාමාන්‍ය පෙළ උසස් පෙළ මට්ටමේ හෝ දහම් පාසැල් අවසාන ධර්මාචාර්ය මට්ටමේ දැනුමක් හෝ විශ්වවිද්‍යාල ප්‍රථම හෝ පශ්චාත් උපාධි මට්ටමේ දැනුමක් තිබිය හැකිය. ඒ අතර තවත් අයෙකු සහතික දැනුම කවරාකාර වුව ද ඒ පුද්ගලයාගේ චර්යාව, ආකල්ප හා සදාචාරාත්මක මට්ටම පහළ මට්ටමක තිබිය හැකිය. බුදු දහම පිළිබඳව වුවමනාවට වඩා අති සූක්ෂම මට්ටමින් දාර්ශනිකව හෝ තාර්කිකව සාකච්ඡාවට බසින පුද්ගලයා හැම විට ම ප්‍රතිපත්තිගරුක අයෙකු නොවිය හැකිය.එසේම විචාර පූර්වක නොවී සම්ප්‍රදායට වහල්ව සිතමින් ද කිසි දිනෙක සත්‍ය අවබෝධය ලැබිය නොහැකිය. ගිහි හෝ පැවිදි බව පිළිබඳව ද ඇත්තේ නිවන කරා යන වේගයෙහි වෙනස මිස අරමුණෙහි වෙනසක් නොවේ. ගිහියාගේ මෙන්ම පැවිද්දාගේ ද අරමුණ නිවන ශාක්ෂා කර ගැනීමයි. ඒ සඳහා ප්‍රතිපත්තියේ ද වෙනසක් නැත. දෙපක්ෂයම අනුගමනය කරනුයේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. පැවිද්දා හංසයාගේ ගමන මෙන් සරළ සැහැල්ලු පැවතුම් සහිතව චාම්ව හා වේගවත්ව නිවනට ළඟා වෙද්දී ගිහියා පුහු අඩම්බරකාර මොණරෙකු මෙන් සෙමින් ගමනක නිරත වන බව ඒ පිළිබඳව දක්වා ඇති සාම්ප්‍රදායික අර්ථකථනවල සඳහන්ය. සත්‍යාවබෝධය පිණිස වඩා වැදගත් වනුයේ පුද්ගල මනස ක්‍රියාකරන හැඩය හා ස්වරූපයයි. යම් පුද්ගලයෙකුගේ ගිහි හා පැවිදි බව බාහිර හැඩයට අයත්ය. ධර්මාවබෝධය ලැබීම සඳහා අවශ්‍ය වනුයේ පුද්ගල මනස නම් අභ්‍යන්තර හැඩයයි. මෙලොව පුද්ගල විවිධතා පහසුවෙන් ගිණිය නොහැකිය. අමු අඹ මෙන් බාහිර හැඩයෙන් යුතු නමුදු ඉඳුනු අඹ ඇතිවාක් මෙන්ම ඉඳුනු අඹ මෙන්ම බාහිර හැඩයෙන් යුතු අමු අඹ ද තිබේ. එසේම බාහිර හා අභ්‍යන්තර හැඩතල දෙකින්ම සමාන අමු හා ඉඳුනු අඹ ද තිබේ. මේ තත්වය පුද්ගල ක්‍රියාකාරීත්වයට බුදුරදුන් උපමා කර ඇත. ඊට සමානව බාහිර හැඩය ගිහි හෝ පැවිදි වුව ද දැඩි අවශ්‍යතාව හා කැපවීම තිබෙන්නේ නම් ගිහි පැවිදි භේදයකින් තොරව නිවන කරා ගමන් කරන වේගය වර්ධනය කරගත හැකි බව ද පැවසිය හැකිය. නමුත් මෙහි දක්වා ඇති කරුණ වැරදි අංශයෙන් තේරුම්ගෙන ගිහි පැවිදිබව ලඝුකර සැලකීම ද වැරදිය. බුදුරදුන් ජීවමාන කාලයේදී ගිහි බවේ සිටම උතුම් අර්හත්වයට, අනාගාමී, සකෘදාගාමී හා සෝවාන් ආදී මාර්ගඵලවලට පත් වූ අය සිටි බව පෙන්වා දිය හැකිය. සත්‍යාවබෝධය ලබනුයේ පුද්ගල මනසයි. බාහිර කවරය නොවේ. මෙය වර්තමානයේ වැඩි දෙනෙකු පටලවාගන්නා තැනකි. කවරය කහ පාටට හෝ සුදෝ සුදු පාටට පෙනුනු පමණින් ඒ පුද්ගලයා උසස් සිල්වතෙකු බවට සමහරු වරදවා වටහා ගනිති. ප්‍රතිපත්තිගරුක බව මිනිස් සමාජය වෙතින් දුරස් වන්නට වූ ප්‍රමාණයට බාහිර කවරයට ඔවුහු වන්දනාමාන කරන ස්වභාවය අධික වෙති. සමාජය ප්‍රතිපත්තිගරුක බවෙන් ඈත්වීමේ ප්‍රමාණය මැන ගැනීමේ මිණුම් දඬුවක් ලෙස ද බාහිර ඔපයට කරන පුද සත්කාරවල ස්වභාවය සැලකිය හැකිය. ගිහියන්ට විදර්ශනා භාවනා වැඩීම සුදුසුදැයි යනුවෙන් තර්කග්‍රාහීවෙමින් කාලය විනාශ කර දැමීමට වඩා ඒ වෙනුවෙන් විනාශ කරන කාලය භාවනා වැඩීම පිණිස යෙදවූයේ නම් එය මහත් වැඩදායකය. බුද්ධ කාලයේ දී නම් ගිහි පැවිදි නොව ස්ත්‍රී පුරුෂ භේදයක්ද නැතිව හිස් ගිනිගත්තවුන් විලස විදර්ශනා භාවනා වඩා බොහෝ පිරිස් මාර්ගඵල අවබෝධය ලැබූහ. බුදුරදුන්ද ඒ සඳහා ප්‍රතිපෝෂණය ලබාදී ඇති ආකාරය ධම්මපද ගාථාවල දැකගත හැකිය. යමෙකු මාර්ගඵල අවබෝධයේදී ලබන සිතේ සංසිඳීම වචනවලින් විස්තර කළ නොහැකිය. උගතෙකු හට වචනවලින් බුදු දහම විග්‍රහ කළ හැකිය. නමුදු මාර්ගඵල අවබෝධයේදී ඇතිවන සැනසීම වචනයට නඟා තවත් අයෙකුට පැහැදිලි කළ නොහැකිය. එය ගොළුවෙකු දකින සිහිනයක් හා සමානය. නමුදු ඒ උපමාව වුවද අධානග්‍රාහීව ගැනීමෙන් විග්‍රහකිරීමට අවශ්‍ය කරුණ තව තවත් විකෘතිවී යයි. ඒ වචනවල ස්වභාවයයි. කොතෙක් විස්තර කළද වචනවලින් දැක්විය හැක්කේ දළ අදහසක් පමණි.අති සූක්ෂතම ගැඹුරු මනෝභාවයන් වචනවලින් එලෙසම විස්තර කළ නොහැකිය.එසේ කිරීමට ගන්නා උත්සාහය තුළ දීම ඒ සියුම් අදහස තව තවත් විකෘතිවී යයි. නිතරම වචනවලින් ලබාදෙන්නේ එහි නියම ස්වභාව නොව අනුන් වචනවලට ලබාදී ඇති අර්ථයයි. නමුත් යමෙකු විදර්ශනා භාවනාව වඩා මාර්ගඵල තනිව අවබෝධ කිරීමේ දී වචනවලින් වියුක්ත ස්වයං ප්‍රත්‍යක්ෂතුළින් ලැබෙන නිවැරදි අවබෝධය ලබයි.එය කෙසේවත් වචන භාවිතය තුළින් තවත් අයෙකුට ලබාදිය නොහැකිය.

මඳක් හෝ විදර්ශනා භාවනා කළ පුද්ගලයෙකු හැටියට විදර්ශනා භාවනා අභ්‍යාස කිරීමේදී පුරුදුපුහුණු කරනුයේ විඳීම අත්හැරීම යැයි ප්‍රකාශ කළ හැකිය.නමුදු ස්වයං ප්‍රත්‍යක්ෂයක් ප්‍රකාශ කිරීමේ දී මෙකල ඒ සඳහා භාවිතයේ පැවති වචන අතරින් හොඳම වචනය ලෙස දැනුනු විඳීම යන්න මෙහිදී භාවිතා කර තිබේ. නමුත් විඳීම යන්න මා භාවිතා කළ අර්ථයට වඩා වෙනස්ව එය අසන බොහෝ දෙනෙකු වටහා ගනු ඇත.නමුත් ඒ අය විඳීම යන්න වටහාගන්නේ මා භාවිතා කළ අර්ථයට වඩා හාත්පසින්ම වෙනස් වූ අර්ථයකිනි. එසේකොට මා පැවසූ විඳීම යන්න වැරදි බව පවසමින් මා සමඟ වාදවිවාදවලට එළඹිය හැකිය. නමුත් එය මා භාවිතා කරනු ලද්දේ ඔවුන් එයට ලබාදුන් අර්ථය පිණිස නොව ස්වයංප්‍රත්‍යක්ෂ අත්දැකීමක් ලෙස බව ඔවුන්ට කිසිසේත් වටහාදීම අසීරුය. කෙනෙකුට භාවනා අවබෝධයක් ප්‍රකාශ කළ නොහැක්කේ මේ නිසාය. බුද්ධ වචනය විග්‍රහ කිරීමේ දී එසේ සිදු කිරීම වරදක් බව සාම්ප්‍රදායික අර්ථකථනවල සඳහන්ය. මන්ද සම්මා සම්බුදුවරයෙකුගේ ප්‍රඥා බලය සෙසු ශ්‍රාවක රහතන්වහන්සේ හට වුවද නැත. බුද්ධ වචනය විග්‍රහකිරීමේ දී බුදුරදුන් මෙසේ ප්‍රකාශ කර තිබේ යනුවෙන් මිසක එය මෙසේ විය යුතුයැයි තමන්ගේ මතයට අනුව ධර්මය විග්‍රහ කිරිම බලවත් වරදකි. යම් තැනක තමන්ගේ අදහස දැක්විය යුතු නම් එය නොසඟවා මේ පිළිබඳ බුදුන් වහන්සේගේ මෙසේ ප්‍රකාශ කර ඇත.මෙය මට මෙසේ යැයි වැටහේ යැයි තමන්ගේ අදහස දැක්විය හැකිය. එසේ සිදු නොකොට තමන්ගේ අදහස් බුදුන්ගේ අදහස් ලෙසට හුවා දැක්වීම විශාල වරදකි. සමහරු මේ වරද නොදැන සිදු කරන අතර තවත් අය දැන ද ආමිෂ ලාභයෙන් සිදු කරති.අද ඇතැම් විද්‍යුත් හා මුද්‍රිත ජන සන්නිවේදන මාධ්‍යවල බුදු දහම විග්‍රහ කරන ගිහි පැවිදි මෙබඳු ආකල්ප ඇති පිරිස් බහුලව දැකගත හැකිය. ධර්මයෙහි නියම ස්වරූපය මහජනතාව අතර සන්නිවේදනය කරවීම සඳහා නිවැරදි ප්‍රතිපත්තිගරුක අයගේ අවශ්‍යතාව මේ නිසා වඩාත් ඉස්මතුවීම නොවැළැක්විය හැකිය.

මහාචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ

සැප ආසන භාවිතය බුදු දහමට පටහැනිද?

සැප ආසන භාවිතය බුදු දහමට පටහැනිද?

උස් අසුන්වල මහ අසුන්වල ඉතා සුඛෝපභෝගීව අසුන්ගැනීමට හා හිඳ ගැනීමට අප කවුරුත් කැමතිය. එහි ලොකු පොඩි කිසිදු ඛේදයක් නැත. මිනිසුන් පමණක් නොව තිරිසන් සතුන් පවා කයක සුවපහසු අයුරින් වැතිර ගැනීමට දක්වනුයේ පුදුමාකාර කැමැත්තක් බව නිරීක්ෂණය කළ හැකිය. සුනඛයන් වැනි සතුන් අළු ගොඩවල ලගින්නෙත්, වැලි ගොඩැලි, මහපාර බඳු උණුසුම ඇති ස්ථානවල වැතිර සිටීමට ප්‍රියතාවයක් දක්වනුයේත් මේ හේතුව නිසාමය.ඒ නිසා කයට සැප දීම මිනිසුන් අතර පමණක් නොව සතුන් අතර පවා පවතින එක්තරා පොදු චර්යාවක් ලෙස හැඳින්වීම නිවැරදිය. තිරිසන් සතුන්ගේ නොදියුණු විඤ්ඤාණ ශක්තිය නිසා කයට සැප දීමට වැඩිමනක් වූ දෙයක් උන් නොදනිති. උන්ගේ ඒකායන අරමුණ ඉන්ද්‍රියන් පිණවීම පමණකි. සතුන් තිරිසන් යෝනියෙහි ඉපදීමට ප්‍රධානම හේතුවක්වී ඇත්තේද මේ අයුරින් කුණ කය වැරදි අයුරින් පිනවීමට යාම බව බුදුදහම පිළිබඳ මඳ අවබෝධයක් හෝ ඇති අය හොඳින්ම දනිති. නමුත් මිනිසුන්වන අපට කයට සැපදීමට එහි දෙයක් වැඩිමනත් යමක අවශ්‍යතාව හොඳින්ම වැටහිය යුතුය. තිරිසන් සතුන්ට සාපෙක්ෂකව මනස හොඳින්ම සංවර්ධනයවී ඇත්තේ මානවයාට පමණක් වන බැවින් කයට සැපදීමට වඩා දුරක් මානවයාට අවබෝධයවිය යුතුය.මේ හේතුව නිසා එදාමෙදා තුර මිහිපිට පහළවූ බොහෝ ආගම්වල කයට සැප දීමට එහා බුද්ධිමය පරිපාකය පිණිස උත්සුකවීමක් පෙන්වා දී තිබේ. බුද්ධිය නම් අවබෝධය ඇතිකර ගැනීමයි. එම අවබෝධය ඇති කර ගැනීමට විවිධ ආගම්වල විවිධාකාර ප්‍රතිපාදා පෙන්වා දී ඇත. නමුත් ඒ සියල්ලේම සාම්‍යය සේ ගත හැකි එක දෙයක්ද තිබේ. එනම් හැගීම්වල වහලෙක් නොවී බුද්ධිමත්ව මානව වර්ගයාට උසස් මෙහෙයක් වන පරිදි අපගේ ඉදිරි පැවැත්ම සකසා ගැනීම සඳහා වැඩපිළිවෙලක් බොහෝ ආගම්වල ඉදිරිපත්වී තිබේ. විශ්වාස කිරීම පෙළඹවීම,කාරුණිකත්වය,චිත්ත විශුද්ධිය,ප්‍රඥා විශුද්ධිය,චර්යා විශුද්ධිය, යාඥාව හා අභිචාර විධි ආදිය මඟින් තමා විශ්වාස කරන පරම නිෂ්ටාව ළගාකරගත හැකි බව මේ බොහෝ ආගම්වල දක්වා ඇත. උච්චාසයන මහාසයනා වේරමණී සික්ඛාපදං සමාදියාමි යන ශික්ෂාපදය ඔබ හොඳින් අසා ඇතිවාට සැකයක් නැත. පෝයදාට පන්සල් ගොස් සිල් සමාදන්වීමේදී අපි මේ ශික්ෂාපදය සමාදන් වෙමු. අටසිල් දස සිල් යන සීල දෙවර්ගයේම මේ ශික්ෂාපදය දක්නට ඇත. බොහෝවිට අපි සිල්සමාදන්ව එදින බිම වාඩිවී දහම් අසමින් භාවනා කරමින් කාලය ගත කරන්නෙමු. මන්ද නිවසේදී මෙන් පුටුවල, සෝපාවල මෙලෙස සිල් සමාදන්ව අසුන් ගැනීම නුසුදුසු බව අප සිතන බැවිනි. උච්චාසයන නමින් හැඳින්වෙනුයේ උස් අසුන්ය. ඇඳන්, සෝපා, පුටු ආදි සැප පහසුකම් ඇති ආසනයි. මහ අසුන් නම් හිඳගත්විට හෝ සයනය කරන විට සිරුර ඒ අසුන් හෝ සයනතුළට ගිලා බස්වන අයුරින් හා ආසනයෙහි එරී යන අයුරින් නිමවා ඇති සුවිශාල අධි සුඛෝපභෝගී ෆෝපා සෙට්, කුෂන් ආසන ඔබ දැක ඇතිවාට කිසිදු සැකයක් නැත. ඒවා උස් ලෙසින්ද සුවිශාල ලෙසින්ද නිමවී තිබේ. එබැවින් උච්චාසයන මහාසයන යනු උසින් වැඩි මෙන්ම සුවිශාල ලෙසින්ද යුතු වන ලෙස විල්ලුද ආදියෙන් නිමාවූ ඉතා සුවපහසු සුඛෝපභෝගී විශාල ප්‍රමාණයේ ආසන, පුටු, සෝපා, ඇඳන්, කවීචි ආදි හිඳිමට, සයනයට භාවිතා වන සැප පහසු ආසනයි. සාමාන්‍ය නිවසක පුටු, ඇඳන්, සෝපා, කවීචි ආදියෙහි මේ ලක්ෂණ අඩුවැඩි වශයෙන් දක්නට ඇත. ගිහි නිවාසවල පමණක් නොව වත්පොහොසත්කමින් යුතු පන්සල්වල හා විවිධ නම්වලින් අද කාලේ දක්නට ඇති බෞද්ධ සිද්ධස්ථානවලද මේ ආකාරයේ සැප පහසුකම්වලින් හා සුඛෝපභෝගීකම්වලින් යුතු ආසන දක්නට ලැබේ. ගිහි පැවිදි භේදයක් නැතුව සිරුර සැතපවීම පිණිස මේවා භාවිතා වේ. මේවාවල අසුන් ගෙන සිටිමේ දී සිරුර ඒවායේ ගිලියන බැවින් සිරුරට පුදුම සනීපයක් දැනෙයි. ඒවා තනිකරම කාම තෘෂ්ණාවේ විවිධ හැඩතලබව බොහෝවිට ගිහි පක්ෂයටද වඩා පැවිදි පක්ෂය ඉතා ඉක්මනින්ම අමතක කරති. ඒ ඇතැම්විට වාසියට විය හැකිය. පන්සල්වල තමන්ට හිඳ ගැනීම පිණිස විසිතුරු සුඛෝපභෝගී සෝෆා සෙට් තබා ගන්නා භික්ෂූහු තමන් මුණ ගැනීමට පැමිණෙන ගිහියන්හට පිරිනමනුයේ කුඩා ප්‍රමාණයේවූ ලෑලි බංකුවකි. ගිහියෝ හැමෝම තරුණයෝ නොවෙති. මැදිවයස්වල අය, මහලු අය, ගර්භනී මාතාවන්, වයසක ගැහැණු, රෝගී අය, ආතරයිටීස් වැනි සන්ධි රෝග වැළඳි ආසනයකට හරිහැටි දෙපා නවා හිඳ ගැනීමට අපහසු අය ද භික්ෂුන් හමුවීමට පැමිණෙති. එබඳු අයට පවා යම්තම් පශ්චාත් භාගය තබා ගැනීමට වත් නොහැකි කුඩා ප්‍රමාණයේ ලෑලි තීරයකින් සකස් කර ඇති ලී බංකු පිරිනමන තරුණ ලාබාල වියේ දඟර කෙලිලොල් භික්ෂූහු ඔවුන් ඉදිරියේ සුව පහසු සුඛෝපභෝගී සෝෆා සෙට්වල හිඳ දෙකකුල් වනා වනා පද්ද පද්දා සිරුර සතපවමින් ඉතා සුපපහසු ලෙස වැතිර හිඳගෙන මුලාවූ සිහි ඇති විලස අසංවරශීලීව යාගිය කතාබහේ යෙදෙති. නැතහොත් පුළුල් දසන් දක්වා කොක් හඬලා සිනා සෙමින් ගිහියන් හා සංවාදයේ නිරත වෙති. එසේ නැතහොත් අහංකාරව ආඩම්බර සාඩම්බර ලීලා මවා පෙන්වමින් නිහඬමුවින් මුනිවත රකිමින් හිඳිති. එක්කෝ තමන්ගේ කෙරුම් කියුම් පිළිබඳව තමාම උජාරුකම් කියා පාති. තමන්ට සිව් පසයෙන් සලකන ගිහි උවැසි උවැසියෝ කෙතරම් අපහසුවෙන් හා අසීරුවෙන් තමන් අභිමුවෙහි වාඩිවී සිටින්නේදැයි යන්න ගැන පවා හැඟීමක් හෝ තැකීමක් බොහෝ භික්ෂූන්වහන්සේලාහට නැත. වියපත් වයෝවෘද්ධ උපාසක උපාසිකාවෝ දෙදණ, දෙකකුල් වේදනා ගෙන දෙමින් ඉතා අසීරුවෙන් උන්වහන්සේලා ඉදිරියේ ඇති බිම හෝ කුඩා බංකු මත අසුන්ගෙන් උන්වහන්සේලා පවසන දේවලට සවන් යොමද්දී දෙකකුල් පද්දා පද්දා කකුලෙන් බිම ඉරි අඳිමින් අල්ලාප සල්ලාපයේ නිරතව සිටින ආකාරය දැකගත හැකිය. සාමාන්‍යයෙන් බෞද්ධ භික්ෂුවක් තම සිරුර හා චර්යා ඉතා සංවරව පැවැත්වියයුතු වුවද මෙකල බොහෝ තරුණ භික්ෂූහු මේ බව උවමනාවෙන්ම ඉවතලා දමති. කායික සංවරය, වාචසික සංවරයටත් වාචසික සංවරය මානසික සංවරයට හා දැමුණුබව පිණිස උපයෝගීවන බව බුදු මුවින්ම දේශනාකොට තිබේ. නමුදු නූතන බොහෝ තරුණ භික්ෂූන්හට ඒ බවක් නොවැටහෙන බව ඇති කරනුයේ පහන් සංවේගයකි. දෙතිස් කුණපයෙන් සමන්විත මේ සිරුර ආදීනවයක් ලෙස දැකිය යුතු බව සාමාන්‍යයෙන් පැවිදි බවේ අංගයකි. කායානුපස්සනාවට අයත් දෙතිස් කුණප භාවනාව, අසුබ භාවනාව, නවසීවථක භාවනාව ආදී වශයෙන් පැවිදි පක්ෂයට අනිවාර්යකොට දක්වා ඇති බොහෝ භාවනාක්‍රමවල සිරුරේ ආදීනව මෙනෙහි කිරීමට බුදු හිමියන් උපදෙස් සපයා ඇති බව ත්‍රිපිටක දේශනාවල දැකගත හැකිය. නමුදු අද වැඩ වෙසෙන බොහෝ හිමිවරුන්ට ඒ බවක් සිහිපත් නොවේ. උන්වහන්සේලා මූලිකත්වය ලබා දී ඇත්තේ සිරුරේ ආදීනවය දැකීමට නොව සිරුර සැතපවීමටය සිරුර සැතපවීම වරදක් හෝ පැවිදි බවට උචිත නොවන්නක් බව මේ හිමිවරු නොසිතති. මන්ද උන්වහන්සේලා පැවිදි බවට පත්ව ඇත්තේ කුඩා කාලයේදීම වන බැවිනි. කුඩා කාලයේදී දෙමව්පියන්ගේ හෝ භාරකරුවන්ගේ කැමැත්තට සසුන්ගත වන කුඩා හිමිවරුන්ට ගිහි ජීවිතය පිළිබඳව අවබෝධයක් නැත. ඒ අවබෝධයක් නොමැති කම නිසාම ඔවුහු ගිහි ජීවිතය මහාමේරුවක් ලෙස දකිති. හඟිති. පංචේන්ද්‍රියන් පිණවීම පිළිබඳව එබඳු හිමිවරුන්ගේ අධික කැමැත්තක් පවතියි. තමන් ළඟ නොමැති දේවල වටිනාකම අධිකව දැනීම මනුෂ්‍ය ස්වභාවයකි. ඒ අනුව යති දිවියෙහි වටිනාකමට වඩා ගිහි බවේ පංච ඉන්ද්‍රීය ප්‍රීණනය අගය කර සැලකීමට මෙබඳු අය යොමුවනු දක්නට ලැබේ ගිහි නිවෙස්වල ඔවුනට ඇති වත්පොහොසත්කම්වල ප්‍රමාණයට ඒවායේ ඇති සෝෆාසෙට්වල සුඛෝපභෝගී බවේ අඩු වැඩිකම් තිබේ. මිල මුදල් යහමින් ඇති නිවෙස්වල දක්නට ලැබෙන පුටු, සයන, කවිචී, සෝපා ආදියෙහි ඇති සුඛෝපභෝගීත්වය එසේ මිල මුදල් නොමැති නිවෙස්වල ඇති එබඳු දේවලට වඩා වැඩි බව දැකගත හැකිය. මෙසේ හිඳීමට, සයනයට භාවිතාකරන උපකරණවල සුඛෝපභෝගීත්වය උපරිමව තබා ගැනීමට ඒ සඳහා මිනිසුන් මෙලෙස යහමින් මිලමුදල් වියපැහැදම් කරන්නේ මන්ද? ස්පර්ශ කාමය කෙරෙහි ඇති තෘෂ්ණාව මීට හේතුවයි. මානව සිරුරේ සම පිහිටි සෑම ස්ථානයකම සංවේදී ස්නායු තන්තු ඇත. සමට ස්පර්ශවන සෑම දෙයක්ම වේදනා (senses) ලෙස මොළයට සංඥා යවනුලබන අතර මානව මොළය මෙය හඳුනාගෙන එය කුමන ස්වරූපයක වේදනාවක්දැයි ක්ෂණිකව සංජානනය කරනු ලබයි. මානව ස්නායුපද්ධතියේ කාර්යභාරය වේදනාදැනීමේ ක්‍රියාවළිය (sensing) වේදනා සංජානනය ලෙස (sense perception) හැඳින්වේ. මේ වේදනා දැනීම ඇසීම, ආඝ්‍රාණය, රසදැනීම, පෙනීම, ස්පර්ශය, සිතීම ආදී සය අයුරකින් සිදු වේ. ඒ අනුව ස්පර්ශය යනු වේදනාදැනීමේ සමස්ත ක්‍රියාවළියේ 1/6ක කොටසකි. එම කුඩා 1/6ක කොටස තෘප්ත කරනු පිණිස මෙලෙස මනුෂ්‍යයෝ විය පැහැදම් කරති. කාම යන පාලි වචනයේ අර්ථය කැමති වේ යන්නයි. කැමැත්ත, රුචිකත්වය, ආශාව මෙලෙස වර්ධනය වීමෙන් තෘෂ්ණාවද තෘෂ්ණාව වැඩිදියුණුවීමෙන් උපාදානයද, උපාදානය වැඩිදියුණුවීමෙන් පරිලාහයද ඇතිවේ.ලෝකය සමඟ බැදීම් ඇතිවීමේදී ඒ බැඳීම ක්‍රමිකව වර්ධනය වනුයේ කාමයේ සිට පරිලාහය දක්වා වේදනාව දැඩිව රසවිඳීමේ වුවමනාව ඇතිවීම නිසාය.සීලය නම් විරතියයි. හෙවත් විරමණයයි.කායික හා වාචසිකව විරති ඇතිකර ගැනීම සීලයෙන් සිදුවේ.හේතු සහිතවම මේ විරතිය ඇතිකරගනියි.අහේතුකව නොවේ.ස්පශය ඇතිවීම හැමවිටම සැප සහගත නැත.ඇතැම්විට කටුක,දුක් ස්පර්ශද ඇතිවේ. වඩා නිවැරදිව කිවහොත් එලෙසට මොළය යම්යම් ස්පර්ශ වේදනා වටහාගනු ලැබීමයි.මේ අයුරින් ඇතැම් ස්පර්ශ වේදනා දුක්,කටුක සේද තවත් ස්පර්ශ වේදනා සැප,සුඛ සහගත ලෙසද, ඇතැම් ස්පර්ශ වේදනා මේ දෙවර්ගයටම අයත්නොවන බැවින් මධ්‍යස්ථ උපේක්ෂා වේදනා ලෙසද මොළය විසින් වටහාගනු ලැබේ.සෑම ස්පර්ශයක්ම මොළය වෙත ස්නායුපද්ධතිය මඟින් ලැබෙනුයේ සංඥාවක් ලෙස පමණකි.එම සංඥා විග්‍රහකරන මොළය ඉන් පසු ඒ සංඥා,සැප,දුක්,උපේක්ෂා ලෙසට වර්ගීකරණය කරනු ලැබේ.එසේ වර්ගීකරණය කරගැනීමෙන් පසුව ඊට අදාළ ප්‍රතිචාර දක්වනු ලබයි.ඒ අනුව සැප වේදනාවට ආකර්ශණීය ලෙසද,දුක් වේදනාවට විකර්ශණීය ලෙසද උපේක්ෂා වේදනාවට මධ්‍යස්ථ ලෙසද ප්‍රතිචාර දැක්වේ.මෙසේ තෙවදෑරුම්ප්‍රතික්‍රියා දැක්වීමට හේතුව අපගේ මනස කාලයක් තිස්සේ වැරදි ආකල්ප පද්ධතියකට හුරුකරවනු ලැබ තිබීමයි. කාලයක් තිස්සේ වැරදි ආකල්ප දත්ත ලෙස ලබාදෙමින් අපගේ මනස ක්‍රමලේඛනය (programming) කිරීම මෙසේ ස්පර්ශ ඇතුළු සියලු වේදනා වර්ගීකරණය කිරීමටද ඒ අනුව ප්‍රතිචාර දැක්වීමටද හේතුවයි. මෙසේ වර්ගීකරණය කරගැනීමේ හා ප්‍රතිචාර දැක්වීමේ ක්‍රියාවළිය අඛණ්ඩව සිදුවීම වැරදි ආකල්පවලට මනස හුරුවීමට හේතුවයි. මෙය මෝහය නමින් හැඳින්වේ.මෝහය බැහැරින් ඇතිවන දෙයක් නොව ඒ සමස්ත ක්‍රියාකාරීත්වය වරදවා වටහා ගැනීමයි.මෙලෙස හේතුඵල ක්‍රියාකාරීත්වයක ඵලය හා ඵලසමූහය යළිත් හේතුසමූහයක් ලෙස ඵල සමූහයක් හටගැන්වීමට සාධකය ලෙස ඉදිරිපත්වේ. චක්‍රීයක්‍රියාවලියක් ලෙස මෙය හැඳිනගත හැකිය.පටිච්ච සමුත්පාදය තුළ විග්‍රහවනුයේ මේ චක්‍රීයක්‍රියාවළියයි.හේතුප්‍රත්‍යවල ක්‍රියාකාරීත්වය සූවිසිපට්ඨානයේ වඩා ගැඹුරින් විග්‍රහකර ඇත. පටිච්ච සමුප්පාදය හා පට්ඨාන ඉගැන්වීම් තුළ ෂඩ් සංවේදන ක්‍රියාකාරීත්වය පමණක් නොව ඒ ඇසුරින් සත්වයා, භවගමන,එහි නිරෝධයද විග්‍රහ කර ඇත.මේ ඉගැන්වීම් ගැඹුරුය.විද්‍යාත්මකය.මේ සුක්ෂම විශ්ලේෂණය ගණිතයේ, ශුද්ධවිද්‍යා විෂයන් වලද විද්‍යමානය.බුදු දහම කලාවිෂය ධාරාවට අයත් වුවද බෞද්ධ ඉගැන්වීම් නිසි අයුරින් අවබෝධකර ගැනීමට පාලි වචන කටපාඩම්කර තාලයකට සජ්ඣායනා කිරීමෙන් කළ නොහැකිය. මේ පරම ගැඹුරුවූ ඉගැන්වීම් නිසිපරිදි අවබෝධකරගත හැක්කේ ඊට අවශ්‍ය විශ්ලේෂණ හැකියාව සහිත ජීව විද්‍යාත්මකව බුද්ධිමත් අතලොස්සකට පමණකි.ත්‍රිහේතුක පටිසන්ධිය ලබා ඇතිඅය පමණක් මාර්ගඵල අවබෝධයට පත්වනබව බුද්ධදේශනාවේ සඳහන්වනුයේ එබැවිනි.ගිහිපැවිදි බොහෝදෙනෙකු මෙකල බුදුදහම යැයි සිතනුයේ කලාවිෂයධාරාවට අයත් ඉහතකී ජනප්‍රියලක්ෂණවලින්යුතු නොගැඹුරු කටපාඩම් බුද්ධාගමයි. වේදනා දැනීම්ක්‍රියාවලිය ඉන්ද්‍රිය ක්‍රියාකාරීත්වය ඇසුරින් නිවැරදිව විග්‍රහකර විශ්ලේෂණයකර අවබෝධ කිරීමට වෑයම් කිරීම විදර්ශනා භාවනා වැඩීමයි.එය හුදකලා ස්ථානයක බද්ධපර්යංකගතව දෙනෙත්වසා සිදුකළද මෙබඳු ලිපියක් කියවමින් සිදුකළද උගත්ධර්මධර අය හා සාකච්ඡා කරමින් සිදුකළද යමෙකු සිදු කරන දේශනයකට සවන්දෙමින් සිදුකළද කිසිදු වෙනසක් නැත.වඩා වැදගත්වනුයේ ක්‍රමය නොව අවබෝධය ලැබීමයි.එකම තැනකටයාමට පාරවල් බොහෝගණනක් ඇති සේ අවබෝධයලැබීම පිණිස ක්‍රම විශාල සංඛ්‍යාවක් තිබේ.තමාට ගැලපෙනක්‍රමය තෝරාගෙන ඒ අනුවකටයුතුකර අවබෝධය ලැබීම තමන්ගේ රාජකාරියයි.එක් අයෙකුට ගැලපෙන ක්‍රමය තවත් අයෙකුට ඒ අයුරින්ම සාර්ථක නොවේ.ඒ නිසා අනුගමනය කරන ක්‍රම පිළිබඳ වාදවිවාද තර්කකරමින් කාලය නාස්තිකිරීම තේරුමක්නැති දෙයකි. වේදනා දැනීම් ක්‍රියාකාරීත්වය නිසි ලෙස අවබෝධකර ගැනීමට නම් පළමුව ඒ ක්‍රියාකාරීත්වය පාලනය කිරීම පහසුවකි. ඒ අරමුණ ඉටුකරගැනීම සඳහා බෞද්ධ ඉගැන්වීම්වල සීල විරතිය දක්වා ඇත.ඒ අනුව ස්ර්ශ වේදනා ක්‍රියාකාරීත්වය අවබෝධ කරගැනීම පහසුවීම පිණිස කායික සුඛය ඇතිවන දේ පරිහරණය කිරීමෙන් වැලකීම ශීල ශික්ෂාවක් ලෙස දක්වා තිබේ. මේ ලිපියට මාතෘකාවූ උස් අසුන් මහඅසුන් භාවිතා කිරීමෙන් වැලකීම සීල ශික්ෂාවක් ලෙස ගිහිපක්ෂය සිල්සමාදන්වීමේදී අනුගමනය කරනු ලබයි. ගිහියන් පමණක් උස් අසුන් මහ අසුන් පරිහරණයෙන් වැලකීම පමණක් සෑහේද? නැතහොත් පැවිදිපක්ෂය ඉහත කී සීල ශික්ෂාවෙන් නිදහස් කර තිබේද? බුදුරදුන් ගිහියන්ට වෙනම නිවනකුත් පැවිද්දන්ට වෙනම නිවන් අවබෝධයකුත් දේශනා කර තිබේද?නිවැරදි බුදු දහමේ නිවන් අවබෝධය පිණිස ප්‍රතිපදා දෙකක් නැත. නිවන් අවබෝධය පිණිස ඇත්තේ එකම ප්‍රතිපදාවයි.එය සමථ විපස්සනා, ආර්ය අෂ්ටාංග මග්ග,මධ්‍යම ප්‍රතිපදා,සප්තවිශුද්ධි වැඩීම ආදී වශයෙන් දක්වා ඇත.ගිහිපැවිදි භේදය ඇති වනුයේ මේ එකම ප්‍රතිපත්තිය අනුගමනයකරන වේගයේ ඇති වෙනස මත පමණකි.පැවිද්දා එකම ප්‍රතිපදාවේ හංසයා මෙන් වේගවත්ව ගමන්කරන අතර ගිහියා මොණරා මෙන්ද මන්දගාමී ගමනය නිරතවන බව දක්වා ඇත. බුද්ධකාලයේ දී මෙය අකුරටම මේ අයුරින්ම ක්‍රියාත්මකවූ බැවින් එකල සසුන රහතුන්ගෙන් පිරි පැවතින. අනාගාමී ඵලය ලැබූ ඡත්තපාණි, චිත්ත, විසාඛ ආදී ගිහි උපාසකයෝද විසූහ. නමුදු මෙකල දෙපක්ෂයම බෙහෙවින් පිරිහී සිටිති. ඒ අතරින් ගිහියෝ අඩුම තරමින් පොහෝදිනයට හෝ සිල් සමාදන්ව උස් අසුන් මහ අසුන් පරිහරණයෙන් වැලකී මහ රහතුන් අනුගමනය කරති. නමුදු පැවිද්දෝ වසරේ තුන්සිය හැටපස් දවසේම උස්අසුන් මහ අසුන් පරිහරණය කරති. මෙය දක්වනුයේ කිසිවෙකු ගැන ද්වේෂයෙන් නොව කාරුණිකව වරද පෙන්වා දී නිවැරදි කර ගැනීමේ කාරුණික සද්චේතනාවෙන් බව සලකනු මැනවි.කවුරු සිදුකළත් වරද වරදමය. අද මෙරට සෑම තැනකම ඇති පන්සල්වල බෞද්ධ භික්ෂූන්ගේ පරිහරණය පිණිස ඇති උච්චාසයන මහා සයන ආදිය පිළිබඳව කල්පනා කර බලන්න.පන්සලක බෞද්ධ භික්ෂූන් අසුන් ගන්නා ස්ථානයත් ගිහි අය අසුන් ගන්නා ස්ථානයත් පිළිබඳව සලකා බලන්න.දුප්පත් පොහොසත් භේදයකින් තොරව අද සෑම පන්සලකම පාහේ හිඳගත් විට මුළු පංචස්කන්ධයම සුවදායිව යටට ගිලා බසින ඉස්තරම් වර්ගයේ අති සුඛෝපභෝගී සෝපාසෙට්, කුෂන් පුටු, කවිචී, ඇඳන් ආදිය දැකගත හැකිය.ගිහියා යම්තම් පශ්චාත්භාගය පමණක් තබාගත හැකි පටු කුඩා බංකුවක ඉතා අපහසුවෙන් හිඳ සිටිනවිට හෝ සිටගෙන සිටින විට හෝ බිම හිඳ සිටිද්දී පැවිද්දෝ ඊට ඉදිරියෙන් සුඛෝපභෝගී සෝෆාවල සිරුර සතපවමින් කාමභෝගීව හිඳිති. ටයිල් අතුරනලද සුවපහස් මාළිඟාබඳු පන්සල්වල දෙපයට වැලි ඇටයක්වත් නොපෑගෙන සේ වැඩහිඳිති. අල්පේච්ඡතාව හැරදා මහෙච්ඡතාව,අධිපාරිභෝජනවාදී පැවැත්ම ප්‍රදර්ශනය කරන පැවිදිපක්ෂය දුටුවිට මෙරට බුදුදහමේ පැවැත්ම පිළිබඳ කණගාටුවක් අවංකවම සිතට නැඟේ. සාමණේර දශසීලයද, උපසම්දා සීලයද තුළ උච්චාසයන මහාසයනා වේරමණී ශික්ෂාව ඇතත්, එය වචනයට සීමා කර පිළිවෙත කඩකරති.

බ්‍රහ්මචරිය ප්‍රතිපදාව තුළ නෙක්ඛම්මයට මූලිකත්වය හිමිව තිබේ. කාමයෙන් නික්මීම බාහිරව, අභ්‍යන්තර ලෙස සිදුවීම අත්‍යවශ්‍යය. කාමයේ ප්‍රබලම ස්ථානය ස්පර්ශ කාමයයි. කාමාශාව ඉස්මතු වනුයේ ස්පර්ශයට ඇති තෘෂ්ණාව නිසාමය. උස් හා මහ අසුන් ආසන පරිහරණයෙන් සිදුවනුයේ ස්පර්ශ කාමය විඳීමට සිත්හි තෘෂ්ණාව වර්ධනය වීමයි. ලිංගික තෘෂ්ණාවද ස්පර්ශ කාමය මැයි. ගිහි ප්‍රතිපදාව තුළ ස්පර්ශ කාමය විරතියට මුලුමනින්ම යොමු නොවුනද පැවිදි ප්‍රතිපදාව තුළ ස්පර්ශ කාම විරතිය අනිවාර්යය. එබඳු පැවිද්දෙකු විරතිය අත්හැර ස්පර්ශ කාමය විඳීමට උස්අසුන් මහ අසුන් පරිහණයට යොමුවීම තුළ බෞද්ධ ප්‍රතිපදාවෙන් ඉවත් වීම පැහැදිලිව සනිටුහන් වේ. පැවිද්දා මෙලෙස මෙයට යොමු වීමට ප්‍රබල සමාජ හේතුවක් පැවතිය යුතුය. මෙයට ප්‍රධාන හේතුව බුද්ධ චීවරයට මෙරට ලැබී ඇති ගරුත්වයයි. ඒ ගරුත්වය අනුව තමාගේ පැවැත්ම සකසාගැනීම වෙනුවට ඒ ගරුත්වය අවභාවිතයට ගැනීමට යොමුව තිබීම අදදින බුදු දහමේ පරිහානියට ප්‍රබල හේතුවක්ව තිබේ. ඒ ගරුත්වය ඕනෑ දෙයක දී ගැලවීම ලැබීමට, සැඟවීමට භාවිතා කරන ඉබිකටුවක් බවට පත් කර ගෙන ඇත. පාලි ත්‍රිපිටක අධ්‍යයනයට යොමුවී ඒ පිළිබඳ ගැඹුරු දැනුමක් ලැබීමට භික්ෂූහු යොමු නොවෙති. බුදු දහමේ මතුපිට ඔපයේ ජනප්‍රිය ලක්ෂණ හුවා දක්වා චීවරය උපයෝගී කර ගමින් මිනිස් සිතේ ජාගර හැඟීම්වන ආවේගශීලිත්වය ඉස්මතු කරවීමට මෙකල ඔවුන් බහුලව යොමු වනුයේ ද එබැවිනි. සත්‍යාවබෝධය පිණිස සැබෑ බුදු මඟට ප්‍රවේශවීමට ඔබට ශක්තිය ලැබේවා. ඔබ සැමට තෙරුවන් සරණයි!

මහාචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ

සින්හල

කෙලිලොල් යන්නෙහි අර්ථය 2402:4000:21C1:5B58:60CF:1197:F1A2:3A9 16:53, 6 දෙසැම්බර් 2021 (යූටීසී)