සිරි රහල් පබඳ-පඤ්චිකා ප්‍රදීපය iv
තිට්ඨ: ‘අකතසමාසා ච’ යන්නෙන් මේ තිට්ඨග්වාදි සූත්රචයෙන් අසංඛ්යතසමාස කරන ලද බව කීහු. තිට්ඨන්තී දොහාය අස්මිං ඨානෙ කාලෙ වා තං සො තිට්ඨතු. සංහටා යවා යස්මිං කාල සංහටයවං ‘උම්මත්තගඞ්ගං නාම දෙසො’යි සංඥවිෂයෙහි නිත්යරසමාසයි. ‘උම්මත්තා ගඞ්ගා යස්මිං දෙසෙ උම්මත්තගඩ්ගං’ කියා ව්යුයත්පත්තිමාත්රහයට වාක්යන ගත යුතු. ‘ලොහිතගඩ්ගං’ යනාදිය ද මෙසේ මැයි. ආදිශබ්දයෙන් ‘සමත්තං භූමියා සමම්භූමි, සමත්තං පදාතිනො සමම්පදාති, සමස්ස සොහනත්තං සූසමං’ යානදීන්ගේ සංග්රනහයයි.
ඔරෙ: ‘පාටෙගඞ්ගං’යි අලුක්සප්තමීසමාසයෙන් සිද්ධයැ. එ හෙයින් ‘එකාරන්තත්තං නි‍පාතනතො’ යනු වෘත්තී කාරයන් විසින් කුමක් පිණිසැ කියන ලද ද යත්? ඒ සැබැවැ අන්යෙවිභක්තියෙන් සමාස කළ කල්හි ‘පරං ගංගාය පරෙගඞ්ගං’ කියා සමාස නො වෙයි. ඒ පිණිසයි; තස්ස ඒ ෂෂ්ඨි සමාසයට.
තං: ‘අලිඞ්ගතායං’ යන තැන්හි ද ‘සම්පත්තායං’ කියා සම්බන්ධකටයුතු පූර්වංවාච්යං භවෙද්ය්ස්යව සො’ ව්යියීභාව ඉෂ්යඒතෙ’ යනු හෙයින් පරයේ මේ අසංඛ්යවසමාසයට අව්යභයීභාව යැයි සංඥ කෙරෙත්.
අමා: ‘සො ච එකත්ථිභාවො විසිට්ඨො ‘හිමතො’ යී සම්බන්ධයි. ‘මුහුත්තං සුඛ’ යනු අත්යචන්තසයොගයෙහි විතීයාවිභක්තියි. ‘සරණගතො’ යන තැන්හි ගතශබ්දයා හා ‘සරණං’ යන විතීයාන්තයා ගේ සමාස යැ. රූපසිඦඞියෙහි ‘අමාදයො ප පදෙහි’ යන කත්යාායන සූත්ර්යෙන් ‘සො සරණගතො’ යනාදි ද්විතීයාතත්පුරුෂසමාසප්රඞයොග ද එසේ මැ පදාවතාර ප්රසයොගසිද්ධි ආදියෙහි ද පෙනෙ හෙයින් විතීයා ශ්රී තාතීතපතිතගතාත්යාස්තප්රා ප්තාපන්තෛඃ’ යන ආචාය්ය්ා පාණිනීප්රොණීත විශෙෂවිධාන සූත්රදයට අනුකූල වු විතියාතත්පුරෂ සමාසය මැ ගත යුතුයැ. ශබ්දනිතිකාරයන් විසින් කත්ථවි දුතියා න භවති සරණං ඉති ගතො සරණ ගතො’
පඤ්චිකාප්ර්දීපය 319
කියා ද ‘ඉතිලොපෙ පඨමාය’ ඉතිසද්දස්ස ලොපඪානෙ විහත්ත්යදන්තංපදං පඨමාවිභක්ත්යදන්තෙන සවාසීයතිසො ‘පි සමාසො තප්පුරිසසඤ්ඤො හොති’ යනාදීන් ප්රපථමා තත්පුරුෂ සාධනය පිණිසැ යම් තුෂඛණ්ඩනප්රාහයාසයෙක් කරන ලද ද එය වෛයාකරණයන්හට අනභි මත හෙයින් නිරස්තයැයි දත යුතු. තව ද ‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමි, උපෙමි බුද්ධං සරණං යෙ කෙචං බුද්ධං සරණං ගතාසෙ’ යනාදි පාථයෙහි ගමි ධාතුව ,
‘යස්මා න ගමිසද්දො ‘යං න්යාසදයොච විකම්මකො ගච්ඡාමි සරණන්තිති වත්තබ්බන්තං විජානතා.’
යනු හයින් න්යා දිධාතූන් මෙන් විකර්මතක නොවෙයි. එහෙයින් ‘අජං ගාමං නෙති’ යනු මෙන් ‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමි’ යි කියන්නට නොපිළිවනැ. ‘සරණන්ති ගච්ඡාමිං යි කියැ යුතුයැ එබැවින් මෙහි ඉතිශබ්දය ලුප්තනිර්දිෂ්ටයැ සරණ ශබ්දය ද ප්රඡථමාන්තයැයි දතයුතු. සංස්කාය්ය්ැව වූ ඔදනයට දධිසංස්කාරකයැ. ඒ හෙයින් මිශ්රීිකරණයැ නැති වැ සංස්කාරක නොවන හෙයින් ‘අන්තෙන ව්යකඤ්ජනම්’ ‘භක්ෂ්යෙහණ මිශ්රීය කරණම්’ යනාදි සූත්ර්නැති ව ද සමාර්ථ්යයයෙන් උපසෙක ප්ර්තිතිය වන හෙයින් ‘වුත්තිපදෙන කිරියා ඛ්යාිප්ය්තෙ’ යනාදි කීහු. තදපෙක්ඛ්යායය, ඒගම්යකමානොපසෙවනාදි. ක්රි.යා පෙක්ෂාවනේ අස්සෙන යුත්තො රථො අස්සරතො, මග්ගෙන ම්පයුත්තං චිත්තං මග්ගචිත්තං, ජම්බුයා පඤ්ඤා‍තො දීපො ජම්බුදීපො පුතිමුත්තෙන පරිභාවිතං හෙසජ්ජං පුතිමුත් හෙසජ්ජං’ යනාදි ද මෙ මැනයෙන් දතයුතු. කෙවි ඉච්ඡන්ති, (අර්ථෙංන නත්ය සමාස්සර්වයලිඩ්ගතා ච’ යන වචනයෙන් පාණිනීයාදී සමහර කෙනෙක් කැමැති වෙත්. විධානං න කතන්ති එවම්මඤ්ඤතෙ’ කියා සම්බන්ධයි. අනුපාදා පරින්බ්බාන නිමිත්තං යො ච වායාමො යා ච කථා යව සො තාවධානංයි සම්බන්ධයි.සොතාවධානං, කන් නතු කිරීමෙක්; ශ්රාවණමය ඥානයෙක්; යා ච කථා, යම් විනය කථාවෙක් ඇද්ද, ‘යො වායාමො’ යනාදීන් කී හෙයින් ‘තෙසං කථාදීනං’ යන
320 සිරි රහල් පබඳ
තැන්හි ‘වායාමාදීනං’ කියා ලියාගත යුතු, ‘ස්වරෙහි භයං’ යනාදී තැන්හි ‘ස්වරෙහි උප්පන්නං භයං’ යනාදීන් යෙදියැ යුතු. පාණිනින් විසින් ‘කර්තෘකකරණෙ කෘතා බහුලම්’ යන සූත්රනයෙන් කෘදන්තයා හැ එක් වැ තෘතියා සමාසවිධනාය හෙයින් එහි මැ බහුල ග්රීහණයෙන් ග්රාකමනිර්ගහතාදි ප්ර්යොගයෙහි සමාස කියන ලදැ. එ හෙයින් වාත්තියෙහි අන්තොදාහරණයන් දෙදෙනා ගේ අදික්යතය වූයේ යැයි දතයුතු. සමාසභාවො ‘හිමතො, (පාණිනීන් විසින් පුරණ ගුණසුහිතාර්ථ සදව්යායතව්යණසමානාධිකරණෙන’ යන සූත්රුයෙහි ගුණවචනයෙන්) අභිමතයි. ගුණන්තනියෙ එව, ගුණස්ව භාවයෙහි මැ; අභිමතොව, (තත්සෛථශ්‍වගුණෛ’ යන වචනයෙන් වර්තිකාකාරයහට) අභිමත මැයි. සබ්බා සම්බන්ධිසද්දො, දෙවදත්තාදි ශබ්දයන් කෙරෙහි) සම්බන්ධ ඇති (ගුරුදාසාදි) හැම ශබ්ද මැ නිච්චං, නිත්යනයෙන්; ස‍ාපෙකඛො, (දෙවදත්තස්ස’ යනාදි ෂෂ්ඨීවිභක්තිය ගුරුදාසාදි ශබ්දයන් මැ අපේක්ෂා කරන හෙයින්) අපෙක්ෂා සහිත වූයේ; පවත්තතෙ; පවත්නේ යැ; අස්ස, මේ (ගුර්වාිදි) සම්බන්ධිශබ්දයා ගේ; සාත්ථෙව, (සාමර්ය්ද ද්යාිනපෙක්ෂ වූ ‘ගුරුනොකුලං’ යනාදි) පදයන්ගේ අර්ථ යෙහි මෙන්; වුත්තියම්පි, සමාසයෙහි ද; සා ව්යතපෙක්ඛා, ඒ ඔවුනොවුන් කෙරෙහි අපෙක්ෂා තොම; නහීයති, නොපිරිහෙන්නියි.
මෙ මැ කීහ :-
‘සම්බන්ධිශබ්දසාපෙක්සො නිත්යංප සර්වඃ ප්රකවර්තුතෙ ස්වාථීවත් සා ව්යිපෙක්ෂා ‘ස්යෙ වෘත්තාවපි න හි‍යතෙ’යි.
සාමත්ථියිං (පද‍යනගේ අන්යෙරන්ය්පෙක්ෂාලාක්ෂණ) සාමාර්ථ්යවය ද; ගමකත්තඤ්ච, අර්ථප්රසතීතිය කරන බව ද; ‘අභිධානලක්ෂණහි කෘත්තඬිතසාමාසාඃ’ යනු හෙයින් කෘත් තඬිත සමාස යැ යන මොහු අර්ථකථනය මැ නිමිත්ත කොටැ වෙති. එ හෙයින් යම් තැනෙක්හි සාපෙක්සා බවක් ඇත ද අර්ථප්රතතීතියෙක් වේ නම් ඒ ‘ගමකත්ව’ නම් වෙයි යනු භාවයි. සාමත්ථ්යදදිනො තූ, සාමර්ථ්යාාගමකත්වයන්ගේ වනාහි; භාවාභාව, වීම යැ නොවීම යැ යන මොහු
පඤ්චිකාප්රමදීපය 321
දෙදෙනැ; අභිමතො, (පුරණදි සූත්රෙයෙහි සමානාධි කරණ ග්රාහණයෙන්); නාභිමතො, (ව යුක්තෛශ්ව සෛවරසමසෛත්සෂෂ්ඨිසමා‍සප්ර්තිෂෙධො වක්තව්යඃ ’ යන වක්තව්යපයෙන් ‘ගවාදිනමසමාසෙ’ යනු ‘හින්නත්ථායං’ යන්නට විවරණයි, වෘත්තියෙහිත් පවිකායෙත් ‘හින්නත්ථතායං’ කියා මැ පාඨ හෙයින් සාරර්ථයවිලාසිනියෙහි ‘පුථගත්ථතායං’ යන පාඨයැ රතනමතිපවිකාලඞ්කාරයෙහි ‘පෘථගර්ථ්තායාමිත්යවස්යත’ යන පදයැ බලා ලිවා විනා ආචාය්ය්ිල යන් කී පාථයට කල උල්ලිඞ්ගාපදයෙක් නොවෙයි. දතයුතු. ‘එවමස්සාදිනං සමාසෙන’ කියා සම්බන්ධයි. යොගීනං ඉතරෙත‍රයොගින්ගේ; ඡඪිසමාසො භවති’ යනු ‘වුත්ති හොති’ යන්නට විවරණයි. ‘ගවාදිනං චත්ථසමාසෙ සති’ යනු ‘එකත්ථිභාවෙ’ යන්නට විවරණයි. ඡඪසමාසො, (පාණිනීයෙන් මෙන් ‘නිත්යංව ක්රිථඩාජීවකයොඃ’ යන සූත්රයයෙක් නැති වැ ද ණකප්රමත්යාතන්තයා හා ෂෂ්ඨිසමාස වේ. ‘එව මදිකං’ යන ආදී ශබ්දයෙන් ‘යාජකාදිහිශ්ච’ යනාදි සූත්රමයෙන් සාධිත වු ‘බ්රඨහ්මණයාජකො’ ආචරියපූජකො, යනාදි ෂෂ්ඨි සමාසගත්හු.
‘විභක්තයො වතීයාද්යි නාම්නා පරපදෙන තු සමස්යින්තෙ සමාසො හි ඥෙයස්සත්පුරුෂස් ච’
යනාදීන් පරයෝ මේ ආමිදිසමාසයට තත්පරූෂයැයි සංඥ කෙරෙත්.
විසෙසන: ‘විසෙස්සතෙ’ යනාදින් විසෙසන ශබ්ද යැ හට ව්යු‘ත්පත්ති දැක්වූහු යං අවත්ථාපයති තං වුව්වති’ යි සම්බන්ධයි. යං යම් (නිලාදියෙක්) තෙමැ; සාමඤ්ඤා කාරෙන පවත්තං, (උත්පලාදි) සාමාන්යායකාරයෙන් ප්රාවෘත්ත වූ; අනෙකප්පකාරවන්තං, (නීලගේවතාදි) අනෙක ප්ර්කාරවත් වූ; වුත්ථූං, (උප්පලාදි) වස්තුව; පකාරන්තයෙහි, (ශේවතාදි) ප්ර්කාරාන්තයෙන්; වත්ථුං, (උත්පලාදි) වස්තු; පකාරන්තරෙහි, (ශේවතාදි) ප්රතකාරාන්තරයෙන්; අවච්ඡිජ්ජ (ව්යාුවත්තෙත්වා) වෙන් කොටැ පිරිසිඳැ වෙසෙසා; එකස්මිං පකාරෙ, (නීලාදින් අතුරෙන්) එක්තරා ප්ර්කාරයෙක්හි; අවත්ථාපයති,
322 සිරි රහල් පබඳ
අවස්ථාපනය කෙරේ ද පිහිටුවා ද; තං වුව්වති, ඒ (අවච්ඡෙදක යැ විශෙෂණයැයි) කියනු ලැබේ. ‘යං අවත්ථිපියතෙ තම්හිධියතෙ’ කියා සම්බන්ධයි. අනෙකප්පකාරවන්තං යං වත්ථු, නීලාද්යකනෙකප්රාකාරවත් වූ යම් (උත්පලාදි වස්තුවෙක්; පකාරන්තරෙහි, (ශේවතාදි) ප්රකකාරාන්තරයෙන්; අවච්ඡිඡ්ච, සම්බන්ධදූරිකරණය කොටැ. එකස්මිං පකාරෙ,(නිලාදි) ප්රබකාරයෙහි; අවත්ථාපියතෙ, පිහිටුවනු ලැබේ ද; තං ඒ (අවච්ඡෙද්යීය): අධීයතෙ, විශෙෂ්යක යැයි කියනු ලැබේ. න වුත්තං (පාණිනීන් මෙන්) ‘විශෙෂණං විශෙෂ්යකණ බහුලම්’යී සූත්රායෙහි මැ ‘විශෙෂණෙ’ යන පදයෙක් නොකියන ලදැ ‘විසෙසනස්ස ආකඞ්ඪිතවිසෙස්සතාය සම්බන්ධිසද්දත්තා සාමත්ථියාලබ්භති’ කියා සම්බන්ධයි. විවරිත්වා, (‘විසෙස්සෙන ලබ්හති’ යනාදීන් විවරණය කෙළේයි. ‘එවං සාමත්ථිය ලඞ්ස්ස තස්ස ඉදං විසෙසනඤ්ච එකත්ථෙන’ යී සම්බන්ධයි. ‘එක‍ෙත්නෙ’ යන තැන්හි ‘විසෙස්සෙන සහ සමොසො හොති’ කියා අධ්යාමහාර කොටැ අර්ථෙ නියැ යුතු. එවං, මේ යථොක්ත ප්රිකාරයෙන්; තස්ස, ඒ විශෙෂ්යෙයාගේ; තෙනාති අත්ථො, ඒ (සමානාධිකරණයා) හා (එක්ව යැ) යන අථර්යිධ. ‘විසෙස්සස්ස සමානාධිකරණත්තඤ්ච විසෙසනාපෙක්ඛං’ කියා අන්වයයි. කුතො ඉච්චාහ සම්බන්ධාති; සම්බන්ධතොති අත්ථො. විශෙෂ්යව ශබ්දයා ගේ විශෙෂණ ශබ්දයා හැ එක් වැ සමානාධි කරණ්යතය විශෙෂණශබ්දය අපෙක්ෂා කොටැ ඇත්තේ යැ යනු භාවයි. අතොයෙච, (යම් හෙයකින් විශෙෂ්යරයාගේ සමානාධිකරණ්ය ය විශෙෂණපෙක්ෂද) එහෙයින් මැ.
‘සමානාධිකරණ්ය ඤ්ච විශෙෂණවිශෙෂ්යෙතාම් අර්ථසයොඃ කෙවිදිච්ඡන්ති ශබ්දයොරිති කෙවන.”
යනු හෙයින් සමානාධිකරණවැදිහු විවිධ වෙත්. ‘තන්තු සමාණාධිකරණත්තං සද්ධානමෙව කෙවි ඉචඡන්ති විහි සද්දෙහි හින්නප්පවත්තිනිමිත්තෙහි එකස්ස අදිකරණස්සා හිධෙය්යිස්සපටිපාදනතො විසෙසන විසෙස්්සපටිපාදනෙන
පඤ්චිකාප්ර්දීපය 323
විසෙසන විසෙස්සත්තඤ්ච අඤ්ඤෙ තු නීලමුප්පලවන්ති පවත්තිනිමිත්තාං ජාතිගු‍නමෙකමදිකරණං නිස්සයොති සමානාධිකරණත්තං විසෙසනවිසෙස්සභාවඤ්ච චින්නමත්ථානමෙව මඤ්ඤන්තේ තත්ර පුබ්බකං අස්සනමවලම්බියාහ හින්නනිමිත්තප්පයුත්තානමිච්චාදි’ යනු ටිකායෙහි ප්රසක්ෂප්යකඋපන්යාතසයි; හින්නනිමිත්තප්පයුත්තානමෙව, (නිලශබ්දයා සාමාන්යලයෙන් නීලගුණධාරද්රයව්ය යෙහි ද නොහොත් ගුණයෙහි ද; උත්පලශබ්දයා සාමාන්යලයෙන් ගුණවත් ද්රිව්යයයෙහිද වැටෙන බැවින්) පරස්පරහින්න වූ ශබ්දප්රලවෘත්තිකරණයෙහිප්ර්යොගකරන ලද්දාවූ මැ; සාමානාධිකරණත්තං, (නීලොත්පල ශබ්ද දෙදෙනා වෙන වෙන උච්චාරණය කළ කල්හි විශිෂ්ටද්රහව්ය වාචි බවක් නැති හෙයින් ‘නීලඤ්ච ත’ උප්පලඤ්ච’ යි කියා සාමානාධිකරණ භාවයෙන් එක් වූ කල්හි විශිෂ්ටද්රලව්ය වාචිත්වසම්භවය හෙතුකොටැගෙනැ මෙ සේ විශිෂ්ටවස්තුයෙහි පැවැත්තා වූ ශබ්දයන්ගේ) සමානාර්ථබවෙක්; ‘නනු ව’ යනාදීන් ජිනෙන්ද්රැබුද්ධිමතය පූර්වනපක්ෂ කොටැ ‘නයිදමෙවං’ යනාදීන් පරිහාර දක්වූහු; ‘සිංසපත්ථො සිංසපත්ථව්යයහිචාරිං රුක්ඛත්ථං පකාරන්තරෙහි පලාසාහිදි ව්යවවච්ඡිජ්ජ සිංසපායං වවත්ථාපෙන්තො’යි සම්බන්ධයි. සිංඝපායං ඇට්ටරගස්හි; ‘අථ තු උච්චතෙ’ යනාදීන් වොදකයා ගේ වචනාවකාශය, ආශඞ්කා කෙරේ; අථ තු උච්වතෙ, වැළිත් මෙ සේ කියනු ලැබේ නම්; ඉමෙසං, සිංසපාදීන් ගේ; න සමොධාරිත, නිශ්චය නො කරන ලද්දි; කින්තු, එකෙක් ඇතැ; අවසිතමුත්තයො, නිශ්චිත වූ පැවැතුම් ඇත්තාහු; ‘පයත නං විනා තදා පප්පොති’යි කියා සම්බන්ධයි පයතනං විශෙෂ්යෙනණ’ යන වචනය; තඤ්චනත්ථි’ යනාදි පරිහාරයි; ‘අථකින්නබවිතව්යයමෙව ශිංශපාවෘක්ෂා අම්ර වෘක්සා ඉති විශෙෂණසමාසනෙ භවිතව්යනම්’ යනාදීන් උභයග්ර්හණයට චොද්යඤ කොට නැවතැ පරිහාරවශයෙන් දැක්වූ ‘උක්තාර්ථාෙනාම්පිහි ලොකෙ ප්රකයොගො දෘශ්යිතෙ, තද්යයථා, පූපෞ වංවානයෙති’ යන ජිනෙන්ද්ර් බුද්ධිමතය ද නිරස්සතයි. ‘සමාසස්ස අප්පසඞ්ගොයෙ’වයී සම්බන්ධයි. එවං ජාතීයකං, මෙබඳු වු ස්වරූපකථන ප්රගකාර ඇති;
324 සිරි රහල් පබඳ
තදෙවං උක්තප්රෙකාරයෙන්; උභයග්ගහණං (විශෙෂණවිශෙෂ්යියන්) දෙදෙනා ගේ උච්චාරණයැ; අඤ්ඤතර සම්භවෙපි, (විශෙෂණ විශෙෂ්යසයැ යන මොවුන් දෙදෙනා අතුරෙන්) එක්තරා එකක්හු ගේ සම්භවයක් ඇති කල්හි ද; එවං විධෙපි, මෙබඳු වූ අන්ය)තර සම්භවයක් ඇත්තා වු ද පච්චෙකං විසෙසනං සියා, වෙන වෙන මැ විශෂණ වීනම්; විසසනස්සා පුබ්බනිපාතො ච, විශෙෂණයා ගේ පූර්වන නිපාත යද වන්නේ යැ. නාගහිතවිසෙසනා විසෙස්සෙ බුද්ධි උපජායතීති. ‘නාගෘහිතවිශෙෂණා විෂෙෂ්යො බුද්ධිඃ ප්රෙවර්තණතෙ’ යන වෛ‍ශෙෂිකන්යාදය හෙයින් උප්පලනීලන්තිපි, ‘උප්පලනීලං’ යන අනිෂට ප්රාසඞ්ග ද; අථවා, වෙන්ත යුක්තියෙක් ඇතැ. අඤ්ඤමඤ්ඤානුපරිත්තා, ඔවුනොවුනට (විශෙෂණ විශෙෂ්යිත්වයෙන්) අනුපකාරී බැවින් හෙව්ත ස්වප්රශධන බැවින්; එකත්ථ, එක අරථයෙක්හි; චොදනායං, (‘ශ්වෙතං ඡාගමාලහෙත’) යන වෙද වාක්යියෙහි; ශේවතං ඡාගම්, ස්වෙතවර්ණි වූ අජයා; ආලහෙත, ස්පර්ශ කරන්නේ යැ යන අර්ථශයි. ‘ඡාගතො’ඤ්ඤා සෙත ගුණ යුත්තො’නාලබ්හතො’කියා සම්බන්ධයි. පිට්ඨිපිණ්ඩිං, (සුදු පැහැ ඇති) පිටිගෙඩියක්: කතකිච්චො’ (සජමාන තෙමැ) කෘතාර්ථ්වූයේ; නව නාලබ්හතෙ තස්මා ගුණෙ අප්පධානං’ කියා අධ්යාේහාර කටයුතු. ගුණනිමිත්තො’පි සමානො, ගුණය ප්රෂවෘත්තිනිමිත්ත කොටැ ඇත්තේ ද; දබ්බසද්දො, ද්රනව්ය’ වචන වූයේ; අපායිනො ච , (ද්රැව්ය‍යන්) පහවනසුලුත් (වෙති). නිවත්තන්තිති’ යන තැන්හි ඉතිශබ්දය යස්මාදථයෙහි වැටේත ‘තන්තිනිමිත්තො සද්දො දබ්බසද්දො න’ යි සම්බනන්ධයි. ‘පූර්වොකාලෛකසර්ව්ජරත්පුරානවකෙවලාඃ සාමානාධිකරණෙන’ යන සූත්රූයෙන් පාණිනින් විසින් ප්රාපඤ්චිත ප්රමයොගයන්ගේ ද න්යාායසිඞත්වය දක්වව්නාහු ‘පුබ්බකාලවාචිනො’ යනාදී කීහු. ‘සමාසො භවති’ යනු ශෙෂයි. උපලක්කිතොති’, (‘කාකොහ්යො’රක්ෂතාමන්නමිති බාලො’පි චොදිතඃ උපලක්ෂණවාක්යරත්වාන්න ස්වාදිහ්යෙල නරක්ෂති’ යන මේ උපලක්ෂණන්යායයයෙන්) දක්වනලද්දේ යැයි කියා; ‘එවං’ යනාදීන් ‘උපමානානි සමාන්යණවචනෛඃ’ සූත්රකයෙන් පාණිනීය ව්යා;කරණ
පඤ්චිකාප්රාදිපය 325
යෙහි දක්වන ලද ‘සත්ථිසාම, හංසගග්ගදා’ යනාදි උදාහරණ ද මෙහි මැ අන්තර්ග්ත කෙරෙත්. විසෙසාපරිග්ගහා, ( විසෙසනං’ යන සාමාන්යහ පරිග්රහහයැ මුත්) විශෙෂස්විකාරයක් නැති හෙයින්; එවම්භුතස්සාපි, මෙ බඳු උපමාන ස්වරූපයා ගේ ද සාධම්මියා, ශ්යා මත්වාදි සමානධර්ම් ඇති බව හේතු කොටැ ගෙනැ; වත්තතෙ, උපචාර වශයෙන් පවත්නේ යැ; සත්ථිව, (සම් වන් බැවින්) සිරියක් වැනිනුයි. ‘සත්ථි’ නම් පත්තිරමයි. ඉහ, එතෙසං ගුණනං පජ්ඣෙ. මෙ (තීක්ෂණශ්යා්මාදි) ගුණයන් අතුරෙන්; ‘සාමගුණවන්තතාය’ යන තැන්හි ‘සාමය යනු අර්ථතයාතයි. පසිඞවසෙන, ‘ප්රිසිද්ධසාධර්මය්යාසාදනමුපමා නම්’ යනු හෙයින් ශස්ත්රි්ය ගේ ශ්යාවමගුණප්රනසිද්ධය හෙතු කොටැගෙනැ අප්රනසිද්ධ සාධ්යෙයා ගේ සාධනය උපමාන නමැයි දත යුතු. ‘සාමාන්යු වචනෛරිති කිම්, ඵලා ඉව තණ්ඩුලඃ’ යන ප්රයත්යුණදාහරණය ප්රාතිපාදනය කරනුවෝ ‘යත්ර, තු උපමානො’ යනාදි කීහු. ඵලා, සී වැල්; තෙහි, ඔවුන් හා; තණ්ඩුලසද්දො, උපමෙය වූ තණ්ඩුල ශබ්දය තෙම; තණ්ඩුලම්ප වත්වා දබ්බෙ පවත්තො සාමාඤ්ඤ වචනෙ න තු භවති’ යී සම්බන්ධයි. දබ්බේ, තණ්ඩුලද්රවව්ය ඵලාද්රනව්යනයෙහි; අභිමතො (උපමිතං ‘ව්යාිඝ්රබදිහිඃසාමාන්යාදප්රවයොගෙ’ යන සුත්රධයෙන් පාණිනින්ට) අභිමත යැ. උපමානොපමෙයාසාධරණ. උපමානොපමෙය දෙදෙනාට සාමාන්යු වූ; සුරත්තාදි ධම්මවවනාප්පයොගෙ, ශෞය්යාපම දි ධර්මනවචනයා ගේ හෙවත් ‘මුනි අයං සීහො විය විසාරදො’ යන මෙ ආදියෙහි විශාරදාදිශබ්දයා ගේ අප්ර යොගයක් ඇති කල්හි; කෙසඤ්වි, සමහර ශබ්ද නෙකුන් අතුරේන්; සාමත්ථියතො, (සාමාන්යි වචන ප්‍ඤ්යොගයක් ඇති කල්හි සාපෙක්ෂ බැවින් සමාසයාගේ අප්රනසිද්ධගය වෙයි යන ) සමාර්ථ්ා‍යයෙන්; සාමඤ්ඤප්පයොගත්ථං, (සමාසවාක්ය්යෙහි) ගෞය්ය්්ර දී සාමාන්යො වචනයා ගේ අප්ර්යොග පිණිසැ; විසෙසනාන්තබ්භාවා, සාමාන්යනයා ගේ සමාසන්තර්භායවයක් ඇති කල්හි ද ක්රෑවරත්වාදියෙන් විශිෂ්ට වූ ගෞය්යාී් දිවාච්යි) විශෙෂ්යරක්හු සමාසයෙහි ඇත්ළත් නොවීමෙන්; ‘අථ’ යනාදීන් ජිනෙන්ද්රණබුද්ධිපාදයන්ගේ අභිප්රාංය ආශඩ්කා කෙරෙත්; රාජපුරිසො’හිරූපොති එවමාදිසිජ්ඣනත්ථං
326 සිරි රහල් පබඳ
සා පෙක්ඛස්සාපි පධානස්ස සමාසස්ස සමාසො භවතිති ඤපනත්ථං වචනමාරහිතබ්බං’ කියා සම්බන්ධයි. පධානස්ස, (‘රඤ්ඤෙ පුරිසො’ හිරූපො’ යන මෙහි අභිරූපසාපෙක්ෂත්වය ඇති පුරුෂපදාර්ථියට විශෙෂණ වූ එ හෙයින් මැ අප්රාධාන වූ සමාසාවයව රාජශබ්දයහට විශෙෂ්යිභාවයෙන්) ප්රමධාන වූ පුරුෂශබ්දයා ගේ; ඉඤ්ච, මේ (ඥපනය පිණිසැ වචනාරම්භකිරීමෙන් ප්රදයොජනය) ද; ගමකත්තං න ච අත්ථි, (මුනි සීහොව සුරො’ යන වාක්යෙයෙන් ප්රිතීයමාන වූ අර්ථමය ‘මුනිසීහො සුරො’ යන මෙයින් නො හැ‍ඟෙන හෙයින්) ගමකත්වය නො මැ ඇති; මුනිසිහශබ්දයෙන් මැ උපමානොපමෙයභාවනිමිත්ත වු වෛශාරද්යනයා ගේ උපදානය හෙයින් මුනිසීහ ශබ්දයා හා සුරශබ්දයාගේ සම්බන්ධයෙක් නැති. කුමක් හෙයින් ද ‘මුනිසීහෝ සූරො’ කී කල්හි මේ මුනි තෙමැ කිසි ගු‍ණයෙකින් සිංහ සදෘශ්යැශ ප්රරකෘතියෙන් ශූරයැයි ප්රුතීතිය වන හෙයින් ‘පුණ්ණතාය අව්යිහිවාරො පුණ්ණතාව්යදහිවාරෝ තස්මා’ යි. ෂෂ්ඨි තත්පුරුෂයි. ‘ව්යදහිචාරි විශෙෂ්යං ස්යාණනිනීලතායා යථොත්පලම්’යි කී බැවින් ‘උෂ්ණොග්නිඃ’ යනාදි අව්යණහිවාරයෙහි විශෙෂණවිශෙෂ්යූත්වය නැති හෙයින් ‘න විසෙස්සතා’යි කීහු. කථං අත්ථවා, කෙසේ සාර්ථික වේ ද; කෘෂ්ණ සර්පස ජාතියෙන් හා ලොහිතශාලිජාති යෙන් වෙසෙසන ලද හෙයින් ‘න විසෙස්සතා’යි කීහු. කථං අත්ථවා, කෙසේ සාර්ථතක වේ ද; කෘෂ්ණ සර්ප ජාතියෙන් හා ලොහිතශාලිජාතියෙන් වෙසෙසන ලද හෙයින් ‘විධිට්ඨජාතිවචනා’ යි කීහු. මේ මැ කීහ. භාග වෘත්තිකාරයෝ; කෘෂ්ණසරෙපාලොහිත ශාලිඃ ගෞරඛරඃ සමුදායා එවෛතෙ විහිස්ටජාති වචනඃ’ යි තච්ඡකභාවානපෙතො, (බාලයුවත්වදි) තක්ෂකභාවයෙන් අව්යාෘවෘත්ත වූ; න විසෙස්සො න, විශෙෂ්යේ නො වූයේ නො වේ. ‘ද්වෞ නඤෞ ප්රෙකෘතමථීං වදතඃ’ යනු හෙයින් ‘විශෙෂ්යඛ වෙයි’ යන අර්ථඅයි. නාමධෙ‍වෞෙය්යාන, තදහිධාන මනුෂ්යහවාචි වූ; ක්රිසයාසද්දො, තච්ඡතිති තච්ඡෙකො, යන ක්රිඅයාව ප්රපවෘත්තිනිමිත්ත කොටැ ඇති වර්ධසකිවාචී වූ; තෙසඤ්ච, ඔවුන් දෙදෙනා ගේ ද; නනු තක්ෂකස්සපිස්යො විශෙණම්භවත්යෙකව’ යනාදින් වොද්යෙ උපදවා ‘නෛතදස්ති න හි නාමධෙයස්යස ක්රිණයාශබ්දෙන් තුල්යාාථිාහිධාන සාමර්ථ්‍යම්’ යනු ආදි කෙටැ ඇති ‘ක්රි යා
පඤ්චිකාප්ර්දීපය 327
ශබ්දාර්ථ්විෂයාපෙකෂානොපජායතෙ’ යනු අවසන් කොටැ ඇති ග්රුන්ථසන්ද ර්ග යෙන් කියන ලද පරිහාර ඇති ජිනෙන්ද්රවබුද්ධි මතයට දුෂණය කරනු කැමැති වැ ‘යො’ පාහ’ යනාදි කීහු. නාමධෙය්යජස්ස අත්ථාහිධානසාමතතියං ක්රි යාසද්දෙන ත්රනල්යංනන’යී සම්බන්ධයි. අවයවත්ථානුසාරෙන, ප්රණකෘත්යයථී ප්රසත්යංයාර්ථාානුසාරයෙන්; නස්සං සතියං, (අවයවප්රදසිද්ධේශ්ව සමුදායප්රුසිද්ධර්ඛිලියසී’ යන න්යා යයෙන්) සමුදාය ප්රදසිද්ධියක් ඇතිකල්හි; ‘එතං විචාරෙතුං යතො නාධිකතං’යි සම්බන්ධයි. අපිතු, වැළි (කුමක් විචාරනු පිණිසැ ප්රාස්තුතද). ‘තච්ඡකසද්දො අනෙකත්ථවුත්ති වා අනෙකත්ථො න වා ඉති විවාරෙතුමධිකතං’යි යොජනායි. අධිකතං ප්ර්සතුතයි. එත්ථ ච, මේ පූර්වසපක්ෂයෙහි ද; අත්ථාහිධානං, (නාමධ්යෙණක්රිෘයාවාවි ශබ්දයන් දෙදෙනාගේ) අර්ථපකථනය; ‘අතුල්යිමත්ථාභිධානං සමුදායප්පසිද්ධියා බලවතීත්තඤ්ච තඡ්චි පීළංනාවහත’ කියා සම්බන්ධයි. ‘සමුදායප්පසිද්දියා අවය වප්පසිද්ධිබාධා න ච සක්කා විඤ්ඤාතුං’ කියා සම්බන්ධයි. ච ශබ්ද අවධාරණයෙහි වැටේ. කම්මෙනත්ථප්පසිද්ධීති යං එතං පන සක්කා විඤ්ඤාතුං” යී යොජනායි. පටිවිහිතං පරිහාර කරන ලද්දේ; පච්චුදාහරණං, (තච්ඡකො සප්පො’ යන) ප්රවත්යුරදාහරණය අනුපපන්නං, (තච්ඡකසප්පේ’යි සමාසවන හෙයින්) අයුක්තයි. අඤ්ඤස්ස, අන්යය වු (පිතාදීහු) ‘අවච්ඡෙදකත්තා’ යන තැන්හි ‘කාලස්ස’ යී අධ්යසහර්තරව්යාරයි. කළාම්හා අඤ්ඤො පිතාදිතො අඤ්ඤාන’යි සම්බන්ධය. අඤ්ඤොපි. අඤ්ඤශබ්දය ද; ‘කළාත්ථෙන පීතාදිනො ව්යාවච්ඡෙජ්ජමානත්තා’යි සම්බන්ධයි. කාළඤ්ඤානං, කාල අඤ්ඤශබ්දයන් දෙදෙනා ගේ; ප්රාමණීනීන් විසින් ප්රානප්තාපන්නේ ච විතීයාය’ ‘කාල පරිමාණිනා’ යන සූත්‍ෙයද්වයෙන් ප්රාතිපාදිතසමාස ද න්යායයාන්තරයෙන් සාධනු පිණිසැ; ‘පත්තා පන්නානං’ යනාදි කීහු. පරිමාණි වාවින, මසො ජාතස්ස යනාදි වාක්යොයෙහි මාසාදිපරිච්ඡෙ දවත්වාචි වූ ජාතිදි හා එක්වැ; ජාතො යි සේ; සම්පන්නො යන විග්රායට අර්ථජ ද වන ලදි. අඤ්ඤථා, (ඕ හට මාසය සම්පූර්ණ) නොවිනම්; සමාසො, (සොමාසො)’ ජාතිදීන්හට
328 සිරි රහල් පබඳ
පරිමාණත්වයෙන් විවක්ෂිත වු) ; ඒ මාසය තෙමැ; සමහර පොතකැ මාසො කියා මැ පාඨයි. ‘පුබ්බනිපාතප්පසඞ්ගො න ච සියා’ යී සම්බන්ධයි. පාණිනියයෝ ‘ක්තක්තවතු නිෂ්ඨා’ යන සූත්රමයෙන් ක්තක්තවතුනට නිෂ්ඨාසංඥ කෙටැ තදන්තයනට අන්යාිථර්‍ සමාසයෙහි ‘නිෂ්ඨා’ යන සූත්රායෙන් පූර්වදනිපාත කෙරෙත්. පරත්තස්ස, පරනිපාතභාවය; කෙසඤ්චි (වාක්යාකාරාදි) සමහර කෙ‍නකුන්හට; අබිමත්තා, (‘නිෂ්ඨායාඃ පූර්වනිපාතෙ ජාතිකාලසුඛාදිහ්යඃද පරවවනම්’ යන මෙයින්) න ච යුත්තං’ යී සම්බන්ධයි. තථා හි, (ඒ විශෙෂණ්යා් ගේ සාර්ථාකත්වය නැති කල්හි සමාසභාවය) එසේ මැයි. ඡට්ඨිසමාසො, (‘සති සම්භවෙ ව්යයහිවාරෙ ච විශෙෂණමර්ථවද්භවති’ යන වචනයෙන් විශෙෂණයා ගේ සාර්ථමකත්වය වන හෙයින්) ෂෂ්ඨිසමාස වේ. රාජසම්බන්ධී කම්බලාදි අත්ථි න පුරිසො, පුරිසො ච අත්ථි දේවදත්තාදිසම්බන්ධී රඤ්ඤන ඉති’ යී වාක්යටයොජනායි. අවවනෙපි, නියමවචනයක් නැති කල්හි ද; වාක්යයන්තු, (‘මාසො ජාතස්ස’ යන ) වාක්යප වනාහි ; ‘පදෙතුල්යාලධි ක‍රණෙ විඥෙයඃ කර්මාාධාරයඃ’ යනාදීන් පරයෝ මේ විශෙෂණසමාසයට කර්ම ධාර යැයි සංඥ කෙරෙත් .
නඤ්: ඵත්ථෙව, මේ (ට නඤ්ස්ස’ යන) සූත්රවයෙහි මැ; ‘පාමනපුත්තාදිසු’ යන තැන්හි ‘පාමා අස්ස අත්ථි’ යන වාක්යනයෙහි පාමාශබ්දයා කෙරෙන් දිස්සන්තෙඤ්ඤො’පි පච්චයා යන සූත්රසයෙන් අස්ත්ය්ර්ථියෙහි න ප්රෙත්යදය වූ තැනි. ‘පාමනස්ස පුත්තො’යි ෂෂ්ඨි සමාසධි. ගුල්ඵාදිසන්ධියෙහි සිහින්කස් පාමා නම් වේ. විරිත පද සාධන සන්ය කාරයෝ ‘පාමා නම් විවර්චිකායි; කිලාසයට නමි’ යිකීහු. පරියුදාස වුත්ති, නිෂෙධ්යරවර්ජනයෙන් විශිෂ්ටාථියෙහි පැවතුම් ඇත්තේද වෙයි. පසජ්ජප්පටිසෙධවුත්ති ච, ප්රෙතිෂෙධයට පැමිණැ තත්සධෘශානපෙක්ෂනිෂෙධයෙන් පැවැතුම් ඇත්තේ ද වේ. ‘අබ්රාිහ්මණමානය’ යනාදී තැන්හි නේ උත්තර පදයා ගේ අර්ථ ය ප්ර්තික්ෂෙප කොටැ ක්රි යාගුණාදීන් තත්සදෘ ශවස්තුහු කෙරෙහි කාය්ය්යා සම්පාදනය කරනුයේ පර්ය්යුකදාස නම් වෙයි. ‘අසුරියම්පස්සා රාජදාරා’ යනාදි තැන්හි මෙන්
පඤ්චිකාප්රමදීපය 329
සර්විප්රරකාරයෙන් උත්තරපදාර්ථ්යා ගේ අභාවය ප්ර්කාශකරනුයේ ප්රයසජ්යම ප්රීතිෂෙද නම් වෙයි යනු භවයි. තදත්යප තද්විරුද්ද තද්භාව යැයි නඤර්ථක තුන් වැදෑරුම් වේ. ‘අව්යාරකතා ධම්මා, අකුසලා ධම්මා, අකාතුන පුඤ්ඤං’ යනු එයට ක්රතමයෙන් උදාහරණයි. මෙයින් පූර්වොුදාහරණද්වය පර්ය්යුදාස යැ. පහ්විමොදාහරණය ප්රහසජ්යාප්රනතිෂෙධ යැයි දත යුතු. ඉතරස්මිං පක්ඛෙ පන, ප්රතසජ්යප ප්ර්තිෂෙද වෘත්තිපක්ෂයෙහි වනාහි; කෙනවි නිමිත්තෙන, (උපවීත දර්ශඉනාදි) කිසි සංශයකාරණයෙකින්; පයොගසාමත්ථියා, (‘අබ්රාතහ්මණමානය’ යනාදි) ප්රදයොග සමාර්ථ්යයයෙන්; තග්ගතාසදෘශාථීගත වූ; නඤිවයුත්තං, නඤ්වචනයෙන් හා ඉවශබ්ද, යෙනුත් යමෙක් යුක්ත ද එතෙමැ; අඤ්ඤසදිසාධිකරණෙ, තදන්යා වූ තත්පදාර්ථෙසදෘශාථීයෙහි වැටේ; තථා හි , එසේ මැයි; අත්ථසම්පච්චයෝ, (‘අබ්රා්හ්මණමානය’ යනාදි තැන්හි බ්රා,හ්මණ සදෘශවු ක්ෂත්රියය වෛශ්යබයන් කෙරෙහි ලොකයෙහි අර්ථ ප්ර්තිපත්තිය දක්නාලදී. මෙ මැ කීහ පුරාතනවෛයාකාරණයෝ. නඤිවයුක්තමන්යශසදෘශාධිකරණෙ තථා හ්යාතථීසම්ප්රකත්යයයඃ’ යී ද්විසු පක්ඛෙසු, පර්ය්යුදාසප්රැසජ්යීප්රපතිෂෙධවෘත්ති පක්ෂද්වයෙහි. මෙහි භාෂ්යයකාරදීහු උත්තරපදාර්ථි ප්රීධාන්යුයැයි කියත්. සමත්ථවාදිනං, (‘සමර්ථඃ පද්විධිඃ’) යන සුත්රසයක් ඇති) සමර්ථූවාදීනට; සමාසො විධෙයො’යී යොදනු. විධෙයො, අන්ය සූත්රසයෙන් කට යුතුයි. එ සේ මැයි. ‘අපුනගෙය්යාථ’ නයන තැන්හි ගානය හා නඤ්හු‍ගේ සම්බන්ධය වන බව මුත් පුනශබ්දාථර්යාා හා සම්බන්ධ නොවේ. ‘අනොකාසං කාරෙත්වා, අමූලා මූලං ගන්ත්වා’ යනාදියෙහිද ‘ඔකාසං අකාරෙත්වා, මූලා මූලං අගන්ත්වා’ කරණගමනයන් හා සම්බන්ධයි. ගමකත්තවාදිනො, සමර්ථ්යාය නැතත් ‘ගමකත්වඤ්ව සමාසස්යහ නිබන්ධනම්’යී ගමකත්වයෙහ් සමාස ඇතැයි කියන්නට හට; එත්ථාපි, මේ ‘අපුනගෙය්යාා; යනාදියෙහි ද; අභිමතො: (‘ඊෂද්ගුණෙන’ යන සූත්රමයෙන් චාන්ද්රබයන්හට) අභිමතයි.
330 සිරි රහල් පබඳ
කුපා: තතො, ඒ (‘ලක්ඛණිත්ථම්භූත’ යනාදි සූත්රනයෙන් ද්වීතියාවිභක්ති කළ) තැනින්; ‘යදි ස්යා(දිවධීවිසයෙ’පි සො සියා’යි සම්බන්ධයි. සො, ඒ සමාසය තෙමැ; ‘අද්ධමාසමද්ධමාසමනු අන්වද්ධමාසන්ති විච්ඡායමසංඛ්යයසමාසො යථා’යි සම්බන්ධයි. ‘කුඃ පාපාථෙර්‍’ යනු පරයන් ගේ ගුණපාඨයි. ‘කෙවි යන තැන්හි ‘ආහු’ යි අධ්යාසහාර කටයුතු. ‘ඉසකං උණ්හං කදුණ්හන්ති තං ව්යරහිචාරෙති’ කියා සම්බන්ධයි. දුර්නින්දායම්, ‘ස්වතීපූජායම්, ආඞ්ශදෙර්ථෙක’ යනු පරයන්ගේ ගණපාඨයි. ‘ආබාධො ඉති ඉමිනා උදාහරණෙන ආ ඊසදත්ථෙති ඉදං ව්‍යහිවාරිතං’යි සම්බන්ධයි. යෙසං, යම් (ප්රා දි) කෙ‍නකුන් ගේ; පඨමයා, ප්රයථමාව හා; පයොගෙ, (‘පවාරියො’ යනාදි) ප්ර්යොගයෙහි.
වී: විසද්දො, චීප්රවත්ය’යාන්ත ශබ්ද තෙමැ.
භු: පීතිසම්භවො, ප්රී‍තිපූර්වයක වූ ( ප්රනත්යුරත්ථානාසනදානාදි විෂය වූ ) ආවෙගය තෙමැ; පරිහාවො, හෙළා දැකිම ද; උදාසීනතා ව, ඖදාසීන්යුය ද හෙව්ත කර්තඨව්යාරයෙහි උපෙක්ෂා බව ද; වාත්තියෙහි ‘සක්කත්වා’ යන්නෙහි ශොභන කෙටැ නොහොත් විද්යධමනා කොටැ යැයි යන අර්ථ යි.
අඤ්ඤෙ: ඉච්ඡාන්ති, (‘අනත්‍යධානඋරසිමනසිමධ්‍යෙ පදෙනිවචනෙ යනාදින් චාන්ද්රාිදීහු) කැමැති වෙත්. උරසි කරිය, අහ්යුරපගමය කොටැ; මනසිකරිය, නිහ්චය කොටැ යැයි කියාත් අර්ථ යි. ඉච්ඡන්ති, (‘තුෂ්ණිම්’ යනාදීන් චන්ද්රායදීහු) කැමැති වෙත්.
වා ‘නෙ: විවච්ඡිතෙකසංඛ්යාවසාමඤ්ඤං, (සාදි ස්යා.දිනා’ යනුයෙන්) විචක්ෂිත වූ එක සංඛ්යායව ගේ සාමාන්යි යැ; අයත්තු, මේ (අන්යීර්ථචසමාසය) වනාහි; ස්යා්ද්යූන්තස්ස, ස්යා‍දන්තපදයැ. ‘තස්සෙව’ යනුවේන සාමර්ය්ය ලධ්ව වූ පදයාගේ මැ අන්යාූර්ථ් සමාසප්ර්සඞ්ගය නො වන
පඤ්චිකාප්ර්දීපය 331
බව ද දැක්වූහු. තග්ගුණසංවිඤ්ඤාණෙ, තෙසු අඤ්ඤපදත්තෙසු ගුණ විසෙසනානි තෙසං සංවිඤ්ඤාණං ගහණං තග්ගුණ සංවිඤ්ඤාණං තග්ගුණසංවිඤ්ඤාණතො අඤ්ඤං අතග්ගුණ සංවිඤ්ඤාණං තස්මිං
මෙ මැ කීහ පුරාතනයෝ :-
‘අතග්ගුණො තග්ගුණොති සො සමාසො විධා මතො
තං යථා නියතං ලම්බකණ්ණෝ ‘යං දිට්ඨසාගරො’යී.
ව්යාඅධිකරණඤ්ඤපදත්ථත සමාසං, හින්නාධිකරණ වූ අන්ය. පදාර්ථායා ගේ සමාසය; විවිධං අදිකරණං අ‍ෙත්ථසයෙස්සා සො ව්යගධිකරණෙ - අභිමතො, (‘සංඛ්යමයා ‘ව්ය්යාසන්තාදුරාධික සංඛ්යාාස්සං ඛ්යෙඨයෙ’ යන සූත්රදයෙන් පාණිනීන්ට ). ආ දසහි සංඛ්යාා සංඛ්යෙඛයෙ වත්තෙති දස්සනතො දසසද්දස්ස සංඛ්යාානවුත්තිං’ කියා ද පාඨයි. පරිමාණසද්දනන්නිධානෙ, පරිමාණ ශබ්දයා හා එක් වීමැ ඇති කල්හි; පරිමාණමෙව, පරිමාණ ලක්ෂණය මැ, ‘දසසංඛ්යාහහි ආ’ යී සම්බන්ධයි. තඤ්ච, ඒ පරිමාණ ලක්ෂණ වූ සංඛ්යොය ද; සංඛ්යාොන රූපං සංඛ්යාින ස්වභාව යැ. පරමාණෙන අභිසම්බුජ්ඣමානා පඤ්ච සංඛ්යාා’යී යොදනු, පරිමාණෙන, පඤ්චසංඛ්යාණවෙන් පිරිසිඳිනා ලබන සංඛ්යායයයි කයන ලද පරිමාණයෙන්; ‘ඉහපි දසසද්දො’ යන්නට අනතරු වැ පරිමාණෙන අභිසම්බුජ්ඣමානො’යී අර්ථ්ප්රාාප්තයොජනා කරත්. ඉහාපි; මේ දස තැන්හි ද; කෙවි, (පාණින්යා දි) සමහර කෙනෙක්, ඉච්ඡන්ත, (‘සංඥයංකන්’ යන් සූත්ර්යෙන්) පකතිප්පච්චකා’ යන දෘෂ්ටාන්තයෙහි පරිමාණ ස්වරූප වූ අවයවභෙද සමුදාය ස්වභාවය ප්රචකෘත්යාිර්ථය නම් වෙයි. සමුදායි ශකුනයෝ ප්රයත්යවයාර්ථු නම් වෙතී දතයුතු. ස්යා‍ද්යා්න්තත්තා, ස්යාටද්යාුන්ත පදයක් බැවින්; තද‍ෙත්ථ‍පි, (‘වා’ යන) ඒ (අන්යතපද‍යා‍ෙග්) අර්ථටයෙහිද; පඤ්චාධිට්ඨානපඤ්චාලම්බන - කීයේ මැ නො භාගවෘත්තිපංචිකාකාර ශ්රීටධරයන් විසින්; ‘ප්ඤ්වාඨිෂ්ඨාන; පඤ්චාලම්බනෙති’යී. නාමත්තෙන,රූඪීනාම්හානභාවයෙන්-
332 සිරි රහල් පබඳ
අභිමතො, (‘දිඩ්නාමාන්යටන්තරාලෙ’ යන සූත්රනයෙන් පාණිනීන්හට) විකල්පිතං, (‘විභාෂාදික්සමාසෙ බහුව්රිහෞ’ යන සූත්රනයෙන් විකල්පයෙන් සවර්‍ නාම සංඥ විධානයෙන්) විකල්පිත යැ. අවයව ධම්මේන, අවයවාඛ්ය්ස්වභාවයෙන්; ‘ව්යනධිකරණම්පි’ යනාදීන් ‘බහුව්රීහිස්සමානාධීකරණඤ්චක්තව්යඃෙ, ප්රනථමාථිං වජ්ජයිත්වාභ සර්ව’විභක්ත්ය්ර්ථේෂු බහුව්රීහිඃ යානාදි පරමත නිරස්තයි. ‘සමාසා’ යනු හෙත්‍වර්ථවයෙහි පඤ්චමීයි? අඤ්ඤත්රාව; (තුල්ය්යොගයෙන්) පිටත (‘සකම්මකො සලොමකො’ යනාදි) තැන්හි ද; අහිමතො, (‘තෙන සහෙති තුල්යකයොගෙ’ යන සූත්රොයෙන් පාණිනින්ට) ; උපසංඛ්යා තො, (‘සුඛධිකාරෙ සතික්සීරාදීනාමුපසංඛ්යාානම්’ යී උපසංඛ්යා‍ත කරන ලදි. උපසංඛයාතො, (සප්තම්යුාපමාන පූර්විපදස්යොංත්තරපදලොපහ්ව වක්තව්යඃ ’යි) උපසංඛ්යාසතයි. සහාවතො, අයන්තයෙන් - සම්භවො, කාලයාගේ ස්වරූපලාභය තොමැ; සමුදායසද්දස්ස, (‘ඔට්ඨේව මුඛමස්ස’ යන වාක්යපයෙහි ‘ඔට්ඨො’ යන) සමුදාය ශබ්දයා ගේ; ගත‍ඨෙත්ථා්, පරිඥතාර්ථපය; උපන්යාසසා’ වචනොපක්රාමයෝ; ‘විසයදස්සනත්ථා’ යන මෙයින් ‘කණ්ඨෙ කාළො අස්ස’ යන මේ ආදිය වාක්යියැයි දක්වත් තංසමාසස්ස, ඒ සමුදායවිකාරෂෂ්ඨිය සමාසයාගේ; අභිමතො, (සමුදායවිකාරෂෂ්ඨ්යානහ්ව බහුව්රිහිරුත්තරපදලොපහ්වෙති වක්තව්යසම්’ යන මෙයින් පානිනියයන්ට): තෙහි එව, ඒ රසසුවණ්න ශබ්ධයන් දෙදෙනා විසින් මැ; තදහිධායීනං, ඒ සඞ්ඝතවිකාරවාචක ශබ්දයන්ොගේ; පාදීහි පරස්ස්, ප්රාවදීපූර්වැ පදයන් කෙරෙන් පර වූ; ධාතුරජස්ස, ධාතුයෙන් නිෂ්පන්න වූ (උත්තරපද වු පතිශබ්දාදියට) ; පක්ඛිකො ලොපො, පාක්ෂිේක ලොපයද හෙවත් විකල්පයෙන් ලොප්ද; සාද්යින්තෙන, අන්යලපදයා හා එක් වැ; අභිමතො, (‘උත්තරපදලොපහ්ව’ යනුවට ප්රාසදිහ්යොෙ ධාතුජස්යය වා’යි කි බැවින් වාර්තිකාරයන්ට අභිමතයි. ඤාකාරානුබන්ධා සද්දා, නඤ්ශබ්දයා කෙරෙන්; විජ්ජමානත්ථා’නං, සත්තාවචනයන් ගේ; (‘පයොගො, නඤො ‘සත්යා්ර්ථානනාම්’ යන වාර්තිකයෙන්) පාක්ෂිචකප්රදයොගයද; හෙවත් ‘අවිජ්ජමානො’ යන නඤ්සමාසයාගේ; පුත් තො අස්ස’ යන අන්ය පදයා
පඤ්චිකාප්ර්දීපය 333
හා බහුව්රීහිසමාස ද ක්ෂයෙහි උත්තරපද වු විජ්ජමාන ශබ්දයාගේ ලොපය ද; ඉච්ඡතෙ, (බහුව්රීහිස්සමානාධිකරණානිමීතිවක්තව්යාම්ව්යාාධිකරණනංමගුත්. පඤ්වහිර්භුක්තමස්යෙීති’යී පාණිනීයයන් විසින් ) කැමැතිවනු ලැබේ. නිච්ඡචතෙ, ‘න ඉච්ඡතෙ’ කියා පදච්ඡෙදයි. වචනෙපි, සූත්රායක් ඇති කල්හි ද; ‘ය්යා’තං යදිපදෙ වෙංතු යදි වා ස්යු ර්බහූන්යයපි තාන්යයන්ය‍ස්ය පදාස්යරර්ථෙිබහුව්රීයහි’ යනාදීන් පරයෝ මේ අන්ය ර්ථ සමාසයට ‘බහුව්රීිහි’ යයි සංඥ කෙරෙත්.
ව‍ෙත්ථම: සමුච්චිති, රැස්කිරීම; එකං සාධනං, (කර්ත්රාතදිත්රිතසාධනයන් අතුරෙන්) එක්තරා සාධානයක් හෝ; එකං සාධනං එකං කරියං වා පටිච්ච වියමානතා’යී සම්බන්ධයි. අනෙකත්තන්ති අධිප්පායෝ. අනෙකත්වය සමුච්චය නම් වෙයි යනු භාවයි. සො පන, ඒ සමුච්චය වනාහි; ‘තුල්යටබලා නමනියතක්කමයොගපජ්ජානං’ යන මෙයට අනතුරු වැ ‘සද්දානං භවති’ යී යොදා පදාර්ථ පිරියැ යුතු. ‘තුල්යනබලානං’ යන මෙයින් වෙන වෙන තමතමන් ගේ ප්රරධාන්යරයෙන් ක්රි.යා සම්බන්ධය හෙයින් පරස්පරාපෙක්ෂා නැති බව කීහු. ‘අනියතක්කමයොගපජ්ජානං’ යන්නෙහි ‘කමො ච යොගපජ්ජඤ්චවකමයොගවජ්ජං, අනියත’ කමයොගපජ්ජං යෙසං සද්දානං’ යනාදියෙන්සමාසක්රවම දතයුතු. අනියතක්කමයොගපජ්ජානං, අනිහ්චිත වූ ක්රි යා‍ව ගේ පූර්වා්පරපටිපාටිය හා යුගපද්භාවය ඇත්තා වූ; අනු; පශ්චාත් ප්රදධානානුරොධයෙන්; ආවයො, රැස් කිරීමැ; අන්වාවයො, අන්වාවය නම් වේ. යත්ථි; යම් ක්රිආයාවෙක්හි; තදනුරොධෙන, ඒ ප්රදධානනුගුණයෙන්, ඊට අනුකුලවැ, අන්වෘවීයමානං, විධාන කරනු ලබන්නේ; ඉතරීතරයොගො, ‘ඉතරස්ස ඉතරෙන යොගො’ යී සමාසයි. ඉතරිතරයොග ශබ්දයාගේ අන් ව්යා ඛ්යාෙන ගතියකුදු ඇත්. ‘ඉතරීතරයොගො අඤ්ඤමඤ්ඤම‍ෙත්ථයපාද්ර්නතා. යථා සාරිපුත්තසද්ද්රේ මොග්ගල්ලා න‍ෙත්ථා හොතී මොග්ගල්ලානද්ද්රෙය සාරිපුත්ත‍ෙත්ථාෙ පීතී තරිතරත්ථ‍යොගො ස ච පධානභාවෙනති බහුවචනං
334 සිරි රහල් පබඳ
හොති’ යී. ‘අවයප්පධානො ච’ යනුවෙන් ප්ලක්ෂො’පි න්යෙග්රොාධඃ න්යකග්රොාධො ‘පි ප්ලක්ෂ ඉති, සහභූතාවෙතාවන්යෙරන්යා්ස්යා්ර්ථෂමාහතුඃ න පෘථග්භතෞ කිම්පුනඃ කාරණං සහභූතාවෙතාවන්යොයන්යාස්යානථිමාහතුර්න පෘථග්භූතෞ, අභිධානං පූනඃ ස්වාභාවිකම්’ යනාදීන් භාෂ්යසකාරොපන්යාස්තපාඨයට අවිරුඬ වූ ස්වාභිප්රාථය දැක්වූහු. ‘ඉති’ යනු යස්මාදථර්යෙතහි වැටේ; බහුත්තා, (වාව්ය් වූ අර්ථ‍යාගේ සංඛ්යා් භෙදයෙන්) බහුත්වය හෙතු කොටැ ගෙනැ; ඉතරෙතරයොගය ද සමාහාරය ද භාවරූප බැවින් අද්රහව්යක වුව ද ‘ශුක්ලං වස්ත්රං්, ශුක්ලා ශාටි, ශුක්ලඃ කම්බලඃ’ යනාදීන් ආශ්රනයෙන් ලිඞ්ගවචන සිද්ධිය වන්නාක් මෙන් මේ සමාසයෙහි ද තද්ධර්මාකභිධානය හෙතුකොටැ ගෙනැ ආශ්රවය භෙදයෙන් ලිඞ්ගවචන භෙදය වෙයි දතයුතු මෙ මැ කීහ භාෂ්යිකාරයෝ :- ‘යදසෞ ද්ර්වයං ශ්රිතතො භවති සමාසස්තස්ය්යල්ලිඞ්ගං වචනඤ්ච තත්සමාසස්යාරපි භවිෂ්යදති’යී සංහතිප්පධානත්තා, (ඉතරීතර යොගයෙහි මෙන් උද්භූතාව යවභෙදයෙන් නොගෙනැ ඔවුන්ගේ මේ සමුදායයැයි) සඬ්ඝාතප්රදක්ර මයැ ප්රෙධානකොටැ ඇති බැවින්; එකං එකෙක් හෙවත් අප්ර ධාන වූ ගවානයනාදීයැ; චකනුට්ඨානතො ඒ භික්ෂාටනයැ කරන හෙයිනි. සො. ඒ (නියොගලත් මානවක) තෙමැ; ‘අඤ්ඤත්ථතව්ය පෙක්ඛාරහිතෙ අන්වාවයෙපි’යී පුනස්සම්බන්ධයි. පච්චෙකංවා, (‘පාණ්යතඞ්ගානං තුරියඩ්ගානං’ යනාදීන්) වෙන වෙන හෝ; ව්යුතිකරො, සඞ්කරයැ; මිශ්රනවීමැ; ‘වකඛුව සොතඤ්ච’ යනාදීන් වාක්යෝ ගතයුතු. අලසතා ච ආළම්බරො ච අලසතාළම්බරං; අලසතා ච , කාහළ ද හෙවත් කාළමද; ආළම්බරොච, පණාබෙර ද; ‘ආළම්බරො, අළිඟුබෙර ද’ යී ඛන්ඩහාල ජාතක ගැටපදයෙහි කීහු. විරිතසන්යඩයෙහි ‘ලසොව තාළම්බරඤ්ච’ යන විග්රාහය අස්ථානයැයි දතයුතු. මුරජා ව, මහිඟුබෙර ද; ගොමුකඤ්ච, ශාංගවාද්යාය ද හෙවත් පිඹිනාහඟ ද; දෙණ්ඩිමා ච, ගැටපහටුබෙර ද නොහොත් ඩැක්කී ද; උමංදා ගැටපදයෙහි ‘ඉකිළිබෙරයැ’ යි කිහු. දෙමළජාතක ගැටපදයෙහි ‘දෙණ්ඩිමා, පටහම්’ යි කීහු. මද්දවවාදනං සිප්පමස්ස මද්දවිකො, පණවවාදනං සිප්පමස්ස
පඤ්චිකාප්රණදීපය 335
පාණවිකො, මද්දව නම් මිහිඟුබෙරයි; පණව නම් පණාබෙරයි නොහොත් තුණ්ඩීබෙරයි; යාදවප්රුකාශයේ ‘සමෞ පණවමර්දලෞ’ යි කීහු. හරතශාස්ත්රබයෙහි දසඟුල් පමණ දිග ඇති මැද සිහින් පසඟුල් පමණ මුඛ ඇති තන්ත්රීහබඞ වූ ගානපටහය පණව නමැයි කීහු. සම්මඤ්ච, මනුස්සපට ද; තාළඤ්ච, කුළුතාළම් ද; විධුරජාතකගාථාසන්යදයෙහි ‘සම්ම, සැකඬය’ යි කිහු. පාව‍නො ච, කෙවිට ද; සත්ති ච, තෙබ ද; තොමරඤ්ව, එරිකෝල ද; වෙසතුරුදා ගාථාසන්යතයෙහි ‘තොමර, අඩයටියැ’යි කීහු. ශෞනකජාතකගැටපදයෙහි ‘තොමර, කුත්තුකොහොල් නොහොත් දෙබළ කටු යැ’යි කීහු. පිණ්ඩඤ්ව, හෙන්ඩුවාළ ද; චම්මඤ්ච, පලගය ද; කසයින්පිටපත්හි ‘චම්මඤ්ච, කොපුපද, යි කිහු. කලාපං, හියවර ද; කීටා ව, බූවණුවෝ ද; භූරිදත්ත ජාතකගාථාසන්යඩයෙහි ‘කපල්පිටුපනුවනැ’යි කීහු. පට්ඞ්ගා ච, පළඟැටියෝ ද; කුන්ථාව , කුඩා සින්නෝද; කිපිල්ලිකා ව, මහත් සින්නෝ ද; රුවන්සූත්ර් අටුවා ගැටපදයෙහි ‘කුන්ථකිපිල්ලිකං කුරුකුහුඹුවන්’ යි කීහු. කසයින් පිටිපත්හි ‘කුන්ථකිපිල්ලිකං, කැලිසින්නෝ ද කීඹියෝ ද’යී කීහු. ඩංසා ව, වැහැ ලේ බොන මැස්සෝ ද; සමහර සන්යයයෙකැ ‘ඇට ලේ මැස්සෝ යැ’ යි කීහු. මකසා ව, මදුරුමෝ ද; උරඛහෙ භත්ත්වා ජිවතීති ඔරඛ්හිකො, උරබ්හෙ, එළුවන්; සාකුන්නිකො ව මාගවිකොච, ළිහිණිවැදි ද මුව වැදි ද; සානං සුනඛං පචතීති සපාකො; වෙණොව රථකරො ව, කුළුපොතු ද රියවඩු ද; ජාතකපාළියෙහි,
‘කදාහං රථකරෙ, ච පරියන්තං උපාහනං කාමසඤ්ඤොජනෙ ඡෙජ්ජං යෙ දිබ්බේයෙ ච මානුස;
යනු හෙයින් ද; නිඝණ්ඩුයෙහි ‘චම්මකාරො රථකාරො’ යී කී හෙයින් ද සරාර්ථඤවිලාසිනියෙහි ‘රථකාරා චම්මකාරා’ යනු යෙදෙයි. ‘වෙණො විලිවකාරොච නළකාරා සමාතයො’ යනු නිඝණ්ඩු හෙයින් ද නොයෙක් සිංහල සන්ය
336 සිරි රහල් පබඳ
ගැටපදවලැ ‘වෙණ’ ශබ්දයට කුළුපොත්තනැයි කියා මැ අර්ථ කී හෙයින් ද දෙමළජාතක ගැටපදයෙහි ‘වෙණ නම් පොරුන්තනැ’යී කී හෙයින් ද ‘වෙණාති තච්ඡකා’ යන ටීකාපදය නො යෙදෙයි හැ‍ෙඟ්. පුක්කුසා ච, බබුරො ද; විශුද්ධිමාර්ගවසන්යංයෙහි පුප්සඩුවෝයැයි කීහු. කාසා ච, වැලුක් ද; උසීර, සුවඳහොට ද; බිරණ ච, හොටතණ ද; අස්සකණ්ණ, අසුගස් ද; පිලක්ඛා ච, පුලිල ගස් ද; කපිත්ථධනා ච, තෙල් ඇසටු ද; රූපසිද්ධියෙහි ‘අස්සත්ථිකපිත්ථං ’ යනු ද එහි සන්ය ගැටපද පිටිපත්වලැ ‘අස්සත්ථණ, ඇසතු; කපිත්ථඟ, ගිවුළු’ යන ද දැකැ සමහර පණ්ඩිතම්මන්යප කෙනෙක් ‘කපිත්ථැන ශබ්දයෙක් නැතැ කපිත්ථව ශබ්දයැ’යි කියති. විනය ගැටපදයෙහි ‘කපිත්ථ්න, තෙල් ඇසටුයැ’ යි කී හෙයින් වෘත්තියෙහි කපිත්ථහන ශබ්දය මැ පඨිතයැ යි දතයුතු. සාකා ච, ලමඟ ගස් ද; හෛෂජ්යයමංජුෂාවෙහි ‘තිහිමතලපලාසා යොඞ්ගකෙ සාකසාලා ධවකමුක්කලිඞ්ගච්ඡාගකණ්ණස්සකණ්ණ’ යන ගාථාර්ධයට ලී සන්යණය බලා සාකශබ්දයට කී අර්ථ’ය නියම දතයුතු. එළකා ව, තිරෙළුවො ද; වළවා ච, වෙලෙඹු ද; බලාවා ච, මහවෙල්ලු ද; කාරණ්ඩව, විලිකුළෝ ද; අමරසංහසන්ය්යෙහි ‘දියකිරුළු යැ’යි කීහු. බකා ව, කණකොක්කු ද; බලාකා ව, රදාකොක්කු ද; බාලාවතාර සන්යයයෙහි බකබලාකං, කොක්ද කෙකිනිද’ යී අර්ථ කිහ. නිප්ඵාවාච, අවර ද; ‘වරණසද්දොයං ඉධ ගය්හති’ යි සම්බන්ධ යි. සාඛාසඤ්ඤකෙ, ශාඛයැයි කියන ලද.
‘තත්ර ර්ගෙැවදධරඃ පෛල්සාමගො ජෛමිනිඃ කවිඃ වෛශම්පායන එවෛ කො නිෂ්නාතො යජුෂාමුත. අථර්වාංයගිරසංමාසීත්සුමත්තුර්ද්දාරුණෙ මුනිඃ ත එක ඍෂයො වෙදඃ ස්වං ස්වං ව්යතස්ය න්නනෙකධා. ශිෂ්යෛඃය ප්රුශිෂ්යෛලස්තච්ඡිෂ්යෛෛර්වෙකදාස්තෙ ශාඛිනො ‘භවන්’
යනු හෙයින් පරාහරපුත්රිවෙදව්යාතසඍෂින් විසින් ඍග්ය ජුස්සාමඅථර්වහන්යැයි විභාග කරන ලද වතුර්වෙලදය ධැරූ පෛල, වෛශම්පායන, ජෛමීනි, සුමන්තු යැ යන ඍෂි
පඤ්චිකාප්රුදීපය 337
වරුන් සතර දෙනා හා ඔවුන්ගේ ශිෂ්යෛප්ර ශිෂ්ය්තච්ඡිෂ්යසයන් විසින් මන්ත්රඛබ්‍ වාහ්මණ වශයෙන් විස්තර කරන ලද ඒ ඒ වෙදය උන් උන්ගේ නමින් ශාඛා නම් වියැයි දතයුතු. ආචාය්ය්ා පාණිනිහු සමාසවිෂයෙහි ප්රෂථමාවිභක්තියෙන් දක්වන ලද්දහට ‘ප්රපථමා නිර්දිෂ්ටං සමාස උපර්ජනම්’ යන සූත්රියෙන් උපසර්ජන සංඥ කෙටැ නැවැත ඔහුගේ පූර්වරනිපාතය පිණිසැ ‘උපසර්ජනම්පූර්ව්ම්’ යන විධි සූත්රදයක් හදාළහ. එහෙයින් ‘සමාස විධායිසු’ යනාදී කීහු. අභිමතො, (‘රාජදන්තාදිෂු පරම්’ යන සූත්රියෙන් පාණිනින්හට) පරප්පයොගො’ හිමතො, (රාජදන්තාදි පාඨයෙන් මැ) ඤායනහිඤ්ඤොව, න්යා)යානු සරණය නොදන්නේ ද; වන්චඃසමුච්චයො නාම්නොරුබහූනාං වා ‘පියො භවෙත්’ යනාදීන් පරයෝ මේ වාර්ථැසමාසයට වන්ද්වැයි සංඥ කෙරෙත්.
සමා :- ‘සභාපරිසාසද්දස්ස නපුංසක ලිඞ්ගෙන නිද්දෙසේ යුත්තෙ ‘පි’ යී සම්බන්ධයි. ඉත්ථිසලිඞ්ගවසෙන නිද්දෙසස්ස, (‘සභාපරිසාය’ යී) ස්ත්රීජලිඟුවශයෙන් දැක්වීමැ; නපුංසකා භාවස්ස, නපුංසකලිඟු නොවීමැ; ඤාපනතො, (සාධුත්වදයැයි) හඟවන හෙයින්.
සංඛ්යාම :- තථා හි, ඒ (‘සමාහාරෙ නපුංසකං’ යන සූත්රීයෙන්) නපුංසකත්ව සිද්ධිය දක්වමු. කෙසේද පයොජනෙ සති, (ලාඝව) ප්ර්යෝජනයක් ඇති කල්හි; සම්බන්ධීයති, විශෙෂණග්රිහණයැ සම්බන්ධකරනු ලැබේ. එත්ථ), මේ ‘සංඛ්යාලදි’ යන සූත්රකයෙහි; එකත්තව්ය පදෙසො කාතබ්බො, (සංඛ්යී පූර්වොව විංගුඃ’ යන සූත්ර්යෙන් සිංඛ්යා්පූර්ව්සමාසයට මිගු සංඥ කොටැ ඒ විගිසංඥ ඇත්තා හට ‘විගුරෙකවචනම්’ යන සුත්රවයෙන් ප‍රවෛයාකරණයන් මෙන් එකවද්භාවය කටයුතු යැ. බහුන්නං එකිකරණං, (බාහ්යකව්ය පාරයෙන් හෝ බුද්ධියෙන් හෝ) බොහෝ දෙනා එක්කිරීමැ.
ක්වවේ: අවිසෙසෙන උදාහරණෙපි, (ආචාය්ය්ි ශ්රී‍චන්ද්ර ගොමිපාදයන් මෙන් ‘ඡායා’ යි සූත්රණයක් බැඳැ විකල්පයෙන් ‘කුඩ්‍යච්ඡායං කුජ්යනච්ඡායා’යී සිද්ධ කොටැ ‘බාහුල්යෙ’’ යන
338 සිරි රහල් පබඳ
සූත්‍ාහයක් බැඳැ අවිකල්පයෙන් ‘ඉෂුච්ඡායම් ශලහච්ඡායම්’ යී උදාහරණ නොකොටැ) සාමාන්යකයෙන් (‘සලභච්ඡාය, සකුන්තච්ඡායං’ යී) උදාහරණ දැක්වූ කල්හි ද; අඤ්ඤත්ථ, (බහුල භාවයෙන්) පිටත් තැන්හි; විග්ගහමත්ත, විග්රැහසාමාශ්යායැ; යථාසම්භවං, ලැබෙන ලැබෙන පරිද්දෙන්; සද්දා, බදනයාකෙරෙන් පර වූ.
ස්යාාදි: පරිභාසිකං, සෞත්රි්ක යැ හෙවත් සූත්රිසිද්ද යැ; පරිහාසාය නිබ්බත්තං පරිහාසිකං - වත්ථුතො, ස්වභාවයෙන්; අරහිතබ්බමෙව, ඝසංඥයා හට ද හුස්වවිධානය පිණිසැ පඨිතව්ය් මැයි. ඝනිස්සිතම්පි කාරියං (‘ඝබ්ර හ්මාදිතෙ’ යනාදීන් විධීයමාන වූ) එකාරාදිකාය්ය්ැයි ද; ‘එතං ඝනිස්සිතං කාරියං න ච යුත්තං’යි යොදනු. ‘සලභවඡායෙ ඉති’යී පදව්ඡෙදයි.
ඝප: අප්පධානත්ත, මාලාව ගේ අප්රාෙධාන්යසයැයි; කුසම්ඛෙන, කුශාම්බ නම් රජහු විසින්; යටගිය දවසැ බ්රයහ්මක්ෂත්රි්ය වංශයෙහි කුශ නම් රජහට දා වැ වෛදර්හී නම් බිසොවුන් කිසින් උපන් කුශම්බ යැ කුශනාභ යැ ආධුර්තරජ ස යැ වසු යැ යන සතර බෑ රජදරුවෝ වැඩී වියැ පැමිණැ “ප්රතජාපාලනය කරවු යැ”යි පියරජහු ගෙන් නියොග ලැබැ අමුතු වැ මහනුවර සතරක් කරවා විසූහ. එකලැ ඔවුන් කැරැවූ නුවරවලැ නම් දක්වන වාල්මීකිමහර්ෂිහු විසින් රාමායණයෙහි බාලකාණ්ඩයේ එක්තිස්ව සර්ග යෙහි :-
‘තෙෂාං කුශම්බඃ කෞශාම්බිම්පුරිමාවාසයත්තදා කුශනාහස්තදා රාම පුරං චක්රො මහොදයම්. ‘අථාධුරුතරජා රාම චක්රේ ප්රා ග්ජ්යො.තිෂම්පුරම් ධම‍ර්‍ාරණ්යුසමීපස්ථං වසුශ්චක්රෙර ගිරිව්රිජම්. ‘යී
කී හෙයින් පදසාධනසන්යමකාරයන් ‘කුසම්බෙන, කුසම්බ නම් ඍෂියා විසින්’ යී කම ද විරිතසන්යෙකාරයන් ‘කුසම්බෙන, එනම් ඍෂිහු විසින්’ යී කීම ද ඔවුන්ගේ අග්රැීත ව්යාදඛ්යානන යැයි දතයුතු.
පඤ්චිකාප්රුදීපය 339
ගොස්සු: සකත්ථ3පරිච්චාගෙන, ස්වකීය (ගොශබ්දයෙන් වාව්යම වු සාස්ත ලාඞගුල කකුද ඛුරවිෂාණවත්) පදාර්ථවයාගේ පරිත්යාිගයෙන්.
ඉත්ථිල: ඉත්ථිෂවිධිසු , (‘පුථුස්ස පථවපුථවා’ යන සූත්රිය අවසන් කොටැ ඇති) ස්ත්රීාවිධියෙහි; ආකාරන්තතො නාමස්මා. (එකත්වාදිමදර්ථථවාචි වූ) අකාරාන්තනාමයා කෙරෙන්; ඉත්ථොත්තං (එසාප්රතසිද්ධිමත් අර්ථව සාමාන්යතයාගේ බාල යුවත්වාදිලක්ෂණවු) ස්ත්රීාත්ව‍යතෙමැ; පකතිඅ‍ෙත්ථාසති, (ප්රයත්යනයාර්ථා නොවැ) ප්රතකෘත්යයර්ථස යැයි. ‘ජොතකාති දස්සෙති’ කියා සම්බන්ධයි. ‘ජොතකා ඉත්ථ ත්තස්ස’ යනු ප්රතකාරණගම්යීයි; සමානාධිකරණත්තං බහුවචනම්පි හොති’ යි. සම්බන්ධයි. අඤ්ඤා, (ජයාදිත්‍යජිනෙන්ද්රයබුද්යාන දි) සමහර ආචාර්ය කෙනෙක්; ජයාදිත්ය යන් විසින් පක්ෂද්වය මැ අභ්යුනපගත යැ. ඔහු එ හෙයින් මැ කීහ. කාශිකාවෙහි; ස්ත්රීාත්වඤ්ච ප්ර්ත්යඅයාර්ථඃ ප්රිකාත්යුර්ථඑවිශෙෂණඤ්චේත්යුයහයථා ‘පි ප්ර්යු‍ජ්යරතෙ, ස්ත්රිඃයාමහිධෙයායංස්ත්රීතයාචාස්ත්රි‍ප්රාේතිපදිකං වර්තන ඉති’යි. මෙ තැන්හි ජිනෙන්ද්රලබුද්ධිපාදයෝ මෙසේ වර්ණසනා කළහ. ‘යදා ස්ත්රීපශබ්දො විනාපි භාවප්රදත්යරයෙන ස්ත්රී්ත්වෙ වර්තතෙ තදා ස්ත්රීරයාමහිධෙයායං ටාබාදයො භවන්තීති ස්ත්රීදත්වම්ප්රිත්ය යාර්ථොය භවති යථෛව හි ගො ශබ්දො ජාතිපදාර්ථනපක්ෂෙ භාවප්රදත්යවයරහිතො’ පි ගොත්වෙ වර්තතෙ, තථා ස්ත්රිිශබ්දො’පි ස්ත්රීවත්වෙ යදා තු ස්ත්රීදත්වවිශෙෂණමුපාදය තචති ද්ර්ව්යෙව ස්ත්රියශබ්දො වර්තතෙ, තදායම්ප ක්ෂො භවති ස්ත්රීදයං යත්ප්රායතිපාදිකං වර්තතෙ, තස්මාට්ටාඛාදය ඉති ස්ත්රී්ත්වම්ප්රාකෘති විශෙෂණම්භවති’යී; ඉත්ථිායම්හිධෙය්යාෙයං ස්ත්රීාලිඞ්ගාඛ්යි ස්ත්රී්ත්වයැ අර්ථෂභූත කල්හි; ‘තත්ථභ ඉත්ථ;ත්තං දෙවදත්තාය’ යනාදින් පරෙපවර්ණිත පක්ෂයාගේ අයුක්තත්වය නිශ්චය කෙරෙත්. නොපපජ්ජෙය්යය දෙවදත්තශබ්දයා ගේ වාච්ය්ය ද ස්ත්රී්ත්වයෙන්අව්යතතිරික්ත හෙයින් ‘ඉත්ථබත්තං දෙවදත්තාය’ යන හින්නාධිකරණත්වය නොයෙදෙන්නේයැ. ‘දෙවදත්තාය’ යනාදීන් යථොක්ත වු අනුපපත්තිය මැ සමර්ථකනය කෙරෙත්. සමානාධිකරණත්තමෙව සියා, (‘ඉත්ථින දෙවදත්තා’ යන තැන්හි දෙව-
340 සිරි රහල් පබඳ
දත්තා ශබ්දවාව්යහය ස්ත්රියශබ්දවාව්යදයෙන් අනන්යම බව හෙයින්) සාමානාධිකරණ්යබයැ මැ වන්නේයි; අතො එව ව, ඒ ස්ත්රී්ත්වයෙහි විධානයෙන් මැ. තබ්බතො අත්ථයස්ස යනු ඡයාදිත්ය මතානුසාරයෙන් කීහු.‘ තබ්බතො, ඒ යථොක්ත ස්ත්රීධත්වතවත් වූ ‘අථෙත්ථ්ත්තෙපි’යන එවමාදීන් යථොක්ත දොෂපරිහාරය පිණිසැ ජිනෙන්ද්රරබුද්ධිපාදය්න විසින් කී නෛතෙ දොෂඃ න හි සාමාන්යත විශෙෂණමාග්රියාත් භෙදඃ ස්ත්රීුප්රසත්යනයාන්තෙනාභිධීයතෙ, තතො ව්යවතිරෙකලක්ෂණ ෂෂ්ඨිස්යාිත් තස්මාත්පුනර්නාභිධියතෙ ශබ්දශක්තිස්වාහාව්යානත්’ යනාදි උපවර්ණනනාව අශඞ්කා කළෝ. ‘එසො එව වරහි’ යනාදීන් උපහාසපූර්වනක වැ උත්තර කීහු. මසිමක්ඛිත කුක්කුටො විය, දැළිගෑ කුකුළකු මෙන්; යම් කලෙකැ පොර ගැසූ කුකුළන් දෙන්නා ගෙන් එකෙක් එකකුට පැරැද භය ගෙන නැවතැ නො වදී නම් ; එ කලැ දිනු කුකුලා ගේ ඇඟ මුණ දැලි ගා වෙස් මාරු කොටැ අළ කලැ භයවන් කුකුළු ඔහු වෙන කුකුළෙකැයි සිතා පොර ගසාලු. ඒ ලෙසින් ප්රැකෘත්යිථී විශෙෂණ පක්ෂය මැ ප්රුත්ය යාථිව්යාොජයෙන් දක්වන ලදැ යනු භාවයි. ව්යා ජෙන, අපදෙශයෙන්.
නදා: ‘ඉත්ථියයං වත්තමානෙහි’ යන්නෙහි ස්ත්රීවලිඟුයෙහි වැටෙන්නා වූ නදාදින් කෙරෙන් පරවැ යැ යන අර්ථයයි. වා ඉති අ‍ෙත්ථාු, විකල්පයෙන් මැ ඬීප්රනත්යකය වෙයි යන අර්ථ යි. ‘ඊම්හි’ යනුයෙන් නිරනුබන්ධප්ර‍ත්ය,ය දැක්වුහු. ‘ගොස්සා වඬිති’ යනුයෙන් ඬිප්රනත්ය‍යා පරකල්හි ගොශබ්දය හට ආවඬාදෙශ කළ සූත්රෙය දැක්වූහු
ආරා: ‘අරාමිකස්ස හරියා’ යනාදීන් ආරමිකිනී, අනනන්තරායිකිනී’ යනාදියට විග්රරහ දැක්වූහු.
ඝර: පොක්ඛරං, දිය නොහොත් නොළුම්; තංසන්නියොගා, ඒ නීප්රයත්යවයා හා එක් වීමෙන්. පුන්නාමස්මා යොගා අපාලකන්තා නාදාදිපාඨාති අ‍ෙත්ථ යි සාධ්යාටහාර සම්බන්ධයි. ‘යොගාති සාමාඤ්ඥාහිධානෙපි ගණසුත්තෙ යස්සෙනාමඟුතො ඉත්ථිමයං වත්තතෙ තස්ස සූත්තාතා තෙන
පඤ්චිකාප්රතදීපය 341
යොගාති ලබ්හහිච්චාහ පුංයොගතොති’ යනු ටීකායෙහි ප්රික්ෂෙප්ය පාඨයි. පුංයොගතො, පුරුෂසම්බන්ධය හෙතු කොටැගෙන; හෙව්ත ස්වස්වාමිභවලක්ෂණයෙන්; ‘පාලකන්තවජ්ජිතා’ යනුයෙන් ‘පසුපාලික, ඛෙත්තපාලිකා’ යනාදි තැන්හි ආප්රකත්යයය මුත් ඬීප්රෙත්යිය නොවන බව දැක්වුහු. ‘පුන්තාමෙනා යොගාදපාලකාන්තාත්’ යනු චාන්ද්රා‍ව්යාතකර‍ණයෙහි විධිසූත්රයයැ, ඒ මෙහි ගණසූත්රා කළහයි දතයුතු.
උප: කරහො විය, මණිකටුවටත් සුළඟිල්ලටත් අතුර මෙන්; කීයේ මැ නො අමරකොශයෙහි; ‘මණිඛන්ධා දාකනිෂ්ඨං කරස්යු කරහො බහිඃ’ඨි: ගෘඞ්ගාර ප්රකකාශයෙහි ‘කරහො’ත්රන ධනුරටනිඃ’; දුනුමුඩායි කිහු. සංහිතො සම්බන්ධ වූ; සහිතො, වට වු; සංහතො, හැසුණවු; ස‍හෙත්ථාු ‘ සිලුටු වූ; වාමො මනොඥවූ: ලක්ඛණෙ, (‘ඌරූඝනෞකරි කර ප්රුතිමාව‍රොමෞ’ යනාදි) ලක්ෂණ සම්පන්න වූ.
පුථු: (‘බ්රාහා මහන්තං විපුලං විසාලං පුථුලං පුථු’ යනු අභිධාන හෙයින් ) පුථුභූතා, පළල් වුවා යැ යන අර්ථායි.
සමා: ‘අවසානවන්ති අවයවො’ කියා පදච්ඡෙදයි. පරවිධිනාපි, පර කොටැ විධානයෙන් මා; අන්තො භාවා භාවතො, අන්තර්භාවය නැති හෙයින්; ‘පල්ලවිතස්ස රුක්ඛස්ස පල්ලවානං ඉව’ කියා සම්බන්ධයි.
අසං: ‘අතික්කන්තමඞ්ගුලියො’ කියා වාක්යා ගත යුතු. අතොපි, ඒ මත්තප්රලත්යාතදීන් ලොප් කොටැ විශෙෂණ සමාස කිරීමෙන් ද.
දිඝං: විහජ්ජ, සූත්රව විධාකරණය කොටැ; අසමාසන්ත පක්ඛො, සමාසාන්ත අප්රපත්යවයා ගේ අභාවපක්ෂයෙහි.
ගොත්ව: ‘ස්යායදිලොපෙ කථං නාවසීයතෙ’ කියා සම්බන්ධයි.
342 සිරි රහල් පබඳ
රත්තී: අධෙය්යලසාපෙක්ඛානං , ‘රත්තින්දිවං භුජති’ යනදි ප්ර්යොගයෙහි භොජන සංඛ්යාෙත වූ ආධෙයයෙහි සාපෙක්ෂ වූ රත්තී ආදීන්ගේ ද .
ආයා: අනුගවං, ගවායාමායෙන් යුක්ත වූ ශකටය. යම් සේ ගවයා ද එසේ මැ ශකටය ද ආයත යැ යන අථර්යිත.
දාරු: ‘ලොපෙන භවිතබ්බං’යී සම්බන්ධයි. තබ්බිධානෙ, ඒ (අප්ර ත්ය ය) විධානයෙහි; තබ්බිධානෙ පයොජනං සිස්සොකාරෙ’ කියා සම්බන්ධයි. සබ්බමිත්තො සබ්බසඛො සබ්බභූතානුකම්පොකො’යී පාඨ පෙනෙන හෙයින් සමාසවිෂයෙහි සඛශබ්ධයා කෙරෙන් පර වු සිවිභක්තිහට ඔකාරාදෙශ නැතැයි යනු පරීක්ෂා කටයුතු. ‘අව්යාංකජනත්තා’ යනුයෙන් සංස්කෘතව්යාරකරණයෙහි ‘අහන්, උපානහ්, ශරද්’ යන ශබ්ද තුන ව්යයඤ්ජනාන්තබව දැක්වූහු. ‘කපිධවජස්යය ගාන්ධිව ගාණ්ඩිවෞ පුන්නපුංසකෞ’ යී කී බැවින් අර්ජුනයාගේ දුන්න ගාණ්ඩිව නම් වේ. චාන්ද්රෞව්යාපකරණයෙහි ‘ධන්වන්නිති ප්රාකෘත්යයන්තරමවිශෙෂෙණ සංඥයාමසංඥයාඤ්ච’ යි කී හෙයින් ‘සක්කතසද්දසත්ථ කාරානම්පි යනාදි කීහු. ධන්වසද්දො පකතන්තරං’ යනු ‘ධනුශ්වාපෞ ධන්වශරාසනකොදණ්ඩකර්මථමුකම්’ යී අමර කොශයෙහි කි නියෙන් දතයුතු.
වී : සක්කතානුසාරෙන් (ගන්ධස්යෙනදුත්පුතිසුසුරහිහ: යනාදී) සංස්කෘත සුත්රා්නුසාරයෙන්.
‘පුනො පත්තං ගහෙත්වාන සොධයිත්වා සුගන්ධිනා පසන්නවිත්තා පුරෙත්වා සඝතං සක්ඛරං අදා.’
යන භද්ර කාපිලානීස්ථවිරිඅපදාන පාළියෙහි පෙනෙන ‘සුගන්ධි’ යන ප්ර්යොගයමෙ සුතුරෙහි ‘වි’ යන යොග විභාගයෙන් සිද්ධයැයි දත යුතු. කොකනදං පදුමං, කොක නද සංඛ්යාධත වූ බහුපත්රකවර්ණනසම්පනක්න වූ රක්තපද්මයෙක්; කොකනදං, හෙළ පියුමැයි කියා ද අර්ථ කියත්. කායො,
පඤ්චිකාප්රාදීපය 343
කාය තෙමැ: දුග්ගන්ධො, දුර්ගාන්ධ යැ; අසුචි, ශුචි නො වන්නේ යැ; කුණපො, කුණු යැ; උක්කරූපමො, කසළ ගොඩක් බැඳු යැ; වර්වස්කූපයක් බඳු යැ හෝ.
ලත්වි: ‘සුබ්භූ සුභා සුප්පටිමුත්තකම්බු’ යනු සංඛ ජාතකයෙහි :—
‘සුබ්භූ සුභා සුප්පටිම්ත්තකම්බූ පග්ගය්හ සොවණ්ණමයායා පාතියා භුඤ්ජස්සු හත්තං ඉති මං වදෙති සඬාවිත්තා තමහං නොති බ්රෑකමි.’
යන ගාථායෙහි පූර්‍ුපපාදයයි. සුප්පටිමුත්තකම්බූ, බහා පලඳනා ලද (කිරීව කටක කෙයුර තාඩඞ්කාදි) කනකාභාරණ ඇත්තී; ‘සුප්පටිමුත්තකම්බුති පටිමුත්ත් සුවණ්ණාලඞකාරා’ යනු අටුවායි. සාරාර්ථ්විලාසිනියෙහි ‘පටිමුත්තකම්බුති ආමුත්තවලයා’ යනු අටුවා නො බලා ‘කම්බූර්නා බලයෙ ශඞ්ඛො’ යන නිඝණ්ඩු සිතා ලී අර්ථ්යි.
වාඤ්ඤ: ‘අපෙකඛහි, කප්ර.ත්ය.යාපෙක්ෂයන් කෙරෙන්.
උත්තර: ‘ආ පටිච්ඡෙදවසානා’ යනු එයින් මත්තෙහි ණදිකාය්ය්තිෙවිධානය හෙයින් කීහු.
ඉම: ‘පුබ්බුත්තරපදෙ විභත්තිලොපෙ’ කියා සම්බන්ධයි. ‘කිස්ස කො වා නාමේ’ යනු වකතව්යපයි. සමාසවිෂයෙහි නාම ශබ්දයා පරකල්හි කිං ශබ්දය හට විකල්පයෙන් කො යානාදෙශ වේ. එ හෙයින් ‘කොනාමො තෙ උපජ්ඣායො’ යනාදි සිද්ධයි. ‘කිං නාමං අස්ස’ යි විග්රතහයි.
අ: ‘න්තොන’ යි සම්බන්ධයි.
ලතු: අපවාද විසයෙපි, ‘විජ්ජායොනිසම්බන්ධානාමා තාත්රබ වත්ථෙ’ යන මේ සූත්රපයාගේ විෂයෙහි ද. විජ්ජා: තසද්දෙන, (තත්ර යන තැන්හි) තශබ්දයෙන්.
344 සිරි රහල් පබඳ
ඉත්ථිා: අත්ථියන්ති ඉත්ථිලිඞ්ගස්සෙව ගහණං’යි යොදනු.
ජායාය: අඤ්ඤෙහි ච, (ගතානුගතික වූ) සොසු (රූපසිද්දිකාරාදීන්) විහින් ද; සමහර අභිධානප්රයදීපිකා පොතෙකැ ‘ජීයම්පතී තුදම්පතී’ කියා පෙනෙයි. එමැ සන්ය;යෙහි ‘ජයම්පති යැ දම්පතියැ’ යි විභාග කොටැ ලී හෙයින් ‘ජයම්පතී ච දම්පතී’ යනු ශුද්ධපාඨයැ යි දත යුතු. යෙහි ‘දං , ජ’ යනු අසංඛ්ය් යැයි කීහ. ආචාය්ය්ය සර්වතගුණාකාර මහාස්ථවිරයන් විසින් වනාහි ජයාය ‘දං ජං ජානියො පතිම්භි’ යන සූත්රකයෙන් ජායාශබ්දය හට ‘දං’ ‘ජං’ ආදෙශ කරන ලදැයි දත යුතු.
සොතා: උදකස්ස, ජලයා ගේ; සොතො, නිර්ගමද්වාරයැ; උක්ත මැ නු වෛජයන්තියෙහි.
ස්රොනතො’ම්බුනිර්ගමද්වාර ඉන්ද්රිනයෙ’ප්සු ජලස්රුතෞයි.
‘පි‍පා‍සායං ඛුදාය ලොපො දාස්ස’ යනු වක්තව්යීයි පිපාසා ශබ්දයා පරකල්හි බුදා ශබ්දයා ගේ දාකාරය හට; ලොප් වේ. එහෙයින් ‘ඛුප්පිපාසාහිභූතො’ යනාදි සිද්ධයි.
අන්: ‘වර්ණෙ යත්තත්තදාදෞ යනු ශිෂ්ට වචනයි. වණ්ණෙ, වර්ණ පරකල්හි; යං, යම් (කාය්ය්්ප යෙක් කරනු ලැබේ ද;) තං, ඒ (කාය්ය්ක් ) තදාදො, ඒ වණයා ආදි කොටැ ඇති (උත්තරපදයා පරකල්හි පැමිණෙන්නේ යැ) යන අර්ථ,යි.
නගො: ‘එවං අගො’යි පදච්ඡදයි.
සභ: තන්ථ, ඔහු පරකල්හි; ‘යස්ස ව ඣත්තං’ කියා සම්බන්ධයි.
අපච්ච: වාත මණ්ඩලිකා නම් පෙයාහුළඟයි. කපොතා දීභාවෙ. (කිසිගෘහාදිපක්ෂයෙක්හි) කපොතවාතමන්ඩලිකාදීන් ගේ දර්ශ නද්භාවයක් ඇති කල්හි: අඤ්ඤත්රං පි , (ගෘහාදියෙන් ) පිටත් තැන්හි ද; කපොතාදිනො, කපොතවාතමණ්ඩලිකාදි සාධනයා ගේ; අග්ග්යාෙදියොගං , අග්න්යනද්යා නු
පඤ්චිකාප්රඩදීපය 345
මෙය සම්බන්ධ යැ; මන්ත්වා, (‘ලිඞ්ගාදර්පදර්ශ්මානුමානම්’ යනු හෙයින් අනුමාන ඥාන‍යෙන්) දැනැ; පයොගො. (සාග්ගිසපිසාවා’යි) ප්රනයොග කිරීමයි.
අකා: ‘වුත්ති භවති’ යි සම්බන්ධයි.
ග්ර‍න්ථ: ‘යුගපදි ධුරා සධුරං’ යි විග්රගහයි.
‘නිමෙසා අෂ්ටාදශ ප්රො ත්කාඃකෂ්ඨා ත්රිංසගන්තු තඃ කලා
කලාස්ත්රිංනශද්ඝටි ප්රොෂක්තාඃ ඝටීභ්යාං
ද්වාභ්යඃ ක්ෂණං ස්මෘතඃ ස මූහූ තීස්ත්රිං්ශතා තෛහ්වාහොරාත්රංක නිගද්යගතෙ’යි
දෛව ඥමුඛමණ්ඩනයෙහි කී බැවින් ‘කලා’ නම් දෙවිනාඩිකාවෙකි; අධිකො මාස‍කො අස්න සමාසකො; විකප්පෙන, (‘සගස්ස සො ‘ඤ්ඤත්ථෙ’ යන සූත්‍රයෙන්) විකල්පයෙන්.
සමා: ‘පත්තිනි පත්ති’ යනු ‘සමානො පති යස්සා සා සපත්තිනී, සපත්ති’ යි නිෂ්පන්නශබ්දයන්ගේ එකදෙශ දර්ශිනයෙකි.
උද: අඤ්ඤස්මින්ති, අඤ්ඤස්මිං යන ඉය ප්රභත්යාය විධායක සුත්රපයෙන්.
තම්ම: ‘තං ඉහ අඤ්ඤත්රෙසද්දසම්බන්ධා පඤ්චම්ය්න්ත මහිසෂ්ණන්ධීයි’ යි සබඳ.
විධා: ගෟබ්හන. (කුක්ෂිගත) ගර්බහයට හා (එක් වැ.) මෙ මැ කී වෛද්යොපති බාහටාචාය්ය්ද යෝ.
‘මාතෘජං හ්යිස්ය. හෘදයං මාතුශ්ව හෘදයන තත් සම්බන්ධං තෙන ගර්භිණ්ය.නෙෂ්ටංශ්රදද්ධාවිමනනම්’යි
පුබ්බපදෙ, පූර්ව්පදයෙහි; හෙවත් දුශබ්දයෙහි.
346 සිරි රහල් පබඳ
දිගු: ‘ගුණ පටලා’ යනු ටීකායි. ‘වෙ සතාති අස්ස’ වින්නංසතානං සමාහාරො, යි විග්රහහයි. ‘ක්වවි දෙ පදමජ්ඪෙය’ කියා වක්තව්ය් යි. කිසි තැනෙක්හි පද මධ්යායෙහි වූ ද්වශබ්ද හට දෙ ආදෙශ වේ. එහෙයින් ‘කඤ්චනදෙපිඤ්ඡෙජ’ යන සිද්ධයි. කඤ්චනවණ්න ද්වේ පිඤ්ඡාද්වේ පක්ඛයස්ස හංස රාජස්සසො’ යංකඤ්චනදෙපිඤ්ඡො.
වත්තා: සම්පත්තේ විහාසා සම්පත්තවිහාෂ; තයො ච අසිති ච, තීහිවා අදිකා අසිති තියාසීති; සම්පත්තවිභාසත්තා, ( ආ සංඛ්යකදි සූත්රසයෙන්) ආකාරපත්තෙහි විකල්ප බැවින්, න නිද්දිට්ඨං, ( මේ ප්රසත්යුූදාහරණය) නො දක්වන ලදි. කෙවි; කාත්යාතයනයෝ; නිප්ඵාදෙන්ති, (ගණනෙ දසස්ස මිතිවතුපංචජසත්තට්ඨනවකානං විතිවත්තාරපඤ්ඤාජසත්තා සනවා යොසු යොවිඤ්විසමාසංඨිරිතීතුති’ නායදි සූත්ර් වලින්.)
ඉති මොග්ගල්ලානෙ ව්යානකරණෙ පඤ්චිකාපදීපෙ සමාසකණ්ඩො තතියො. __________
ණෙ වා: සූත්රායනුක්ත වූ ‘ඡට්ඨියන්තා නාමස්මා’ යනාදි විවාරණයට කාරණාවූ සමාර්ථ්ය ය දක්වන්නහු ‘අපච්චස්සාහි සම්බන්ධිත්තා’ යනාදි කීහු. අපච්චස්ස, අපත්යථර්ථයයා ගේ; අපච්චවතා, අපත්ය්වද්වාවකශබ්දයා කෙරෙන්; ‘ධම්මස්මා පච්චන්ති ආදිසු ණාදිප්පාච්චයො න ජායාතෙ’ යි සම්බන්ධයි. ධම්මෙන, ධම්ර්ය් කරණ කෙටැ ගෙනැ; ධම්මාය, ධර්ම,ය පිණිසැ; ධමර්යම කරණ කොටැ ගෙනැ; ‘කස්ස’ යන පෘච්ඡාවට ‘දෙවදත්තස්ස’ යනු අපත්යයවත් වූ අපෙක්ෂ්ය‍මාණ පදාර්ථ්යයි. ‘කම්බලො වසිට්ඨස්සපච්චං දෙවදත්තස්ස’ යන මෙහි විශිෂ්ඨයා අපත්යථවත් හෙයින් ඒ අපත්යඨවත් ෂෂ්ඨ්යතන්තනාමයා කෙරන් ණප්ර ත්යාය වන්නේ යැයි අශඞ්කා කරනුවෝ ‘න ච කම්බලො’ යනාදි කීහු. ‘න ච හොති’ යී සම්බන්ධයි. ‘අසම්බල්ධා’ යනු තදර්ථරසාධක වූ හෙතුයි. මුලප්පකතිතො, පරමප්රශකෘතීහු කෙරෙන්; හෙවත්
පඤ්චිකාප්ර්දීපය 347
කුලකූටස්ථයාකෙරෙන්; චාන්ද්රබව්යථකරණයෙහි ‘ආද්යාසත්’ යන නියම සූත්රටයෙන්පරම ප්ර්කෘතීහු කෙරන් අණ්ප්රතත්ය‍ය විහිත යැ. මෙහි එසේ නො කී හෙයින් ‘න ව තාදිසං වචන මිත්ථි’ යනාදිකීහු. සම්බන්ධාභාවයෙන් හා තාදෘශලක්ෂනාභාවයෙන් මූල ප්රතකෘතීහු කෙරෙන් ණදිප්රධත්යවයාභාවය දක්වා දැන් පරම ප්රෙකෘතීහු කෙරෙන් මැ ප්රදත්ය යවිවක්ෂාව දක්වන්නහු ‘මුලප්පකතිතො’ යනාදි කීහු. අව්ය‍වහිතජනකයා ගේ මැ අපත්ය්යා මුඛ්යවසම්බන්ධයැ දක්වනු පිණිසැ ‘කථම්පන යනාදි කීහුත. ‘ඉති පිතාමහො මමායන්ති අත්තනං න නිද්දිසති උප්පාදෙ තාරමෙව නිද්දසති තස්මා උප්පාදෙතායෙව අප්පච්චෙන සම්බජ්ඣිති න පිතාමහො’ කියා සම්බන්ධයි. ව්යවවහිතජනිත පුත්ර්යාගේද පරම ප්ර්කෘතීහු හා සම්බන්ධ සද්භාවය දක්වන පිණිසැ ‘ඉදමයුත්තං’ යනාදි කිහු. ඉදං, මේ යථොක්ත ජනකනිර්දෙශ්ය ; අයුත්තං, අසමඤ්ජසයි. ‘තෙන අපච්චෙන සඪිං උප්පාදෙතුයව යොගො පටිපා‍දෙතුං න සක්තා’ යි සම්බන්ධයි. නත්ථ, ඒ ප්රහශ්නයෙහි; තෙන, ඒ අපත්යරයා හෙතු කොටැගෙනැ; අපතනම්භවති, (නරකයෙහි) නොහීම වේ ද; න පතන්ත්යනෙති අපච්චං’ යනු නිරුක්තියි. පූර්වරජ වූ පිතාමහප්රපපිතාමාහාදීන් ගේ ද ඔහු කරණ කොටැ ගෙනැ අපතනය වන හෙයින් අපත්යජයැයි ලොකසංස්ථියෙකි.සො, ඒ පරුෂතෙමැ; ඤාතුං න ඉච්ඡිතො’ යී සම්බන්ෙකධයි. තු යනු ඒ අපත්යරයා හෙතු කොටැ ගෙනැ නරකාපාතිසර්ව ජනජිඥාසාවිශෙෂද්යොහතක නිපාතයෙහි. ‘යදි සියා’ යී සම්බන්ධයි. අත්තානම්පි නිද්දිසෙය්යක න කෙවල මුප්පාදෙතාරං’ යනු අර්ථාෙයාතයි. තන්තිමිත්තං, ඒ අපත්යාදයා කරණ කොටැ ගෙනැ; තං අපච්චිං නිමිත්තං කාරණං යස්ස, තං - ව්යසවහිත‍ජනිතෙන, ව්යහවහිතයා විසින් උපදවනලද්දා වූ පුරුෂයා කරණ කොටැ ගෙනැ; හෙතු කොටැ ගෙනැ කියා හෝ අර්ථනයි. හි යනු යස්මාදර්ථොයෙහි වැටේ. ඒ මතු ‘තස්මා’ යනු හා සම්බන්ධයි. යස්ස, පූර්වලජයක්හු ගේ; තදපතනතො, තෙන අපච්චෙන අපතනං තදපතනං, තතො, භාවෙ සති, විද්යූමානත්වයක් ඇති කල්හි; ‘ව්යේවහිතෙන ජනිතෙ අපවචෙපි නිමිත්තත්තං
348 සිරි රහල් පබඳ
අත්ථියෙව’ යි සම්බන්ධයි. අහෙදොපවාරෙන, වෙනසක් නැති කොටැ සිතා ගැන්මෙන්; ‘තං අපච්චං’ යී පදවෙඡදයි; උභයථාපි, න්යාෙයොපවාරප්රාගකාරද්වයෙන් මැ; තතො ච. ඒ මූලප්ර්කෘතිහු කෙරෙන් ද; අපච්චසාමඤ්ඤ වවනිච්ඡායං, (ස්ත්රීරපුන්නපුංසකත්ව යුක්ත වූ පුත්රද විශෙෂොපග්රාිහි) අපත්යාසාමාන්ය‍යක්හු ගේ විවක්ෂාවක් ඇතිකල්හි; චාන්ද්රතයෙහි ‘පෞත්රාරදෙරස්ත්රිියා ශර්වාපයතේත’ යන සූත්රෂයෙන් විහිත ණාදිප්ර්ත්යරය ද යුක්තියෙන් සාධන්නාහු ‘තන්තාදීහි’ යනාදි කීහු. ‘බහුලාධිකාර ඉත්ථිවජ්ජිතෙ පසත්ථෙයෙව පච්චෙණාදිපච්චෙයො’ යි සම්බන්ධයි. පසත්ථයෙව, (ගුර්වාදිෂ්ටාචාරණයේන) ප්රචශස්ත වූ මැ; අත්ථතො, අර්ථ’බලයෙන්; පුත්රයයා කිවමනා කල්හි විධියමාන වූ ප්රසත්යමය තෙමැ අපත්යරවත්හු කෙරෙන් උපදනේ ‘තස්යාධපතශම්’ යන අර්ථවයෙහි උපදනේ යැ. ඒ මේ අර්ථ විශෙෂය තෙමැ ෂෂ්ඨ්යායන්තත්වය නැති කල්හි කෙසේ වේ දැයි යනු මෙහි අර්ථඅ ලබයි. ‘අනන්තරෙ වා ‘පව්වේ ‘හිධෙ‍ෙය්යථ නත්තාදොව ‘පව්වෙ හිධ‍ෙය්යඅ’ යි සම්බන්ධයි. නත්තාදො එව’ යී පදච්ඡෙදයි. ජඤ්ඤ විසෙස, පුත්රැවිශෙෂයැ අතන්තතා ච, (සූත්රියෙහි ලිඞ්ගවචනයා ගේ අප්රානධාන්යඤය ද; වවනිච්ඡජභාවතො, (සූත්රරයෙහි ප්රාරධාන්යයයෙන්) විවක්ෂාව නැතිහෙයින්;
කියනලද මැයි :—
‘පලලාදෙරුපදානං යථා ධාන්යා්රුථිනස්තථා අමුඛ්යලස්යංපි ලිඞ්ගස්ය වචනස්යා ච ලක්ෂණෙ’ යි.
උපලක්ඛියස්ස, උපලක්ෂ්ය වූ (ස්ත්රී්පුංස්ත්වයුක්ත ජන්ය විශෙෂයා ගේ) ; උපලක්ඛණත්තු, (‘අපච්චේ’ යන මේ) උපලක්ෂණය වනාහි; අප්පධානං, අප්ර්ධාතයි; මෙ මැ කීහ, රත්න ශ්රී ඥානාචාය්ය්අප්යෝ :—
‘න වාපත්ය;දිශබ්දානාම්ප්රායොගො ‘ස්මින්නපෙක්ෂතෙ තදථිමාත්රතනිර්දෙශාදණාදිවිධිවෘත්තයෙ’ යී.
පඤ්චිකාප්රුදීපය 349
සයං, යථොක්ත උපලක්ෂණය තෙමෙ; කාරියපටිපත්තියා, (පුල්ලිඟු වු හෝ නපුංසක ලිඟු වූ හෝ අපත්යයයා කිවමනා කල්හි විධිවන්නේ යයි මෙසේ) කාය්ය්ාප ප්රිතිපත්තිය පිණිසැ; ‘තග්ගතා ලිඞ්ගසංඛ්යාි න පමාණං’ යීසම්බන්ධයි. පමාණංන. නිර්ණාණයක නොවන්න්යි. ‘ප්රිමාණං හෙතුමය්යාසංඛ දා ශාස්ත්රෙ‍යත්තාප්රණමාතෘෂු’ ‘ඉත්ය මරඃ. පාණිනීව්යාතකරණයෙහි ‘සමර්ථරනාම්ප්ර්ථමාටා’ යන සූත්රමයෙහි ප්ර්ථමනිර්දිෂ්ට වූ ‘තස්යා්’ යන ෂෂ්ඨ්යරන්තයාකෙරෙන් ප්රයත්යයය වෙයි. දෙවැනි වැ දැක් වූ ‘අපත්යාම්’ යන ප්රඨථමාන්තයා කෙරෙන් ප්රනත්යයය නොවෙයි. මේ මෞද්ගල්යාූයනයෙහි එ බඳු අදිකාරයක් නැති හෙයින් න්යාරයානහිඥ වූ සමහර කෙනෙක් ‘අපච්චං’ යන පදය ගාවා ප්රාත්යහය ලියා රූපසාධණය කෙරෙති. එ ලෙස නොලියා ‘වසිට්ඨස්ස අපච්චං’ යන වාක්යරයෙහි ෂෂ්ඨ්යයන්ත වූ වසිට්ඨ ශබ්දයා කෙරෙන් ඔහුගේ පුත්රප යැ යන මේ අර්ථායෙහි ‘ණොවා පච්චේ’ යන සුත්රූයෙන් පැමිණි ණප්රකත්ය ය අප්ර‍ත්යයවත් වූ විසිට්ඨ ශබ්දයා කෙරෙන් පරකොට ලියවා බලායනට රූප සිද්ධික්රැම දැක්වියැ යුතු; ප්රදවවනානුරූපවශයෙන් වාසිටඨශබ්දයාගේ සකාරස්ථ ඉකාරයැ හට තදමිනා දි සූත්රායෙන් එකාරාදෙග වැ ‘වාසෙට්ඨ’ කියාද වේ අගොත්තාදිතො, ගොත්රුයට ආදිභුත නොවු (ආකාරාන්තමාත්රදයා) කෙරෙන්; තස්මිං අත්ථෙ, ඒ (වාක්යෙටප‍දර්ශිත වූ) අර්ථ යෙහි; තං, ඒ වාක්ය්ද්වය; සමාසවුත්තිඤ්ච නිවත්තෙය්යුං යී සම්බන්ධයි. සති පන, (වාකාරයා) ඇතිකල්හි වනාහි; ‘වාග්ගහණෙ සති’ යි පදයොජනා කරනු අනිච්චත්තා, (ණප්ර)ත්යලයාදින් ගේ) අනිත්ය්බව හෙයින්; ‘තෙන ව පක්ඛන්තරෙ සමාසො න බාධීයති’ යි සම්බන්ධයි. සොපි. ඒ සමාසය ද; සමසො ව’ යනාදීන් පක්ෂාන්තරයක් කීහු. ඒ වාක්යේ සිද්ධවීමෙන්; ‘පක්ඛේ වාක්යෙසමාසාපි සියුං’ යන තැන්හි ‘පක්ඛෙ සමාස වුත්තියා එව බාදිතත්තා පක්ඛන්තරෙ ණාදිවුත්ති න බාධීයතිති වාක්යකසමාසාපි සියුං’ යි සාහිප්රාාය පදයොජනා කොටැ අර්ථබ කියැ යුතු.
350 සිරි රහල් පබඳ
ච්ඡා: ‘කණ්හො බ්රිහ්මණෙ’ යනු ගණසුත්රෙයි. බ්රා හ්මණෙ. බ්රා හ්මණවිෂයෙහි වැටෙන්නා වු; කණ්හො, කණ්හ ශබ්දය තෙමැ; (වච්ඡාදිසු පඨියතෙ) ; අස්සල, ආශ්වලායන ඍෂිහු ගේ පියේ අස්සල නම් වේ. බාදරායණ ඍෂිහු ගේ පියේ බදර නම් වේ. ආදී ශබදයෙන් අග්ගිවෙස්ස හරිතගග්ග දක්ඛ දොණ යනාදීන්ගේ ග්රවහණයයි. ‘කතාණි යොව’ යනු ගණසූත්රගයි. තත්සූත්රයප්ර දෙශයෙහි මේ ගණසූත්රස නොහදාළ ද දිච්චාදින් ආකෘතිගණහෙයින් පඨිතමැයැයි බුද්ධිස්ථ කොටැ ‘දිව්වාදිපාඨා’ යනු කීහු. තස්ස, ඒ ගොත්රුයට; ආදයෝ, පූර්වරපුරුෂවූවාහු; ගොත්තාදීහු; නම් වෙත්.
කත්ති: ඝපා, ඝසංඥපසංඥයෝ ද; ‘අත්තිපණ්හිආදයෝ කත්තිකාදයො’යි යොදනු අත්තිස්ස ඉසිනො අපච්චං, පණ්හිස්ත රඤ්ඤොඅපච්චං’යි වාක්යස ගෙනැ ‘අත්තෙ‍ෙය්යාත, පණ්හෙය්යොච’ යී පද සිද්ධ කටයුතු.
ණ්යු: ගග්ගාදිගණං, (සංස්කාතව්යානකරණයෙහි පඨිත වූ ‘ගර්ගප වත්ස වාජාසෙ සංකාති අජ ව්යා(ඝ්රයපාත්’ ආදි වූ ) ගර්ගායදි ගණය ද; තතෙපි, ඒ ගර්ගාෙදිගණයෙන් ද; ‘පපුත්තාදොව’ යන එවකාරයෙන් ‘ගග්ගස්සාපව්වං’ යන විවක්ෂායෙහි ‘ගග්ගි’ කියා මැ සිද්ධවන බව හඟවත්.
ආ ණි: පකතස්ස, (‘මාගධං සද්දලක්ඛණං’ කියා හෝ ‘නාමස්මා’ කියා හෝ) ප්රෙස්තු වූ; තදන්තවිධීතී. (‘විධිබ්බිසෙසනන්තස්ස්’ යන පරිභාෂා සූත්රෝයෙන්) තදන්තවිධියැයි; ‘අනන්තරං අපච්චං’ යී සම්බන්ධයි. පච්චයන්තේන, (රාජඤ්ඤො’ යන ) ප්රදත්යි යාන්තසමුදා‍යයෙන්.
මනු: සමුදායෙන, ප්රඥත්යාතන්තසමුදායෙන්.
ජන: රාජසම්බන්ධෙ, (‘රඤ්ඤො’කී) රාජසම්බන්ධයෙහි.
ණ රා: ‘රක්තො වර්ණාපන්තරාපත්තාවහිෂ්වඞ්ගේ ච ලොහිතෙ’ යී කී බැවින් මෙහි ශ්වෙතයාගේ වර්ණාන්තරාපාදනයෙහි වැටෙන රක්තශබ්දය ගෘහීතයැයි ‘කුංකුමාදිනා’
පඤ්චිකාප්රාදීපය 351
යනාදි කිහු. මෙ මැ කිහ, කාහිකාවෘත්තියෙහි ජයාදිත්ය‘යෝ; ‘ශුක්ලස්යබවර්ණාත’ න්තරාපාදනමිහ. රඤ්ජේරර්ථඃයී. නිර්දෙශ්යැ අථර්පුතධානයොටැ ඇති හෙයින් ‘රාගාති අත්ථග්ගහණං’ යී කිහු. ඒ අර්ථපපරත්වය ද අවිච්ඡින්නපාරම්පය්ය්තැව ඇති ආචා‍ෙය්යායාග පදෙශයෙන් හැ‍ඟේ. ‘ණ’ යනු ප්රිත්යරයනිර්දෙශ යැ. ‘රාගා’ යනු කෂායසංඛයාත අථීනිර්ද්යේ යැ. ‘තෙන’ යනු පටායාගේ රක්තභාවයෙහි රාගයාගේ කරණ නිර්ද්යෙයහැ ‘රත්තං’ යනු ප්රටත්යාුයර්ථවනිර්දෙශයැයි. ඒ රාගයෙන් රඳන ලද යන මේ අර්ථ යෙහි තෘතියාන්ත වූ රාගාර්ථකවාවක ශබ්දයා කෙරෙන් ණප්රාත්යකය වෙයි යනු සූත්රහර්ථාතයි. අභිධානතො, (උපචාර වශයෙන්) කියන හෙයින්; තෙන විනාපි, ඒ ප්රෙත්ය ය නැති වැ ද; භාවො, වීම.
නක්ඛ: ‘තතියන්්තො විජ්ඣත්ථං තෙනාති අනුවත්ත‍තෙ’ යී සම්බන්ධයි. ඉදින් කාලය තෙමැ චන්ද්රරයා හා යුක්තවූ නක්ෂත්රතයෙන් විශනිත වීද එ කල්හි ඒ නක්ෂත්රයයෙන් විහ්නිත වූ කාලය කිවමනා කල්හි තාතීයාවිභක්ත්යාොන්ත වූ නාමයා කෙරෙන් ණප්ර්ත්යනය වෙයි යනු සූත්ර්ර්ථා්යි. සූත්රාවිවරණයෙහි ‘තචෙ නක්ඛත්තං’ යනාදිය භාවාර්ථයදර්ශනන මුඛයෙන් ඛළ ව්යාරඛ්යායනයි. බෞඩධසිඩාන්තරීතියෙන් ‘ක්රි යාරූපොකාලො’ යනු කීහු.
ආදිත්යරගහනක්ෂත්රොපරිස්පන්දජමථාපරෙ හින්නමාවෘත්තිභෙදෙන කාලං කාලවිදො විදුං’ යීඃ
‘දබබ්රූපො’ යන්නෙන් න්යාියවෛශෙෂිකමතය දැක්වූහු.
එහෙයින් කිහ, තාර්කිකරක්ෂාවෙයි :—
‘භූරාපො ජ්යොකතිරනලො නහඃ කාලස්තථා දිශඃ ආත්මා මන ඉති ප්රා‍ග්රාර් දුව්යතණි නව තංවිදඃ’යී.
352 සිරි රහල් පබඳ
උභයස්සාපි, ‘කාලස්ස්’ යනු ශෙෂයි. ‘ලක්ඛියත්තාලක්ඛණෙ තතියා’යී යොදනු. විසෙසායො, (කාලයාගේ) විශෙෂාව‍බොධය තෙමැ; කාදාවිකත්තා, කදාවිත්ක බව හෙයින් හෙවත් කිසිකලෙකැ වන බැවින්; ලක්ඛියතෙ, දන්නා ලැබෙයි. ‘නක්ඛත්තසද්දෙන කාලාහිධානං’ යි යොජනායි. සකලිඞ්ගසංඛ්ය යුත්තෙන, (ලුපියුත්තවංච්යවක්ති වචනේ යන සූත්රයයෙන් යුක්තවද්භාවයෙන් සවලිඞ්ගසංඛයා යුත්තවූ; ණලොපෙ, ( නක්ෂත්ය්රයෙබ්දයෙන් උපන්) අණ්ප්රතත්යදය (‘ලුබවිශෙෂ’ යන සූත්රනයෙන්) ලොප් කළ හල්හි; කෙවි, පාණින්යා‍දි සමහර කෙනෙක්; විප්පටිපන්නා, වරදවා පිලිපන්හ; තදුපලක්ඛිතො කාලො, ඒ කෘත්තිකාවෙන් උපලක්ෂිත වූ කාලය තෙමැ; න වුව්වතෙ, නො කියනු ලැබේ. තදුපලක්ෂිතකාලාහිධානයෙහි දොෂ දක්වන පිණිසැ ‘අජ්ජ’ යනාදි කීහු. තදතථත්තේ සති, තදුපලක්ෂිතකාලර්ථනත්වයැ ඇති කල්හි; සත්තමී සියා, (‘නක්ෂත්රෙස ච ලුපි’ යන සූත්රජයෙන්); ‘ච‍ෙන්දත පන’ යනාදීන් සවසඩාන්තයෙහි යුක්තිමත්ත්වයැ දක්වත්; සහවරියා. සහවරභාවයෙන්.
සාස්ස: යාගසම්පදානම්පි, (පුරොඞාශාදි) යාගයාගේ ප්ර්තිග්රාුහක ද; ඉ‍ෙන්දාක දෙවතා අස්ස, ඉන්දංද’ භවි, පුරොඩාහාදි යාගද්රලව්ය‍යි. මන්තථොමනීයම්පි, මන්ත්රමස්තුත්යා්ය ද; සාමඤ්ඤෙන විධානා, (පාණිනියයෙහි මෙන්’ ‘සා’ස්මින්පෞණිමාසීති සංඥර්ථවයම්’ යන විශෙෂවචනයක් නැති වැ ‘අස්ස’ කියා) සාමාන්යෞයෙන් විධානය හෙතු කොටැ කෙනැ; යස්සං තිථියං, (පළමුවෙන් කුලීදෙන දවසැ පෑළවීයැයි කියා ලියගත් හෙයින් එ පිළිවෙළින් ආ) යම් වකෙක්හි; නීහරිත්වා වචනං නිබ්බවනං තතො - තස්සං, ඒ පෞර්ණාමාසියෙහි; ‘සා හතකමාසස්ස සම්බන්ධනි න’යි සම්බන්ධයි. සොයෙච, ඒ මාසශබදයා මැන උජුකන්ති, ප්රනත්ය’යෙන් සාක්ෂාත්කරථනයැ නො වන්නේ යැයි කියා.
තම: ‘කොවියෙව හොති’යී සම්බන්ධයි. ‘කොවි’ යන ඒකවචනාපෙක්ෂාවෙන් ‘හොන්ති’ යන බහුවචනය භෙද කොටැ ‘හොති’ යී යොදනු ‘තදාදෙසස්ස’ යනාදිය ‘තදාදෙශාස්තද්ග්රාහණෙන ගෘහන්තෙ’ යන පරිභාෂාවෙහි
පඤ්චිකාප්රිදීපය 353
අභිප්රාපයයි. ‘යථා තෙන ජිතං ජයති’ යනාදිය වෛධර්මතය දෘෂ්ටාන්තොපන්යකසයි. ‘නෙනජිතං ජයතීච්චාදි න පච්චෙකාහිසම්බන්ධෙන’ යනු ව්යරහිරදර්ශ නයි. ‘යථා තෙන ජිතං ජයතිච්චවාදී පච්චෙක හසම්බන්ධෙන විඤ්ඤායති එවමයං විධිමා විඤ්ඤාති’යි අන්වයයි. තෙන ජිතං ජයතීච්චාදි, (තෙන කතංකිතං” යනාදි සූත්රායෙහි) ‘තෙන ජිතං ජයති’ යනාදියැ; මුහුත්ත, රෞද්රා්දි මුහුතීයැ; ‘රෞද්රතස්සාර්ව ස්තථාමෛත්රඃජ පෛත්රෝවාසව එවව’ යනාදි ත්රිංාශන් මුහුතීයන් බාර්හස්පත්යාය බලා දතයුතු. ටීකායෙහි ‘මුහුත්තො කත්තිකාදි’ යනු ආදිග්රයහණයට විරුද්ධයි. ‘යතො ච’ යනාදිය ‘පසිඩුපසඞ්ගහත්ථං’ යන තුන්වැනි ප්රුයොජනයට පඤ්විකායි; ‘යතො ච උප්පන්නෙන විධිනා අජ්ඣෙතු ඤාතු අහිධානං පසිද්ධං’යි සම්බන්ධයි.
නිවා: තිවාසාදො, නිවාසා අදුරහව නිර්වෘාත්ත අස්ත්යුර්ථඤ යන මෙහි ; දුවිධං, (සංහිතයැ අනුවෘත්තයැයි) දෙවදෑරුම් වේ.
අඳුර: විදිසාය, විදිශානම් නුවරට.
තෙන: යථායොගත්ථො, ‘යථ‍ායොගං’ යන මේ ශබ්දයෙහි අර්ථථයි. තත්ර - ‘සත්තා ච ජාති ච ගය්හතෙ’ යී පද සම්බන්ධයි.
කණ් : යොගවිහාගා, සූත්රෙ වෙන් කිරීමෙන්; දිස්සන්තඤ්ඤෙපි පච්චුයාති එය්යාතකො’ යනු අනුසන්ධාන කට යුතු. ‘අඤ්ඤෙපි පච්චයන්තරානි හොන්ති’ යී ශෙෂයි. තම: සායෙච, අභ්යාඅසකටයුතු ජානනක්රි යාවට පූර්වන වු වාදනක්රියයාව මැ; විසෙසි‍තුං, (වීණදි ශබ්දයෙන්) වෙනැස් කරන්නට; දබ්බං, තත්තේසමුදායස්වරූපයැ; ‘වීණාවාදන විසයං සිප්පං වීණවාදනන්ති යථා’යී සම්බන්ධයි. කොසල්ලං ක්රිවයාවිසයන්තා ක්රිසයාසද්දෙන වුව්චති’ යි පද සම්බන්ධයි. අනුවිධීයමානං, කරනු ලබන්නේ.
තං හ: තන්නාන්තරීයකත්තා, ඒ වචනභෙද කාල භෙදයන් හැරැ නොපවත්නා බව හෙයිනි. අනභිධානා ‘අර්ථ ප්රයකාශය නැති හෙයිනි.
354 සිරි රහල් පබඳ
තෙන: උක්කංසාධානං, අතිශයාරොපණයැ තෙමැ; අභිසංඛාරො, අභිසංස්කාර නම් වේ. එසො, මේ (සංසර්ගරයැ.) තොමැ; ‘උක්කං සෙන න ච හචිතබ්බං’ යි සම්බන්ධ’යි අභිසංඛතො, කරන ලද වාසනා ඇත්තෙ; ‘සංස්කාරො වාසනාමතා ඉති හලායුධඃ; රූපිධම්මත්තා, මූර්තිමවස්තුධර්ම ත්වයෙන්; තස්ස, ඒ සංසර්ගතයාගේ; වරති, වර යන ධාතු තෙමැ; කිංචන,කිසිවෙක්! අබිධනලක්ඛණ, සාමර්ථතයෙන් යුක්ත වූ වාක්යායෙක් ඇති කල්හි සමාසවීමෙන් අර්ථඅප්රසකාශකිරීම සවභාවකොටැ ඇත්තාහුයි.
ගවා: දුනො, වෘක්ෂයාගේ.
නින්දාො: සෙන රුපෙන, ස්වරූපයෙන්; අපචිත, මඳ වූ; පටිච්ඡන්දලකං, පෙතැලිරූයි. ඉමෙ, මොහු; නො අප ගේ; හත්ථීකා, ගෙනැ කෙළනා අත් රූහ; ඉමෙ, මොහු; අස්සා, කෙළනා අස්රූහ; ඉමෙ, මොහු; නො අපගේ; බලිවද්දා, කෙළනා ගොන් රූහ; ‘බුද්ධො’ යනාදියැ අර්චාවෙහි කප්රමත්ය ය ලොප් වූ තැනි.
කීයේ මැ නො, දෙවපථාදිගණයෙහි :-
‘අර්වසු පූජනාර්‍ ොසු චිත්රසකර්මූධවජෙෂු ච ඉචෙ ප්ර්තිකෘතෞ ලොපඃ කනො දෙවථාදිෂු’යි
වංවා ඉව, තෘණපුරුෂයක්හු වැනිනුයි. ‘වවා’ නම් පඹ කොල්ලායි. වට්ටීකෙව, වරපටක් වැනිනුයි. වත්ථිව, දෘතියක් වැනිනුයි. මිලානං එක් වීමා; ආකස්මිකෙ, යම් කිසි අබුඩි පූර්වතයෙකැඅකස්මා එව අකස්මිකං - ‘කාක තාලියං යනාදි උදාහරණ පණිනීයව්යාිකරණයෙහි ‘සමාසච්ච තද්වෂායත්’ යන සූත්රියෙන් සෑධූහ. අර්ථ‍න් විසින් එ හි අභිප්රා ය,
‘ද්වයොරිවාර්ථ්යොරත්රී නිමිත්තත්වම්ප්ර්තීයතෙ එකෙනාවයවො යුක්තඃ ප්ර‍ත්යයයො ‘න්ය් න යුජ්යදතෙ මෛත්රවස්ය තත්රායගමනං කාකස්යත ගමනං යථා ද්වයොරහිනිපාතස්තු තාලස්යය පතනං යථා
පඤ්චිකාප්රපදීපය 355
යනාදීන් වෘත්තිසමුද්දෙශයෙහි කයන ලද ක්රංමය බලා දතයුතු. මුනීව මොනිකො, බලොව බාලිකො, ලොභිතොව ලොභි‍තිකො,
තමස්ස: අභිමතො, (‘සංඛ්යාවයඃ සංඥසඞ්ඝසූත්රා්ධයයෙන්ෂු’ යන සුතුරෙන් පාණිනීන්හට) ; පඤ්චාවුත්තයො, පස් විටෙක්; ආවාත්තීහු පද්දෙඑනෙක් හෙව්ත ‘රූපානි පඤ්ච යනු මෙහි ද යොදනු, ‘රූපානි’ යනු ද ආවෘත්තියට පය්ය් න්යයි; එහෙයින් කීහ ජයාදිත්යියෝ; ‘පඤ්චාවෘත්තයාඃ පඤ්චවාරඃ පංච රූපාණ්ය්ස්යාිධ්ය යනස්යු පඤ්චක මධයය නම්’යි.
කිම්හා: ‘එසං දසන්නං අයං කා සංඛ්යා’ යී යොජනායි. රකරානුබන්ධො ඉංසද්දලොප‍ෙත්ථාි’යී යොදනු.
තග්ඝො: උච්චත්තෙන මානං, මත්තෙන් ප්රඤමාණ කරනු ලබන්නේ
එහෙයින් කීහ :-
‘ඌර්ධ්වමානං කිලොන්මානම්පරිමාණත්තු සර්වීතඃ
ආයාමස්තු ප්රනමාණං ස්යාාත්සංඛ්යා්වාව්ය ස්තු සර්වනතඃ’යී.
‘ප්රුමාණපරිමාණභ්යංා සංඝ්යාාසාශ්වාපි සංශයෙමාත්ර ජ්වක්තව්යඃත’ යන පාණිනියවක්තව්යාකකරමත දක්වා නිරාකරණය කරනු කැමැති ව ‘පමාණ’ යනාදි කීහු. ‘ න වත්තබ්බං’ යනාදි උත්තරපක්ෂයි. තථා, එසෙයින් මැ ( ‘විදත්ථි්මත්තං පමාණමස්ස’ යනාදීන්) ; අබ්යු හනතො, තර්කත මූලක සම්මර්ශ්යෙන්; ටීකායෙහි ‘අභ්යු හනතො’ අභ්යු පගමතොති අ‍ෙත්ථා ’යී, අභ්යුයපගම නම් ගිවිසීමයි. ‘අහ්යුිහනං සංසයස්ස’යී ගම්යදයි.
අයු: අපාධයන්තර, (‘අං සෙ’ යන) නිමිත්තාන්තරයක්හුගේ.
සංඛ්යාස: පච්චය‍ිෙත්ථෙන, (ශ්වර්ණතකාර්ෂාූපණාදි වූ) ප්රමත්ය‘යාර්ථරයෙන්.
356 සිරි රහල් පබඳ
තස්ස: පුරියතෙ, යැයි සේ; සම්පජ්ජතීති, පුරනු ලැබේනුයි. ‘ඔට්ඨිකා’ නම් මැටිතාළියයි. මෙ මැ කීහ අමරකොශ ශෙෂයෙහි ‘මාද්භාණ්ඩෙ ‘ප්යුපෂ්ටිරිකා ස්ත්රිළයම්’යි.
එකා: සංඛ්යාෙවාවීග්ගහණෙ, සංඛ්යාදවාවි වූ ඒකශබ්දයා ගේ ග්රගහෂයැ කළ කල්හි; උපපජ්ජතෙ, (‘බහුත්තවිසයෙපයොගො’ යනු) අපෙක්ෂාකෙරේ.
වච්ඡා: අප්පමත්තාවසෙසතා, කිචින්මාත්රා‍වශෙෂතාවයි; වළවායිං, වෙළඹ කුසැ.
තෙන: ‘මනුස්සනාමවිසෙසෙ’ යනාදින් ‘දයායම්’ යනු වැටෙනුයෙහි ‘නෘනාම්නි ඨජ්ඝන්නිලවො වා’ යන සූතුයෙහි අභිප්රාාය දක්වත්. ලොකියා, ලෞකිකයෝ හෙව්ත පර්හබ්දශාස්ත්රෙකාරයෝ; ‘ඉහ තු අවිසෙසන වුත්තං’ යි සම්බනාධයි. ‘නිරුත්තියං සාමඤ්ඤෙන වුත්තත්ත’යී යොදනු. ‘කෙවි’ යනුයෙන් පාණිනීයයන් දක්වත්. දත්තසද්දලොපං කත්වාත, (විනාපි ප්රරත්යයයෙන් පූර්වෝත්තර පදයොර්විභාෂාලොපෙ වක්තව්යඃ.’ යන වක්තව්යුයෙන්) ‘කෙවි පන’ යනුයෙන් චාන්ද්රවයන් දක්වත්. කප්නාගාරවො, (දත්ශබ්දලොපනාමෛකදෙශවශයෙන්) කල්පනා ගෞරවයැ ද; ‘රාහුලො සීහළො ගරුළො යනාදියැ කෘදන්තපදයි. රාහුල ශබ්දයට නිර්‍විවන අග්රරවංශාවා ය්‍ශගයන් විසින් දක්වන ලදි. හේ මෙස් දතයුතු.
‘රාහු විය ලාති ගණ්බාතීති රාහුලො, කා සො, සික්ඛා කාමො ආයස්මා රහුලහද්දො බුද්ධපුත්තො, තස්ස හි ජාතිදි වසෙසු‍ෙඩාදනමහා රජා පුතුතස්ස මෙ තුට්ඨිං නිවෙදෙථාති උය්යාසනෙ කීලන්තස්ස බොධිසත්තසෙස් සාසනං පහිණි. බොධිසත්තො තං සුත්වා රාහු ජාතො බන්ධනං ජාතන්ති ආහ, පුත්තස්ස හි ජායනං රාහුග්ගතහො විය හොති තණ්හාකිලිස්ස නතාපාදනතො දළ්හෙන ව සංඛලිකාදි බන්ධනෙන බන්ධනං විය හොති මුචුචිතුං අප්පදානතොති රාහු ජාතො බන්ධනං ජාතන්ති ආහ. රජා කිං මෙ පුත්තො අවචාති පුච්ඡිත්වා තංචවනං සුත්වා ඉතො පඨාය
පඤ්චිකාප්රෂදීපය 357
මෙ තත්තු රාහුලොතෙව නාමං හොතුති ආහ, තතො පඪාය කුමාරො රාහුලො නාම ජාතො, මහාපනාදසුත්තටීකායං හි ‘රාහු ජාතොති එත්ථ රාහූති රාහුග්ගහො’ත් පුත්තං, තං පන රාහුලොති වචනස්සත්ංහත පකටං කාතුං අධිප්පායත්ථහවසෙන වුත්තං, න හි කෙවලො රාහුති සද්ිදො රාහුග්ගහොති අත්ථංඪ වදති අථබො ජාතසද්දසම්බන්ධං ලහිත්වා වදති, තථා හි රාහු ජාතොති බොධිසත්තෙන වුත්ත වච්නස්ස රාහුග්ගහො ජාතොති අ‍ෙත්ථාථ භසතී. තස්මා සුධොදනමහාරාජා මම නත්තා රාහු විය ලාතිති රාහුලොති වත්තබ්බොති වින්තෙත්වා රාහුලොතෙව නාමං හොතුති ආහාති අඪබ්බං; කෙවි පන රාහුලො ජාතො බන්ධනං ජාතන්ති පඨන්නි කත්ථපවි පොත්ථංකෙ ව ලිඛන්ති තං න සුන්දිරං අත්ථජස්ස අයුත්තිතො ටීකාය ව සඬ්ං විරොධිතො, න හි රාහුලොති කුමාරස්ස නාමං පඨමං උප්පන්නං පච්ඡායෙව පන උප්පන්නං අය්යනකෙන දින්තත්තා තස්මා තදා බොධිසත්තෙන රාහුලා ජාතොති වත්තුං න යුජ්ජති, තථාහි අනහිසිත්තේ අරාජිනි පුග්ගලෙ මහාරාජාති වොහාරො නප්පවත්තති, ටීකාය ච රාහූති රාහුග්ගහොති වුත්තං, අථාපි තෙසං සියා රාහුලො ජාතො බන්ධනිං ජාතන්ති පදස්ස විජ්ජමානත්තා එවං ටිකාය රාහුග්ගහොති භාවවසෙන ලාසද්දෙන සමාන‍ෙත්ථාි ආදාන‍තෙත්ථාි ගහස්සද්දො වුත්තොති, එවම්පි නූපපජ්ජති රාහුලානං ජාතං බන්ධනං ජාතන්ති පාඨස්ස වත්තබ්බත්තා රාහුලොති හි ඉදං සීහළොති පදං විය දබ්බවාචකං න කදාවිපි භාවවාචකං; තස්මා රාහුලො ජතො බන්ධනං ජාතන්ති එති එකච්චෙහි දුරොපිතං පාඨං අගහොත්වා රාහු ජාතො බන්ධනං ජාතන්ති අයමෙව පාඨො ගහෙතබ්බො සාරතො පච්චෙබ්බො සූපරිසුඩෙසු අනෙකෙසු පොත්ථයකෙසු දිඪිත්තා පොරාණෙහි ච ගම්භීරසුඛුමඤාණෙහි ආචරියපාවරෙහි පාඪිතත්තා, අයං පනෙන්ථත සාධිප්පායා අත්ථීප්පකාසනා, රාහු ජාතොති බොධිසත්තේ පුත්තස්ස ජාතසාසනං සුත්වා සංවෙගප්ප‍ත්තො ඉදනි මම රාහු ජාතොති වදති, මුවිතුං අප්පදානවසෙන මම ගහණත්ථංප රාහු උප්පන්නොති හි අ‍ෙත්ථාද බන්ධනං ජාතන්ති ඉදානි ම බන්ධනං ජාතන්ති වදති.
358 සිරි රහල් පබඳ
තථා හි ටීකායං වුත්තං රාහූති රාහුග්ගහොති, තත්ථබ රාහුග්ගහොති ගණ්හාතීති ගහො රාහු එව ගහො රාහුග්ගහො මම ගාහකො රාහු ජාතොති අ‍ෙත්ථාණ, අථවා ගහණං ගහො රාහු නො ගහො රාහුග්ගහො, රාහුග්ගණං මම ජාතන්තී අ‍ෙත්ථාත, පුත්තොහි රාහුසදිසො පිතා චන්ද සදිසො පුත්ත රාහුනා ගහිනත්තා, එකච්චෙ පන රාහුලොතෙව න මං හොතුති ඉමං පදෙසං දිස්වා රාහු ජාතොති වුත්තෙ ඉමිනා න සමෙති රාහුලො ජාතොතියෙව පන සමෙතීකි මඤ්ඤමානා එවං පාඨං පඨන්ති ලිඛන්ති, තස්මා සො අනුපපරික්ඛිත්වා පඨිතො දුරොපිතො ප ඨොන ගහෙතබ්බො, යථාවුත්තො පො‍රාණිකො පොරාණචරියෙහි අභිමතො පාඨෙ යෙව ආස්මන්තෙහි ගහෙතබ්බො අත්ථකස්ස යුත්තිතො ටීකායා ව අඬිං අවිරොධ තො’ යී.
සීහං ලාති ආදදාතීති සීහළො පුබ්බපුරිසො, තබ්බංසෙ ජාතා එතරහි සබ්බෙපි සීහළා; ගරුංලාති ආදධාතීති ගරුළො.
තස්ස: සපන්ති පකාසෙන්ති අත්ථතමනෙනෙති සද්දො; ‘පදත්ථත දිසු’ යන තැන්හි ආදිශබ්දයෙන් ලීලාවෙෂ්ටාදීන් ගේ ග්ර්හණයයි. රූපසාදනවාරෙන, (භාවශබ්දයාගේ) රූපස ධනමුඛයෙන්; නිමිත්තස්සරූපනුගතා බුද්ධි ව අභිධෙ‍වෙය්ය) වත්තතෙ, යී අන්වයයි. ‘සරූපානුගතා ච බුද්ධි’ යනුයෙන් ‘ශබ්දඥනයොඃ ප්රයවෘත්තිනිමිත්තබ්භාවඃ’ යන ක්රබමයෙන් බුද්ධියට ප්රුවෘත්තිනිමිත්ත ද භාවයැයි. හැඟවූහු. ශබ්දප්රරවෘත්තිනිමිත්ත නම් ඵ් ඵ් වචනාර්ථනනියත වු අතාන්වික වු න‍ාමප්රයඥප්තියෙකි. ‘ තං නිමිත්තං’ යි ශබ්දප්රගවෘත්තිකාරණය. දබ්බේ වුත්තියං, ‘ප්රෙවෘත්තියක් ඇති කල්හි; ක්රිරයා ශක්තියෙන් ද්රණව්යදදීන්ගේ ග්රදහණයයි. සඤ්ඤාසද්දානං, දෙවදත්තාදි සංඥශබ්දයන්ගේ; පවත්තිනිමිත්තං, ජාතිලක්ෂණයැ, සම්බන්ධිලභදෙතො, (ඝටාදි) සම්බන්ධින්ගේ භෙදයෙන්; අභාවස්ස හෙදතො, (ඝටපටාදි) සම්බන්ධ්යමභාවයාගේ භෙදයෙන්; අභාවස්ස හෙදතො
පඤ්චිකාප්රැදීපය 359
අහෙදෙපි හෙදා උපචරිතා සන්තී’යි යෙදියැ යුතු. යස්ස වසා, යමක් කාරණ කොටැ; නිරවයාවාවිජ්ජමානවිසයානං, (ආකාශය මෙන්) අවයව නොවූ ද (අභාව මෙන්) අවිද්යාවමාන විෂයවූ ද ශබ්දයන්ගේ; සූවකස්ස, කේලාම් කියන්නහුගේ; ‘න දඪිබ්බං’ යී සම්බන්ධයි.
තර: විධීයන්ති, ( ‘විබහෂු ප්රදකර්ෂො තරප්තමසෞ’ ගුණාදීයසුන්තිෂ්ඨනෞව’ යන සූතුවලින්) එවමිභා විධානං සුඛසාධනත්ථංන යි සබඳ. සරාදී, ( ඉසය ඉඪි යන) ස්වරාදි ප්රයත්ය්යෝ.
තස්ස: කොසානං, තීරිපකුන් ගේ; ඔසධි, ලතාදීහු යැ. මේ තැන්හි ‘ඔසදි’ යනු කදලීධාන්යා්දි ඵලපාකාන්ත වෘක්ෂ නොවේ.
ජතු: උපපත්ත්ය‍න්තරං, අන්යුෘක් ක්තියක්. පියාල නම් මොර ගසි.
සමු: වීසුත්තරෙසු ච වත්තතෙ’යි සම්බන්ධයි.
ජ: ඉතිසද්දො වා, (‘මදනීයන්ති’ යන තැන්හි) ඉති ශබ්දය හො
ඉයො: ‘අඤඤස්මින්ති වචනා අඤ්ඤස්මිම්පි අ‍ෙත්ථත ඉයො’යි යොජනායි.
තමෙත්ථය : “සත්තාය අව්යඅශිවාරෙ ‘පි’ යි පදසම්බන්ධයි. යදි අත්ථිනති උපාධි සම්පතිසත්තාපරිග්ගහත්ථංඤ’ යී සම්බන්ධයි. සම්පත්තිසත්තා , වර්තපමානකාලයෙහි සත්තාව ගේ: උපාධි, විශෙෂණ යැ. අත්ථසන්තර , අර්ථාමන්තරයා ගේ හෙවත් ප්රදතිෂෙධ ස්වරූප වූ අථර්යාා ගේ; ‘පදනිබන්ධනස්ස විධිනො අබාධිකා’ යී සමබ්බන්ධයි. ‘කතිපයසම්භවෙන පුන ගොමා රුක්ඛවා’යි යොදනු. තෙහි, ඒ ප්රයභුතපුශංසාර්ථන දෙකින්; කකුදාවත්තො, මොල්ලියැ වට හිරි; දබ්බෙ ‘හිධෙ‍‍‍‍ෙය්යත, (ජාතියාශ්රත වූ ගොපිණ්ඩාදි) ද්ර්ව්ය යැ කිවමනා දග්හි; භවං භවන්තො, යම් කිසි කලෙකැ වන්නේ.
360 සිරි රහල් පබඳ
දණ්ඩා: ‘විජ්ජාගහණත්ථංබ’ යනාදියැ සාරසංග්රදහකාර මතයෙන් කියන ලද; ශ්රීාධරාචාය්ය්් යෙන් බ්රදහ්මචාරී නම් වෙයි දතයුතු. ත්රිලකාණ්ඩයෙහි ‘වර්ණිනො යතයඃ ප්රොාක්කඃ’ කී යෙහියන්ද.
‘ශ්රී‍යඃ කුරූණාමධිපස්යං පාලනිං ප්රොජාසු වෘත්තිං යමයුද්ධක්ක වෙදිතුම් ස වර්ණිලිංගී විදිතස්සමායයෞ යුධිෂ්ඨිරං ද්වෛතවනෙ ව‍නෙවරඃ.’
යී හාරවීන් කී හෙයින් ද ශ්රී ධරමතය මැ යුක්තතරයැයි සිතියැ යුතු. යො නියම විසෙසො.
(‘ සෙවෙතෙමාංසතු නියමාන් බ්රදහ්මචාරී ගුරෞ වසන් සන්නියම්යෙවන්ද්රි යග්රාිමංස්තපොවාඞ්ය්ර්ථ මාත්මනඃ
නිත්යං්ස්නාත්වා ශුවිඃ කුය්යාමං ද්දෙවර්ෂිපිතෘතර්පණම් දෙවතාභ්ය‍ර්වනවෛව සමිධානමෙව ච
වර්ජයෙන් මධුමාංසානි ගන්ධමාල්යුරසාන් ස්ත්රිවයඃ ශුක්තානි වෛව සර්වානණි ප්රා්ණි නාඤ්වෛව හිංසනම්
අභ්යතඞ්ගමජුනවෘක්ෂෙණාරුපානච්ඡත්රධධාරණම් කාමං ක්රොමධච ලොහච නතීනං ගිතවාදනම්.’
යනාදීන් මන්වාදිප්රොචක්ත) යම් නියමවිශෙෂයෙන් ඇද්ද. ‘තෙවණ්ණිකො’ යනුයෙන් මේ තැන්හි වන්ණ්ණශබ්දය චාතුර්වා ර්ණ්යපය්යා් ය නොවන බව දැක්වූහු. එ හෙයින් කිහ. ශාකටායනයෝ; ‘වර්ණචශබ්දො බ්රා‍හ්මණාදිවර්ණ වචනඃ, තත්ර බ්රදහ්මචාරිර්ණපත්ය නෙන ශුද්රොය ව්යාවවච්ඡීද්යරතෙ, තෙන ත්රෛ, වර්ණිකො වර්ණිත්යුෙව්ය්තෙ, ස හි විද්යාතග්ර්හණා ථීමුපනීතො බ්රා හ්මවරති න ශුද්රර ඉති’ යී.